441
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
SUV RESURSLARINI BARQAROR BOSHQARISH VA
FOYDALANISHNING ASOSIY MUAMMOLARI HAMDA YECHIMLARI
Ashurov Mahammadjon Sotvoldievich
Farg‘ona politexnika instituti,“Menejment” kafedrasi professori
ashurovmuhammadjon1111@gmail.com
Sotvoldiyeva Muslimaxon G‘ayratjon qizi
Farg‘ona politexnika instituti,“Menejment” kafedrasi tayanch doktoronti
muslimasotvoldiyeva201@gmail.com
Annotatsiya:
Maqolada global va O‘zbekiston miqyosida suv resurslarining
а
hamiyati, global va mahalliy darajada ekologik va iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashda suvning muhim o‘rin tutishi, suv ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish uchun
zarur va deyarli barcha barqaror rivojlanish maqsadlarida hissa qo‘shadigan omil
ekanligi dalillar asosida asoslab berilgan. Global va O‘zbekiston miqyosida suv
resurslari boshqaruvidagi muammolar o‘rganilgan. O‘rganish natijalaridan kelib
chiqib, suvdan samarali foydalanish va barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishga
qaratilgan takliflar berilgan.
Kalit so‘zlar:
barqaror rivojlanish, suv, muammolar, iqlim muammolari, suv
resurslari boshqaruvi, suvni qayta ishlash, suv xo‘jaligi, qishloq xo‘jaligi.
ОСНОВНЫЕ ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ УСТОЙЧИВОГО
УПРАВЛЕНИЯ И ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ВОДНЫХ РЕСУРСОВ
Ашуров Махаммаджон Сотволдиевич
Ферганский политехнический институт, профессор кафедры «Менеджмент»
ashurovmuhammadjon1111@gmail.com
Сотволдиева Муслимахон Гайратжон кизи
Ферганский политехнический институт, докторант кафедры
«Менеджмента»
muslimasotvoldiyeva201@gmail.com
Аннотация:
В статье рассматривается значение водных ресурсов в
глобальном масштабе и на уровне Узбекистана, важная роль воды в обеспечении
442
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
экологической и экономической стабильности на глобальном и локальном
уровне, тот факт, что вода необходима для социально
-
экономического развития
и фактор, который способствует достижению почти всех целей устойчивого
развития, основано на фактических данных. Проблемы управления водными
ресурсами изучены на мировом и узбекском уровне. По
результатам
исследования были даны предложения, направленные на достижение целей
эффективного водопользования и устойчивого развития.
Ключевые слова:
устойчивое развитие, вода, проблемы, климатические
проблемы, управление водными ресурсами, водоочистка, водное хозяйство,
сельское хозяйство.
MAIN PROBLEMS AND SOLUTIONS OF SUSTAINABLE MANAGEMENT
AND USE OF WATER RESOURCES
Ashurov Mahammadjon Sotvoldievich
Professor of the Department of “Management” of the Fergana Polytechnic Institute
ashurovmuhammadjon1111@gmail.com
Sotvoldiyeva Muslimakhon Gayratjon qizi
Basic Doctoral Student of the Department of “Management” Fergana Polytechnic
Institute
muslimasotvoldiyeva201@gmail.com
Abstract:
The article substantiates the importance of water resources at the
global and Uzbek levels, the important role of water in ensuring environmental and
economic stability at the global and local levels, and the fact that water is a necessary
factor for socio-economic development and contributes to almost all sustainable
development goals. Problems in water resources management at the global and Uzbek
levels are studied. Based on the results of the study, proposals are made aimed at the
effective use of water and achieving sustainable development goals.
Keywords:
sustainable development, water, problems, climate problems, water
resources management, water recycling, water management, agriculture.
