Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
178
28-iyun 2024-yil.
УДК. 619:616.98:597.852.13.
ҚЎЙЛАР БРАДЗОТ КАСАЛЛИГИГА ҚАРШИ МАҲАЛЛИЙ МОНОВАЛЕНТ ГОА
ВАКЦИНА ТАЖРИБА СЕРИЯСИНИ ИММУНОГЕНЛИГИНИ ДЕНГИЗ
ЧЎЧҚАЧАЛАРИДА АНИҚЛАШ НАТИЖАЛАРИ
Салимов Х.С.,
в.ф.д., професор,
Урақова Р.М.,
кичик илмий-ходим
Ветеринария илмий-тадқиқот институти
Менглиев А.С.,
в.ф.ф.д
Термиз агротехнологиялар ва инновацион ривожланиш институти
Аннотация.
Мақолада
Қашқадарё вилоятининг Ғузор, Муборак, Чироқчи туманлари,
Самарқанд вилоятининг Нарпай ва Жиззах вилоятининг Ш.Рашидов номли ва Фориш
туманларидаги аҳолининг шахсий хўжаликларидаги брадзот билан касалланиб ўлган ёки
мажбурий сўйилган қўйларнинг ички аъзоларидан олинган патологик намуналардан ажратиб
олинган касаллик қўзғатувчиси Cl.Oedеmatiens штаммининг культурал - морфологик,
тинкториал, биокимёвий, биологик хусусиятларини ўрганиш асосида у идентификация
қилинганлиги тўғрисидаги маълумотлар ёритилган. Шунингдек, Cl.Oedеmatiens штаммидан
тайёрланган брадзотга қарши моновалент ГОА вакцина тажриба сериясининг
иммуногенлигини лаборатория шароитида денгиз чўчқачаларида ўрганиш натижалари баён
этилган.
Аннотация.
В статье изложены исследования по идентификации возбудителя
Cl.Oedеmatiens на основе изучения культурално-морфологических, биохимических,
биологических, тинкториальных свойств патологических образцов внутренних органов
овец, павших и вынужденно убитых в личных подсобных хозяйствах Гузарского,
Мубарекского, Чиракчинского районов Кашкадарьинской, Нарпайского района
Самаркандской и Ш.Рашидова и Фаришского районов Джизакской областей. Также
представлены результаты определения иммуногенности экспериментальной серии
моновалентной ГОА вакцины против брадзота овец, приготовленных из местного штамма Cl.
Oedematiens в опытах на морских свинках.
Annotation.
The article outlines research on the identification of the pathogen
Cl.Oedеmatiens based on the study of the cultural-morphological, biochemical, biological, tinctorial
properties of pathological samples of the internal organs of sheep that died and were forced to kill
in private farms of Guzar, Mubarek, Chirakchi districts of Kashkadarya, Narpay district of
Samarkand and Sh Rashidov and Farish districts of Jizzakh regions. Also presented are the results
of determining the immunogenicity of an experimental series of monovalent GOA vaccine against
sheep bradsote, prepared from the local strain Cl. Oedematiens in experiments on guinea pigs.
Калит сўзлар:
касаллик,
брадзот, қўзғатувчи, Cl.Oedеmatiens Китт-Тароцци, штамм,
ЛД
50
ўлдирувчи доза, анаэроб, тажриба, спора, патологик намуна.
Мавзунинг долзарблиги.
