442
20.
Аракулов, Г. Т. (2023). МЕДИКО-СОЦИАЛЬНАЯ РЕШЕНИЕ
ПРОБЛЕМ ДЕТЕЙ С РАННИМ ДЕТСКИМ АУТИЗМОМ. Academic research in
educational sciences, 4(TMA Conference), 872-877.
21.
Arakulov,
G.
(2023).
ТАЖОВУЗКОРЛИК-ЎСМИРЛАРДА
ЗАМОНАВИЙ ПСИХОЛОГИК МУАММО СИФАТИДА. Журнал Педагогики и
психологии в современном образовании, 3(3), 15-21.
1-SINF O‘QUVCHILARINING MAKTABGA MOSLASHUVIDA IJOBIY
OILAVIY MUNOSABATLARNI AHAMIYATI
(PhD), Norbekova Barno Shavkatovna
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Kamolova Sabrina Alisher qizi, Isoxonova Farzona Akbar qizi
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali magistrantlari
Annotatsiya:
Mazkur maqolada kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning
maktabga moslashishida oilaviy munosabatlarning o‘rni va bolalarni maktabga
moslashuvida nimalarga e’tibor berilishi kerakligi batafsil yoritilgan hamda tavsiyalar
ishlab chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
ota-ona, xulq-atvor, shaxs, o‘zaro munosabat, kichik maktab
yoshi davri, muloqot, muammo, adaptatsiya, inqiroz, moslashuvchanlik.
Maktabga moslashish ilk marta maktabga qadam qo‘ygan bolaning
tashkillashtirilgan tizimga o‘tish davrida bolaning hissiy-irodaviy sohalarini
shakllantirish. Bolani maktabga moslashtirish murakkab jarayondir. Bu jarayon 5-6
hafta davom etadi. Maktabga moslashish muammosi bolaning maktabga psixologik
tayyorligi bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, psixologik tayyorlik psixologik
moslashishi uchun eng muhim shartlardan biri hisoblanadi. Bolaning yangi ijtimoiy
mavqe “O‘quvchi” rolini egallash istagi uning ichki his tuyg‘ularini shakllantirishga
olib keladi.
Maktabga tayyor bola o‘rganishni xohlaydi, chunki ikkita ehtiyojning uyg‘unligi
kognitiv va kattalar bilan yuzaga kelgan yangicha munosabat bolaning o‘ziga nisbatan
yangicha qarashning paydo bo‘lishiga yordam beradi. Maktabga moslashuvning
sabablari maktab hayotining tezligiga moslasha olmaslikdir. Ko‘pincha bu miyasi
zaiflashgan bolalarda namoyon bo‘ladi. Buning sababi oilaviy ta’limning o‘ziga xos
xususiyatlarida bo‘lishi mumkin. Bu borada onalarimizning farzandlariga aytayotgan
gaplarining ham alohida ahamiyati mavjud. Ularning o‘yinqaroq bolasiga “Maktabda
ko‘p gapirmaa”, “Shovqin solma”, “Ustinga chizma”, “Kiyimingni kir qilma” kabi
berayotgan dakkilari uning kirishimlik, ijodkorlik, atrofni va dunyoni bilishiga
to‘sqinlik qilishi mumkin. Bolaning o‘z shaxsiyatiga, qobiliyatlari, faoliyati va ijobiy
natijalariga o‘ziga xos munosabatda tushuntirsh berishlari kerak. Bu borada ota-
onalarning psixologik-pedagogik savodxonligini, bola bilan munosabat qilishga doir
bilimlarini oshrish va maktab ostonasidagi bolaga normal rejimni tashkil qilishni
tushuntirish zarur. Oilaviy huquqbuzarliklarni ham oldini olish kerak. Buning
443
natijasida maktabga borib uyatchan, zaif, ta’sirchan, qo‘rqoq, tashvishli bo‘lib o‘z his-
tuyg‘ularini baland ovozda va aniq ifoda etishdan tortinib yuradigan bo‘lib qolishlari
mumkin [1].
Katttalarning bolalar haqidagi fikri bolaning kelajakdagi taqdiriga tashxis
qo‘yishiga, uni oldindan aytib berishga qaratilmasligi kerak. Maqtash yoki tanbeh
berish ham o‘sha qoidaga asosan tuzilishi kerak. Tayyor baholash o‘rniga qilingan
xarakatlar va ular natijasini keng yoritib berish darkor. Xulosa chiqarish va baho
berishni bolaning o‘ziga qo‘yib berish lozim.
