7
SUN’IY INTELLEKTNING ZAMONAVIY MUAMMOLARI
O‘ktamov Madadjon O‘ktam o‘g‘li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Matematika va ta’limda axborot texnologiyasi kafedrasi o‘qituvchisi
Fayzullayeva Hilola Nurali qizi
Matematika va informatika ta’lim yo‘nalishi talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14997631
Annotatsiya.
Sun’iy intellekt (SI) zamonaviy texnologiyalarning muhim qismi bo‘lib,
axborot xavfsizligi, etik masalalar, ish o‘rinlari va iqtisodiy ta’sir kabi muammolarni keltirib
chiqarmoqda. SI tizimlarining qarorlar qabul qilish jarayoni va ishlash mexanizmlarining
tushunilmasligi "qora quti" muammosiga olib keladi. Shuningdek, uning regulyatsiyasi va
qonuniy asoslari bo‘yicha yangi talablar yuzaga kelmoqda. SI ning bu muammolari, uning
xavfsiz va adolatli ishlatilishini ta’minlash uchun ehtiyotkorlik va ilmiy yondashuv zarurligini
ko‘rsatadi.
Аннотация.
Искусственный интеллект (ИИ) является важной частью
современных технологий и вызывает проблемы, связанные с информационной
безопасностью, этическими вопросами, занятостью и экономическим влиянием.
Процесс принятия решений и механизмы работы ИИ-систем часто непонятны, что
приводит к проблеме "черного ящика". Кроме того, возникают новые требования к
регулированию и правовым основам ИИ. Эти проблемы подчеркивают необходимость
осторожности и научного подхода для обеспечения безопасного и справедливого
использования ИИ.
Annotation
. Artificial intelligence (AI) is an important part of modern technologies and
raises issues related to information security, ethical concerns, employment, and economic
impact. The decision-making process and operational mechanisms of AI systems are often
unclear, leading to the "black box" problem. Additionally, new requirements are emerging
regarding AI regulation and legal frameworks. These challenges highlight the need for caution
and a scientific approach to ensure the safe and fair use of AI.
Kalit so‘zlar:
Sun’iy intellekt (SI), axborot xavfsizligi, etik masalalar, "qora quti"
muammosi, qaror qabul qilish, avtomatlashtirish, ish o‘rinlari, iqtisodiy ta’sir, regulyatsiya,
qonunchilik, maxfiylik, texnologik rivojlanish, inson huquqlari, sun’iy intellekt tizimlari, etik
qarorlar, avtomatik tizimlar, xavfsizlik protokollari, shaxsiy ma’lumotlar, yangi texnologiyalar,
AI regulyatsiyasi.
Ключевые
слова:
Искусственный
интеллект
(ИИ),
информационная
безопасность, этические вопросы, проблема "черного ящика", принятие решений,
автоматизация,
рабочие
места,
экономическое
влияние,
регулирование,
законодательство, конфиденциальность, технологическое развитие, права человека,
системы искусственного интеллекта, этичные решения, автоматические системы,
протоколы безопасности, личные данные, новые технологии, регулирование ИИ.
Keywords:
Artificial intelligence (AI), information security, ethical issues, "black box"
problem, decision-making, automation, employment, economic impact, regulation, legislation,
privacy, technological development, human rights, AI systems, ethical decisions, automated
systems, security protocols, personal data, new technologies, AI regulation.
8
Sun’iy intellekt (SI) bugungi kunda texnologiyalar sohasida eng tez rivojlanayotgan va
hayotimizning turli jabhalariga keng kirib borgan muhim bir yo‘nalishdir. U avtomatlashtirish,
tibbiyot, moliya, ta’lim va boshqa ko‘plab sohalarda katta o‘zgarishlarni keltirib chiqarmoqda.
Biroq, uning keng tarqalishi bir qator muammolarni ham yuzaga keltirmoqda. Axborot
xavfsizligi, etik masalalar, ish o‘rinlarining o‘zgarishi, va tizimlarning tushunilmasligi kabi
masalalar sun’iy intellektning rivojlanishi bilan bog‘liq asosiy xavf-xatarlarni tashkil etadi. Shu
bilan birga, SI ning samarali va adolatli ishlatilishi uchun yangi qonunchilik va regulyatsiya
talab etiladi.
