Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
119
Абдурасулова
Қумринисо
Раимқуловна
Тошкент
давлат
юридик
университети,
Жиноят
ҳуқуқи
,
криминология
ва
коррупцияга
қарши
курашиш
кафедраси,
ю.ф.д.,профессор
Нурматов
Равшан
Бегмаматович
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
ҳузуридаги
Ҳуқуқий
сиёсат
тадқиқот
Институти,
етакчи
маслаҳатчи
ЎЗБЕКИСТОНДА
КИБЕРХАВФСИЗЛИК
СОҲАСИДАГИ
ДАВЛАТ
БОШҚАРУВИ
Абдурасулова
Кумринисо
Раимкуловна
Профессор,
доктор
юридичских
наук,
Кафедра
уголовного
права,
криминологии
и
борьбы
с
коррупцией
Ташкентского
государственного
юридического
университета
Нурматов
Равшан
Бегмаматович
ведущий
консультант,
Исследовательский
институт
правовой
политики
при
Министерстве
юстиции
Республики
Узбекистан
ГОСУДАРСТВЕННОЕ
УПРАВЛЕНИЕ
В
СФЕРЕ
КИБЕРБЕЗОПАСНОСТИ
В
УЗБЕКИСТАНЕ
Abdurasulova Kumriniso
Tashkent state university of Law, department of Criminal Law, Criminology and
fighting against corruption, Doctor of Law professor
Nurmatov Ravshan
The Research Institute of Legal Policy under the Ministry of Justice, leading
consultant
PUBLIC ADMINISTRATION IN THE FIELD OF CYBERSECURITY
IN UZBEKISTAN
Аннотация.
Мақолада
мамлакатимизда
ахборот
хавфсизлиги
йўналишида
амалга
оширилган
ишлар
ҳамда
жорий
йилнинг
апрель
ойида
қабул
қилинган
Ўзбекистон
Республикасининг
“Киберхавфсизлик
тўғрисида”ги
Қонунининг
мазмун
ва
моҳияти
атрофлича
ёритиб
ўтилган.
Таянч
сўзлар:
кибержиноятчилик,
кибермакон,
кибертаҳдид,
киберхавфсизлик,
киберҳужум.
Аннотация.
В
статье
подробно
освещена
работа,
проводимая
в
направлении
информационной
безопасности
в
нашей
стране,
а
также
содержание
и
суть
Закона
Республики
Узбекистан
«О
кибербезопасности»
,
принятого
в
апреле
текущего
года.
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
120
Ключевые
слова:
киберпреступность,
киберпространство,
киберугроза,
кибербезопасность,
кибератака.
Abstract.
In the article, the work carried out in the direction of information
security in our country and the content and essence of the law of the Republic of
Uzbekistan
“
On cybersecurity
”
adopted on 15 April of this year were covered in
detail.
Key words:
cybercrime, cyberspace, cyber threat, cyber security, cyber attack.
Бугунги
кунда
глобал
ахборот
майдонида
кибермакон
билан
боғлиқ
янгидан
-
янги
таҳдидлар
юзага
келмоқда.
Шу
боис,
виртуал
оламдаги
ҳужумлардан
ҳимояланиш
масаласи
дунё
ҳамжамиятини
жиддий
ташвишга
солмоқда.
Маълумотларга
кўра,
киберҳужумлар
натижасида
бир
йилда
дунё
иқтисодиётига
ўртача
26
миллиард
АҚШ
доллари
миқдорида
зарар
етказилмоқда
[1].
Дунё
бўйлаб
ҳар
йили
500
миллиондан
ортиқ
киберҳужумлар
уюштирилади.
Ҳар
сонияда
12
нафар
инсондан
бири
кибермаконда
содир
этилган
ҳужумлар
қурбонига
айланади.
Америка
Қўшма
Штатлари,
Франция,
Англия,
Германия,
Бельгия,
Люксембург
каби
ривожланган
давлатларда
жиноятларнинг
60-65
фоизи
киберҳужумлар
орқали
содир
этилмоқда
[2].