Кейинги йилларда қоракўлчиликни жадал ривожлантириш,
соғлом зотли қўй-қўзилар олиш ҳамда уларнинг маҳсулдорлигини ошириш учун қўйларни
зоогигиеник меъёрлар даражасида шарт-шароит яратиш ва тўла қонли озуқалар билан
парвариш қилишдан ташқари турли касалликлардан ҳимоя этиш долзарб муаммолардан бири
хисобланади. Қўйлар анаэроб Республикамизнинг қоракўлчилик билан шуғулланувчи
хўжаликлари ва аҳолининг шахсий қарамоғидаги қўйлар орасида инфекцион брадзот
касаллигини учраб туриши соҳанинг ривожланишида жиддий тўсиқ бўлмоқда. Брадзот
касаллиги дунёнинг қўйчилик ривожланган барча мамлакатларида кенг тарқалган бўлиб, у
билан насли ва ёшидан қатъий назар, кам ҳаракат қилувчи ва юқори семизликдаги қўйлар
касалланади. Касаллик йилнинг барча фаслларида, айниқса кўпроқ куз, қиш ва бахор
ойларида кузатилади. Брадзот касаллигини пайдо бўлишига кўмаклашувчи омилларидан
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
179
28-iyun 2024-yil.
бири - бу қўйларни қиш ва эрта баҳорда қировли ва шудрингли яйловда боқиш, уларнинг
турли гельминтозлар билан касалланиши, оқсил, витамин ва минерал моддаларнинг
етишмаслиги натижасида организм резистентлигининг пасайиши ҳисобланади. Касаллик
асосан яшин тезлигида ва ўта ўткир шаклларда кечиб, касалланган қўйлар организмида
қўзғатувчи ўзидан кучли токсин ажратади ва заҳарланиш оқибатида ҳайвон жуда қисқа вақт
ичида (20-30 дақиқа, баъзан 2-8 соат давомида) нобуд бўлади. Брадзот касаллигидан
келадиган иқтисодий зарар жуда катта бўлиб, сурувларда 30-35% қўйларни касалланиши ва
90-100% гача нобуд бўлиши кузатилади. Касалликдан ўлган ёки мажбурий сўйилган қўйлар
гўштининг истеъмолга яроқсизлиги сабабли уларни ёқиб йўқотилиши, ва профилактик чора-
тадбирлар учун кетган харажатлар иқтисодий зарарнинг асосини ташкил этади.
Брадзот касаллиги қўзғатувчиси Cl.Oedеmatiens харакатчан анаэроб бактерия бўлиб,
ўлган ҳайвон организмида спора ҳосил қилади. Қўзғатувчи споралари ҳайвон организмига
озуқа, сув, тупроқ орқали киради. Қўзғатувчи споралари ташқи таъсирларга ўта чидамли
бўлганлиги сабабли, табиатда касаллик тупроқ ўчоқлари сифатида доимий сақланиб қолади
ва уларни йўқотишни иложи қарийб бўлмайди.
Брадзот касаллигига қарши курашишда самарали тадбирларни ишлаб чиқиш учун
аввало унинг эпизоотологиясини ўрганиш, ишончли диагноз қўйиш ва олдини олиш
усулларини такомиллаштириш талаб этилади. Шу сабабли брадзот касаллиги бўйича
носоғлом хўжаликлардан келтирилган намуналардан касаллик қўзғатувчилари штаммларини
ажратиш, уларнинг культурал-морфологик ва биологик хусусиятларини ўрганиш муҳим
аҳамиятга эга.
Тадқиқот материаллари ва услублари.
Қашқадарё вилоятининг Ғузор, Муборак,
Чироқчи, Самарқанд вилоятининг Нарпай ва Жиззах вилоятининг Ш.Рашидов номли ва
Фориш туманларидаги аҳолининг шахсий хўжаликларида брадзотга гумон қилиниб ўлган
ёки мажбурий сўйилган қўйларнинг ички аъзоларидан патологик намуналар (юрак, ўпка,
жигар, талоқ, буйрак, суяк илиги, 12 бармоқли ичак, ширдон бўлакчалари) олиниб, ВИТИ
Иммунология ва биотехнология ҳамда микробиология лабораториялари шароитида тўлиқ
диагностик текширишлар асосида касаллик қўзғатувчиси Cl.Oedеmatiens штамми ажратиб
олинди. Cl.Oedеmatiens соф культурасини идентификация қилиш учун унинг культурал -
морфологик, тинкториал, биокимёвий, биологик хусусиятлари синчковлик билан ўрганилди.