Axborot xavfsizligi – sun’iy intellekt tizimlarining xavfsizligi, ayniqsa, maxfiylik va
ma’lumotlarni himoya qilish masalalari dolzarb. SI tizimlari orqali amalga oshiriladigan
qarorlar va ishlar ko‘pincha katta hajmdagi shaxsiy ma’lumotlarga asoslanadi. Agar bu
tizimlar zaif bo‘lsa, ular ma’lumotlar o‘g‘irligi va zararli faoliyatga olib kelishi mumkin.
Etik masalalar - sun’iy intellekt tizimlari qarorlar qabul qilishda mustaqil
ravishdaishlashlari mumkin, bu esa etik masalalarni keltirib chiqaradi. Masalan, agar
avtomatlashtirilgan tizimlar adolatli qarorlar qabul qilmasa, bu inson huquqlarini buzishi
mumkin. Sun’iy intellektning qaysi mezonlar asosida qaror qabul qilishi va bu qarorlarning
etik jihatdan to‘g‘ri bo‘lishi muhim ahamiyatga ega.
Ish o‘rinlari va iqtisodiy ta’sir - sun’iy intellektning rivojlanishi bilan birga ko‘plab
sanoatlarda avtomatlashtirish joriy etilmoqda. Bu, o‘z navbatida, ba’zi ish o‘rinlarini yo‘qotish
yoki kamayishiga olib kelishi mumkin. Xususan, oddiy va takrorlanuvchi ishlar sun’iy intellekt
tomonidan bajarilayotgani sababli, inson resurslariga talab pasaymoqda.
"Qora quti" muammosi - sun’iy intellekt tizimlarining ishlash mexanizmlari ba’zan juda
murakkab bo‘lib, ularni tushunish qiyin bo‘lishi mumkin. Shu sababli, qarorlar qabul qilish
jarayonida qaysi omillar asosida natijalar yuzaga kelayotganini tushunish muhimdir. "Qora
quti" muammosi, ya’ni tizimlarning ishlash jarayonini aniq tushunmaslik, qarorlarning nima
sababdan qabul qilinganini aniqlashni qiyinlashtiradi.
Regulyatsiya va qonunchilik - sun’iy intellekt texnologiyalarining tez rivojlanishi va
ularga bo‘lgan talablar ortib borishi bilan birga, ularni regulyatsiya qilish uchun yangi
qonunlar va qoidalar ishlab chiqilishi zarur. Hukumatlar va xalqaro tashkilotlar sun’iy
intellektning xavfsiz, adolatli va shaffof ishlatilishini ta’minlash uchun o‘zaro hamkorlikni
kuchaytirishlari kerak.
Sun’iy intellektning zamonaviy muammolari ushbu texnologiyaning ijtimoiy, axloqiy va
iqtisodiy ta’sirlarini boshqarishda ehtiyotkorlik bilan yondashuvni talab qiladi. Shu bilan
birga, innovatsion yechimlar va yangicha qonunchilik talab qilinadi, chunki sun’iy
intellektning salohiyatidan to‘liq foydalanish uchun uning xavfsiz va etik tarzda ishlashini
ta’minlash zarur.
Sun’iy intellekt — bu kompyuter tizimlari yoki dasturlarining inson aqli va fikrlash
jarayonlarini taqlid qilishga qaratilgan texnologiya yoki ilmiy soha. Bu, odatda, mashinani o‘zi
mustaqil ravishda o‘rganishga va turli vazifalarni bajarishga imkon beradigan algoritmlar va
modellarni yaratishni o‘z ichiga oladi.
Sun’iy intellekt quyidagi sohalarda ishlatiladi:
O‘rganish va tahlil qilish - ma’lumotlardan o‘rganish, ularni tahlil qilish va bashorat
qilish.
Tabiatni tanib olish - tasvir va ovoz tanish texnologiyalari (masalan, yuzni tanish).
9
Tabiiy tilni qayta ishlash - tabiiy tilni tushunish va javob berish (masalan, chat-botlar
yoki tarjima tizimlari).
Avtomatlashtirish - mashinalar va robotlar yordamida ishlarni bajarish.
Sun’iy intellektning tez rivojlanishi va uning hayotimizdagi ahamiyatining ortishi bilan
unga nisbatan qonuniy normalarni yaratish va yangilashda muammolar paydo bo‘ladi. Hozirgi
kunda ko‘plab mamlakatlarda SI ni qanday boshqarish kerakligi bo‘yicha aniq va bir xilda
standartlar mavjud emas.
