‘Dofttor a.x6orotnomasi, 2011, № 1, Samarqanef
19
Jalilov A.X.,
KO KRAK YOSHDAGI BOLALAR TEMIR TANQISL1GI
Salomov I. T.
ANEMIYASIASOSIDA KECHADIGAN O'TKIR PNEVMONIYANI
KLINIK KO R1 NISH INING XUSUSIYATLARI
Samarqand medisina instituti (rektori - prof. Shamsiev A.M.)
Bolalar kasalliklar propedevtikasi kursi (mudiri - prof. Salomov I.T.)
Ko'krak yoshidagi bolalarda bronx-o'pka ka-
salliklari
bolalar
pul'monologiyaisning
asosiy
muammolaridan biri bo'lib kelmoqda va bolalar- ning
kasallanishida va o'lim holatlarida pnevmo- niya asosiy
o'rinni egallamoqda. [1,2]
Jahon sog'likni saqlash tashkilotining (JSST)
ma'lumotlariga, xususan O'zbekiston Respub- likasi
sog'likni saqlash vazirligigning 2000 yildagi hisobotlariga
ko'ra o'tkir bronx-o'pka kasalliklari bilan kasallanish
ko’krak yoshdagi bolalar o'rtasida 43.0% ni tashkil etadi.
Bu hoi esa ushbu kasallikni rivojlanishiga yangi sabab va
oqibatlarni izlashga, ularni bolalar potologiya- sidagi
ahamiyati va o'rnini aniqlashga undaydi.
So'ngi 10 yillikda pnevmoniyaning cho'ziluv- chan va
residiv
shakllari
ko'payib
bormoqda.
Ma'lumki,
kasallikning tarqalishi, kechishi va sog'ayish jarayoni bola
organizmining qarshilik kuchiga bog'likdir. Shu sababli
kasallikni erta va tez kechishiga bir qancha omillar. ya'ni
gipotrofiya. raxit, temir tanqislik kuchaytiradi. Shubhasiz
bu omillardan biri TTAdir, chunki lining yengil formasi
ham nafas olish organlarining og'ir va residivli kechishiga
olib keladi. Shunisi ma'lumki, dunyodagi aholining eng
moyil qatlam- lari orasida, jumladan rivojlanayotgan
mamlakat- larda TTA ning tarqalishi homilador ayollar va
bolalar orasida 50-60% ni, rivojlangan mamlakat- larda
esa 10-20% ni tashkil etgan (JSST 2007 yildagi
ma'lumotlari bo'yicha).
Bolalar pnevmoniyasining patogenezida infek- sion
toksikoz. gipoksemiya va gipoksiya bilan bir qatorda.
modda almashinuv jarayonlaridagi turli xil o'zgarishlar.
eritrositar sistemaning funksiya- sini buzilishiga olib
keladi.
Shabalov N.P, Shamsiev S.Sh, Rachinskiy S.M. va
Salomov I.T larining fikriga ko'ra,. qonning gaz
almashinuv
tarkibini
o'zgarishi,
bu
nafas
yetishmovchiligiga
moslashishning
klassik
mexanizmidir. Ba'zan nafas yetishmovchiligi asosidagi
o'tkir pnevmoniyada anemiyaning bo'lishi, gemik
gipoksiyada
qizil
qonning
ahamiyati
moslashuv
reaksiyalarining birgalikdagi holatini aniqlashga undaydi.
Shu sababli bolalarda temir tanqislik anemiya- si
asosida kechgan o'tkir pnevmoniyaning rivojla- nishi,
modda almashinuvining o'zgarishi, pnevmoniyaning
kechish jarayonini og'irlashtirib, moslashuvchanlikni
ko'proq, kuchayishiga olib keladi.
Ushbu ishimizning maqsadi
TTAsi asosida
kechadigan o’tkir pnevmoniyaning klinik ko'ri-
nishlarining xususiyatlarini o'rganishdir. Bunda jami
bo'lib o'tkir pnevmoniya bilan kasallangan 171 ta bolada
klinik va rentgenologik tekshiruvlar o'tkazildi. Hozirgi
zamon klassifika-siyaga asosan o'choqli asoratsiz
pnevmoniya 11 ta bolada (6,43%), interstisional turi
bo'yicha 8 ta bolada, bu esa 4,7% ni tashkil qiladi.
Hammasi bo'lib oddiy pnevmoniya 146 ta (84,4%), og'ir
turi bo'yicha 25 ta (14,6%) bolada aniqlandi.