Ушбу бактериологик текширишлар Китт-Тароцци, ГПЖҚ озиқа мухитларидан фойдаланган
ҳолда ўтказилди.
1-2 расм. Брадзот касаллигидан нобуд бўлган қўй кўриниши ва ундан олинган
патологик намуналар
Тадқиқот натижалари.
Қўйларнинг брадзот касаллигига қарши маҳаллий
Cl.Oedеmatiens штаммидан ГОА моновалент вакцина тажриба сериясини яратиш учун
аввало патогенлиги юқори бўлган 2 та Cl. oedimatiens Нарпай-21 маҳаллий штамми танлаб
олинди. Улардан бири вакцина тайёрлашда ишлатиладиган ишлаб чиқариш штамми бўлиб,
иккинчиси эса вакцинани иммуногенлигини текшириш учун эталон штамм ўрнини
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
180
28-iyun 2024-yil.
босадиган назорат штамми бўлиб хизмат қилди. Вакцина тайёрлашдан олдин ишлаб
чиқариш штамми пробиркада Китт-Тароцци озиқа муҳитига экилиб, сўнгра махсус қонли
агарга экилди. ГПҚАда ўсган соф культурадан, ҳажми 0,5-1 литрли колбаларга Китт-
Тароцци озиқа муҳитига қайта экилди ва ўстириш учун 37,5-38,5
0
C ҳароратда термостатга
қўйилди. Бир кундан сўнг (24 соат) озиқа муҳитдаги жигар бўлакчаларидан тозалаш учун
колбада ўсган культура махсус стерил сузгич ёрдамида филтрланди ва ҳажми 1 литр бўлган
брадзот қўзғатувчиси культурасига 39,7 % бўлган формалиндан 7,5 мл солинди.
Тайёрланадиган вакцина таркибида формалиннинг охирги концентрацияси 0,3 % бўлишга
эришилди. Ушбу формалинли брадзот культураси (аралашма) 7 кун давомида қўзғатувчини
фаолсизлантириш учун темостатда бир хил ҳароратида сақланди ва ҳар куни бўлажак
вакцина культураси 3 марта аралаштириб турилди. Сўнгра 8- кун ушбу культурадан боксда
стерил Китт-Тароцци озиқа муҳитига экилиб, унинг тўла фаолсизланганини аниқлаш учун
термостатга қўйилди. 24 соат давомида бўлажак вакцина культураси Китт-Тароцци озиқа
муҳитида ўсмади, яъни қўзғатувчининг тўла фаолсизлангани аниқланди. Шундан кейин
ушбу тўла фаолсизланган бўлажак вакцина культурасига ҳар 100 мл физиологик эритма
ҳисобида 42,5 гр гидроксал алюмин қўшилиб, вакцина тайёрланди. Тайёрланган брадзот
касаллигига қарши маҳаллий Cl.Oedеmatiens штаммидан ГОА моновалент вакцина тажриба
сериясининг Ph 7,4-7,6, ранги оч қизғич жигар ранг эканлиги аниқланд. Сўнгра вакцинанинг
стериллиги, озиқа муҳитларга экилиб бактериологик текширилгач, безарарлиги ва
ареактогенлиги денгиз чўчқачаларида юборилиб аниқлангач, флаконларга қадоқланди ва
уларга ёрлиқ ёпиштирилди.
13-расм.
Cl.oedimatiens
Нарпай-21 маҳаллий штаммидан тайёрланган моновалент
ГОА вакцина тажриба серияси
Брадзот касаллигига қарши моновалент ГОА вакцина тажриба сериясининг
стериллиги ва тўлиқ фаолсизлантирилганлигини аниқлаш натижалари тегишли озиқа
муҳитларига (ГПҚ, ГПА, Китт-Тароцци) (ГПҚ, ГПА, Китт-Тароцци) экилиб қуйидагича
ўрганилди (1-жадвал).