Avvalo ilk bor maktabga qadam qo‘yayotgan bolani belgilangan yoshdan oldin
berishga shoshilmaslik zarur. Buning oqibatida bolaning sinfdosh tengqurlaridan
orqada qolishiga va maktabga borishga bo‘lgan xohishining pasayib, keyinchalik bezib
qolishiga sabab bo‘lishi mumkin. Atrofdagi tengqurlariga nisbatan kichik bo‘lgan bola
tushuntirilgan narsani qiyinchilik bilan tushunadi. Bir fandan ikkinchi fanga
o‘zgarganda fikrlarini va hayolllarini yig‘olmay qolishi, o‘qish, yozish, matematika
kabi asosiy fanlarni o‘zlashtirishda ortta qolib o‘zlarini zaif deb hisoblashlari yoki
umuman beparvo holga kelib qolishlari mumkin, o‘zlarini o‘quvchi mavqeida
anglamay xulq-atvorida bolalik, o‘yinqaroqlik kabi hislatlarni namoyon qilib
o‘qituvchi va sinfdoshlari bilan munosabat o‘rnatishda ham qiyinchilikka uchrashlari
turgan gap [1].
Respublikamizda ota-onalar guruhlari bilan ish olib borishning zarurligi
bolaning psixik taraqqiyoti uchun kattalar bilan muloqot hal qiluvchi rol o‘ynashi bilan
birga bolada yuzaga kelgan salbiy psixik xususiyatlarni tuzatish ishlarini o‘tkazishning
tarkibiy qismi hisoblanadi. Shunday qilib, E.Erikson konsepsiyalarida 6-12 yoshdagi
bolaga o‘qish va mehnat hayoti bilan tanishish va o‘rganishni ta’minlaydigan davr, deb
qaralgan[2].
Ehtimol, aqliy rivojlanishning barcha sohalaridagi eng muhim ko‘nikmalar
aynan mana shu yoshligini anglagan holda ota-onalar yutuqlarning yaxshilanishi va
mustahkamlanishiga harakat qilishlari lozim. Ularning somatik buzilishlarini anglab,
tuzatish ham aynan ota-onaning eng asosiy vazifasi hisoblanadi. Bola ta’lim
faoliyatidan tashqariga chiqqanda muvaffaqiyatsizliklar ta’siri ostida o‘zining qadr-
qimmatini ham his qilish tuyg’usi paydo bo‘ladi. Bora-bora tegishli tanlash
imkoniyatining cheklanganligi sababli o‘z-o‘zini namoyon qilish ko‘pincha maktab
me’yorlariga ongli ravishda qarshilik ko‘rsatish orqali amalga oshiriladi. Maktabga
qiziqish asta-sekin pasayib, psixosomatik kasalliklarning yanada avj olib
neyropsiyatrik kasalliklar rivojlanishiga olib keladi.
Olib borgan kichik tadqiqot, kuzatuvlarimizga asosan quyidagilarni oilada
amalga oshirishni maqsadga muvofiq deb bildik:
➢
bolani maktabga tayyorlayotgan ota-onalar o‘z farzandining qobiliyat va
imkoniyatlarini hisobga olib bolaga topshiriqlar bersa;
➢
turli muammoli vaziyatlar yaratilib bolani oilada ijobiy va ijodiy fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantirishga harakat qilishsa;
➢
oilada farzandlar tarbiyasida bolaning his-yuyg‘u va xatti-harakatlarining
oqibatlarini tushuntirish va javobgarlini o‘z zimmasiga olishni o‘rgatsa;
➢
oilada bolani o‘z oldiga maqsad qo‘yishga va maqsad sari harakat qilishga
undovchi shart-sharoit yaratilsa va boshqalar.
444
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Nishanova Z.T., Alimbayeva SH.T., Sulaymanov M.V. “Psixologik xizmat”.
Toshkent-2014 372-373 betlar.
2.
Nishanova Z.T. va boshqalar. Rivojlanish psixologiyasi. T:O‘zbekiston
faylasuflari milliy jamiyati» nashriyoti, 2018.
3.
Мизериков В.А.,
Юзефавичус
Т.А. Педагогик фаолиятга кириш. Москва.
114-бет.
4.
Shoumarov Gʻ.B. Oila psixologiyasi- Sharq nashriyoti T: – 2010.
5.
Usmanov, S., & Abduraxmanov, Z. (2023). VIRTUAL EDUCATIONAL
SYSTEM FOR THE DEVELOPMENT OF INFORMATION AND PROFESSIONAL
COMPETENCE OF FUTURE ENGINEERS. International Journal of Contemporary
Scientific and Technical Research, (Special Issue), 55-63.
6.
Alimov, N. (2023). CULTURE OF WESTERN AND ORIENTAL
COUNTRIES. Современные тенденции инновационного развития науки и
образования в глобальном мире.
7.
