150
BULUTLI HISOBLASH VA UNING TARMOQLARGA TA’SIRI
Qodirov Farrux Ergash o’g’li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti “Matematika va ta’limda axborot texnologiyasi
kafedrasi mudiri, Ilmiy rahbar
Jabborova Oʻgʻiloy Husan qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti matematika va informatika yo’nalishi
2-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15117528
Annotatsiya.
Ushbu maqolada bulutli hisoblash (Cloud Computing) tushunchasi va
uning tarmoq infratuzilmasiga ta’siri chuqur tahlil qilinadi. Bulutli hisoblash – bu internet
orqali hisoblash resurslari (serverlar, ma’lumotlar bazalari, dasturlar va tarmoq xizmatlari) ni
taqdim etuvchi texnologiya bo‘lib, u IaaS (Infrastructure as a Service), PaaS (Platform as a
Service) va SaaS (Software as a Service) kabi xizmat modellarini o‘z ichiga oladi.Bulutli
hisoblashning tarmoqlarga ta’siri bir qancha muhim jihatlar bilan namoyon bo‘ladi.
Birinchidan, tarmoq yuklanishi sezilarli darajada oshadi, chunki foydalanuvchilar katta
hajmdagi ma’lumotlarni uzatish va qayta ishlashga ehtiyoj sezadilar. Ikkinchidan internet
tarmoqlariga bog‘liqlik kuchayadi, chunki bulut xizmatlarining ishlashi barqaror va tezkor
internetga bog‘liq. Uchinchidan, tarmoq xavfsizligiga bo‘lgan talab oshadi, chunki bulut
texnologiyalari orqali uzatilayotgan ma’lumotlarni himoya qilish muhim ahamiyat kasb
etadi.Bundan tashqari, bulutli hisoblash yirik ma’lumotlar markazlarining rolini kuchaytiradi,
chunki bulut xizmatlari global server infratuzilmasiga tayanadi. Shu bilan birga, Edge
Computing (chekka hisoblash) texnologiyasi rivojlanib, ma’lumotlarni qayta ishlashni
markazlashtirilgan serverlardan foydalanuvchilarga yaqinroq tarmoq tugunlariga o‘tkazish
orqali kechikishlarni kamaytirishga yordam beradi.Maqolada bulutli hisoblashning
tarmoqlarga ta’siri, uning afzalliklari va muammolari hamda kelajakdagi rivojlanish
istiqbollari yoritiladi. Tahlil natijalari shuni ko‘rsatadiki
,
bulutli texnologiyalar tarmoq
infratuzilmasini tubdan o‘zgartirib, ma’lumotlar uzatish, qayta ishlash va saqlash jarayonlarini
optimallashtirishga xizmat qiladi. Shu sababli, tarmoq operatorlari va IT mutaxassislari
tarmoqlarning yuqori samaradorligini ta’minlash va xavfsizlik choralarini kuchaytirishga
e’tibor qaratishlari zarur.
Kalit so’zlar:
Bulutli hisoblash, Cloud Computing, tarmoq infratuzilmasi, IaaS, PaaS,
SaaS, tarmoq xavfsizligi, ma’lumotlar markazi, Edge Computing, internet tarmoqlari, tarmoq
yuklanishi, bulut texnologiyalari, bulut xizmatlari, ma’lumotlarni qayta ishlash, tarmoq
kechikishi, IT infratuzilma, sun’iy intellekt, bulut xavfsizligi, virtualizatsiya, global serverlar.
