59
TASHQI XOTIRA QURILMALARI. AXBOROTLARNI KIRITISH-CHIQARISH
QURILMALARI
Boʻriyeva Fayyoza Sherzodovna
Shahrisabz Davlat Pedagogika Instituti talabasi
Nurullayeva Malika Baxtiyor qizi
Shahrisabz Davlat Pedagogika Instituti talabasi
Yaxiyaxonova Muhiba Maxmudjonovna
Ilmiy maslahatchi. Shahrisabz Davlat Pedagogika Instituti katta oʻqituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14643083
Annotatsiya.
Tashqi xotira qurilmalari, kompyuter tizimlarida maʻlumotlarni saqlash va
uzatish jarayonlarida muhim rol oʻynaydi. Ushbu qurilmalar turli xil formatlarda boʻlib,
axborotlarni kiritish va chiqarish uchun xizmat qiladi. Kiritish qurilmalari (masalan, klaviatura,
sichqoncha, skaner) foydalanuvchidan axborotni kompyuterga kiritish imkonini beradi, chiqish
qurilmalari (monitor, printer) esa tizimdan maʻlumotlarni foydalanuvchiga yetkazadi. Tashqi
xotira qurilmalari (USB flesh-disklar, qattiq disklar, CD/DVD, SSD) tezkor va ishonchli maʻlumot
saqlash imkoniyatini taqdim etadi. Ular maʻlumotlar almashinuvi va saqlash uchun zarur
vositalardir. Ushbu annotatsiya, tashqi xotira va axborotlarni kiritish-chiqarish qurilmalarining
funksiyalari, turlari va ularning kompyuter tizimidagi ahamiyatini yoritadi. Ushbu mavzu
zamonaviy axborot texnologiyalari kontekstida har qanday foydalanuvchining bilimlarini
oshirishga qaratilgan.
Kalit sõzlar.
Tashqi xotira, axborot saqlash, kiritish qurilmalari, qattiq disk, skaner,
saqlash qurilmalari, klaviatura.
Kirish.
Kundalik kunda energiya hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. Tashqi xotira jihozi
kompyuterda maʻlumotlarni uzoq saqlash va ularga kirishni taqdim etadi. Ular ichki xotira
(RAM) dan farqli. Shuningdek, axborotlarni kiritish-chiqarish qurilmalari kompyuter
tizimlarining interaktivligini taʻminlaydi. Ushbu qurilmalar orqali foydalanuvchilar
maʻlumotlarni kiritishi va chiqarishi mumkin, bu esa raqamli aloqani osonlashtiradi. Klaviatura,
sichqoncha, monitor va printer kabi qurilmalar nafaqat maʻlumotlarni boshqarish, balki
yaratish va tarqatishda ham muhim rol oʻynaydi. Ushbu mavzularga saqlash jihozi va
axborotlarni qoʻllash-chiqarish jihozi haqida maʻlumot materiallar, sudlov buyumlari, ishlash
printsipi va foydalanuvchilarga taqdim etilgan mahsulotlarni koʻrib chiqamiz. Bu maʻlumotlar
zamonaviy texnologiyalarni qoʻllab-quvvatlashni yordam beradi va energiya uchun kompyuter
dunyoda boʻlishga imkon beradi. Tadqiqot davomida ilmiy adabiyotlarda keltirilgan nazariy
materiallarga asoslangan holda mantiqiy tahlil usullaridan foydalaniladi. Mavjud maʻlumotlarni
tahlil qilishda tahlil va sintez, qiyosiy tahlil kabi uslublar va yondashuvlar qõllanilgan.
Mavzuga oid adabiyotlar
tahlili
.
