VETERINARIYA
MEDITSINASI
ПАРАЗИТАР КАСАЛЛИКЛАР
#08 (189) 2023
25
UDK: 619.576.895.75.614.449.57.
F.S.Pulotov,
v.f.f.d., ilmiy rahbar,
D.M.Boltayev,
doktorant,
A.A.Djalolov,
doktorant,
Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti
ALFA-SHAKTI PREPARATINING JUNXO‘RLARGA NISBATAN
INSEKTITSID TA’SIRI
Аннотация
В этой статье приводятся данные о инсектицидных
свойствах препарата альфа-шакти в отношении власо-
едов, одного из наиболее распространенных в последние
годы эктопаразитов животных.
Summary
This article provides data on the insecticidal properties of
the drug alpha-shakti in relation to bovicol, one of the most
common animal ectoparasites in recent years.
Kalil so‘zlar:
alfa-shakti, bovikolyoz, insektitsid, konsentratsiya, parazit,piretroid, junxo'rlar, emulsiya.
Mavzuning dolzarbligi.
Keyingi yillarda chorvachilik- ni
dori-darmonlar, insektitsidlar va boshqa preparatlar bilan
taminlanishini qiyinlashuvi, hayvonlar migratsiyasini oshi-
shi, chorvachilik binolaridagi sanitariya holatining yomon-
lashuvi oqibatida chorva mollari orasida ektoparazitlami
ayniqsa, junxorilami keskin ko'payib borishi kuzatilmoqda. Bu
esa chorva mollarining mahsuldorligini oshirish hamda aholini
sifatli va ekologik toza chorva mahsulotlariga bo'lgan talabini
qondirishdek dolzarb muammolami amalga oshirish- da jiddiy
to'sqinlik qilib kelmoqda.
Junxorilar bilan zararlangan chorva mollari kuchli bezovta
bo‘lib, juda asabiy bo‘lib qoladi, junlari tushadi, teri- si
yallig‘lanadi, oriqlaydi, immuniteti pasayadi, natijada yosh
hayvonlar o‘sish va rivojlanishdan orqada qoladi, katta yosh-
dagi chorva mollarining mahsuldorligi kamayadi.
Hozirgi vaqtda barcha mamlakatlarda mazkur ektopara-
zitlaming epizootologiyasini aniqlash, zamonaviy davolash va
oldini olish usullarini ishlab chiqish dolzarb muammo bo‘lib
hisoblanadi.
Tadqiqotning maqsadi.
Alfa-shakti 10% EC (Hindis- ton)
piretroid preparatining chorva mollari orasida keng tarqalgan
junxorilarga nisbatan insektisidlik xususiyatini la- boratoriya
sharoitida o‘rganishdan iborat.
Tadqiqot matcriallari va usullari.
Tadqiqotlarda parazi-
tologik, entomologik, epizootologik, mikroskopik tekshirish,
ekologo-faunistik va veterinariya parazitologiyasi fanlarining
zamonaviy tavsiya va uslubiy qo‘llanmalaridan foydalanildi.
Olingan tadqiqotlar natijalari.
Hozirgi paytda chorva
mollarining ektoparazitlariga qarshi kurashda chetdan
keltirilayotgan va o‘zimizda ishlab chiqarilayotgan yangi
piretroid va fitoasosli insektitsid preparatlardan keng foyda-
lanilmoqda. Shulami hisobga olib, O‘zbekistonda ro‘yxat- dan
origan (№VP-3946-16, 08.09.2016 y.), yoriiqnomasi ishlab
chiqilgan, toksikologik xususiyatlari yaxshi origanil- gan va
kanserogen, mutagen, embriotoksik xususiyatlari bo‘lmagan
Alfa-shakti 10% EC (“Heranba Industries Limited” Hindiston)
piretroid
preparatinim
junxorilarga
nisbatan
ta’siri
origanilmaganligi bois, ushbu preparatni suvli emulsiya va
kukunli shakllarini junxorilarga nisbatan insektisidlik
xususiyatini laboratoriya sharoitida origanishni lozim deb
topdik.