KIRISH
Suv yer yuzidagi hayot uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lishidan tashqari, u
deyarli iqtisodiyot hamma sektorida markaziy rol o‘ynaydi. Xalqaro Resurslar guruhi
443
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
(IRP) ma’lumotlariga ko‘ra
, shaharlar va dunyo aholisining tezkorlik bilan o‘sishi,
2050-yilga kelib shaharlarda istiqomat qiluvchi dunyo aholisi 23 foizga o‘sishi
kuzatiladi va bu o‘sish mavjud suv resurslariga talabning oshishiga olib keladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Suv resurslari boshqaruvi global va mahalliy darajada ekologik va iqtisodiy
barqarorlikni ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Xalqaro adabiyotlarda suv resurslarini
boshqarishga doir fikrlar Boulding, Meadows, Stahel va Reday-Mulvey, Frosch va
Gallopoulos, Graedel va Allenby, Rockstromning ilmiy ishlari va asarlarida keltirib
o‘tilgan. Hamma ta’riflar yer resurslari, suv resurslari cheklangan va sayyoraning o‘zi
ifloslanishni boshqarish va o‘zlashtirish uchun cheklangan imkoniyatlarga ega
ekanligini tan olgan holda resurslar qiymatini maksimal darajada oshirish tamoyiliga
ega ekanligiga e’tibor qaratilgan.
O‘zbekistonda esa suv tanqisligi va uning qayta ishlanishini rivojlantirish
bo‘yicha mahalliy tadqiqotchilar davlat va xususiy sektor hamkorligini kuchaytirishni
ta’kidlaydilar (Yuldashev va boshqalar, 2022). Qoraqalpog‘istonda olib borilgan
tadqiqotlar esa donor tashkilotlar ko‘magi zarurligini ko‘rsatadi (Shodmonov, 2021)
.
METODOLOGIYA
Tadqiqot aralash metodlarni qo‘llagan holda olib borildi, bunda nazariy va
empirik ma’lumotlar tahlili uyg‘unlashtirildi. Metodologiya bo‘yicha asosiy
yondashuv iqtisodiy vа statistik tahlil usullari qo‘llanildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Ekspert prognozlariga ko‘ra, 2050-yilga borib Markaziy Osiyo mintaqasi aholisi
69 (2015-yil) dan 96 million kishigacha o‘sishi kutilmoqda. Shuningdek, 1960-2010-
yillarda yangi yerlarning keng miqyosda oʻzlashtirilishi tufayli suvga
bo‘lgan talab
taklifdan keskin oʻsdi. Suv tanqisligi mahalliy darajadan mintaqaviy darajaga aylandi,
shuning uchun ham ekologik jihatdan qiyin bo‘lgan suv resurslari o‘zlashtirila
boshlandi. Agar raqamlarga murojaat qilsak, Markaziy Osiyo mamlakatlari orasida
O‘zbekistonda 1990-yilda 4222 ga bo‘lgan bo‘lsa, 2025-yilda bu ko‘rsatkich 6441 ga
yetishi kutilmoqda
. Eng katta sug‘oriladigan yerlar maydoniga ega bo‘lgan
mamlakatlarda (Turkmaniston, O‘zbekiston) 2025-yilga kelib sug‘oriladigan yerlar
1
IRP. TheWeight of Cities: Resource Requirements of Future Urbanization. 2018. Available online:
(accessed on 12 May 2022).
2
Colella, M.; Ripa, M.; Cocozza, A.; Panfilo, C.; Ulgiati, S. Challenges and opportunities for more efficient water use
and circular wastewater management. The case of Campania Region, Italy. J. Environ. Manag. 2021, 297, 113171.
[CrossRef]
3
https://chatgpt.com/backend-api/bing/redirect?query=Yuldashev+2022+O%E2% 80%98zbekistonda+suv
+tanqisligi+davlat+xususiy+sektor+hamkorligi
O`zbekistonda suv tanqisligi davlat xususiy sektor hamkorligi
4
Royal Haskoning, GEF MFSA agentlilgi
444
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
maydonining sezilarli darajada oshishi va shunga mos ravishda mintaqa iqtisodiyoti
qishloq xo‘jaligida suv iste’molining oshishi kutilmoqda.