Kirish
. Zamonaviy axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi natijasida bulutli
hisoblash (Cloud Computing) bugungi kunda eng muhim innovatsion texnologiyalardan biriga
aylandi. U kompaniya va tashkilotlarga ma’lumotlarni saqlash, qayta ishlash va dasturlarni
masofaviy boshqarish imkonini beradi. Bulutli texnologiyalar an’anaviy tarmoq
infratuzilmasidan farqli o‘laroq, yuqori moslashuvchanlik, samaradorlik va iqtisodiy
tejamkorlikni ta’minlaydi.Bulutli hisoblash tarmoq infratuzilmasiga sezilarli ta’sir
ko‘rsatmoqda. Ushbu texnologiya tarmoq yuklanishini oshirish, internetga bog‘liqlikni
kuchaytirish, xavfsizlik masalalarini dolzarb qilish va Edge Computing kabi yangi
texnologiyalarning rivojlanishiga sabab bo‘lish kabi jihatlari bilan ajralib turadi. Shu bilan
birga, yirik ma’lumotlar markazlari va global server infratuzilmasi bulutli hisoblashning
151
uzluksiz ishlashini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu maqolada bulutli hisoblashning
mohiyati, uning tarmoq infratuzilmasiga ta’siri, afzalliklari va muammolari hamda kelajakdagi
rivojlanish tendensiyalari batafsil tahlil qilinadi. Bulutli texnologiyalarning afzalliklari bilan
birga ularning tarmoqlarga yuklaydigan qo‘shimcha talab va muammolari ham ko‘rib
chiqiladi.
Mavzuga doir adabiyotlar tahlili
. Hozirgi vaqtda "bulutlar" zamonaviy global IT-
sektoriga mustahkam kirib bordi va ulaming ahamiyatini ortiqcha baholab bo'lmaydi: bulutli
xizmatlar mijozlarga moslashuvchan infratuzilmani boshqarish, asbob-uskunalami
tejash,zaxira va texnik yordam olish, shuningdek, ulkan imkoniyatlardan foydalanish
imkoniyatini beradi. dunyoning istalgan nuqtasida xizmatlar, ilovalar va ma lumotlar hajmi.
Biroq, bu barcha zamonaviy bulutli texnologiyalaming asosi asosiy tamoyillarda yotadi:
resurslari almashish va almashish, virtualizatsiya va Internet orqali ushbu resurslarga
masofadan kirish.Bulutli texnologiyalarning mohiyati haqida gapirishni boshlashdan
oldin,ularning paydo bo'lish tarixini tushunishimiz kerak. Har bir narsa o'z kelib chiqishiga
ega va, qoida tariqasida, har qanday "uy" poydevor qo'yish orqali qurila boshlaydi.Oltmish yil
oldin, 1963 yilda MIT MAC loyihasini amalga oshirish uchun Advanced Research Projects
Agency (DARPA) dan grant oldi. Kiberetik olimlar Robert M. Fano va Fernando Xose
Korbatoning asosiy vazifasi bir nechta masofaviy foydalanuvchilar o'rtasida kompyuter
resurslariga umumiy foydalanishni ta'minlash uchun mo'ljallangan vagt almashish
innovatsion tizimini ishlab chiqish edi. Ushbu tizimning asosi bir necha yil avval Femando
Xose Korbato tomonidan yaratilgan eksperimental Corbato Compatible Time-Sharing System
(CTSS) platformasi edi. CTSS bitta dastumi ishga tushirish uchun kompyuterga ulangan bir
nechta terminallarga ruxsat berdi.