Cl.oedimatiens маҳаллий штаммидан тайёрланган қўйлар брадзот касаллигига
қарши моновалент вакцина тажриба сериясининиг стериллиги ва тўлиқ
фаолсизлантирилганлигини аниқлаш натижалари.
.1-жадвал
т/р
Озиқа
мухитлари
Экмалар сони
пробирка
Кузатув
куни
Озиқа
муҳитлар
хиралашди
Ўсди
Ўсмади
1
ГПҚ
4
15
-
-
4
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
181
28-iyun 2024-yil.
2
ГПА
4
15
-
-
4
3
ГПЖҚ
4
15
-
-
4
1-жадвал маълумотларидан маълум бўлмоқдаки, 4 тадан пробиркаларга ГПҚ, ГПА,
ГПЖҚ озиқа муҳитларига моновалент вакцина тажриба сериясидан экилган экмаларда 15
кун давомида термостат шароитида қўзғатувчи Cl.oedimatiens
ўсмади. Демак, вакцина
таркибидаги Cl.oedimatiens маҳаллий штамми тўлиқ фаолсизлантирилган ва ушбу
тайёрланган моновалент ГОА вакцина стерил.
Cl.oedimatiens маҳаллий штаммидан тайёрланган қўйлар брадзот касаллигига қарши
моновалент вакцина тажриба сериясининг безарарлигини 3 бош тирик вазни 350-450 г
бўлган денгиз чўчқачаларида аниқлаш натижалари 2-жадвалда келтирилган.
Cl.oedimatiens маҳаллий штаммидан тайёрланган қўйлар брадзот касаллигига
қарши моновалент вакцина тажриба сериясининг безарарлигини аниқлаш натижалари
2-жадвал
т/р
Ҳайвон
тури
Бош сони
Юбориш
усули жойи
Юборилган
Вакцина
миқдори
(мл)
Кузатув
даври
кун
Ўлган
ҳайвон
бош
сони
Тирик
қолган
ҳайвон
бош сони
1
Денгиз
чўчқача
3
Қориннинг
2 жойига
тери остига
1,0
10
-
3
Маҳаллий Cl.oedimatiens
штаммидан тайёрланган моновалент ГОА вакцинанинг
безарарлигини текшириш учун тирик вазни 350-450 г бўлган 3 бош денгиз чўчқачаларининг
қорин мушаклари атрофининг 2 жойига тери остига 0,5 мл дан юборилиб текширилди. 2-
жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, ушбу 3 бош денгиз чўчқачаларида
касалликнинг клиник белгилари кузатилмади ва улар 10 кун давомида соғломлигича қолди.
Демак, тажриба натижаларига кўра, брадзотга қарши маҳаллий Cl.oedimatiens
штаммидан
тайёрланган моновалент ГОА вакцина безарар.
Cl.oedimatiens маҳаллий штаммидан тайёрланган қўйлар брадзот касаллигига қарши
моновалент вакцина тажриба сериясининг ареактогенлигини 3 бош денгиз чўчқачаларида
аниқлаш натижалари 3-жадвалда келтирилган.
Cl.oedimatiens маҳаллий штаммидан тайёрланган қўйлар брадзот касаллигига
қарши моновалент вакцина тажриба сериясининг аректогенлигини аниқлаш
натижалари
3-жадвал
т/р
Ҳайвон
тури
Бош сони
Юбориш
усули жойи
Юборилган
Вакцина
миқдори
(мл)
Кузатув
даври
кун
Ўлган
ҳайвон
бош
сони
Тирик
қолган
ҳайвон
бош сони
1
Денгиз
чўчқача
3
Қориннинг
2 жойига
тери остига
1,0
10
-
3
Маҳаллий Cl.oedimatiens
штаммидан тайёрланган моновалент ГОА вакцинанинг
ареактогенлигини текшириш учун 3 бош денгиз чўчқачаларининг қорин мушаклари
атрофининг 2 жойига тери остига 0,5 мл дан юборилиб текширилди. 3-жадвал
маълумотларидан маълум бўлмоқдаки, ушбу 3 бош денгиз чўчқачаларида ҳеч қандай
клиник ўзгаришлар (тана ҳароратининг ошиши, аллегик белгилар, қусиш, қалтираш ва
бошқа реакциялар) кузатилмади ва улар 10 кун давомида соғломлигича қолди. Демак,
тажриба натижаларига кўра, брадзотга қарши маҳаллий Cl.oedimatiens
штаммидан
тайёрланган моновалент ГОА вакцина ареактоген.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
182
28-iyun 2024-yil.