“Киберхавфсизлик
маркази”
давлат
унитар
корхонаси
маълумотларига
кўра,
2020
йил
давомида
миллий
интернет
сегментида
ахборот
ва
киберхавфсизликка
таҳдид
солувчи
27 000 000
дан
ортиқ
зарарли
ва
шубҳали
тармоқ
ҳодисалари
кузатилган.
Шунингдек,
ахборот
тизимлари
ва
веб
-
сайтларининг
хавфсизлигини
таъминлаш
доирасида
680
та
ҳодиса
рўй
берган,
шу
жумладан,
носозликлар
туфайли
1 000 000
дақиқа
вақт
мобайнида
веб
-
сайтларнинг
ишдан
чиқиш
ҳолати
кузатилган
бўлса[3],
2021
йилда
эса
миллий
интернет
сегментида
ахборот
ва
киберхавфсизликка
таҳдид
солувчи
17 097 478
дан
ортиқ
зарарли
ва
шубҳали
тармоқ
ҳодисалари
кузатилган.
Бундан ташқари,
ахборот
тизимлари
ва
веб
-
сайтларининг
хавфсизлигини
таъминлаш
доирасида
636
та
ҳодиса
рўй
берган,
хусусан,
носозликлар
1 048 216
дақиқа
вақт
мобайнида
веб
-
сайтларнинг
ишдан
чиқишига
сабаб
бўлган[4].
Таъкидлаш
жоизки,
мамлакатимизда
ахборот
хавфсизлиги
масалаларига
давлат
сиёсати
даражасида
катта
эътибор
қаратилмоқда
.
Ўтган
йиллар
давомида
соҳани
тартибга
солишга
доир
қатор
норматив
ҳужжатлар
қабул
қилинди
.
Хусусан:
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2004
йил
24
ноябрдаги
“Оммавий
коммуникациялар
соҳасида
бошқарув
тузилмасини
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида”ги
555-
сонли
қарори
билан
“Оммавий
коммуникациялар
соҳасида
мониторинг
маркази”
давлат
муассасаси
ташкил
этилди.
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
121
Мазкур
қарорда
Марказнинг
асосий
вазифалари
этиб,
миллий
ахборот
макони
ва
оммавий
коммуникациялар
воситалари
фаолиятининг,
шу
жумладан,
замонавий
ахборот
-
коммуникация
технологиялари,
йўлдош
тизимлар,
Интернетнинг
глобал
тармоғи,
ахборотни
узатиш
ва
тарқатишнинг
бошқа
электрон
воситаларининг
ҳамда
матбаа
маҳсулотларининг
тизимли
мониторингини
олиб
бориш,
янги
технологиялар
жорий
этилишига
қараб
,
оммавий
коммуникациялар
соҳасида
мониторинг
тизимини
такомиллаштириш,
ахборот
ресурсларини,
ахборотни
узатиш
ва
тарқатиш
тизимлари
ва
воситаларини
шакллантириш
ҳамда
бошқа
шу
каби
вазифалар
назарда
тутилди.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2015
йил
4
февралдаги
“Ўзбекистон
Республикаси
Ахборот
технологиялари
ва
коммуникацияларини
ривожлантириш
вазирлигини
ташкил
этиш
тўғрисида”ги
ПФ–
4702-
сонли
Фармони
билан
Ўзбекистон
Республикаси
Ахборот
технологиялари
ва
коммуникацияларини
ривожлантириш
вазирлиги
ташкил
қилиниб
,
у
алоқа,
ахборотлаштириш
ва
телекоммуникация
технологиялари
соҳасидаги
ваколатли
орган
этиб
белгиланди.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2018
йил
19
февралдаги
“Ахборот
технологиялари
ва
коммуникациялари
соҳасини
янада
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида”ги
Фармонида
ҳам
киберхавфсизликни
таъминлаш
ва
тармоқлар,
дастурий
маҳсулотлар,
ахборот
тизимлари
ва
ресурсларини
жорий
қилишни
таъминлаш
бўйича
комплекс
чораларни
амалга
ошириш,
шахсий
ва
биометрик
маълумотларни
йиғиш,
қайта
ишлаш
ва
сақлаш
бўйича
технологияларнинг
қўлланишини
тартибга
солишда
иштирок
этиш
масалаларига
алоҳида
эътибор
қаратилган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2019
йил
14
сентябрда
“Ахборот
технологиялари
ва
коммуникацияларининг
жорий
этилишини
назорат
қилиш
,
уларни
ҳимоя
қилиш
тизимини
такомиллаштиришга
оид
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида”ги
ПҚ–
4452-
сонли
қарори
қабул
қилинди
.