Tabiiy tilni tushunishdagi muammolar:
Tilni to‘liq tushunish - SI tizimlari tabiiy tilni qayta ishlashda ko‘plab qiyinchiliklarga
duch keladi. Ular ko‘pincha ma’lumotni to‘g‘ri tushunmaydi, noaniq yoki murakkab savollarga
aniq javob bera olmaydi. Kontekstni tushunish: Sun’iy intellekt ko‘pincha kontekstni to‘liq
tushunmaydi, bu esa noto‘g‘ri javoblar yoki harakatlarga olib kelishi mumkin.
SI tizimlarining shaffofligi - ko‘plab zamonaviy SI tizimlari murakkab va "qora quti"
sifatida ishlaydi, ya’ni tizimning qanday qarorlar qabul qilishi noma’lum bo‘lishi mumkin. Bu
esa ularni tekshirish va nazorat qilishni qiyinlashtiradi. Sun’iy intellektning bu kabi
muammolari unga nisbatan yanada ehtiyotkorlik bilan yondashish va uni to‘g‘ri yo‘naltirishni
talab qiladi. Shuningdek, bu sohada samarali va adolatli qonunlar hamda etik me'yorlarni
ishlab chiqish muhimdir.
Sun’iy intellekt (SI) zamonaviy texnologiyalarning rivojlanishida muhim rol o‘ynab,
hayotimizning turli sohalariga katta ta’sir ko‘rsatmoqda. Biroq, uning keng tarqalishi bilan
birga bir qator muammolar ham yuzaga kelmoqda, jumladan axborot xavfsizligi, etik
masalalar, ish o‘rinlarining kamayishi, va "qora quti" muammosi. Shuningdek, sun’iy intellekt
tizimlarining samarali ishlashi uchun regulyatsiya va qonuniy asoslarni yaratish zarur. Bu
muammolarni hal qilish va SI dan to‘liq va xavfsiz foydalanish uchun ilmiy yondashuv,
ehtiyotkorlik va yangi qonunchilik talab etiladi. Bularning barchasi, sun’iy intellektning
ijtimoiy, axloqiy va iqtisodiy ta’sirlarini to‘g‘ri boshqarish uchun zaruriy shartlardir.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Musurmanova, Yayra, and Jasmina Toshpo‘lotova. "Iqtisodiyotni raqamlashtirish
sharoitida iqtisodiy jarayonlar va moliyaviy munosabatlarning transformatsiyasi." (2024): 38-
41.
2.
Uktamov, M. "Modeling the professional training development of future teachers
through computer training." Science and innovation 2.B9 (2023): 139-141.
3.
Октамов, Мададжон, Жасмина Тошполотова, and Яйра Мусурманова. "Aniq fanlarni
o‘qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo ‘llagan holda dars jarayonlarini tashkil
etish." Новый Узбекистан: наука, образование и инновации 1.1 (2024): 432-434.
4.
Madadjon, O‘Ktamov. "PEDAGOGIKA OLIY TA’LIM MUASSASALARI TALABALARINING
INFORMATIKADAN
AXBOROT-TEXNOLOGIK
KOMPETENTLIGINI
RIVOJLANTIRISH
METODIKASI." Academic research in educational sciences 4.CSPU Conference 1 (2023): 275-
281.
5.
O’G’Li, Madadjon O’Ktam. "Kuzatuv quduqlarida yer osti suvlarini gidrorejim
parametrlarini masofaviy nazorat qilishning avtomatlashgan tizimlari." Science and Education
2.12 (2021): 202-211.
10
6.
Usmon o‘g‘li, Musirmanov Shohboz. "IJTIMOIY TARMOQLAR ORQALI TURISTIK
JOYLARNI REKLAMA QILISH VA MIJOZLAR BILAN SAMARALI ALOQA O ‘RNATISH." Scientific
Journal of Actuarial Finance and Accounting 4.10 (2024): 369-374.
7.
Xabibullayevich, Abdullayev Safibullo, et al. "TECHNOLOGY OF ORGANIZATION OF
ENVIRONMENT FOR THE DEVELOPMENT OF ERGONOMIC CULTURE." Harvard Educational
and Scientific Review 1.1 (2021).
8.
Beknazarova, Saida, et al. "METHOD OF FILTERING DIGITAL IMAGES BY PULSE
CHARACTERISTIC IN THE SPECTRAL REGION." Актуальные вопросы развития
инновационно-информационных технологий на транспорте 2021 (2021): 66-69.
9.
Musirmanov, Shohboz. "TURIZM SOHASIDA KADRLAR TAYYORLASHDA AMALIYOT VA
NAZARIYANING PEDAGOGIK UYG ‘UNLIGI." Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб
муаммолари/Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук/Actual Problems of
Humanities and Social Sciences. 4.11.