Suv resurslari sanoatlashtirish tufayli ham ortib borayotgan bosim ostida
qolmoqda. Yevropadagi sanoatlar global suv iste’molining 57% ini tashkil etadi, shu
bilan birga, Osiyoda bu raqam 10% ni tashkil etadi. Jahon iqtisodiy forumiga ko‘ra,
suv tanqisligi — bu asosiy global xatarlardan biridir
, va agar suv boshqaruvi usullarida
hech qanday o‘zgarishlar bo‘lmasa, 2030-yilga kelib dunyoda suv ta’minoti 40%ga
yetishmasligi taxmin qilinmoqda. Suv tanqisligiga bog‘liq muammolar nafaqat tarixi
jahonga mashhur bo‘lgan cho‘llashgan hududlarda, balki talab ko‘p bo‘lgan va suv
manbalari kam bo‘lgan mintaqalarda ham zuhur etmoqda.
YuNESKOga ko‘ra, har yili kamida bir oy davomida 4 milliard kishi suv
yetishmasligi oqibatlaridan aziyat chekmoqda
, ekinlar qurimoqda, shaharlar esa
ularning ostidagi yer osti suvlari qurib qolishi sababli cho‘kib bormoqda. Qayd
etilishicha, agar tegishli choralar ko‘rilmasa, oqibatlar yanada halokatli bo‘ladi. Suv
inqirozi global oziq-ovqat ishlab chiqarishining 50 foizdan ortig‘iga tahdid solmoqda
va 2050-yilga borib mamlakatlarning YaIM hajmini o‘rtacha 8 foizga qisqartishi
xavfini tug‘diradi. Kam daromadli davlatlarda esa bu ko‘rsatkich 15 foizga yetishi
mumkin
.
O‘zgarayotgan iqlim muammolari ham suvga bo‘lgan yondoshuvlarni
o‘zgartirish, uni boshqarish amaliyotini kiritish zarurligini isbotlamoqda.
AQShning Oregon shtati universiteti boshchiligidagi xalqaro tadqiqotchilar
jamoasi Yer yuzida iqlim o‘zgarishi kuchayishda davom etayotganini tasdiqladi.
Mutaxassislar iqlimni kuzatishda qo‘llaniladigan 35 parametrning 25 tasi 2024-
yilda rekord darajaga yetganini aniqlashdi. Xususan, 2024 yilning iyul oyi kuzatuv
tarixida eng issiq uch kunni ko‘rsatgan.
Qazilma yoqilg‘i chiqindilari esa o‘zining eng yuqori darajasiga yetmoqda
.
Shuningdek, olimlarning fikriga ko‘ra, Yer aholisining soni har kuni taxminan
200 ming kishiga ortmoqda. Bundan tashqari, chorva mollari, qo‘y va echki zaxiralari
ham kuniga qariyb 170 ming boshga ko‘paymoqda. Bu hayvonlar atmosferaga
issiqxona gazlari chiqaradi, shuningdek, ularni boqish uchun katta hajmda energiya
talab qilinadi. Hisobot ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yilda qazilma yoqilg‘i iste’moli 1,5
foizga oshgan. Bu asosan ko‘mir (1,6 foiz) va neft (2,5 foiz) iste’molining ortishi bilan
izohlanadi.
5
Marsh McLennan. The Global Risks Report 2021 16th. 2021. Available online: http://www3.weforum
.org/docs/WEF_The_Global_Risks_Report_2021.pdf (accessed on 14 May 2022).
6
WWAP.Wastwater:The Untapped Resource. 2017. Available online:
/images/0024/002471/247153 pdf (accessed on 12 May 2022).
7
https://edition.cnn.com/2024/10/16/climate/global-water-cycle-off-balance-food-production/index.html
that moves water around the Earth is off balance for the first time in human history
8
state of the climate report: Perilous times on planet Earth
445
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Suv - hayot, qishloq xo‘jaligi, sanoat va ekotizim faoliyatining ajralmas qismi.
Ammo suv resurslarining yetishmovchiligi, ifloslanishi va samarali boshqaruvning
yo‘qligi global darajada katta muammolarni keltirib chiqarmoqda.