Мазкур
қарорга
асосан
Вазирлар
Маҳкамаси,
Давлат
хавфсизлик
хизмати
ҳамда
Ахборот
технологиялари
ва
коммуникацияларини
ривожлантириш
вазирлигининг
“Техник
кўмаклашиш
маркази”
давлат
унитар
корхонаси
Давлат
хавфсизлик
хизматига
ўтказилди
ва
“Киберхавфсизлик
маркази”
давлат
унитар
корхонаси
этиб,
қайта
номланди.
Шунингдек,
болаларни
уларнинг
соғлиғига
зарар
етказувчи
ахборотдан
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
муносабатларни
тартибга
солиш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикасининг
“Болаларни
уларнинг
соғлиғига
зарар
етказувчи
ахборотдан
ҳимоя
қилиш
тўғрисида”ги
ЎРҚ–
444-
сон
Қонуни
қабул
қилинди
.
Қонун
билан
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Администрацияси
ҳузуридаги
Ахборот
ва
оммавий
коммуникациялар
агентлиги
болаларни
уларнинг
соғлиғига
зарар
етказувчи
ахборотдан
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
махсус
ваколатли
давлат
органи
этиб
белгиланди.
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
122
Ушбу
Қонунда
Махсус
ваколатли
давлат
органининг
ўз
ваколатлари
доирасида
болаларни
уларнинг
соғлиғига
зарар
етказувчи
ахборотдан
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
ягона
давлат
сиёсатини
амалга
ошириши,
болаларни
уларнинг
соғлиғига
зарар
етказувчи
ахборотдан
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
давлат
дастурларини
ҳамда
бошқа
дастурларни
ишлаб
чиқиш
ва
амалга
оширишда
иштирок
этиши,
болаларни
уларнинг
соғлиғига
зарар
етказувчи
ахборотдан
ҳимоя
қилиш
тўғрисидаги
қонунчиликнинг
ижро
этилиши
устидан
назоратни
амалга
ошириши
ва
бошқа
шу
каби
вазифалари
назарда
тутилди.
Ўз
навбатида,
мазкур
соҳадаги
ислоҳотларни
давом
эттириш,
шу
жумладан,
киберхавфсизлик
соҳасидаги
муносабатларни
тартибга
солиш
мақсадида
жорий
йилнинг
15
апрель
куни
Ўзбекистон
Республикасининг
“Киберхавфсизлик
тўғрисида”ги
ЎРҚ–
764-
сонли
Қонуни
қабул
қилинди
.
Мазкур
Қонунга
мувофиқ,
давлатнинг
киберхавфсизлигини
таъминлашда
кибермаконда
шахс,
жамият
ва
давлат
манфаатларини
ташқи
ва
ички
таҳдидлардан
ҳимоя
қилиш
устувор
вазифа
сифатида
қайд
этилди.
Қонунда
кибержиноятчилик,
кибермакон,
кибертаҳдид,
киберхавфсизлик,
киберҳимоя,
киберҳужум
соҳасидаги
асосий
тушунчаларга
таъриф
берилган.
Қонунда
киберхавфсизликни
таъминлашнинг
қуйидаги
:
•
қонунийлик
;
•
кибермаконда
шахс,
жамият
ва
давлат
манфаатларини
ҳимоя
қилишнинг
устуворлиги;
•
киберхавфсизлик
соҳасини
тартибга
солишга
нисбатан
ягона
ёндашув;
•
киберхавфсизлик
тизимини
яратишда
маҳаллий
ишлаб
чиқарувчилар
иштирокининг
устуворлиги;
•
Ўзбекистон
Республикасининг
киберхавфсизликни
таъминлашда
халқаро
ҳамкорлик
учун
очиқлиги
каби
асосий
тамойиллари
белгиланган
.
Киберхавфсизлик
соҳасидаги
ягона
давлат
сиёсатини
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
белгилаши
назарда
тутилди.
