Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
59
1-noyabr 2024-yil.
UDK: 637: 614.4
CHORVACHILIK XO‘JALIKLARI MAHSULOTLARINI QAYTA ISHLASH
KORXONALARIDA VETERINARIYA BIOXAVFSIZLIGI
Klichov O.I. -
assistent
Allazov A.S. -
assistent
Xudjamshukurov A.N. -
v.f.f.d (PhD)
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar
universiteti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada chorvachilikda bioxavfsizlik, hayvonlarni
sanitariya nazorati, suv va havoni ifloslanishini nazorat qilish, oziq-ovqat xom
ashyosi va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish jixozlari sifati va xavfsizligini
ta’minlash, hayvonlar mahsulotlarini qayta ishlash korxonalari faoliyati natijasida
hosil bo‘lgan biologik chiqindilar haqida ma’lumotlar berilgan.
Kalit so‘zlar:
Biologik xilma-xillik, Kartaxena protokoli, xalqaro konvensiya,
biologik chiqindilar, patogen mikroorganizmlar, izolyatsiya, karantin, ishlab
chiqarish zonasi.
Kirish.
O‘zbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2019 yil 9
oktyabrda Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilingan, 11 oktabr kuni Senat
tomonidan ma'qullangan «O‘zbekiston Respublikasining Biologik xilma-xillik
haqidagi Konvensiyaning bioxavfsizlik bo‘yicha Kartaxena protokoliga qo‘shilishi
to‘g‘risidagi Qonun»ni imzoladi. Ushbu Protokol 2000 yil 29 yanvarda Monreal
shahrida qabul qilingan bo‘lib, hozirgi vaqtga qadar Protokolga 171 ta davlat hamda
xalqaro tashkilot sifatida Yevropa Ittifoqi (YeI) qo‘shilgan. Prezident shuningdek,
«Madaniy ifodalarning turli xil shakllarini muhofaza qilish va qo‘llab-quvvatlash
to‘g‘risida»gi xalqaro konvensiyani ratifikatsiya qilish haqida»gi qonunni imzoladi.
Ushbu konvensiya Qonunchilik palatasi tomonidan 2019 yil 30 sentyabrda qabul
qilingan, Senat tomonidan 11 oktyabrda ma’qullangan.
Mazkur Konvensiyaning asosiy maqsadi madaniy o‘zini ifodalashning turli xil
shakllarini himoya qilish va rag‘batlantirish, ushbu sohada xalqaro hamkorlik hamda
hamfikrlikni mustahkamlash asosida turli madaniyatlarning erkin hamkorligi uchun
shart-sharoitlarni yaratishdan iborat.
Mavzuning dolzarbligi.
Chorvachilikda biologik xavfsizlik- bu hayvonlar va
mahsulotlarni ifloslanishdan himoya qilish tizimi. Ushbu tizim hayvon mahsulotlari
ishlab chiqarishda ta’sir etuvchi salbiy omillarga qarshi profilaktik choralarini amalga
oshirishuvchi epizootik, xo‘jalik, veterinariya-sanitariya tadbirlar majmuidir.
Fermer xo‘jaligida biologik xavfsizlik ta’minlashda talab etiladigan choralar:
1.Patogen mikroorganizmlarning omborlarga, ozuqa do‘konlariga va
fermaning boshqa ishlab chiqarish binolariga kirib kelishini oldini olish.
2.Patogen mikroorganizmlarning fermer xo‘jaligiga kirganda ularni
xavfsiz chiqarilishini ta’minlash yoki tarqalishini cheklash.
3.Fermadagi patogen mikroorganizmlar konsentratsiyasini kamaytirish.
4.Kasal hayvonlarni nazorat qilish.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
60
1-noyabr 2024-yil.
5.Chorvachilik mahsulotning ifloslanishi yoki zararlanish xavfini
kamaytirish.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari.
