![background image](/files/journals/1/articles/31155/662778e96ba05001.jpg)
#7 (68)
16
ВЕТЕРИНАРИЯ ТИББИЁТИ : ПАРАЗИТАР КАСАЛЛИКЛАР
Ф.ПЎЛАТОВ, Ўзбекистон ветеринария илмий-тадқиқот
институти
УДК: 619.576.895.751.614.449.57.
ЗООПАРАЗИТЛАР ФАУНАСИ
ВА ЭКОЛОГИЯСИ
Аннотация:
В статье приведены фауна и
экололгия экто - и эндопаразитов,
встречаемых на теле сельскохо-
зяйственных и лабораторных жи-
вотных.
Summary:
In clause{article} are resulted fauna and
ekologiya acto- and to endoparasites met in
agricultural and laboratory animals.
Кириш:
Тадқиқотлар Ўзбекис-
тон Ҳукуматининг аҳоли ва қишлоқ
хўжалик
ҳайвонларини
биопатогенлардан самара-
ли
ҳимоя
қилиш
чораларини
яратишга,
аҳоли
соғлигини
муҳофаза қилиш, унинг меҳнат
унумдорлигини
кўтаришга
ва
чорвачилик
маҳсулдорлигини
оширишга қаратилган қарор ва
талаблари асосида олиб борил-
ди.
Бунда
республикада
кенг
тарқалган зоопаразитлар ва па-
разитозларга ҳамда одамлар ва
қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг
хавфли трансмиссив (ўлат, кана
энцефалити,
туляремия,
Ўзбекистон геморрагии исит- маси,
кана
эндемик
иситмаси,
қайталовчи ва тошмали тиф,
безгак, трипаносомозлар, лейш-
маниозлар ва бошқа кўплаб) ка-
салликларнинг қўзғатувчиларини
тарқатувчи қон сўрувчи ҳашарот ва
каналарга қарши кураш- нинг
экологияга одамлар ва ҳайвонлар
соғлигига, фойда- ли фауна ва
флорага хавфсиз бўлган усул ва
воситаларини
тадқиқ
қилиш
вазифаси қўйилди.
Чорвачиликнинг фермер, ху-
сусий, шахсий хўжаликлар тизи-
Г.р.
Топилган зоопаразитлар
тури
Паразитозлар
номлари
Ҳайвонлар тури
қора
-м
ол
&
эчк
м
I
хў
ти
к
X
s I с
5
н
уй
С
М
Ч
-Ч
О
Н
И
де
нг
из
чў
чқ
ас
и
1.
Bovicola bovis
Бовикалоз
♦
-
2
Bovicola ovis
• * •
♦
3.
Bovicola eqvi
• < •
4
4.
Trichodectes canis
Триходектоь
4
5.
Bovicola caprae
Бовикол<х>
4
•
-
•
6.
Menacanthus stramenius
Мвнакантпз
4
7.
Argas persicus
Аргазидоз
4
8.
Goniocotes hologaster
Гэниокотоз
4
9.
Ctenocephalides canis
Ктеноцефалидоз
4
10.
Ctenocephalides caprae
-
« •
+
11.
Haematopinus eurysternus
Гэматопиноз
♦
12.
Linognathus vituli
Линогнетоз
♦
13.
Linognathus ovillus
• < •
-
♦
14.
Psoroptes bovis
Псороптоз
♦
-
15.
Psoroptes ovis
• < •
•
♦
16.
Sarcoptes ovis
Саркоптоз
-
♦
17.
Dermanyssus gallinae
Дерманиссоз
-
-
4
18.
Dermacentor spp.
Деомацентоз
♦
-
19.
Dermacentor marginatus
♦
-
20
Dermacentor dagestanicus
• • •
♦
-
21.
Hyalomma anatolicum
Г
маломматоз
♦
♦
22.
Hyalomma plumbeum
• с •
♦
♦
23.
Hyalomma asiaticum
• в •
•
♦
24.
Hyalomma detritum
♦
-
25.
Haemaphysalis punctata
Гэмафизалоз
♦
-
26.
Hae. sulcata
- < -
♦
-
27.
Boophilus calcaratus
Боофилёз
♦
♦
4
28.
Rhipicephalus bursa
Рипицефалоз
♦
♦
4
4
4
29.
Rhipicephalus sanguineus
-
-
-
4
30
Rhipicephalus turanicus
-
• -
♦
♦
4
4
31
Rhipicephalus pumilio
-
« -
•
-
-
4
•
•
32
Hypoderma bovis
Гипоперматоз
♦
-
33
Oestrus ovis
Зстооз
•
♦
34
Alveonasus lahorensis
Альвеонасоз
♦
-
35
Gliricola porcelli
Клириколоз
-
-
4
36
Laelaps echidninus
Лайлапсоз
-
-
4
•
![background image](/files/journals/1/articles/31155/662778e96ba05002.jpg)
#7 (68)
ВЕТЕРИНАРИЯ ТИББИЁТИ : ПАРАЗИТАР КАСАЛЛИКЛАР
товуқ, ит, хўтик ва бош.)