TTA sining tashxisi temir miqdoriga, qon
zardobining umumiy temir biriktirish xususi- yatiga,
transferritinning temir bilan to'yinish koef- fisientiga va
perifirik eritronning ko'rsatgi- chlariga (eritrositlar,
gemoglobin,
fetal
gemog-
lobin,
eritrositdagi
gemoglobinning o'rtacha miqdoriga, eritrositlarning
o'rtacha hajmiga) asoslanib qo'yilgan. Eritrositlarning
morfologiyasi fazali-kontrast mikroskopiya usuli bilan
aniqlandi.
O'tkazilgan tadqiqot natijalari bolalarda shuni
ko'rsatdiki, TTA sining sababchilari deb quyidagi
faktorlar aniqlandi, bunga bola organizmning tez intensiv
o'sishi va tana vaznining jadal ortishi na- tijasida temirga
bo'lgan ehtiyojning keskin oshishi 171 ta boladan 99
tasida (58%) aniqlandi. Temirn- ing alimentar tanqisligini
sababi moslashmagan ovqatlarni erta kiritish, rasionga
go'sht qiymalari- ni kech kiritilishi yoki umuman bo
lmasligi, anamnezida hazm a'zolarida surilishni buzulishi.
ortiqcha ich ketishi, sigir suti bilan ovqatlanish natijasida
temirning kamayishi, o'tkir respirator virusli infeksiya
bilan tez-tez kasallanib turuvehi bolalarda intestinal
sindromining bo'lishi bu faktor 49 ta (29,6%) bolalarda
aniqlanishi muhim ahamiyatga ega bo'ldi. 57 ta bolada
yig'ilgan anamnez ma'lu-motlari shuni ko'rsatdiki,
pnevmoniya yuqori nafas yo’llarining kataral yal-
lig'lanishi natijasida kelib chiqgan. Shifoxonaga 105 ta
bemor qoniqarli holatda, 66 ta bola og'ir va o'ta og' ir
holatda kelgan.
TTA si asosida kechgan o'tkir pnevmoniyaning
kengroq, klinik belgilari quyidagi jadval- da keltirilgan,
bu ma'lumotlar salbiy premorbid holat anemiyasi
bo'lmagan bemorlar ma'lumotlari bilan taqqoslanadi.
Shundan kelib chiqgan holda, o'tkir pnevmoniyani
klinik ko'rinishining holati uning og'irligi va yuzaga ,
chiqishi salbiy premorbid holatga, xususan TTA siga
bog'lik,. TTA sining og'irlik darajasiga bog’lik holda,
bolalarni birlam- chi ko'rigida ularni ahvoli bir biridan
farq, qiladi. Og'ir va o'ta og'ir holati II ayniqsa III darajali
TTAsida pnevmoniyaning asoratli kechishi TTA si
bo'lmagan bolalarga nisbatan 10 marta ko'p uchrashi
aniqlandi, febril harorat esa III darajali TTA da kam
kuzatildi. TTA siz rivojlanadigan pnevmoniyaga nisbatan
bunday bolalar ko'proq adinamik bo'ladi.
Febril harorat TTA siz rivojlangan pnevmoniyada
ko'proq, namoen bo'ldi. Yuqori harorat esa o'tkir
pnevmoniyaning
klinik
belgilaridan
bo'lib
u
organizmning qarshilik holatini bahoiaydi. II va III
darajali TTA si asosida kecha-
Doktor a%5orotnomasi, 2011, № 1, Samaiqand
20
TTA sining I va 11 darajasi asosida kechadigan o'tkir
pnevmoniyada asab sistemasiga xos uzga- rishlar,
termoregulyasiyaning
buzilishi,
konvul'si-
ya
va
esxushning buzilishidan iborat buladi. Asab sistemasiga
xos bulgan buzilishlarni kelib chikishi murakkabdir, u
kompleks sabablarga - giperkap- niya va gemik
gepoksiya. toksikoz va boshkalarga boglik.
Shunday qilib, TTAsi asosida kechadigan o'tkir
pnevmoniyaning klinik belgilarini ko'rinishi
1.
2.
3.
4.
anemiyasiz kelib chiqgan kasalliklardan keskin farq
qiladi. Pnevmoniyaning klinik belgilarini yu- zaga
chiqishi TTA sining og’irlik darajasiga bog'lik.