O‘zbekistonda so‘nggi yillarda ijtimoiy-iqtisodiy sohalardagi davlat
siyosatining jadal rivojlanishi natijasida suvga bo‘lgan talab sezilarli darajada oshib
bormoqda. Bu esa mavjud suv resurslarini yanada samarali boshqarishni taqozo
etmoqda
1-jadval
O‘zbekistonda suv resurslari va ularning iqtisodiy ta’siri (2010–2024)
Ko‘rsatkichlar
2010
2015
2020
2024 (prog.)
Suvdan foydalanish (mln m3)
52,000
50,500
48,700
47,200
Suvni qayta ishlash koeffitsienti
25%
28%
31%
35%
Suv taqsimlashdagi yo‘qotishlar
22%
20%
18%
15%
Suv tanqisligi natijasidagi Zarar
$1.5 mlrd
$1.6 mlrd
$1.7 mlrd
$1.75 mlrd
YaIMning pasayishi (%)
9%
9.5%
10%
11%
O‘zbekiston suv resurslarining kelgusi balansiga mintaqaning asosiy daryolari
shakllanadigan muzliklarning jadal erishi, iqlim o‘zgarishining boshqa jihatlari,
shuningdek aholining suvga ortib borayotgan ehtiyojlari va sanoatning rivojlanishi
ta’sir ko‘rsatadi. Jahon banki tadqiqotlariga ko‘ra, 2050-yilga borib, Sirdaryo
havzasidagi suv resurslari 2-5% ga, Amudaryo havzasida esa 10-15% ga kamayishi
mumkinligi prognoz qilingan. O‘z navbatida, toza ichimlik suvi tanqisligi mintaqa
umumiy yalpi ichki mahsulotining 11% ga pasayishiga, suv resurslaridan foydalanish
tartibining muvofiqlashtirilmasligi tufayli esa har yili kamida 1,75 mlrd AQSh dollari
yo‘qotilishiga olib kelishi mumkin
.
Markaziy Osiyo mintaqasida kuzatilayotgan iqlim o‘zgarishi, jumladan,
O‘zbekiston uchun ham katta xavf tug‘dirmoqda. Hududdagi asosiy daryolarni
shakllantiruvchi tog‘ muzliklarining erishi bu tahdidning asosiy sabablaridan biridir.
O‘tgan 50-60 yil ichida muzliklarning maydoni qariyb 30 foizga kamaygan.
Prognozlarga ko‘ra, haroratning 2 darajaga ko‘tarilishi muzlik hajmining 50 foizga, 4
darajaga issiqlik oshishi esa 78 foizga qisqarishiga olib kelishi mumkin.
Suv tanqisligiga oid vaziyat esa qo‘shni davlatlardan suv olib kelinishiga qattiq
bog‘langan bo‘lib, bu muammoni yanada murakkablashtiradi. Sababi, iste’mol
qilinadigan suvning 80 foizi mamlakat hududidan tashqaridan ta’minlanadi
.
9
https://www.qalampir.uz/uz/news/yer-yuzi-buylab-ik-lim-ink-irozi-kuchayishda-davom-etmok-da-108061
O`zbekistonda iqlim inqirozi kuchayishi bo`yicha yangilik portalidagi maqola
10
Jahon banki suv resurslari ma'lumotlar bazasi
11
https://www.adb.org/sites/default/files/linked-documents/53120-001-ssa.pdf
Asian Development Bank. 2022. Sector
assessment: agriculture, natural resources, and rural development in Uzbekistan. 9-10-p
12
https://uza.uz/oz/posts/markaziy-osiyoda-iqlim-ozgarishi-muammolari-yechimlar-qanday_484142
axborot agentligi
446
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
2-jadval
Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi yer usti suv resurslari (2023)
Mamlakat
Ichki suv
resurslari,
km
3
Tashqi (transchegaraviy)
suv resurslari, km
3
Suv resurslarining
transchegaraviy bog‘liqlik
koeffitsienti, %
Qozog‘iston
56,5
44,0
42
Qirg‘iziston
46,5
-25,9
0
Tojikiston
61,8
-22,3
0
Turkmaniston
1,4
23,4
94
O‘zbekiston
16,3
34,1
77
Mintaqa
182,5
53,3
18
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda foydalanilayotgan suv resurslarining yillik hajmi
o‘rtacha 51-53 km³ ni tashkil etib, bu ko‘rsatkich o‘tgan asrning 80-yillari bilan
taqqoslaganda sezilarli darajada – taxminan 20 foizga qisqargan. Shu bilan birga,
mamlakat aholisining soni bir yarim yoki ikki baravar ortgan. Ushbu tendensiya
kelajakda suv resurslari bilan bog‘liq vaziyatning yanada murakkablashishini
ko‘rsatmoqda.
