Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
406
Тўхтаев
Бобир
-
Мирзо
Авазович
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатасининг
Меҳнат
ва
ижтимоий
масалалар
қўмитаси
котибияти
катта
референти,
мустақил
изланувчи
“ЭЛЕКТРОН
ПАРЛАМЕНТ”:
АСОСИЙ
ТАМОЙИЛЛАР
ВА
ЗАМОНАВИЙ
ТEХНОЛОГИЯЛАРНИНГ
ЎРНИ
Тухтаев
Бобир
-
Мирзо
Авазович
Старший
референт
секретариата
Комитета
по
труду
и
социальным
вопросам
Законодательной
палаты
Олий
Мажлиса
Республики
Узбекистан,
самостоятельный
соискатель
«ЭЛЕКТРОННЫЙ
ПАРЛАМЕНТ»:
ОСНОВНЫЕ
ПРИНЦИПЫ
И
РОЛЬ
СОВРЕМЕННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ
Tuxtaev Bobir-Mirzo
Senior Assistant of the Secretariat of the Committee on Labor and Social Affairs of
the Legislative Chamber of the Oliy Majlis of the Republic of Uzbekistan,
Independent researcher.
“E
-
PARLIAMENT”:
BASIC PRINCIPLES AND THE ROLE OF MODERN
TECHNOLOGIES
“Электрон
парламент”нинг
асосий
тамойиллари
соҳа
фаолиятидаги
самарадорлик
ва
демократик
қадриятларни
мустаҳкамлашга
қўшаётган
ҳиссаси
билан
изоҳланади.
Хусусан,
бугунги
кунда
хорижий
ташкилотларнинг
ҳисоботлари
ва
мутахассислар
электрон
парламент
фаолиятининг
қуйидаги
тамойилларини
алоҳида
ажратиб
кўрсатишади.
Жумладан:
Биринчидан,
самарадорлик
–
парламент
фаолиятини
демократик
қадриятларга
мувофиқ
самарали
ташкил
этиш
ҳамда
ўз
вазифаларини
бутун
аҳоли
манфаатларига
хизмат
қиладиган
тарзда
амалга
оширишдир.
Иккинчидан,
мулоқот
ва
ҳамкорлик
–
фуқароларни
давлатнинг
қонун
чиқарувчи
органи
томонидан
олиб
бориладиган
қонунчилик
фаолиятининг
дастлабки
босқичидан
бошлаб,
то
қонуннинг
имзоланиши
ва
матбуотда
чоп
этилиши
жараёнида
тўғридан
-
тўғри
ва
охиригача
қатнашиш
имкониятини
яратиш.
Учинчидан,
шаффофлик
–
парламент
фаолияти,
муҳокамалар
ва
қабул
қилинаётган
қарорларнинг
жамоатчилик
учун
ошкоралиги,
оммавий
ахборот
воситаларда
ва
интернет
тармоғида
ёритилиб
борилиши.
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
407
Тўртинчидан,
очиқлик
–
парламент
фаолияти
ва
қабул
қилинаётган
қарорлар
бўйича
манфаатдор
томонлар
томонидан
аризалар,
таклифлар
ҳамда
шикоятлар
билдириш
имконияти,
шунингдек,
мазкур
соҳа
фаолияти
тўғрисидаги
ахборотни
излаш,
олиш
ва
тарқатиш
эркинлиги.
Бешинчидан,
ҳисобдорлик
–
парламент
аъзоларининг
сайловчилар
олдидаги
ўз
вазифаларини
бажариши
бўйича
жавобгарлиги.
Шунингдек,
сайловчиларни
хабардор
қилиш
учун
ҳисобот
бериш
тартибларини
ўз
ичига
олади.
Электрон
парламентнинг
мазкур
хусусиятлари,
соҳа
самарадорлигидаги
аҳамияти
ва
тизими
таркибий
қисмлари
умумий
характерга
эгадир.
Бугунги
кунда
мазкур
жиҳатлар
хорижий
давлатлар
электрон
парламентида
фарқ
қилади.
Электрон
парламентнинг
демократик
қадриятлардаги
ўрни,
соҳада
тизимнинг
доимий
ривожланиб
бориши
ва
янги
технологиялар
қўлланилиши
сабаб
электрон
парламент
тушунчасига
ягона
таъриф
бериб
бўлмайди.
Бундан
ташқари
,
халқаро
ташкилотлар
ҳисоботлари
ва
мутахассисларнинг
мазкур
тушунчага
берилган
таърифлари
ҳозирги
кунда
соҳадаги
тўлиқ
фаолиятни
акс
эттирмайди.
Электрон
парламентдаги
асосий
тушунча
бу
парламентдир.
Унга
қўшилган
электрон
сўзи
рақамли
хусусият
акс
эттириши
билан
парламент
фаолияти
самарадорлигини
тўлиқ
очиб
бера
олмайди.
Шу
боис
,
электрон
парламентни
замонавий
технологияларни
қўллашга
институционал
ёндашувни
тавсифловчи
қўшимча
тушунча
сифатида
қараш
мақсадга
мувофиқдир.