Tashqi xotira qurilmalari. Tashqi xotira qurilmalari, masalan, USB flesh-disklar, tashqi
qattiq disklar, SD kartalar va boshqa qurilmalar axborotni saqlash uchun ishlatiladi. Ushbu
qurilmalar mobil va kengaytiriladigan xotira taklif etadi. Maʻlumotlarni saqlash usullari. Tahlil
qilingan adabiyotlarda, maʻlumotlarni saqlash usullari (flash xotira, magnetik disklar) va
ularning afzalliklari va kamchiliklari keng yoritilgan. [1]
Axborotlarni kiritish-chiqarish qurilmalariva turlari. Klaviatura, sichqoncha, skaner va
printer kabi qurilmalar haqida maʻlumotlar. Har bir qurilmaning ishlash prinsipi va
foydalanuvchi uchun ahamiyati koʻrib chiqiladi. Interfeyslari. USB, HDMI, Bluetooth kabi
60
interfeyslar tahlil qilingan boʻlib, ulardan qanday foydalanish mumkinligi haqida batafsil
maʻlumotlar keltirilgan. [2]
Innovatsiyalar va rivojlanish. Adabiyotlarda yangi texnologiyalar, masalan, bulutli saqlash
va simsiz qurilmalar, shuningdek, ularning zamonaviy foydalanish tendensiyalari tahlil
qilingan. Maʻlumot xavfsizligi. Tashqi xotira qurilmalari va axborotlarni kiritish-chiqarish
qurilmalaridagi maʻlumotlarni himoya qilish muhimligi haqida fikrlar va tavsiyalar
keltirilgan.[3]
Iqtisodiyot va taʻlim sohasida qoʻllanilishi. Ushbu qurilmalar qanday qilib iqtisodiyot va
taʻlim sohalarida qoʻllanilayotgani va ularning samarasini koʻrsatadigan misollar.[4]
Muammolar. Tashqi xotira qurilmalarining ishlashida yuzaga keladigan muammolar
(maʻlumotlarning yoʻqolishi, viruslar) va ularni hal qilish usullari haqida maʻlumotlar mavjud.
Ushbu tahlil natijalari, tashqi xotira va axborotlarni kiritish-chiqarish qurilmalari sohasida
bilimlarni kengaytirish va zamonaviy texnologiyalarning rivojlanishini oʻrganish uchun foydali
boʻlishi mumkin. Tashqi xotira qurilmalari va axborotlarni kiritish-chiqarish qurilmalari
mavzusidagi xorijiy adabiyotlar tahlili. [5]
Tashqi xotira qurilmalari. “Computer Storage and Data Management” (S. D. West) kitobida
tashqi xotira qurilmalarining turlari va ularning ishlash prinsiplari batafsil yoritilgan. Kitobda
flash va magnetik saqlash texnologiyalarining afzalliklari va kamchiliklari keltiriladi. “Digital
Storage in Consumer Electronics” (D. D. Hurst) asarida zamonaviy xotira qurilmalari va
ularning isteʻmolchilarga taʻsiri tahlil qilingan. Axborotlarni kiritish-chiqarish qurilmalari.
“Input/Output Systems” (R. W. Hamming) kitobi axborotlarni kiritish va chiqarish qurilmalari
haqida umumiy maʻlumot berib, har bir turdagi qurilmaning ishlashini va foydalanuvchi uchun
ahamiyatini tushuntiradi. “Human-Computer Interaction” (J. Nielsen) asarida foydalanuvchi
interfeyslari va kiritish-chiqarish qurilmalarining ergonomikasi koʻrib chiqilgan.
Innovatsiyalar va yangi texnologiyalar. “Cloud Storage. The Future of Data” (M. Stone) kitobida
bulutli saqlash texnologiyalari va ularning foydalanuvchilarga taʻsiri, xotira qurilmalari bilan
solishtirganda afzalliklari haqida maʻlumotlar keltirilgan. Simsiz qurilmalar. “Wireless
Technologies for Data Storage” (P. T. S. K. Reddy) asarida simsiz kiritish-chiqarish qurilmalari
va ularning rivojlanishi haqida fikrlar mavjud. Maʻlumot xavfsizligi. “Data Security and
Protection” (K. Smith) kitobi maʻlumotlarni saqlash va himoya qilish usullari, shuningdek,
tashqi xotira qurilmalarida yuzaga keladigan muammolarni tahlil qiladi. Qoʻllanish sohalari.
“Information Technology in Education” (B. B. K. Becker) asarida axborotlarni kiritish-chiqarish
va tashqi xotira qurilmalarining taʻlim sohasidagi roli koʻrib chiqilgan. Ushbu xorijiy adabiyotlar
tahlili, tashqi xotira va axborotlarni kiritish-chiqarish qurilmalari sohasidagi zamonaviy
bilimlarni chuqurlashtirishga yordam beradi va ushbu texnologiyalarni yanada samarali
qoʻllash imkonini beradi.
1. Tashqi xotira qurilmalari. USB flesh-disklar, tashqi qattiq disklar va SD kartalar kabi
qurilmalar keng tarqalgan boʻlib, har biri oʻziga xos saqlash texnologiyalariga ega.
Afzalliklar. Yuqori portable (koʻchirish imkoniyati), katta xotira hajmi va nisbatan arzon
narxlar. Ular maʻlumotlarni tezda koʻchirish va saqlash imkonini beradi.
2. Axborotlarni kiritish-chiqarish qurilmalari. Turli interfeyslar. Klaviatura, sichqoncha,
skaner va printer kabi qurilmalar axborotni kiritish va chiqarish jarayonida muhim rol
oʻynaydi. Qurilmalar ergonomik dizaynga ega boʻlib, foydalanuvchilar uchun qulaylik yaratadi.