Suv resurslaridan foydalanishda asosiy muammo – qishloq xo‘jaligidagi suv
taqsimoti va iste’molidagi samaradorlikning pastligidir. Bu esa mavjud suv
resurslarining optimal boshqarilishini ta’minlashga to‘sqinlik qilmoqda
Qishloq xo‘jaligi chuchuk suv resurslarining eng yirik iste’molchisi bo‘lib,
sug‘orish global chuchuk suvning qariyb 70% ni tashkil qiladi. Yana raqamlarga
murojaat qilsak, masalan, 31,8 million aholi istiqomat qiladigan, umumiy hududi 449,0
ming km
2
bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi birgina sug‘orish uchun yiliga 52,400
million m
3
yoki suvga bo‘lgan ehtiyojining 88,5 foizini ishlatayotganini ko‘rish
mumkin. Umumiy aholisi 38,1 million kishi va umumiy maydoni 3 million 100 ming
km
2
bo‘lgan Markaziy Osiyodek, makroregionning qolgan to‘rtta davlati 68930
mln.m
3
/yil suvdan foydalanadi, yoki uning suvga bo‘lgan ehtiyojining 53,7% ni tashkil
etaishini ko‘rsatmoqda.
Ko‘rsatib o‘tilgan muammo institutsional, texnologik va kadrlarga oid
sabablarga ega. O‘zbekiston suv xo‘jaligining asosiy institutsional muammolari – suv
iste’molchilari (avvalo, agro ishlab chiqaruvchilar va aholi tomonidan), suv
infratuzilmasi uchun mas’ul bo‘lgan shaxslar va tashkilotlar tomonidan suvdan
samarali foydalanish bo‘yicha ta’sirchan rag‘batlarning yo‘qligi, shuningdek sohaning
yetarli darajada moliyalashtirilmasligi. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilari uchun
suv yetkazib berish bo‘yicha asosiy xarajatlar davlat budjetidan qoplanadi. Qishloq
xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarining suv yetkazib berish bo‘yicha to‘lovlari uning
13
Suv resurslarini boshqarishning samarali tizimini yarata olamizmi? Yangi konsepsiya
loyihasi to‘g‘risida yangiliklar portali
447
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
iste’moli hajmi bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘lanmagan. Ularning miqdori samarali va
tejamkor suv iste’molini rag‘batlantirish uchun yetarli emas.
Hozirgi kungacha agrar sohaning suv bilan ta’minlanishini boshqarishda,
umuman olganda qishloq xo‘jaligi sohasida, bozorga oid bo‘lmagan va asosan
ma’muriy usullar yetakchi o‘rinni egallab kelgan. Suv taqsimoti, ko‘pincha, ixtiyoriy
belgilangan kvotalar va ekinlarning mahsulot tarkibini ma’muriy boshqarish orqali
amalga oshirilgan. Paxta va bug‘doy yetishtirish bo‘yicha rejalarni bajarish maqsadlari
qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarining daromadini oshirish, suv tejamkorligini
ta’minlash yoki suv yetkazib berish xarajatlarini kamaytirish kabi iqtisodiy manfaatlar
bilan bog‘lanmagan edi.