Қўйларнинг брадзот касаллигига қарши моновалент ГОА вакцина тажриба
сериясининг иммуногенлигини денгиз чўчқачаларида аниқлаш тадқиқотлари лаборатория
шароитида амалдаги тартиб қоидаларга мувофиқ ўтказилди.
Тажриба учун вазни 350-400 гр бўлган 12 бош денгиз чўчқачаси аналоглар қоидалари
асосида танлаб олиниб, 1-тажриба гурухига 6 бош, 2-назорат гурухига 6 бош денгиз
чўчқачаси ажратилди.
1-тажриба гурухидаги 6 бош денгиз чўчқачалари қорин бўшлиғига асептика ва
антисептика қоидалари асосида 1,0 мл миқдорида 2 марта 14 кун оралиғида моновалент
вакцина билан эмланди. 2- назорат гурухидаги 6 бош денгиз чўчқачаси эмланмади. 14 кун
кузатувдан сўнг 1- тажриба гурухидаги 6 бош ҳамда 2-назорат гуруҳидаги 6 бош денгиз
чўчқачаларига брадзот касаллиги қўзғатувчиси Cl.Oedimatiensнинг бир кунлик култураси
ЛД
50
нинг 20 баробари (5,2 мл) дозаси билан зарарлантирилди (4-жадвал).
Қўйлар брадзот касаллигига қарши маҳаллий моновалент ГОА вакцина тажриба
серияси иммуногенлигини денгиз чўчқачаларида аниқлаш натижалари
4-жадвал
Гурухлар
Бош сони
Вакцина дозаси
Юқтириш
муддати ва
дозаси ЛД
50
нинг 20
баробари
Натижалари
Ўлди
Тирик
қолди
(бош)
(бош)
мудда-
ти
(соат)
1-марта
2-марта
1-тажриба
6 бош
1,0 см
3
1,0 см
3
14-18 кундан
кейин 5,2 мл
-
-
6 бош
2-назорат
6 бош
-
-
14-18 кундан
кейин 5,2 мл
2
3
1
22
48
72
-
-
-
Ушбу жадвалда келтирилган 1-тажриба гурухидаги моновалент ГОА вакцина билан
эмланган 6 бош денгиз чўчқачаси брадзот касаллик қўзғатувчиси Cl.Oedimatiensнинг бир
кунлик культураси ЛД
50
нинг 20 баробари (5,2 мл) миқдорида зарарлантрилгандан сўнг барча
6 бош денгиз чўчқачаси тирик қолди. 2-назорат гурухида 22 соатдан кейин 2 бош, 48 соатдан
кейин 3 бош ва 72 соатдан кейин 1 бош денгиз чўчқачалари экспериментал касалланиш
оқибатида брадзотдан ўлди. Тажриба гурухидаги зарарлантирилган денгиз чўчқачалари 25
кун кузатув давомида тана харорати, юрак уриш сони, умумий ҳолати текширилиб турилди.
Кузатув давомида ўлган денгиз чўчқачалар жасадлари патологоанатомик ёриб кўрилди
ҳамда ички аъзоларидан патологик намуналар олиниб, бактериологик текширувлар
ўтказилди ҳамда Китт-Тароцци озиқа муҳитларига экилиб, қайта культуралар ажратилиб
олинди ва улар культурал-морфологик, биокимёвий, тинкториал ва биологик
хусусиятларини ўрганиш асосида брадзот қўзғатувчиси Cl.Oedimatiens эканлиги аниқланди.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
183
28-iyun 2024-yil.