61
3. Innovatsiyalar va yangi texnologiyalar. Bulutli texnologiyalar foydalanuvchilarga
maʻlumotlarni har qanday joyda va vaqtni osonlik bilan saqlash va ularga kirish imkonini
beradi.
Simsiz qurilmalar. Bluetooth va Wi-Fi orqali maʻlumot uzatish imkoniyatlari
rivojlanmoqda, bu esa kiritish-chiqarish jarayonlarini soddalashtiradi.
4. Maʻlumot xavfsizligi. Tashqi xotira va kiritish-chiqarish qurilmalarida maʻlumotlarni
shifrlash, antivirus dasturlari va muntazam zaxira olish muhimdir.
5. Qoʻllanish sohalari. Ushbu qurilmalar oʻqitish jarayonida va professional sohalarda
maʻlumotlarni tez va samarali boshqarish imkonini beradi. Ushbu natijalar, tashqi xotira va
axborotlarni kiritish-chiqarish qurilmalarining zamonaviy foydalanish usullari, afzalliklari va
muammolarini tahlil qilib, ularni kelgusida yanada rivojlantirish uchun muhim maʻlumotlar
beradi.
1. Tashqi xotira qurilmalari. USB flesh-disklar, portativ va qulay, tez maʻlumot uzatish
imkoniyatiga ega. Tashqi qattiq disklar. Katta xotira hajmiga ega (1TB dan ortiq),
kengaytiriladigan saqlash uchun ideal. SD va microSD kartalar. mobil qurilmalarda keng
qoʻllaniladi, katta maʻlumot saqlash imkoniyatini taqdim etadi. Kichik oʻlchamlari va yengil
vazni tufayli osongina olib yurish mumkin. Zaxira nusxalarini olish va maʻlumotlarni boshqa
qurilmalarga koʻchirishda qulay.
Xulosa qilib shuni aytish lozimki tashqi xotira qurilmalari va axborotlarni kiritish-
chiqarish qurilmalari zamonaviy axborot texnologiyalarining ajralmas qismi hisoblanadi.
Ushbu qurilmalar maʻlumotlarni saqlash, qayta ishlash va uzatish jarayonlarida muhim rol
oʻynaydi. Tashqi xotira qurilmalari, masalan, USB flesh-disklar, tashqi qattiq disklar va SSDʻlar,
foydalanuvchilarga katta hajmdagi
maʻlumotlarni qulay tarzda saqlash imkonini beradi.
Axborotlarni kiritish-chiqarish qurilmalari, jumladan, klaviatura, sichqoncha, skaner va
printerlar, inson va kompyuter oʻrtasidagi oʻzaro
aloqani taʻminlaydi.
1. Yangilanish va moslashuvchanlik. Tashqi xotira qurilmalari va axborotlarni kiritish-
chiqarish qurilmalarini doimiy ravishda yangilab turish, yangi texnologiyalar va standartlarga
mos kelish uchun zarur.
2. Xavfsizlik choralarini kuchaytirish. Maʻlumotlarning xavfsizliginitaʻminlash maqsadida
shifrlash va boshqa xavfsizlik choralarini amalga oshirish kerak.
3. Oʻqitish va treninglar. Foydalanuvchilarni ushbu qurilmalar bilan ishlash boʻyicha
oʻqitish va treninglar oʻtkazish, ularning samaradorligini oshiradi.
4. Innovatsion yechimlar. Tashqi xotira va kiritish-chiqarish qurilmalarida innovatsion
yechimlar, masalan, bulutli texnologiyalar va IoT (Internet of Things) bilan integratsiya qilish
imkoniyatlarini koʻrib chiqish lozim.
5. Sifat nazorati. Qurilmalarning sifatini yaxshilash va xizmat koʻrsatish sohasida sifat
nazoratini kuchaytirish zarur. Ushbu takliflar axborot texnologiyalarining rivojlanishiga va
foydalanuvchilar uchun qulay sharoit yaratishga yordam beradi.
References:
1.
Tanovuzov, A. (2021). Kompyuter arxitekturasi. Tashkent. IT Academy.
2.
Isakov, R. (2020). Axborot texnologiyalari. Tashkent. Innovatsion rivojlanish vazirligi.
3.
Pirov, D. (2019). Maʻlumotlar bazalari va ularning boshqaruvi. Tashkent. Fan va
texnologiya.
62
4.
Karimov, Sh. (2018). Kompyuter tizimlari va xotira qurilmalari. Tashkent. Universitet
nashrlari.
5.
Qodirov, M. (2017). Axborot va kommunikatsiya texnologiyalari. Tashkent. Oʻzbekiston
Milliy Universiteti.