Pnevmonik jarayon va temir almashinuvi buzilishini
o'zaro bog'likligi, ko'krak yoshdagi bolalarda TTA sining
turli darajadagi kurinishin- ing pnevmoniya bilan
birgalikda terapevtik ja- rayonni ishlab chiqlishda muhim
amaliy alia- miyatga ega.
digan o'tkir pnevmoniyada namoyon bo'ladigan
TTA anemiyasiga pnevmoniya
qo'shil-ganda
subfebnl harorat bola
orgamzmining immuno-
sidiropeniyaga ta'luqli sindromlar
yani asteno-
logik holatining susayganligi haqida dalolat berdi.
nevrotik, epitelial. mushak sindromi 2 marta ko'p
Hansirash, og'izdan ko'pik ajralishi 11 va III dara-
uchraydi. shu bilan birga aniqlandiki. vurak va
jali TTA da ma'lum bo'ldi. Ko'krak qafasining
retikuloendotelial
sistemaga xos
o'zga-rishlar
perkussiyasi va o'pka auskul'ta-siyasining
ko'proq bo'lib asosan bu jigar va taloqni kattala-
ma'lumotlaridagi xarakterli o'ziga xos o'zga-
shishiga olib keladi.
rishlar TTA ni og'irlik
darajasiga bog'lik etnas.
l-jadva!
TTA si asosida kechadigan o'tkir pnevmoniyaning klinik belgilarining kurinishi
Klinik belgilari
Pnevmoniya
TTA siz
TTA asosida
(p=25)
I dar
11 dar
Ill dar
(p-40)
(p=94)
(P=37)
Og'irlik holati
Orta
23/92
14/35
5/5,3
Og'ir
2/8
25/62,5
80/85.1
23/62.2
O ta og'ir
-
1/2,5
9/9.6
14/37.87
Kasallikni boshlanishi
O'tkir
14/56
25/62,5
60/63.8
32/86,5
Asta sekin
11/44
15/37,5
34/36,2
5/13,5
Behollik
3/12
8/20
26/27,6
34/91,9
Bezovtalik
3/3,12
9/22,5
28/29,8
3/8,1
Ishtahaning pasayishi
12/48
25/62.5
94/100
37/100
Tumov
6/24
22/55
40/42,5
2 1/56,7
Yo'tal
21/84
37/92.5
88/93,6
37/100
Behollik
3/12
8/20
26/27,6
34/91,9
Harorat
Subfebril
4/16
25/62.5
87/92.5
35/94,6
Febril
2 1/84
15/37,5
7/7.4
2/5.4
Talvasa
1/4
2/5
28/29.7
12/32.4
Nafas tezlashishi (hansirash)
13/52
17/42.5
85/9,4
37/100
Og'izdan ko'pik kelishi
2/8
5/12,5
8,8,5
15/40,5
O’pkaning perkussiyasi
Ovozning pasayishi
15/60
16/40
70/74,4
34/91,9
Qutichali tovush
5/20
24/60
24/25,5
3/8,1
Nafasni susayishi
5/20
10/25
18/19,1
34191,4
O'pkaning
Qattiq nafas
15/60
12/30
48/51.1
41/10.8
auskul'tasiyasi
Lokal xirillash
12/48
1332.5
64/68.1
35/94.6
Tarqalgan xirillash
1/4
5/12,5
21/22,3
2/5,4
Yurak tonlarini bo’g iqlashishi
15/60
28/70
90/95,7
37/100
Sistolik shovqin
1 /4
35/87.5
9 1/96,8
34/9 1,9
Aritmiya
-
4/10
12/12.7
3/8.1
Jigarning kattalanishi
2/8
‘7/17.5
87/92,5
37/100
Taloqning kattalanishi
-
1 /2,5
2 1/22,3
27/72.9
Ovqatlanishning
Sun'iy
2/8
6/15
49/52,1
30/81,1
turlari
Ara lash
7/28
29/72,5
36/40.4
4/10.8
Eslatma: raqamlar n/% shaklda keltirilgan
Adabiyotlar
Алтибаева С.Ш, Алтибоева Д.Д. болаларда бронх- упка касалликларининг кайта ривожланишига сабаб
булувчи омиллар //Педиатрия. Тошкент 2000 : №2-3; с. 106-107.
Асадов Д.А. Органигаиия экстренной педиатрической помощи в Республики Угбекистан. //Педиатрия.
Тошкент 2000 №1, с. 13-16.
Тоточенко В.К ва бошкалар. Практическая пульмонология детского возраста. М.. 2000 с. 113-138.
Шабалов Н.П. справочник педиатра. М. 2008 с.413-419. ,
.