Ўз
навбатида,
киберхавфсизлик
соҳасидаги
ваколатли
давлат
органи
этиб
Ўзбекистон
Республикаси
Давлат
хавфсизлик
хизмати
белгиланди.
Киберхавфсизлик
талабларига
мувофиқлик
юзасидан
экспертиза
мажбурий
тартибда
ёки
киберхавфсизлик
субъектларининг
ташаббусига
кўра
амалга
оширилиши,
қуйидагилар
киберхавфсизлик
талабларига
мувофиқлик
юзасидан
мажбурий
тартибда
экспертизадан
ўтказилиши
назарда
тутилди:
–
давлат
органларининг
ахборот
ресурслари;
–
давлат
органларининг
ахборот
тизимлари;
–
муҳим
ахборот
инфратузилмаси
объектлари
тоифасига
киритилган
ахборот
тизимлари.
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
123
Давлат
органлари
ва
ташкилотлари
ахборот
тизимлари
ҳамда
ресурсларининг,
шунингдек,
муҳим
ахборот
инфратузилмаси
объектларининг
киберхавфсизлигини
таъминлаш
мақсадида
қўлланиладиган
аппарат,
дастурий
-
аппарат
-
ва
дастурий
воситалар
мажбурий
тартибда
сертификатлаштирилиши
лозимлиги
белгиланди.
Шунингдек,
Қонунга
кўра,
киберхавфсизлик
субъектлари
томонидан
киберхавфсизлик
ҳодисаларига
нисбатан
чоралар
кўриш
қуйидаги
шаклларда
амалга
оширилиши
мумкин:
•
дастурий
таъминотдаги
ва
қурилмалардаги
заифликларни
ҳамда
хатоликларни
бартараф
этиш;
•
зарарли
дастурларни
йўқ
қилиш
,
уларнинг
тарқалишини
чеклаш,
киберҳужумлар
манбаини
техник
жиҳатдан
чеклаш;
•
ахборотлаштириш
объектларини
мавжуд
кибертаҳдидлардан
ажратиб
қўйиш
;
•
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларга
киберхавфсизлик
ҳодисалари
тўғрисида
маълумотлар
тақдим
этиш.
Хулоса
ўрнида,
мазкур
Қонун
давлатнинг
киберхавфсизлигини
таъминлашда
кибермаконда
шахс,
жамият
ва
давлат
манфаатларини
ташқи
ва
ички
таҳдидлардан
ҳимоя
қилишнинг
ҳуқуқий
механизми
сифатида
муҳим
аҳамиятга
эгалигини
таъкидлаш
лозим.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
Интернет
сайтидан:
http://hudud24.uz/kiberhavfsizlik-zamon-talabi-
vaziyat-ta%d2%9bozosi/.
2.
Интернет
сайтидан:
https://iiv.uz/oz/news/kiber-makonda-sodir-
etilayotgan-jinoyatlarga-qarshi-kurashish-muammolar-va-yechimlar.
3.
“Киберхавфсизлик
маркази”
давлат
унитар
корхонаси
томонидан
тайёрланган
2020-2021
йиллар
якуний
ҳисоботлари
.
https://tace.uz/upload/
iblock/9d5/1.%20%D0%98%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%B8%202021_%
D1%83%D0%B7.pdf.
4.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2004
йил
24
ноябрдаги
“Оммавий
коммуникациялар
соҳасида
бошқарув
тузилмасини
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида”
555-
сонли
қарори
.
5.
Расулев
А.К.
«Тенденции
развития
объекта
киберпреступлений
в
англосаксонской
правовой
системе»
.
Российский
следователь
21 (2016): 41.
6.
Расулев
А.
«Противодействие
кибертерроризму:
международно
-
правовые
и
уголовно
-
правовые
аспекты»
. Review of law sciences 4 (2018): 92
–
95.
7.
Турсунов,
Ахтам
Соломович,
and
Абдулазиз
Каримович
Расулев.
«Уголовно
-
правовые и
криминологические меры борьбы с
преступлениями
в
сфере информационных технологий и
безопасности»
.
Вопросы
криминологии,
криминалистики
и
судебной
экспертизы
2 (2019): 40-44.