Chorvachilik fermasini loyihalash,
binolar ifloslanish va zararlanish manbalaridan uzoqda qurilishi talab etiladi. So‘yish
punktlari yoki qushxonalar, go‘sht va sutni qayta ishlash zavodlari, go‘ngxonalar va
magistral avtomabil va temir yo‘llardan uzoqda joylashgan bo‘lishi kerak. Turli
fiziologik guruhlardagi hayvonlarni (g‘unajinlar, buqalar, sog‘in sigirlar va bug‘oz
sigirlar) saqlanadigan binolarni bir-biridan ma’lum oraliqda joylashishi kerak. Bu
sog‘ish bloki va sut saqlash sisternalariga ham tegishli. Binolarni osongina yuvish va
dezinfeksiya qilish mumkin bo‘lgan qurilish materiallardan foydalanish lozim. Aholi
yashash punkitlari hayvonlar saqlanadigan binolardan uzoqda joylashgan bo‘lishi
kerak.
Xo‘jalikka yangi keltirilayotgan hayvonlarni xo‘jalikning doimiy chorva
mollarini ajratish. Chetdan keltirilgan hayvonlarni alohida blokda saqlash, qarovsiz
va yovvoyi hayvonlar fermer xo‘jaligi chorva mollari bilan kontakda bo‘lishga yo‘l
qo‘ymaslik lozim. Buning uchun fermani to‘siqlar bilan o‘rab olish kerak. Fermer
xo‘jaligiga kiradigan barcha yangi hayvonlar veterinariya vrachi tomonidan
tekshirilishi va karantinga olinishi shart. To‘siq qilingan maydon tashqarisida o‘lgan
hayvonlarni vaqtincha saqlash uchun maxsus jihozlangan joy bo‘lishi kerak.
Fermer xo‘jalikka begonalar kirishini cheklash, ferma hududini tozalash,
dezinfeksiya va dezinseksiya tadbirlarini nazorat qilish. Ushbu chora-tadbirlar
infektsiya kiritilishining va tarqalishining oldini olishga yordam beradi. Xo‘jalik
hududiga kirish joylarida barcha transport vositalarini dezabaryerdan o‘tkazilishi
shuningdek xo‘jalik xududiga kiradigan insonlarni dezamatdan o‘tilishini ta’minlash
kerak. Xavfli kasalliklarni tarqatishi mumkin bo‘lgan hasharotlar va kemiruvchilar
bilan kurashish bo‘yicha bioxavfsizlik tizimini ta’minlanishi kerak.
Hayvonlarni sanitariya nazorati, ularni kasallanishini nazorat qilish, davolash
va sanitariya muhofaza qilish vositalaridan to‘g‘ri foydalanish. Ko‘pchilik qishloq
xo‘jalik hayvonlari orasida tarqalishi hamda odamlarga yuqishi mumkin bo‘lgan sil,
bruselloz, leykemiya, paratuberkulyoz va boshqa yuqumli kasalliklarni aniqlash
uchun rejali proflaktik tekshirilishlar olib borilishi kerak.
Suv va havoni ifloslanishini nazorat qilish. Suv hayvonlar uchun juda muhim
moddadir. Sog‘in sigirlar kuniga 80-90 l issiq kunlarda 100 litrgacha suv ichishi
mumkin. Sut beruvchi sigirlar suvga bo‘lgan talabi juda yuqori. Shuning uchun ular
istemol qiladigan suv toza bo‘lishi kerak.
Dori vositalaridan to‘g‘ri foydalanish. Zaruriy qoidalar va yo‘riqnomalar
asosida dori moddalarni berib turilishi hayvonlarni sog‘lom saqlash va
maxsuldorligini oshirishga xizmat qiladi. Dori vositalaridan foydalanganda, ular
ma’lum muddat organizmda hatto chorvachilik mahsulotlarida kumilyatsiyalanadi.
Natijalar va ularning tahlili.
Go‘ng (yarim suyuq, suyuq va go‘ng oqimi),
namlikka qarab, organik o‘g‘it va energiya manbai sifatida foydalanish mumkin, bu
qishloq xo‘jaligi yerlari va yaylovlari uchun o‘g‘it sifatida foydalanish istiqbollarini
yaratadi.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
61
1-noyabr 2024-yil.
Organik o‘g‘itlarning boshqa qattiq turlar bilan taqqoslaganda, suyuq go‘ng va
go‘ng chiqindilari uglerod va azotning nisbati yuqori bo‘lgan va o‘simliklarga zarur
barcha ozuqa moddalari mavjud tez o‘zlashtiriluvchi o‘g‘itdir. Shu bilan birga, suyuq
go‘ng tashqi muhitni organik ifloslantiruvchi moddalar deb tasniflanadi, ularning 1
ml hajmida 170 milliongacha mikrob hujayralari mavjud.