Ko'p bulutli strategiya yordamida kompaniyalar xarajatlami optimallashtirishi va
sotuvchilami blokirovka qilish bilan bog'liq xavflami kamaytirishi mumkin. Bulutli bozomi
o'rganish bo'yicha Statista tashkiloti ma'lumotlariga ko'ra,yirik korxonalaring 90 foizi
allaqachon multibulutdan foydalanmoqda va 2023 yil oxiriga kelib bu ko'rsatkich 94 foizni
tashkil etadi. Edge Server yoki chekka server malumotlar markazida emas, balki
foydalanuvchilarga yaqinroq joylashgan serverdir. Bu xarajatlarni kamaytiradi,ishonchlilikni
oshiradi va ma'lumotlar manbaga yagin joyda qayta ishlanganligi sababli real vaqtda qaror
qabul qilishni tezlashtiradi. Ko'pgina tadqiqotchilaming fikricha, 2025 yilga kelib chekka
kompyuterlar bozori 274 milliard dollardan oshadi,bunda chekka serverlar segmenti eng tez
o'sadigan bozorga aylanadi. Ma'lumotlar hajmi eksponent ravishda o'sishda davom etar ekan,
ulami boshqarish va ta'minlash kelgusi yillarda bozor rivojlanishining asosiy yo'nalishi
bo'ladi. Mutaxassislarning prognozlariga ko'ra, 2023 yil oxiriga kelib xavfsiz bulutli yechimlar
segmenti 40-50% o'sishga erishadi. Bundan tashqari, ma lumotlami saqlash va qayta ishlash
ishonchliligini oshirish uchun tashkilotlarning yarmi faoliyatning muayyan yo'nalishlari
xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan tarmoqqa xos bulutli platformalarga
o'tadi. Ta'kidlash joizki, so'nggi yillarda axborot tizimlari va texnologiyalari mahalliy va jahon
biznesida katta ahamiyatga ega bo'ldi. Ichki ma lumotlami yig'ish va tarqatish jarayonlarini
o'matgan tashkilotlar bozor tendentsiyalarini bashorat qilish va tez va oqilona qarorlar qabul
qilish qobiliyatiga ega. Bulutli texnologiyalar axboroti saqlash, murakkab va xavfsiz IT
infratuzilmalarini yaratish kabi turli xizmatlar ko'rinishida cheksiz imkoniyatlari taqdim
etadi. Bundan tashqari, bulutli texnologiyalar bulutli yechimlami sozlash va qo'llab-quvvatlay
152
oladigan IT mutaxassislari uchun yangi ish o'rinlarini yaratadi. Texnologiyalar faol
rivojlanayotganligi sababli, ularning hayotning turli sohalarida qo'llanilishi bo'yicha
tadqiqotlar hali ham davom etmoqda. Hozirgi vaqtda "davlat buluti" kontseptsiyasining
huquqiy konsolidatsiyasi ishlab chiqilgan "Axborot, axborot texnologiyalari va axborotni
himoya qilish to'g'risida" gi 2006 yil 27 iyuldagi 149-FZ-sonli Federal qonuniga o'zgartishlar
kiritish to'g'risidagi federal qonun loyihasida taklif qilingan. Rossiya Raqamli rivojlanish
vazirligi tomonidan. Davlat yagona bulutli platformasi to'g'risidagi qonun loyihasi bulutli
hisoblashlardan foydalanishni va geografik axborot tizimlarining ishlashini tartibga solish
uchun ishlab chiqilgan GosOblakning asosiy ishlash tamoyillarini nazarda tutmaydi. Bunday
tamoyillardan biri ko'p bulutli bo'lib, u davlat chtiyojlari uchun turli bulutli xizmat
ko'rsatuvchi provayderlardan foydalanish va ulami sotib olish xarajatlarini kamaytirish,
bulutlar o'rtasida harakatlanish imkoniyatini ta'minlash,shuningdek, ma'lumotlar xavfsizligi,
moslashuvchanligi, kengaytirilishi va mosligini kafolatlashni o'z ichiga oladi.
"Gos Tech" loyihasi.
Bulutli texnologiyalardan foydalanish hukumatga bir qator imtiyozlar beradi.jumladan,
xarajatlami kamaytirish, bulut xizmatlarini ehtiyojlarga moslashtirish,jarayonlarni
tezlashtirish va optimallashtirish. Qayd etish joizki, xorijiy mamlakatlar bulutli texnologiyalar
bilan ishlashda multibulutdan foydalanadi, bu esa ixtisoslashgan provayderlar tomonidan
ko'rsatilayotgan xizmatlaring yuqori sifatini ta 'minlaydi, innovatsiyalarni joriy etishni
soddalashtiradi, provayderlar o'rtasida yukni taqsimlash va ma 'lumotlarni uzatish imkonini
beradi. Bulutli hisoblash qulayligi va ko'p qirraliligi tufayli har qanday kompaniya
faoliyatining ajralmas qismiga aylandi. Aynan shu narsa bulutli texnologiyalami
rivojlantirishning boshlang'ich nuqtasi sifatida qabul qilinishi kerak, chunki dasturga
kiritilgan mexanizm umumiy hisoblash resurslariga ko'p foydalanuvchilar kirishi printsipi
asosida qurilgan.