орасида 36 турга ман- суб
зоопаразитлар (экто- ва
эндопаразит- лар) ва
паразитоз ка- салликлар
тарқалган.
2.
Қорамол
ва
қўйлар орасида кўпроқ
бовиколоз, гематопи- ноз,
линогнатоз
энто-
мозлари
ва
рипице-
фалоз,
гиаломматоз,
алвеонасоз акарозла- ри,
товуқлар
орасида
дерманиссоз,
гониоко-
тоз, менакантоз, итлар
мида олиб борилиши иккиламчи,
яъни зообиоценозларда (антро-
поген биоценозларда) зоопара-
зитлар (экто- ва эндопаразит- лар)
фаунаси ва экологиясини ўрганиш
зарурияти туғилди.
Тадқиқот услуби:
Морфо-
логик тадқиқотлар Бей-Биенко Г.Я.
(1969),
Благовещенский
Д.И.
(1972), Ганиев И.М., Аливерди- ев
А.А. (1968), Беклемишев В.Н.
(1958), Балашов Ю.С. (1967) ва
бошқа тадқиқотчилар тавсия эт-
ган методик қўлланмалар ёрда-
мида амалга оширилди.
Тадқиқот
натижалари:
Маълумки доимий текин- хўрлик
қилиб яшайдиган эктопаразитлар
ўз хўжайин- ларига ниҳоятда
мослашган ҳашаротлар бўлиб,
бегона ҳайвон танасида нобуд
бўли- ши мумкин. Бирок ҳар хил
ўлка- ларда турлар таркиби
маълум даражада фарқ қилиши,
яъни айрим турлар учрамаслиги,
ёки сон жиҳатдан доминантлик,
субдоминантлик,
минимал
ҳолатларда
бўлиши
мумкин.
Уларнинг фаунистик таркиби ҳар
хил
экостацияларда
маьлум
даражада фарқ қилади.
Тадқиқот ишлари Самарканд
вилоятининг (Тойлоқ, Самарканд,
Пастдаргом тумани) чорвачилик
фермер хўжаликларида, ЎзВИТИ
лаборатория
ҳайвонларида,
аҳолининг шахсий чорва моллари
ва паррандаларида стационар ва
маршрут текширишлар усулида
бажарилди.
Натижада қуйидаги зоопара-
зитлар турлари ва паразитоз ка-
салликлар аниқланди:
Бунда
асосан
ҳайвонлар
орасида бовиколоз, линогнатоз,
псороптоз,
рипицефалоз,
гиаломматоз, эстроз каби па-
разитоз касалликлар жуда кенг
тарқалганлиги аниқланди.
Доимий паразитлар ҳайвон-
ларни (бовикола, триходектес,
гематопинус, линогнатус, псороп-
тес, саркоптес, паррандалар мал-
лофаглари) йил давомида, кўпроқ
ноябрь-май ойлари, муваққат па-
разитлар - иксод каналари баҳор
ойларининг охири ва ёз ойларида
кўпроқ, нимфа шакллари эса қиш
ойларида ҳам, аргас ва дерма-
ниссус каналари йил давомида,
кўпроқ иссиқ мавсумларда (июнь-
август
ойлари)касаллантириши
кузатилди.
ХУЛОСАЛАР
1. Экотон ва экотопларда
ҳайвонлар (қорамол, қўй, эчки,
орасида
триходектоз,
ктеноцефалидоз
касалликлари
кенг тарқалган.
3.
Доимий (муқим) паразитлар
(бовикола, линогнатус, псороптес,
саркоптес,
малло-
фаглар)
ноябрь-май ойларида, муваққат
паразитлик
қилувчи
турлар
(иксодид ва гамазидлар) май-
август ойларида кўпроқ (до-
минантлик ҳолатида)учрайди ва
иқтисодий зарар кўрсатади.
Фойдаланилган адабиётлар:
1.
Благовещенский Д.И. Определи-
тель пухоедов (Mallophaga) домашних
животных. Фауна СССР М.,-Л.: изд. АН
СССР, 1940, 22-45 стр.
2.
Благовещенский
Д.И.
Вши
(Siphunculata) домашних млекопита-
ющих. Фауна СССР. М.,-Л.: изд. АН
СССР, 1960, 70-73 стр.
3.
Ганиев И.М., Аливердиев А.А.
«Атлас иксодоидных клещей», М.
«Колос», 1968, 110-111 стр.
4.
А.Р.ўзимуродов.
“Эволюция
қонуниятлари ва зообиохилмахил- лик".
“Зарафшон" ДК нашривти, Самарканд,
2008.
б.А.Рузимурадов.
“Паразитизм
биологический. Оптимизация живот-
новодста". “Зарафшон" ДК нашриё- ти,
Самарканд, 2011.
Айрим эктопаразитларнинг мавсумий динамикаси: