Doctor aj^orotnomast
2013
5Vi
1, Samarqand
<Вестни\,врача
8
xususiyatlarga ega: 1) iqlimiy jixatdan nokulay oylar
bo'lib yanvar, fevral, mart va aprel xiso- blanadilar. 2)
yilning bu turt oyida xavoning nisbiy namligi va
barometrik bosimini tebranib turishlari (sutkalik, oylik va
yillik) kuchayadilar, 3) iqlimiy noxush oylarga iyun-iyul
oylari xam kiradilar, 4) yoz oylarida termik rejim
kuchayadi va ikkinchidan, kuyosh insolyatsiyasining
sutkalik tebranib turishlari xam keskinlashadi.
Aynan shunday iqlimiy tavsifga ega bulgan
mintaqada KRK ni tashxisoti, aniqlash va profil- aktikasi
xususiyatlarini urganishga bagishlangan maxsus bizning
tekshiruvimiz saloxiyatli na- tijalarni kursatdi. Avvalo
ta'kidlash lozimki, bu tadkikotda 4743 ta asosiy
kardiorespirator kasalli- klar (KRK) bilan xastalangan
bemorlar Namangan sharoitida taxlil kilib urganildi. Unda
kuyidagilar tasdiklandi: a) KRK ni shakllanishi va shid-
datlanib avjlanishlari meteorologik omillarning (xavo
nisbiy namligi. atmosfera bosimi. xavo xa- rorati va
kuyosh yogdusi) darajalari xamda tebran- ishlariga boglik
bo’lib sodir buladilar. b) Fargona vodiysining keskin
kontinental iqlimiy sharoitida asosiy meteoelementlarni
ozgina ortishlari va tebranib turish kulamlarini
kuchayishlari
xam
bemorlar
umumiy
axvollarini
yomonlashuviga olib keladilar va KRK ning klinik.
maxsus
va
funktsional
alomatlarini
kaytalanib
kupayishlariga sabab buladilar.
Iqlimiy-meteorologik
discomfort
Gnomuvofiklik bulganda KRK ni asoratlanib klinik
kechishlari kuyidagicha ortadilar: xavo nisbiy namligining
tebranishlari ortishi bilan 2.4 barobarga. atmosfera
bosimiga boglik bo’lib - 8,4 martaga, xavo xarorati
uzgarishlari bilan - 8,7 kar- raga va kuyosh yog'dusiga
alokador bo'lib - 6,3 martaga.
Shuning uchun, biz, keskin kontinental iqlimiy
sharoitda KRK ni biralmchi, ikkilamchi va uchlamchi
profilaktikasini ayollar misolida muk- ammallashtirish
istikbollarini DOMP belgilovchi profilaktik algoritmini
ishlab chikdik va ama- liyotda kullashga tadbik etdik.
thidan tibbiy ijtimoiy va iqtisodiy samara olishga
muvaffa'k bulindj.
QIZILO'NGACH DISTAL QISMI TOMIRLARI VA NERV
APPARATINING MORFOLOGIYASI
Samarqand davlat tibbiyot instituti
Morphology of vascular intramural nervous apparatus of the distal esophagus in rabbits and dogs has been studied.
Specific peculiarities of the structure of blood and lymphatic vessels of the esophagus have been set. Efferent, afferent nerve
endings in the muscular layer and the nodes intermuscular plexus have been found. Comparative morphological and
morphometric data of the arteries, veins and lymphatic vessels and their adrenergic innervation have been shown.
Qizilo'ngachning distal qismi darvoza venasi va
yuqorigi kovak vena orasida porta-koval anastamoz hosil
qilishi va jigar patoiogiyasida uning venalari varikoz
kengayib, ko’pincha qon ketishiga sabab bo’lishi (2),
qizilo'ngach bu qismining morfologiyasi va intramural
nerv apparatining tuzilishi tadqiqotchilarning diqqatini
o‘ziga tortib kelmoqda (1,3,4,5,6). Laboratoriya
hayvonlarining qizilo‘ngachi distal qismi tomirlarining
(arteriya, vena va limfa) tuzilishidagi va innervasiyasidagi
o‘ziga xosiiklar yetarli o‘rganilmagan masalalardan biri
hisoblanadi. Shuni ko‘zda tutgan holda biz quyonlar va
itlar
qizilo’ngachi
distal
qismi
tomirlarining
morfologiyasini va ular innervasiyasini o'rgandik.