Yuldashev, S. (2021). THE PEDAGOGICAL ESSENCE OF THE
PROFESSIONAL ACTIVITY OF A TEACHER IN MILITARY EDUCATION.
International Journal of World Languages, 1(2).
8.
Sunatullaevna, K. A., & Axmedovich, R. O. (2022). Internet is a depression.
The benefits and harms of cyberspace on the human psyche. Eurasian Scientific Herald,
5, 69-73.
9.
Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In E Conference Zone
(pp. 11-16).
10.
Umidjon, Y., & Humora, V. (2023). GENDER FARQLARNING IJTIMOIY
PSIXOLOGIK TOMONLARI. International Journal of Contemporary Scientific and
Technical Research, 386-390.
11.
Shavkatovna, N. B. (2022). AXBOROT TEXNOLOGIYALARI BILAN
ISHLOVCHI SHAXSLARNING PSIXOLOGIK XOLATINING PATOLOGIYASI.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research, 658-662.
12.
Barno, N., & Buvirobiya, H. (2023). MAKTABGACHA YOSH
DAVRIDAGI BOLALAR PSIXOLOGIYASINING O ‘ZIGA XOS TOMONLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research, 394-397.
13.
Ибайдуллаева, У. (2022). РОЛЬ СЕМЬИ В ПРЕДОТВРАЩЕНИИ
КОНФЛИКТОВ МЕЖДУ ПОДРОСТКАМИ. Решение социальных проблем в
управлении и экономике, 1(7), 81-83.
14.
Axmedovich, R. O. (2022). GLOBALLASHGAN AXBOROT DAVRI VA
SHAXSNING AXBOROT-PSIXOLOGIK XAVFSIZLIGI. International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research, 38-44.
15.
Komilova, A., & Adilova, M. (2023). AGRESSIYA–OSMIRLARDA
YUZAGA
KELADIGAN
TAJOVUZKORLIK
RIVOJLANISHIGA
TASIR
ETUVCHI FENOMEN SIFATIDA. Журнал Педагогики и психологии в
современном образовании, 3(1).
445
16.
Adilova, M. (2023). THE PSYCHOLOGICAL EFFECT OF TRAPS IN
THE SOCIAL NETWORK ON YOUTH MIND AND SPIRITUALITY. Open Access
Repository, 4(2), 500-505.
17.
Каршибоев, С. (2022). Yosh yetakchining rahbarlikka xos psixologik
jihatlari. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и
развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 464-467.
18.
Аракулов, Г. Т. (2023). МЕДИКО-СОЦИАЛЬНАЯ РЕШЕНИЕ
ПРОБЛЕМ ДЕТЕЙ С РАННИМ ДЕТСКИМ АУТИЗМОМ. Academic research in
educational sciences, 4(TMA Conference), 872-877.
19.
Arakulov,
G.
(2023).
ТАЖОВУЗКОРЛИК-ЎСМИРЛАРДА
ЗАМОНАВИЙ ПСИХОЛОГИК МУАММО СИФАТИДА. Журнал Педагогики и
психологии в современном образовании, 3(3), 15-21.
ФОРМИРОВАНИЕ СОЦИОКУЛЬТУРНОЙ КОМПЕТЕНЦИИ ЧЕРЕЗ
ПРИЗМУ ИНОСТРАННОГО ЯЗЫКА НА ШКОЛЬНЫХ УРОКАХ
к.ф.н., доц. Кудинова Валентина Иосифовна,
Бокарев Алексей Юрьевич
Тульский государственный педагогический университет
им. Л. Н.Толстого, Россия
Аннотация:
влияние культурных аспектов в глобальном мире играет одну
из важных ролей при обучении иностранному языку. Служит мостиком для
переплетения разных культур в межкультурном общении.
Ключевые слова:
иностранный язык, национально-культурные ценности,
развитие компетенций.
Социокультурная компетенция - владение определенным набором
социокультурных знаний о стране изучаемого языка (в том числе о поведении,
этикете) и умение использовать их в процессе иноязычного общения, а также
способность представлять свою страну и ее культуру [1, с.25]. Современный мир
состоит из множества разных стран, каждая из которых имеет свою культуру,
язык и историю. С началом «открытого мира» глобализация оказала влияние не
только на образование, но и на другие сферы жизни людей. Несомненно, знание,
владение иностранным языком является одним из обязательных условий для
этого взаимодействия, но этикет, толерантное отношение играют не меньшую
роль в общении между разными нациями. Именно поэтому чрезвычайно
необходимым аспектом выступает формирование межкультурного кругозора
среди молодежи.
Данный культурный аспект служит опорой для взаимодействия с людьми
из разных стран мира, а язык выступает средством общения. Стоит также
отметить, что владение социокультурными знаниями неразрывно связано с
основополагающими целями образования, а именно: практическими,