So‘nggi yillarda esa fermerlar uchun majburiy rejalashtirishdan bosqichma-
bosqich voz kechishni nazarda tutgan keng ko‘lamli agrar islohotlar boshlanib, suv
xo‘jaligi sohasida ham islohotlarni amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlar
yaratilmoqda.
Suv resurslaridan foydalanish bilan bog‘liq texnologik muammolar, birinchi
navbatda, eskirgan va ishdan chiqqan infratuzilma bilan bog‘liq. Ko‘p yillar davomida
foydalanilgan sug‘orish tizimlari va gidrotexnik inshootlarning yaroqsizligi, energiya
sarfining yuqoriligi, shuningdek, past samaradorlikka ega texnologik asbob-uskunalar
suv yo‘qotilishi darajasining oshishiga va suvni iste’molchilarga yetkazib berishdagi
xarajatlarning ortishiga sabab bo‘lmoqda.
Mamlakatdagi magistral va xo‘jaliklararo kanallarning 66 foizi filtratsiyaga
qarshi qoplamalarga ega emas, ya’ni tuproqli o‘zandan oqadi. Bundan tashqari,
magistral va xo‘jaliklararo kanallarning 44 foizida ta’mirlash va tiklash ishlarini, 16
foizida rekonstruksiya ishlarini olib borish zarur. Suv iste’molchilari uyushmalari va
fermer xo‘jaliklari balansida bo‘lgan xo‘jalik va ichki xo‘jalik tarmoqlarining 42 foizi
ta’mirlash va tiklashga, 10 foizdan ko‘p qismi esa rekonstruksiyaga muhtoj. Mavjud
lotok tarmoqlarining asosiy qismi qariyb 30 yildan buyon texnik xizmat
ko‘rsatilmasdan foydalanilmoqda, shu sababli lotok tarmoqlarining 70 foizi qoniqarsiz
holatda hamda ularni rekonstruksiya qilish va almashtirish talab qilinadi. Bunday
holatda manbalardan nasos stansiyalari yordamida olinadigan yoki o‘zioqar suvlarning
35-40 foizi sug‘orish tizimlari (tarmoqlari)da yo‘qotiladi.
Suv xo‘jaligi balansida bo‘lgan nasos uskunalarining 60 foizidan ko‘p qismining
foydalanish muddati allaqachon o‘tib bo‘lgan. Nasos stansiyalari va tarkibiy
qismlarining jismoniy va ma’naviy eskirganligi elektr energiyaning katta miqdorda
yo‘qotilishi asosiy sababidir. Suvdan nooqilona foydalanish uning iste’molchilarga
yetkazib berilganidan so‘ng ham kuzatilmoqda. Hozirgi paytda 3 foizgina
sug‘oriladigan yerlarda suvni tejaydigan texnologiyalar joriy qilingan.
448
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Sohaning Konsepsiyada tilga olingan boshqa muhim muammolari quyidagilar
:
- suv xo‘jaligi tashkilotlarida faoliyat yuritayotgan xodimlarning o‘rtacha ish
haqi mamlakatdagi umumiy o‘rtacha darajadan ancha past;
- xo‘jalik ichki sug‘orish tarmoqlarida suvni boshqarish va taqsimlashni samarali
tashkil etish maqsadida tuzilgan Suv iste’molchilari uyushmalari suv xo‘jaligi tizimida
iste’molchilarning o‘z-o‘zini boshqarishini ta’minlovchi barqaror mexanizm sifatida
shakllanib ulgurmagan;
- suv resurslarini boshqarish jarayonida mas’uliyatning turli idoralar o‘rtasida
tarqoq bo‘lishi va muvofiqlashtirishning yetarli darajada yo‘qligi muammolarni
kuchaytirmoqda;
- ushbu sohada ta’lim va ilmiy tadqiqotlar rivojlanishi yetarli darajada
bo‘lmayotganligi.