Hayvonlar tomonidan ajratiladigan go‘ng doimo halq xo‘jaligida mahalliy
o‘g‘it sifatida ishlatilib kelingan. Go‘ngning tarkibida o‘simliklar uchun zarur
bo‘lgan azot birikmalari 42-43% ga yetadi. Ammo go‘ng tarkibida har xil begona
o‘tlarning urug‘lari, infeksion kasalliklarning chaqiruvchilari, zamburg‘lar,
hashoratlarning tuxumi juda ko‘p bo‘ladi. Shuning uchun hayvonlar tomonidan
ajratilgan go‘ng to‘g‘ri saqlansa, zararsizlantirilsa kasalliklarni tarqatuvchisi bo‘lib
qolmaydi ya’ni teskari holda kasalliklarni asosiy manbasi bo‘lib qoladi. Shuning
uchun go‘ng xo‘jaliklarda issiq usulda go‘ngni zarasizlantirish veterinariya nuqtai
nazaridan katta ahamiyatga egadir.
Mamlakatimizda oziq-ovqat xom ashyosi va oziq-ovqat mahsulotlarining sifati
va ekologik xavfsizligi quyidagilar bilan ta’minlanadi:
Oziq-ovqat xom ashyosi va oziq-ovqat mahsulotlari, ishlab chiqarish jixozlari
sifati va xavfsizligini ta'minlash davlat tomonidan tartibga solinishini taminlash va
zarur choralarni ko‘rish, jumladan: oziq-ovqat xom ashyosi va oziq-ovqat
mahsulotlari, ishlab chiqarish jixozlari va mahsulotlarning sifati va xavfsizligini
texnik jihatdan tartibga solish va standartlashtirish, davlat tomonidan gigienik
jihatdan tartibga solish va ro‘yxatdan o‘tkazish, ushbu faoliyatning ayrim turlarini
litsenziyalash, ishlab chiqarish maxsulotlarini sifat tizimlarini sertifikatlash, hamda
oziq-ovqat xom ashyosi va oziq-ovqat mahsulotlarining sifati va xavfsizligini
ta'minlashga qaratilgan boshqa choralarni qo‘llash. Hayvonlar, turli maqsadlar uchun
kelib chiqqan xom ashyo, genetik material, veterinariya maqsadlari uchun biologik
mahsulotlar, ma'lum sharoitlarda hayvonlar va odamlarning hayoti va sog‘lig‘i,
shuningdek atrof-muhit uchun potentsial xavf tug‘dirishi mumkin va shuning uchun
"Veterinariya to‘g‘risida" gi qonunga muvofiq nazorat ob'ekti hisoblanadi.
Hayvonlarni so‘yish joyiga (go‘shtni qayta ishlash zavodlari, so‘yish punktlari
va qushxonalar) qo‘yiladigan veterinariya-sanitariya talablari.
Qassobxonalarda uchta asosiy so‘yishdan oldin, asosiy ishlab chiqarish va
yordamchi binolar zonasiga bo‘linadi.
Chorvachilik maydoni hayvonlarni so‘yishdan oldin qabul qilish, veterinariya
tekshiruvi uchun mo‘ljallangan. Unda sog‘lom chorva mollari uchun peshayvonlar
bilan profilaktika bo‘limi (karantin va izolyatsiya bo‘limi), hayvonlarni tushirish
uchun maydoncha hamda tarozilar bo‘ladi;
Asosiy ishlab chiqarish zonasi unda hayvonlarni so‘yish, tana go‘shtini
ajratish, ichki yog‘, ichak va mo‘yna xom ashyosini qayta ishlash, go‘shtni sovutish,
muzlatish va tuzlash, kolbasa va yem-xashak mahsulotlarini ishlab chiqarish amalga
oshiriladi. Ushbu zonaga so‘yish xonasi, muzlatgich, kolbasa sexi va tuzlash bo‘limi
kiradi;
Yordamchi inshootlar hududiga ma'muriy binolar, qo‘shimcha binolar, ozuqa
ombori, boshqaruv binosi va boshqalar kiradi.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
62
1-noyabr 2024-yil.