21-asrga o'tayotganda, albatta, muhim sanalami ta kidlash kerak: 2008 yil 7 aprel,
Amazon Google Cloud Platformiga qo' shilganida va keyin 2008 yil oktyabr oyida Microsoft
Azure loyihasiga kirdi. Xuddi shu yil Rossiya uchun ahamiyatli boldi, chunki u erda
mamlakatda birinchi bulutli provayder paydo bo'ldi.
Bulutli hisoblashning kelib chiqishini tushunib, biz ularning ta'rifiga o'tishimiz mumkin.
Natija va muxokama
. Bulutli hisoblash tarmoq infratuzilmasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatib,
samaradorlikni oshirgan bo‘lsa ham, xavfsizlik va bog‘liqlik bilan bog‘liq muammolarni
keltirib chiqarmoqda. Kelajakda bu texnologiyaning rivojlanishi tarmoq arxitekturasini
yanada optimallashtirish, xavfsizlikni oshirish va kechikishlarni kamaytirishga qaratilgan
bo‘ladi
.
Bulutli hisoblash (cloud computing) zamonaviy axborot texnologiyalari
infratuzilmasining ajralmas qismiga aylandi. Ushbu texnologiya korxonalarga, tashkilotlarga
va individual foydalanuvchilarga resurslarni masofaviy serverlar orqali taqdim etish imkonini
beradi. Bulutli hisoblashdan foydalanish natijasida quyidagi asosiy natijalarga erishiladi.
Xulolsa va takliflar
.
Bulutli hisoblash (cloud computing) zamonaviy axborot texnologiyalarining ajralmas
qismiga aylandi va u tarmoq infratuzilmasiga sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda. Uning joriy etilishi
ma’lumotlarni qayta ishlash tezligini oshirish, resurslardan samarali foydalanish, xarajatlarni
kamaytirish va IT infratuzilmani optimallashtirishga yordam berdi. Shu bilan birga, internetga
to‘liq bog‘liqlik, xavfsizlik tahdidlari va tarmoq kechikishlari kabi muammolar ham paydo
153
bo‘ldi. Bulutli texnologiyalar tarmoqlarga quyidagi asosiy ta’sirlarni ko‘rsatdi. Tarmoq
yuklamalarining kamayishi – Lokal serverlarga ehtiyoj kamayib, ma’lumotlarni qayta ishlash
va saqlash bulut platformalariga o‘tkazildi. Moslashuvchan va kengaytiriladigan infratuzilma
– Istalgan vaqtda resurslarni oshirish yoki kamaytirish imkoniyati paydo bo‘ldi. Xavfsizlik va
maxfiylik muammolari – Ma’lumotlarning uchinchi tomon serverlarida saqlanishi
kiberxavfsizlik xavfini oshirdi. Internetga bog‘liqlik – Bulut xizmatlarining samaradorligi
internet tezligi va barqarorligiga bog‘liq bo‘lib qoldi. Tarmoq kechikishlari – Bulutli serverlar
bilan uzoq masofadan ishlash kechikishlarga sabab bo‘lishi mumkin, ayniqsa, real vaqt
rejimidagi xizmatlar uchun. Kelajakda bulutli hisoblash texnologiyalarining rivojlanishi ushbu
muammolarni hal qilishga qaratiladi va u tarmoq infratuzilmasining yanada samarali
bo‘lishiga xizmat qiladi. Bulut texnologiyalarining samarali ishlashi uchun yuqori tezlikdagi
internet va barqaror tarmoq infratuzilmasi zarur.