O‘zbekiston Respublikasining “Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi
Qonuniga asosan Respublikada suvdan foydalanish sohasida davlat boshqaruvi
Vazirlar Mahkamasi, mahalliy davlat hokimiyati organlari, shuningdek, suvdan
foydalanishni bevosita yoki havza (hududiy) boshqarmalari orqali tartibga soluvchi
maxsus vakolatli davlat boshqaruvi organlari tomonidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligi (yer usti suvlari), O‘zbekiston
Respublikasi Davlat geologiya va mineral resurslar qo‘mitasi (yer osti suvlari) o‘z
vakolatlari doirasida suvdan foydalanishni tartibga solish sohasida maxsus vakolatli
davlat boshqaruvi organlari hisoblanadi
. Umuman olganda, O‘zbekistonda suv
xavfsizligini ta’minlash nafaqat ichki islohotlarni, balki Markaziy Osiyo davlatlarining
mushtarak sa’y-harakatini talab qiladi.
O‘zbekiston ushbu sohada milliy qonunchilikni takomillashtirish, mintaqaviy
ahamiyatga ega bo‘lgan tashabbuslarni ilgari surish, BMT va boshqa xalqaro
tashkilotlar loyihalarini qo‘llab-quvvatlash orqali faollik ko‘rsatmoqda. Shu bilan
birga, O‘zbekiston tomoni mintaqadagi transchegraraviy daryolarning oqilona va
adolatli taqsimlanishini kafolotlovchi va mintaqaning barcha davlatlari manfaatlarini
ta’minlovchi tizimni yaratish hamda xalqaro huquqning umume’tirof etilgan
normalariga muvofiq foydalanish lozimligini ta’kidlamoqda.
Zero, yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni oldindan ko‘rgan holda, o‘z
vaqtida yetarli chora-tadbirlarning ko‘rilishi mintaqada, ayniqsa, chegaraoldi
rayonlarida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan ehtimoliy nizolarning oldini olish, o‘zaro
integratsiyalashuv jarayonlarini yanada tezlashtirish imkonini beradi
.
14
2020-yil 10-iyuldagi “O'zbekiston Respublikasi suv xo'jaligini rivojlantirishning 2020-
2030 yillarga mo'ljallangan konsepsiyasi”
15
https://lex.uz/docs/-12328?ONDATE=15.09.2017%2000
O‘zbekiston Respublikasining Qonuni, 06.05.1993 yildagi
837-XII-son O'zbekiston Respublikasining “Suv va suvdan foydalanish to'g'risida”gi Qonuni
16
minlash-bo-yicha-siyosati.html
Zamonaviy bosqichda o'zbekistonning suv xavfsizligini ta'minlash bo'yicha siyosati
449
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
- O‘zbekistonda suv resurslarini boshqarish strategiyalarni ishlab chiqish va
amalga oshirishi;
- O‘zbekistonda suv resurslarini boshqarishda davlat va xususiy sektor
o‘rtasidagi hamkorlikni rivojlantirish va kuchaytirish: davlat va xususiy sektor
o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlash orqali suvdan samarali foydalanishni oshirishi;
- aholi sonining o‘sishi, ovqatlanish tartibining o‘zgarishi va iqlim o‘zgarishi
sharoitida suvni qayta ishlash va qishloq xo‘jaligida qayta foydalanish tizimini
shakllantirishi;
- davlatlar va halqaro tashkilotlar issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirishi,
qayta tiklanadigan energiya manbalaridan ko‘proq foydalanishi va aholiga
o‘zgarayotgan iqlim muammolari haqida ko‘proq ma’lumot berishi kerak;
- o‘zgarayotgan iqlim sharoitida quyosh va shamol energiyasi kabi qayta
tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni oshirish zarur;
- dunyo bo‘ylab o‘rmonlarning yo‘qolishini oldini olish: 2022-yilda 22,8 million
gektardan 2023-yilda 28,3 million gektarga ko‘paygani va atmosferadagi karbonat
angidrid hamda metan gazlarining o‘rtacha yillik konsentratsiyasi tarixiy maksimumga
yetgan.
Yillar davomida yerni zararlantirish va suvni noto‘g‘ri boshqarish inson
tomonidan yuzaga keltirilgan iqlim inqirozi bilan birga to‘qnash kelib, global suv
aylanish tizimiga misli ko‘rilmagan bosim o‘tkazgan.