3-4 расмла чапда (комиссия аъзолари) брадзот касаллик қўзғатувчиси Cl.Oedimatiens билан
экспериментал зарарлантирилган ва ўлган денгиз чўчқачаларини патологоанатомик ёриб
кўриш ва ўнгда лаборатория шароитида боксда ишлаш жараёнлари
5-расм. Китт-Тароцци озуқа муҳитида 6-расм. Брадзот касаллик
вазелин ёғи остида кўпиксимон ҳаво
қўзғатувчисининг микроскопик
пуфакчалари пайдо қилиб ўсган кўриниши
экмалар кўриниши.
Ўтказилган тажриба натижасида 1-тажриба гурухидаги махаллий штаммдан
тайёрланган моновалент ГОА вакцина билан эмланган 6 бош денгиз чўчқачалари брадзот
касаллик қўзғатувчиси Cl.Oedimatiensнинг бир кунлик култураси ЛД
50
нинг 20 баробари (5,2
мл) миқдорида зарарлантрилганда 25-30 кун кузатувдан кейин ҳам тирик қолганлиги, қўйлар
брадзот касаллигига қарши махаллий Cl.Oedimatiens штаммидан тайёрланган моновалент
вакцинанинг тажриба серияси иммуногенлиги лаборатория хайвончаларида 100% ни ташкил
этганлигини аниқланди.
Денгиз чўчқачаларида ўтказилган экспериментал брадзот касаллигида
асосий патологоанатомик ўзгаришлар: ингичка ичак бўлимида газ тўпланиш, ичаклар ички
деворида қон қуйилишлар, юрак қулоқчаларининг қорайиши, сув тўпланиши, буйрак
капсуласининг осон ажралиши, жигар, ўпкада нуқтали қон қуйилишлар, талоқ хажмининг
катталашуви, қорин ички деворида қон қуйилишлар аниқланади. Денгиз чўчқачаларида
ўтказилган экспериментал брадзот касаллигига диагноз бактериологик текширишлар
асосида қўйилди. Бактериологик текширишлар асосида патологик намуналардан
(паренхиматоз аъзолар, найсимон суяк) Cl.Oedimatiens га хос культурал-морфологик,
тинкториал, биокимёвий, патогенлик хусусиятларга эга анаэроб бацилла ажратилди.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
184
28-iyun 2024-yil.
ХУЛОСАЛАР:
1.
Брадзотга қарши маҳаллий Cl.oedimatiens
штаммидан тайёрланган моновалент
ГОА вакцинанинг тажриба серияси билан эмланган денгиз чўчқалари Cl.oedimatiens бир
кунлик культурасининг
50% ҳайвонларни ўлдириш дозасининг (0,26 мл) 20 баробари (5,2
мл) миқдорида зарарлантирилганда ҳам касалликдан ҳимоя қилиши - вакцинанинг юқори
иммуногенликга эга эканлиги аниқланди.
2.
Бактериологик текширишлар натижасида маҳаллий Cl.oedimatiens штаммидан
тайёрланган қўйлар брадзот касаллигига қарши моновалент ГОА вакцина тажриба
сериясининиг стериллиги ва тўлиқ фаолсизлантирилганлиги аниқланди.
3.
Денгиз чўчқачаларида ўтказилган экспериментал тажрибалар натижасида
Cl.oedimatiens маҳаллий штаммидан тайёрланган қўйлар брадзот касаллигига қарши
моновалент ГОА вакцина тажриба сериясининг безарарлиги ва ареактогенлиги исботланди.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ
1.
Уракова, Р. М., Салимов, Х. С., Салимов, И. Х., & Джураев, О. А. (2021). ЗНАЧЕНИЕ
ПАТОЛОГОАНАТОМИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ В ДИАГНОСТИКЕ БРАДЗОТА
ОВЕЦ.