5G va optik tolali aloqa tarmoqlarini keng joriy etish bulut xizmatlarining sifatini
oshirishga yordam beradi.
Ma’lumotlarni shifrlash, ikki faktorli autentifikatsiya va ilg‘or kiberxavfsizlik tizimlarini
joriy etish zarur.
Kompaniyalar va foydalanuvchilar uchun maxfiylik siyosatlarini kuchaytirish lozim.
Edge computing (chekka hisoblash) texnologiyalarini joriy etish orqali ma’lumotlarni
foydalanuvchiga yaqin joyda qayta ishlash mumkin.
Ma’lumotlarni markazlashgan serverlardan foydalanuvchilarga yaqin joylashgan
serverlarga taqsimlash orqali kechikishlarni kamaytirish lozim.
Bulutli xizmatlar bilan ishlashda yukni muvozanatlashtirish (load balancing)
texnologiyalaridan foydalanish zarur.
Korxonalar o‘z tarmoq yuklamalarini monitoring qilish va optimallashtirish uchun ilg‘or
AI va avtomatlashtirish tizimlaridan foydalanishi kerak.
Korxonalar bulut xizmatlari xarajatlarini rejalashtirish va optimallashtirish uchun
moliyaviy monitoring tizimlaridan foydalanishi lozim.
Keraksiz xizmatlardan voz kechish va foydalanilayotgan resurslarni nazorat qilish orqali
xarajatlarni kamaytirish mumkin.
Mahalliy kompaniyalar uchun milliy bulut xizmatlarini rivojlantirish va ulardan
foydalanishni targ‘ib qilish kerak. Hukumat va biznes sektori o‘rtasida hamkorlikni
kuchaytirish orqali mahalliy bulut infratuzilmasini yaratish lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Кодиров, Ф. Э., and О. Д. Дониёров. "ЭФФЕКТИВНЫЕ МОДЕЛИ РАЗВИТИЯ
МЕДИЦИНСКОГО ОБСЛУЖИВАНИЯ НАСЕЛЕНИЯ КАШАКАДЬИНСКОЙ ОБЛАСТИ."
Символ науки 7-2 (2022): 15-17.
2.
Zoxidov, J. B., F. E. Qodirov, and I. J. Bozorova. "QUARTUS II PROJECT CONCEPT AND ITS
OPPORTUNITIES AND PROBLEMS." АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ТЕХНИЧЕСКОГО И
ТЕХНОЛОГИЧЕСКОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ. 2019.
3.
Uzakov, Gulom, et al. "Simulation of a tubular pyrolysis reactor using comsol
multiphysics software." International Scientific and Practical Conference Digital and
Information Technologies in Economics and Management. Cham: Springer Nature
154
Switzerland, 2023.
4.
Қодиров, Ф. "ҲУДУДЛАРДА ТИББИЙ ХИЗМАТЛАРНИ ДАСТУРИЙ ПАКЕТЛАР
ЁРДАМИДА ЭЛЕКТРОН ТИББИЙ БАЗАСИНИ ЯРАТИШ." O’zbekiston Respublikasi Oliy Va
o’rta Maxsus ta’lim Vazirligi Namangan Muhandislik-Qurilish Instituti (2022).
5.
Qodirov, F. E., O. D. Doniyorov, and H. Shokirov Sh. "Basic concepts of information
security in information systems. Wide threats and their consequences." концепции
устойчивого развития науки в современных условиях (2021): 153-155.
6.
Bozorova, Irina Jumanazarovna, and Dilfuzaxon Mamasharipovna Karayeva. "Modern
programming technologies and their role." интеллектуальный капитал xxi века. 2020.
7.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "Hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda har bir
hududning о ‘ziga xos xususiyatlari." Scientific Journal of Actuarial Finance and Accounting
4.09 (2024): 178-183.
8.