Xulosalar
1.Qushxona hududiga kirishda (chiqishda) dezinfeksiyalovchi eritma bilan
to‘ldirilgan dezinfeksiya hududlari (dezobaryer va dezomat) tashkil etiladi. Qushxona
hududida so‘yish oldidan hayvonlar uchun mo‘ljallangan joylardan atmosfera suvlari
va chiqindi suvlarni oqizish uchun kanalizatsiya tizimi bo‘lishi kerak.
2.Hayvonlar mahsulotlarini qayta ishlash korxonalari faoliyati natijasida hosil
bo‘lgan biologik chiqindilar, shuningdek tabiiy va texnogen ofatlar to‘planishi,
utilizatsiya qilinishi va yo‘q qilinishi kerak.
3.Biologik chiqindilarni to‘plash, utilizatsiya qilish va yo‘q qilish barcha
mulkchilik shaklidagi korxonalar, hayvonot mahsulotlarini qayta ishlash uchun
majburiydir.
4.Biologik chiqindilarni utilizatsiya qilish va yo‘q qilish hayvonlar
kasalliklarining paydo bo‘lishi va tarqalishining oldini olishni to‘liq ta'minlashda
hamda ularning atrof-muhitga zararli ta'sirini kamaytirishda muhim omil hisoblanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.
Ilkhomovich, K. O., & Khaitovich, S. I. (2023). Infectious Anaerobic
Enterotoxemia Disease of Sheep.
Central Asian Journal of Medical and Natural
Science
,
4
(3), 99-105.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
63
1-noyabr 2024-yil.
2.
Ilkhomovich, K. O., Shorasul, K., & Khaitovich, S. I. (2022). Infectious
Enterotoxemia Disease of Sheep Epizootology.
Web of Scholars: Multidimensional
Research Journal
,
1
(7), 70-73.
3.
Egamberdiyevich, R. Z., Ilkhomovich, K. O., & Salokhovich, A. A. (2021).
Sheep Brucellosis Is A Dangerous Disease (Literature Review).
Academicia
Globe
,
2
(12), 11-13.
4.
Klichov, O. I., & Salimov, I. X. (2022). QO ‘YLARNING INFEKSION
ENTEROTOKSEMIYA
KASALLIGI
DIAGNOSTIKASI
VA
PROFILAKTIKASI.
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTI
ILMIY JURNALI
, 111-116.
5.
Ilkhomovich, K. O., Shorasul, K., & Khaitovich, S. I. (2022). Infectious
Enterotoxemia Disease of Sheep Diagnostics.
Web of Scholars: Multidimensional
Research Journal
,
1
(7), 91-95.
6.
Кличов, О., Хакимов, Ш., & Салимов, И. (2022). Қўйларнинг инфекцион
энтеротоксемия
касаллиги
диагностикаси.
Перспективы
развития
ветеринарной науки и её роль в обеспечении пищевой безопасности
,
1
(1), 199-
203.
7.
Ilkhomovich, K. O., Salokhovich, A. A., & Sarsengaliyevna, N. J. (2021).
Methods
of
checking
for
brucellosis
in
sheep
and
prevention
measures.
ACADEMICIA:
An
International
Multidisciplinary
Research
Journal
,
11
(10), 825-828.
8.
Кличов, О., Хакимов, Ш., & Салимов, И. (2022). Диагностика
инфекционной энтеротоксемии овец.
Перспективы развития ветеринарной
науки и её роль в обеспечении пищевой безопасности
,
1
(1), 199-203.
9.
Klichov, O. (2021). Biological Drugs Used in Veterinary Medicine Against
Infectious Diseases and Their Types.
EUROPEAN JOURNAL OF LIFE SAFETY
AND STABILITY (EJLSS)
.
10.
Klichov, O. (2022). VETERINARIYA MIKROBIOLOGIYASI VA
IMMUNOLOGIYASI
FANIDAN
AMALIY
VA
LABORATORIYA
MASHG'ULOTLARNI
BAJARISH
BO'YICHA
USLUBIY
QO'LLANMA.
NAVRO'Z POLIGRAF
.
11.
Klichov,
O.
(2021).
VETERINARIYA
MIKROBIOLOGIYASI
FANIDAN LABORATORIYA MASHG'ULOTLARINI BAJARISH.
NAVRO'Z
POLIGRAF
.
12.