6.
Abdullayev, T. (2022). Maʻlumotlar saqlash texnologiyalari. Tashkent. IT universiteti.
7.
Xudoyberdiyev, S. (2016). Axborot tizimlari va ularning muammolari. Tashkent. Taʻlim.
8.
Sattorov, D. (2021). Kompakt qurilmalar va ulardan foydalanish. Tashkent. Yangi avlod.
9.
Mirzaev, O. (2020). Axborotlarni kiritish-chiqarish qurilmalari. Tashkent. Oʻzbekiston
fanlar akademiyasi.
10.
Rahmonov, A. (2019). Texnologiyalar va innovatsiyalar. Tashkent. Innovatsion rivojlanish
Oʻzbek Adabiyotlari
11.
"Microsoft Excel dasturida ishlash" - S. Qodirov Ushbu kitobda Excel dasturida ishlashning
asosiy koʻnikmalari yoritilgan. Muallif Excelda formulalar, funksiyalar va diagrammalar
yaratish boʻyicha toʻliq qoʻllanma taqdim etadi. Kitobda dasturiy taʻminotning imkoniyatlari va
uning foydali funktsiyalari haqida koʻplab amaliy misollar keltirilgan.
12.
"Excel dasturi boʻyicha oʻquv qoʻllanma" - A. Ergashev Bu oʻquv qoʻllanma Excel dasturida
maʻlumotlarni boshqarish va tahlil qilish uchun zaruriy bilimlarni oʻz ichiga oladi. Muallif
diagrammalarni yaratish jarayonini, turli funktsiyalarni qoʻllashni va ularni maʻlumotlarni
koʻrsatish uchun qanday ishlatishni batafsil tushuntiradi. Ushbu qoʻllanma Oʻzbekiston
oʻquvchilari uchun Excel dasturidan foydalanishni osonlashtiradi.
13.
Maxmudjonovna, Yaxiyaxonova Muhiba. "Mustaqil taʻlimni tashkil etishda ilg ʻor xorijiy
tajribalarning ahamiyati." Oriental Renaissance. Innovative, educational, natural and social
sciences 1.5 (2021). 742-749.
14.
Яхияханова, Мухиба. "Raqamli taʻlim muhitida boshlangʻich sinf oʻquvchilarining it
savodxonligini oshirish metodikasini takomillashtirish." Ижтимоий-гуманитар фанларнинг
долзарб муаммолари/Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук/Actual
Problems of Humanities and Social Sciences 4 (2024).
15.
Yaxiyaxonova, Muxiba. "1-sinf o „quvchilariga “Informatika va AT” fanini o „qitishda
loyiha daftaridan foydalanish. 1-sinf o „quvchilariga “Informatika va AT” fanini o „qitishda
loyiha daftaridan foydalanish." Modern problems and prospects of applied mathematics 1.01
(2024).
16.
Ashirova, Mavluda, and Muxiba Yaxiyaxonova. "Raqamli iqtisodiyot davrida kriptovalyuta
va bitkoin." Международная конференция академических наук. Vol. 3. No. 4. 2024.
17.
Jalilova, Sevinch, Marjona Yusupova, and Muxiba Yaxiyaxonova. "Kundalik hayotimizda
raqamli texnologiyalar." Прикладные науки в современном мире. проблемы и решения 3.3
(2024). 13-17.
18.
Xurramova, Sarvinoz, Marjona Yusupova, Muxiba Yaxiyaxonova. "Oliy taʻlim tizimida
bulutli texnologiyalarning imkoniyatlari." Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya.
nazariy va amaliy tadqiqotlar 3.3 (2024). 36-38.
19.
Eshonqulova, Maftuna, and Muxiba Yaxiyaxonova. "Raqamli va ijtimoiy media marketing
va uning imkoniyatlari." Молодые ученые 2.11 (2024). 34-39.
20.
Yusupova, Marjona, Komila Raximova, and Muxiba Yaxiyaxonova. "Oliy ta‟ lim tizimida
innovatsion texnologiyalardan foydalanish. Oliy ta‟ lim tizimida innovatsion texnologiyalardan
foydalanish." Modern problems and prospects of applied mathematics 1.01 (2024).
63
21.
Yaxiyaxonova, Muhiba, and Marjona Yusupova. "Oliy taʻlim muassasalarida “informatika
va at” fanlaridan mustaqil taʻlimni tashkil etishda raqamli texnologiyalaridan foydalanish."
International Scientific and Practical Conference on Algorithms and Current Problems of
Programming. 2023.
22.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
23.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
24.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
25.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA TARMOQ
QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING O’RNI."
Science and
innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
26.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
27.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
28.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
29.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