Shuning uchun, alfa-shakti 10% EC (Kanchanganga,
Lane zovodi, Borivili (W), Mumbai - 400 092, MFGL. № 564,
Batch n.: HE19077, Man. Date: May 2019, Exp. Date: Apr
2022, tarkibi - Alpha-Cypermethrine 10,6%, emul- gator
10,0% va to'ldiruvchi 79,4%) preparatining har xil
konsentratsiyalardagi suvli emulsiya hamda kukunli shakl- lari
tayyorlanib laboratoriya sharoitida chorva mollarining
junxorilariga qarshi sinab ko‘rildi. Bunda birinchi marota- ba
origanilayotgan yangi alfa-shakti piretroid preparatining har
xil konsentratsiyalari, ya’ni 0,008, 0,01, 0,02, 0,025, 0,03,
0,035, 0,04, 0,05, 0,06, 0,07, 0,08, 0,09, 0,1, 0,2, 0,3, 0,4 foizli
suvli emulsiyasi tayyorlanib, Petri idishchasiga joylashtirilgan
filtr qog‘oziga tajribadagi preparatning suvli emulsiyasidan
purkagich dozator yordamida sepildi va ushbu dorilangan filtr
qog‘ozi yuzasiga yangi terib olingan junxorilar 30 nusxadan
qo‘yib yuborildi va orikazilgan sinov tajribalari natijasida
ushbu preparatlaming eng minimal va yuqori samarali (100
foizli) konsentratsiyasini aniqlash maq- sadida quyidagicha
sinov-tajriba ishlari o'tkazildi:
1-
tajriba.
3 ta Petri idishchasi ichiga mos ravishda filtr
qog‘ozi joylashtirilib, har bir filtr qog‘ozi yuzasi 3,8 ml dan
alfa-shakti preparatining 0,008 foizli suvli emulsiyasi bilan
dorilandi. Shu dorilangan filtr qog‘ozi yuzasiga yangi terib
olingan 30 nusxadan junxorilar qo‘yib yuborildi va 10
daqiqadan so‘ng ular toza Petri idishchalarga olinib, optimal
sharoitga, ya’ni +35 °C haroratdagi termostatga saqlab har 1,
3, 6, 24 soat davomida kuzatish ishlari olib borildi.
2-
tajriba.
Xuddi yuqorida qayd qilinganidek tajriba ish-
lari olib borildi, faqat alfa-shakti preparatining 0,01 foizli suvli
emulsiyasi sinab koriildi.
3-
tajriba.
Xuddi yuqorida qayd qilinganidek tajriba ish-
lari olib borildi, faqat alfa-shakti preparatining 0,015 foizli
suvli emulsiyasi sinab ko‘rildi.
4-
tajriba.
Yuqorida qayd qilinganidek tajriba ishlari olib
borildi, faqat alfa-shakti preparatining 0,02 foizli suvli emul-
siyasi sinab ko‘rildi.
5-
tajriba.
Yuqorida qayd qilinganidek tajriba ishlari olib
borildi, faqat alfa-shakti preparatining 0,025 foizli suvli
emulsiyasi sinab ko‘rildi.
6-
tajriba.
Yuqorida qayd qilinganidek tajriba ishlari olib
borildi, faqat alfa-shakti preparatining 0,03 foizli suvli emul-
siyasi sinab ko‘rildi.
VETERINARIYA
MEDITSINASI
ПАРАЗИТАР КАСАЛЛИКЛАР
26
#08 (189) 2023
7-
tajriba.
Yuqorida qayd qilinganidek tajriba ishlari olib
borildi, faqat alfa-shakti preparatining 0,035 foizli suvli
emulsiyasi sinab ko'rildi.
8-
nazorat guruhi.
Xuddi yuqorida qayd qilinganidek
tajriba ishlari olib borildi, faqat toza suv bilan ishlov beril- di
tajriba natijalari 24 soatdan so‘ng o'lgan va tirik qolgan
junxo‘rlar soni aniqlanib, samara ko‘rsatkichi (foiz) hi-
soblandi.
Natijada preparatni O‘K
0
(o‘ldirmaydigan konsen-
tratsiya), O‘K
50
(50 foiz o‘ldiradigan konsentratsiya) va
O‘K
|0(1
(100 foiz o'ldiradigan konsentratsiya) ko'rsatkichlari
aniqlandi.
Har bir konsentratsiya 3 martadan qayta o‘rganildi.
Junxo'rlaming o‘lish tezligiga va miqdoriga qarab preparat-
ning tasir kuchi ham belgilandi. Bunda,
1-
tajriba guruhidagi junxo‘rlaming
-
0 foizi;
2-
tajriba guruhidagi junxo'rlaming
- 20 foizi;
3-
tajriba gumhidagi junxo'rlaming
- 40 foizi;
4-
tajriba guruhidagi junxo'rlaming
- 50 foizi;
5-
tajriba guruhidagi junxo'rlaming
- 70 foizi;
6-
tajriba guruhidagi junxo'rlaming -100 foizi;
7-
tajriba guruhidagi junxo'rlaming
-
100 foizi
o'lganligi;
8-
nazorat guruhidagi junxo'rlaming -100 foizi tirik
ekanligi aniqlandi.
1-jadval.