Klichov, O. (2020). VETERINARIYA MIKROBIOLOGIYASI VA
IMMUNOLOGIYASI FANIIDAN AMALIY MASHG'ULOTLAR USLUBIY
QO'LLANMA.
NAVRO'Z POLIGRAF
.
13.
Klichov, O. I., & Allazov, A. S. (2023). BRUTSELLYOZNI
SEROLOGIK TEKSHIRISH USULI VA NOSOG ‘LOM XO ‘JALIKNI SOG
‘LOMLASHTIRISH TADBIRLARI.
14.
Odil,
K.
(2023).
BRUTSELLYOZNI
EPIZOOTOLOGIYASI.
VETERINARIYA MEDITSINASI
.
15.
Odil,
K.
(2023).
BRUTSELLYOZNI
DIAGNOSTIKASI.
VETERINARIYA MEDITSINASI
.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
64
1-noyabr 2024-yil.
16.
Odil,
K.
(2023).
BRUTSELLYOZ
QO'ZG'ATUVCHISINI
O'RGANILISH TARIXI.
VETERINARIYA MEDITSINASI
.
17.
Ilkhomovich, K. O. (2021). Determination Of Cultural Properties Of
Leptospira.
European Journal of Agricultural and Rural Education
,
2
(10), 19-20.
18.
Klichov, O. (2021). BRUTSELLOZNI TEKSHIRISH USULLARI VA
OLDINI
OLISH
TADBIRLARI.
VETERINARIYA
VA
CHORVACHILIK
SOHASIDAGI YUTUQLAR MAVJUD MUAMMOLAR VA ULARNING YECHIMI
.
19.
Ilkhomovich, K. O. (2021, October). Leptospirosis is a Dangerous
Disease (Literature Review). In
" ONLINE-CONFERENCES" PLATFORM
(pp. 280-
283).
20.
Ilkhomovich, K. O., Sarsengalievna, N. J., & Khairullaevich, K. J.
Testing Methods For Tuberculosis.
JournalNX
,
7
(10), 286-289.
21.
Khudjamshukurov, A. N., Allazov, A. S., Klichov, O. I., Asanov, A. U.,
& Rakhmatova, E. (2024). Efficacy of Eimeriostat Preparations In Experimental
Eimeria of Chickens.
Valeology: International Journal of Medical Anthropology and
Bioethics (2995-4924)
,
2
(5), 204-207.
22.
Аллазов, А. С., & Кличов, О. И. (2024). КЛОСТРИДИОЗЛАРГА
ҚАРШИ КУРАШИШ ТАДБИРЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ.
Yangi O
‘zbekiston ustozlari
,
2
(2), 99-103.
23.
Ilkhomovich, K. O. (2023). VETERINARY BIOSECURITY IN
LIVESTOCK FARMS.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ
В МИРЕ
,
34
(7), 92-96.
24.
Ilkhomovich, K. O. (2023). LEVELS OF BIOLOGICAL RISK AND
BIOLOGICAL
SAFETY
IN
THE
DETECTION
OF
INFECTIOUS
DISEASES.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В
МИРЕ
,
34
(7), 97-101.
25.
Ilkhomovich, K. O., & Davronovich, A. D. (2023). CAUSE AND
EPIZOOTOLOGY
OF
BRUCELLIOSIS.
ОБРАЗОВАНИЕ
НАУКА
И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
,
34
(7), 102-107.
26.
Ilkhomovich, K. O., Sarsengaliyevna, N. J., & Nuriddinovich, E. N.
(2023). Biological Drugs Used in Veterinary Medicine Against Infectious Diseases
and Their Types.
27.
Ilkhomovich, K. O., Shorasul, K., & Khaitovich, S. I. (2022). Infectious
Enterotoxemia Disease of Sheep Diagnostics.
Web of Scholars: Multidimensional
Research Journal
,
1
(7), 91-95.
28.
Ilkhomovich, K. O., Salokhovich, A. A., & Narzullaevich, E. R. (2021).
Diagnostic Methods And Measures For The Prevention Of Listeriosis.
European
Journal of Agricultural and Rural Education
,
2
(10), 21-23.
29.
Nurgaliyeva, J. S., & Salimov, I. X. (2024). PASTERELLA
SEROTIPLARINI
SEROLOGIK
REAKSIYALAR
YORDAMIDA
ANIQLASH.
Ustozlar uchun
,
1
(1), 312-320.