XULOSA
Bizning fikrimizcha, inqirozni faqat tabiiy resurslarni yaxshiroq boshqarish va
sayyorani qizdiruvchi ifloslanishni keskin qisqartirish orqali hal qilish mumkin. Dunyo
hukumatlari, ayniqsa Markaziy Osiyo mamlakatlari suv aylanishini umumiy boylik
sifatida tan olishi va uni birgalikda hal qilishi kerak. Xususan, bu hudud mamlakatlari
bir-biriga daryolar va ko‘llar orqali bog‘liq bo‘lishi bilan bir qatorda, atmosferadagi
suv ham katta masofalarga harakatlana oladi – demak, bir mamlakatda qabul qilingan
qaror boshqa mamlakatda yog‘ingarchilikka putur yetkazishi mumkin.
Shuningdek, iqtisodiyotda suvning o‘rnini tubdan qayta ko‘rib chiqish muhim,
shu jumladan, suvdan isrofgarchilik bilan foydalanishni va suv tanqis hududlarda
suvga chanqoq ekinlarni ekish hamda obyektlarni joylashtirish tendentsiyasini oldini
olish uchun unga yaxshiroq narx belgilash maqsadga muvofiq bo‘ladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1.
IRP. TheWeight of Cities: Resource Requirements of Future Urbanization.
2018. Available online: www.karlschulschenk.com (accessed on 12 May 2022).
2.
Colella, M.; Ripa, M.; Cocozza, A.; Panfilo, C.; Ulgiati, S. Challenges and
opportunities for more efficient water use and circular wastewater management. The
case of Campania Region, Italy. J. Environ. Manag. 2021, 297, 113171. [CrossRef]
450
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
3.
Royal Haskoning, GEF MFSA agentlilgi
4.
Marsh McLennan. The Global Risks Report 2021 16th. 2021. Available
online:http://www3.weforum.org/docs/WEF_The_Global _Risks_Report_2021.pdf
(accessed on 14 May 2022).
5.
WWAP. Wastwater: The Untapped Resource. 2017. Available online:
http://unesdoc.unesco.org/images/0024/002471/247153e.pdf (accessed on 12 May
2022).
6.
Laura Paddisson (CNN) https://edition.cnn.com/2024/10/16/climate /global-
water-cycle-off-balance-food-production/index.html
7.
Water Resource Management (2022) https://academic.oup.com
/bioscience/advance-article/doi/10.1093/biosci/biae087/7808595?searchresult=1
8.
Asian Development Bank. 2022. Sector assessment: agriculture, natural
resources, and rural development in Uzbekistan. 9-10-p
https://www.adb.org/sites/default/files/linked-documents/53120-001-ssa.pdf
https://edition.cnn.com/2024/10/16/climate/global-water-cycle-off-balance-
food-production/index.html The system that moves water around the Earth is off
balance for the first time in human history
10.
Jahon banki suv resurslari ma’lumotlar bazasi https://wbwaterdata.org
11.
2020-yil 10-iyuldagi “O‘zbekiston Respublikasi suv xo‘jaligini
rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo‘ljallangan konsepsiyasi http://lex.uz//docs/-
4892953
12.
O‘zbekiston Respublikasining Qonuni, 06.05.1993 yildagi 837-XII-son
O‘zbekiston Respublikasining “Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi Qonuni
https://lex.uz/docs/-12328?ONDATE=15.09.2017%2000
13.
Zamonaviy bosqichda o‘zbekistonning suv xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha
14.
O‘zbekiston milliy axborot agentligi https://uza.uz/oz/posts/markaziy-
osiyoda-iqlim-ozgarishi-muammolari-yechimlar-qanday_484142
15.
Suv resurslarini boshqarishning samarali tizimini yarata olamizmi? Yangi
konsepsiya loyihasi to‘g‘risida yangiliklar portali https://kun.uz/25862028#
16.
O‘zbekistonda iqlim inqirozi kuchayishi bo‘yicha yangilik portalidagi