Academic research in educational sciences
,
2
(6), 912-917.
2.
Уракова,
Р.
(2022).
Результаты
биопробы
у
морских
свинок
при
брадзоте.
Перспективы развития ветеринарной науки и её роль в обеспечении пищевой
безопасности
,
1
(2), 224-227.
3.
Uraqova, R. M., & Salimov, H. S. (2021). The causative agent of bradzot's disease is CL.
results of laboratory determination of 50% and 100% lethal doses (LD50 and LD100) of
oedematiens strain.
ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal
,
11
(7),
136-140.
4.
Салимов, И. Х., Салимова, Д. И., & Уракова, Р. М. ИЗУЧЕНИЕ КЛИНИЧЕСКИХ
ПРИЗНАКОВ
И
ПАТОЛОГОАНАТОМИЧЕСКИХ
ИЗМЕНЕНИЙ
ПРИ
ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНОМ БРАДЗОТЕ ОВЕЦ.
5.
Салимов И.Х., Салимова Д.И.., Урақова Р.М. Маҳаллий шароитда қўйлар брадзот
касаллигининг клиник белгилари Ветеринария тиббиёти журнали Тошкент. 2018. №-4. Б.-10-
11.
6.
Салимов И.Х., Салимова Д.И., Урақова Р.М. Брадзот касалликларининг клиник
белгилари ва патологоанатомик ўзгаришлари. Veterinariya meditsinasi журнал Тошкент. 2018.
№ 9. Б.-16-17.
7.
Салимов И.Х., Салимова Д.И., Дусанов А.Д. Урақова Р.М. Кўйларнинг брадзот
касаллигига қарши вакцинанинг иммуногенлигини денгиз чўчқаларида аниқлаш. Veterinariya
meditsinasi журнал Тошкент. 2019. № 4.Б.- 16-18.
8.
Урақова Р.М. Ўзбекистонда қўйлар брадзот касаллигининг эпизоотологиясини
ўрганиш натижалари. Veterinariya meditsinasi журнал Тошкент.2021. № 7.Б.-6-8.
9.
Урақова Р.М Брадзот касаллиги қўзғатувчиси Cl.Oedimatensнинг ўлдирувчи (ЎД
50
ва
ЎД
100
) дозааларини аниқлаш тажрибасида патологоанатомик ўзгаришлар. Veterinariya
meditsinasi журнал Тошкент 2021. № 12 Б.-7-10.
10.
Урақова Р.М , Салимов И.Х. Clinical seng and patological changes in experimental
bradzot. Academicia. An international Multidisciplinauy Research journal. Vol. 10 lssue 7. July
2020. Р.-582-586.
11.
Брадзот хавфли касаллик. Veterinariya meditsinasi журнал Тошкент. 2019. № 3. Б.- 15-
16.
12.
Урақова
Р.М
Салимов
Х.С.,Салимов
И.Х.,Джураев
О.
А.Значения
патологоанатомических исследований и диагностике брадзота овец. Academic Research in
Edicational Sciences (АRES) и.ж. Июн, 2021, Volume 2/ISSUE 6/2021, ISSN: 2181-1385,
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723, Узбекистан, P.-912-917
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
185
28-iyun 2024-yil.
13.
Урақова Р.М Салимов Х.С.The calsattve agent of bradzots diasease is Cl.results of 50%
ans 100% lethal doses (LD
50
and LD
100
) of Oedematiens strrain Academic An international
Multidisciplinauy Research journal. Vol. 11 lssue 7. July 2021 P.-136-140.
14.
Салимов И.Х., Салимова Д.И. Урақова Р.М Брадзот овец, диагностика и меры борьбы
с ним. //Инновационные основы повышения интенсификации и эффективности развития
животноводства и кормопроизводства// Международной научно-практической конференции
посвященной 80-летию доктора сельскохозяйственных наук, профессора, академика АСХН
РК Кинеева М.А. Алматы, 2019-С.-290-293.
15.