Laboratoriya sharoitida alfa-shakti preparatining suvli
emulsiyalarini insektitsid ta ’sirini о ‘rganish tajribasi
Tajriba
guruhlari
Preparatni
qo'llanish
konsen-
tratsiyasi (s.e.,
foiz)
Dorilan-
gan
junxo'rlar
soni
(nusxa)
O’lgan junxo'rlar
soni (nusxa)
Samara
(foiz)
Soatdan so'ng
1
6
24
1
0,008
30
0
0
0
0
2
0,01
30
0
2
6
20
3
0,015
30
0
7
12
40
4
0,02
30
1
8
15
50
5
0,025
30
3
14
21
70
6
0,03
30
6
22
30
100
7
0,035
30
6
26
30
100
8
Nazorat (toza
suv bilan ishlov
berildi)
30
0
0
0
0
Demak, alfa-shakti preparatining eng minimal va 100 foiz
samara beradigan 0,03 va 0,035 foizli suvli emulsiyalari
junxo'rlarga nisbatan laboratoriya sharoitida 100 foiz insek-
titsid samara berishi aniqlandi.
Xuddi shunday tajriba ishlari laboratoriya sharoitida alfa-
shakti preparatining kukunli shaklini har xil konsentrasi- yalari
bilan 3 martadan qayta o'rganildi va junxo'rlarga nisbatan
quyidagicha insektitsid samara olindi (2-jadval).
Shunday qilib, alfa-shakti preparatining 0,3 va 0,4 foizli
kukunli shakllari junxo'rlarga nisbatan laboratoriya sharoitida
100 foiz insektitsid samara berishligi aniqlandi.
2-jadval.
Laboratoriya sharoitida alfa-shakti preparatining kukunli
shakllarini insektitsid ta’sirini o’rganish tajribasi
Tajriba
guruhlari
Preparatni qo'llanish
konsentrasiyasi (s.e.,
foiz)
Dorilan-
gan
junxo'rlar
soni
(nusxa)
O'lgan
junxo'rlar soni
(nusxa)
Samara
(foiz)
Soatdan so‘ng
1
6
24
1
0,03
30
0
0
0
0
2
0,05
30
0
6
12
40
3
0,08
30
0
9
15
50
4
0,1
30
1
19
24
80
5
0,2
30
3
21
27
90
6
0,3
30
6
26
30
100
7
0,4
30
6
27
30
100
8
Nazorat (toza bo'r
kukuni bilan ishlov
berildi)
30
0
0
0
0
Xulosa.
1. Alfa-shakti preparatining laboratoriya sha-
roitida junxo'rlarga nisbatan O'K
0
(o'ldirmaydigan kon-
sentrasiya) si - 0,008, o'rtacha O‘K.
50
(50 foiz o'ldiradigan
konsentrasiya) si - 0,02 va eng minimal va yuqori samara
beradigan O‘K
]00
(100 foiz o'ldiradigan konsentrasiya) si
-
0,03 foizli suvli emulsiyalarini insektitsid samaradorligi
aniqlandi.
2.
Alfa-shakti preparatining junxo'rlarga nisbatan labo-
ratoriya sharoitida O'K
0
(o'ldirmaydigan konsentrasiya)si
-
0,03, o'rtacha O‘K
50
(50 foiz o'ldiradigan konsentrasiya) si
- 0,08 va eng minimal va yuqori samara beradigan O'K (100
foiz o'ldiradigan konsentrasiyajsi - 0,3 foizli kukunli
shakllarini insektitsid samaradorligi aniqlandi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Акбаев P.M., Пуговкина H.B. “Бовиколёз крупного
рогатого
скота
в
животноводческих
хозяйствах
Московской области”
//
Журнал “Ветеринария”, Изд.
“Логос Пресс” (Москва), - 2017,- № 1,- С. 10-13.
2.
Ятусевич А.И. и др. Руководство по ветеринарной
паразитологии. Минск ИВС Минфина 2015 - 416 с.
3.
Pulatov F.S., Ismoilov A.Sh., Rakhimov M.Yu., Ab-
dullaeva D.O., Sayfiddinov B.F., Ruzimurodov A.R., “Fauna
and ecology of zooparasites in zoobiocenoses”, Turkish Jour-
nal of Physiotherapy and Rehabilitation; 32(2) ISSN 2651-
4451 I e-ISSN2651-446X www.turkjphysiotherrehabil.org
4.
Pulatov F.S., Rakhimov M.Yu. Ismoilov A.Sh., Bol-
taev D.M., Sayfiddinov B.F. Ecogenesis of ectoparasites of
agricultural animals. Eurasian Medical Research Periodical,
27 March. 2022, volume 6, pp. 165-167, ISSN 2795-7624.
https://geniusjoumals.org