Qodirov, Farrux, and Muxlisa Mavlonova. "O’ZBEKISTONDA ZIYORATGOH VA
QADAMJOLAR, TURIZM XIZMATLARINI JADAL RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI." YANGI O
‘ZBEKISTONDA MILLIY TURIZM ISTIQBOLLARI 1.01 (2024).
9.
Qodirov, F., N. Sirojev, and S. Negmatova. "FEATURES OF THE ANDROID STUDIO
SOFTWARE PACKAGE." Академические исследования в современной науке 2.17 (2023):
130-146.
10.
Қодиров, Ф. Э., et al. "ДЛЯ ПРОВЕРКИ МОДЕЛЕЙ АДЕКВАТНОСТИ,
ЧУВСТВИТЕЛЬНОСТЬ И СОПРОТИВЛЕНИЯ." ИНТЕГРАЦИЯ НАУКИ, ОБЩЕСТВА,
ПРОИЗВОДСТВА И ПРОМЫШЛЕННОСТИ. 2019.11. Qodirov, F. E., D. A. Akbarova, and S. H.
Shokirov. "SOFTWARE FOR WORKING WITH COMPUTER GRAPHICS AND THEIR TASKS.
APPLICATION OF DIGITAL IMAGE PROCESSING FIELDS." (2021): 57-58.
11.
Jumanazarovna, Bozorova Irina, and Кodirov Farruh Ergash O'G'Li. "Principle of
electrocardiographic work and its role in modern medicine." Вопросы науки и образования
15 (99) (2020): 31-36.
12.
Kodirov, F. E., and J. E. Nematov. "BASIC TECHNOLOGY AND SERVICE
MANAGEMENTMULTISERVICE NETWORKS." Инновации в технологиях и образовании: сб.
ст. участников XII Между (2019): 214.
13.
Қодиров, Ф. Э., and Ж. Э. Нематов. "РАЗВИТИЕ ЛОКАЛЬНОЙ СЕТИ НА ОСНОВЕ
ТЕХНОЛОГИИ GPON." Инновации в технологиях и образовании: сб. ст. участников XII
Между (2019): 288.
14.
Кодиров, Ф. Э., and М. У. Маматмурадова. "РАЗРАБОТКА ЦИФРОВОЙ ПРОГРАММЫ
ШИФРОВАНИЯ И ВНЕДРЕНИЕ В ПРАКТИКУ." Инновации в технологиях и образовании:
сб. ст. участников XII Между (2019): 275.
15.
Абдирасулов, Ж. У., and Ф. Э. Кодиров. "ЭФФЕКТИВНОСТЬ ANGULAR JS ДЛЯ
СОЗДАНИЯ
ДИНАМИЧЕСКИХ
ВЕБ-САЙТОВ
И
ОПТИМИЗАЦИИ
ИХ
ПРОИЗВОДИТЕЛЬНОСТИ." Инновации в технологиях и образовании: сб. ст. участников
XII Между (2019): 228.
16.
Qodirov, F. E., J. B. Zohidov, and H. I. Karamatova. "ADVANTAGES OF PROGRAMMING
LANGUAGES JAVASCRIPT, JAVA AND PYTHON." МОДЕЛИРОВАНИЕ И АНАЛИЗ СЛОЖНЫХ
ТЕХНИЧЕСКИХ И ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ СИСТЕМ. 2019.
155
17.
Qodirov, F. E., J. U. Abdirasulov, and J. E. Nematov. "FORMING GOVERNMENT AGENCY
WEBSITES WITH WORDPRESS CONTENT MANAGEMENT SYSTEM." Инновации в
технологиях и образовании: сб. ст. участников XII Между (2019): 219.
18.
Турдиев, У. К., and Ф. Э. Кодиров. "Задача Коши Для Одномерной Системы
Уравнений Типа Бюргерса Возникающей В Двухскоростной Гидродинамике."
Инновации в технологиях и образовании: сб. ст. участников XI Между (2018): 349.
19.
Qodirov, F. E. "Methodological aspects and importance of development of medical
services through econometric modeling and forecasting options." academy. uz/index. php/yo.