Салимов И.Х.,Салимова Д.И Урақова Р.М. Изучение клинических признаков и
паталогоанатомических изменений при экспериментальном брадзоте овец. Сборник
докладов 3-й Всероссийской научно-практической интернет-конференции молодых ученых и
специалистов с международным участием, 20-22 марта Саратов-2019. С. -286-289 .
16.
Салимов И.Х., Салимова Д.И., Урақова Р.М. Дусанов А.Д Қўйларнинг анаэроб
касалликлари ва уларга қарши кураш чора-тадбирлари. Республика илмий-амалий анжумани.
Қоракулчилик ва чўл экологияси илмий тадқиқот институти Бухоро филиали.
//Қоракулчиликка ихтисослашган хўжаликларда экологик тоза махсулот ишлаб чиқариш ва
қайта ишлашнинг илмий-амалий асослари// Бухоро 2019. Б.-247-253.
17.
Салимов И.Х., Салимова Д.И., Урақова Дусанов А.Д. Қўйларда учрайдиган анаэроб
касалликлар ва уларни олдини олиш чора-тадбирлари. Халқаро илмий-амалий конферинция
матераллари //Чўл яйлов чорвачилигини ривожлантириш ва чўлланишнинг олдини
олишнинг илмий-амлий асослари// 14-15 август Самарқанд -2019. Б.-405-408
18.
Урақова Р.М. Қўйларнинг брадзот касалиги ва унга қарши кураш чоралари.
Международной научно-практической конференции //Состояние разработки и производство
биологических и ветеринарных препаратов и возможности расширения их локализации//
Самаркандский институт ветеринарной медицины Самарканд-10.09.2020. Б. 160-164.
19.
Урақова Р.М. Брадзот касаллигини аниқлашда денгиз чўчқаларида биосинов ўтказиш.
//Ветеринария фанининг истиқболлари ва унинг озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашдаги
ўрни// мавзусидаги ҳамда Ветеринария илмий-тадқиқот институтининг 95 йиллигига
бағишланган халқаро илмий конференция 8-9 сентябр 2022. Б.-224-227
20.
Элмуродов, Б., Давидов, О., Уракова, Р., & Рахимов, М. (2022). Распространение и
меры борьбы с пчелиным тропилапсозом в Узбекистане.
in Library
,
22
(4), 19-21.
21.
Балиев, Ш., Уракова, Р., & Ботирова, З. (2023). Клинические признаки сапролегниоза
рыб (дерматомикоза), лечение и меры профилактики.
in Library
,
1
(2), 10-12.
22.
Уракова, Р., & Джураев, О. (2022). Балиқларнинг лигулёз билан зарарланишидаги
ўзгаришлар.
Перспективы развития ветеринарной науки и её роль в обеспечении пищевой
безопасности
,
1
(2), 219-223.
23.
Khatamov, A. K., & Salimov, H. S. Results of a Study to Determine the Lethal Doses
(Ld100 and Ld50) of S. Typhimurium in Experiments on Laying Chickens.
International Journal
on Integrated Education
,
4
(1), 164-168.
24.
Давлатов, Р. Б., Насимов, Ш. Н., Ниёзов, Х. Б., Жабборов, Ш. А., Хўджамшукуров, Ш.
А., & Сафаров, Х. А. (2019). Парранда касалликларини профилактикаси ва даволаш бўйича
ТАВСИЯЛАР.
Тошкент-2019
, 21-26.
25.
Давлатов, Р. Б., Салимов, Х. С., & Худжамшукуров, А. Н. (2018). Парранда
касалликлари" ўқув қўлланма Самарқанд.
26.
Давлетов, Р. Б., Салимов, Х. С., & Тоиров, Ж. Э. (2019). ЧУВСТВИТЕЛЬНОСТЬ
КОЛИБАКТЕРИОЗА ПТИЦ К АНТИБИОТИКАМ. In
СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ,
ТРАДИЦИИ И ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В РАЗВИТИИ АПК
(pp. 39-44).