Замонавий
ахборот
-
коммуникация
технологияларининг
ривожланиб
бориши
билан
парламент
фаолиятида
депутатлар
томонидан
янги
дастурлар,
онлайн
платформалар,
масофавий
мулоқот
майдонлари,
ахборот
олиш,
алмашиш
ва
муҳокама
қилиш
бўйича
каналларидан
фойдаланилмоқда.
Хусусан,
бугунги
кунда
қуйидаги
технологиялар
,
айниқса
,
кўплаб
давлатларда
оммалашган:
1.
Веб
-
саҳифа.
Парламент
фаолиятида
веб
-
саҳифалар
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлиб,
парламент
бўйича
умумий
маълумотлар:
аъзолари,
вазифалар,
фаолияти,
қўмиталар
,
нашрлар,
ҳужжатлар
,
савол
бериш
рукни,
бошқа
веб
-
саҳифаларга
ҳавола
,
сиёсий
партиялар,
парламент
ижтимоий
тармоқ
саҳифалари
билан
боғланиш,
сайлов
тизими
ва
бошқа
маълумотлардан
ташкил
топган
бўлади.
2.
Парламент
ва
фуқаролар
ўртасида
мулоқот
дастурлари.
Фуқаролар
билан
доимий
мулоқот
электрон
парламент
фаолиятининг
муҳим
ажралмас
қисми
бўлиб,
қабул
қилаётган
қарорлар
юзасидан
аҳоли
фикри
ва
муносабатини
ўрганишда
катта
аҳамиятга
эгадир.
Бугунги
кунда
мазкур
мулоқот,
асосан,
рақамли
маконда
амалга
оширилмоқда.
Хусусан,
унга
қуйидагиларни
мисол
сифатида
келтириб
ўтиш
мумкин:
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
408
–
веб
-
саҳифа;
–
электрон
почта;
–
ижтимоий
тармоқлар(F
acebook
ва
Twitter);
–
мобил
мессенжерлар
(Whatsapp, Telegram
ва
Signal);
–
почта
хабарномалари;
–
блоглар;
–
махсус
онлайн
муҳокама
платформалар
.
3.
Маълумотлар
базаси
,
онлайн
платформа
ва
дастурлар.
Мазкур
турдаги
маълумотлар
базасига
қонун
ҳужжатлари
,
маълумотлар
базаси,
электрон
кутубхона
ва
ахборот
маркази
ҳамда
архив
ҳужжатлари
маълумотлар
базаси
киради.
Бу Парламент
фаолиятида
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлиб,
амалдаги
қонун
лойиҳаларини
ишлаб
чиқишда,
амалдаги
ҳужжатларни
таққослашда
ва
қонун
ижодкорлиги
фаолияти
учун
энг
муҳим
манбалар
бўлиб
хизмат
қилади.
Парламент
аъзолари
ва
ходимлар
мазкур
электрон
базадан
оффлайн
электрон
платформалар,
интернет
ресурслари
орқали,
интернет
ва
электрон
пуллик
обуна
бўлиш
орқали
фойдаланишади.
Хорижий
мамлакатларда
ҳуқуқий
маълумотлар
базаси
такомиллашиб,
сунъий
интеллектга
асосланган
қидирув
тизимларига
эга
бўлиб,
электрон
парламент
фаолиятида
қўлланилмоқда.
Хусусан,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар,
суд
ишлари
ва
бошқа
турли
ҳужжатлар
билан
ишлаш
ҳамда
керакли
маълумотни
излаб
топиш
юрист
вақтининг
75%
ни
эгаллайди.
Ҳуқуқий
тадқиқот
дастурлари
эса
сунъий
интеллект
орқали
юрист
учун
йирик
маълумотлар
базасидан
керакли
маълумотни
қидириб
топиш
имконини
беради.
Бугунги
кунда
westlaw, lexis,
case text va practical law
каби
дунёдаги
энг
машҳур
дастурлар
юқоридаги
мақсадларга
мўлжалланган.
4.
Парламентлараро
мулоқот.
Ҳар
бир
давлат
электрон
парламент
фаолиятида
парламентлараро
алоқалар
муҳим
ўрин
тутади.
Мазкур
алоқалар
ривожланишида
Парламентлар
иттифоқининг
парламент
соҳасидаги
инновациялар
маркази
(Center for Innovation in
Parliament)
нинг
ташкил
этилиши
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлди.
Очиқлик
ва
шаффофлик
соҳасида
дунё
мамлакатлари
парламентлари
Очиқ
ҳукумат
ҳамкорлиги
(
Open Government Partnership
)
ва
минтақавий
парламентлари
тармоқлари
(Европа,
Австралия
ва
Жанубий
Америка)
билан
ҳамкорлик
олиб
боришмоқда.
Шунингдек,
парламентлар
Парламентлараро
иттифоқ,
БМТнинг
Тараққиёт
дастури,
нодавлат
нотижорат
ташкилотлар
InterPARES
ва
Миллий
демократик
институтларидан
соҳага
оид
маслаҳат
ҳамда
кўмаклар
олмоқда.