Neyrogistologik adabiyotlarda ta’kidlanishicha qon
tomirlari asosan vegetetiv nerv sistemasining simpatik
qismi bilan innervasiya qilinishini hisobga olib arteriya,
vena va limfa tomirlarining adrenergik innervasiyasiga
ham e’tibor qaratdik. Tadqiqotlarimizga material sifatida
sog‘lom quyonlar va itlar qizilo‘ngachining pastki uchdan
bir qismi ishiatildi. Etaminal natriy narkozi ostida
o‘ldirilgan yetuk yoshdagi quyonlardan olingan material
maxsus tayyorlangan idishlarda parafin ustiga tortib
tekislanib 12% neytralashtirilgan fonnalinda fiksatsiya
qilindi. Undan kriostatda muzlatilib, ketma-ket olingan
kesmalarga kumush nitrat tuzi bilan Bilshovskiy-Gross va
Kampos uslublarida ishlov berildi. Adrenergik nerv
elementlarini aniqlash uchun fiksatsiya qilinmagan
materialdan kriostatda muzlatilib olingan kesmalarga
glioksil kislotasining eritmasi bilan ishlov berildi.
Tadqiqotlarimiz natijasi shuni ko'rsatdiki quyonlar
qizilo‘ngachining distal qismida qon tomirlari katta
zichlikda joylashgan, nisbatan katta qon tomirlari uning
shilliq osti pardasida joylashgan bo'lib. ulaming har biri
maxsus nerv tolalarining tutami bilan kuzatilib boriladi (1-
rasin). Btindan tashqari qon tomirining devoriga bu nerv
tutamlaridan alohida nerv tolalari chiqadi va uning
to'qimalari orasiga o‘sib kiradi. Bu nerv tolalari
arteriyalarda venalarga nisbatan birmuncha ko'p bo'ladi.
Qizilo'ngach distal qismining limfa kapillyarlari o'ziga
xos tuzilishga ega bo'lib. ulaming diametri boshqa
a’zolarnikiga nisbatan ancha katta va ular ko‘plab
sisternalar hosil qiladi.
Sisternalaming shakli har xil bo'ladi va ko‘pincha
boshqa qon tomirlarning yonida joylashgan bo'ladi. Ba’zi
sisternalar ayrisimon shaklga ham ega. Qizilo'ngach distal
qismining mushak pardasi ham qon bilan yaxshi
ta’minlangan. Nisbatan katta qon tomirlari shilliq osti
qavatida joylashgan.
Mushak
pardasi
qavatlarining
orasida
gemokapillyarlarning zich turi uchraydi.
Xamrayev A.X.,
Raxmonov Z.M.,
Dehqonov T.D.
•Dofyor arforotnomasi
2013 № 1, Samarqancf
ТЗестниг^врача
9
Rasni № 1. Quyon qizilo‘ngachi distal qismi venasi (V) va nerv (N) tutami. Rasskazova uslubi bo'yicha
impregnasiya. Ob.20 . ok. 10.
Rasm № 2. It qizikfngachi distal qismi mushak pardasi tarkibidagi kapillyarlar turi. Rasskazova
uslubida impregnasiya. Ob.20,ok.l0.
Bu tur mushak tolalarining orasida ko’pincha
unga parallel joylashgan, ba’zan mushak tolalariga
nisbatan ko‘ndalang joylashgan gemokapillyarlarni
ham ko’rish mumkin. Qizilo’ngach distal qismining
nerv apparati asosan Auerbax (mushak lararo) va
Meysner (shilliq osti) nerv chigallari shaklida
joylashgan. Meysner nerv chigali nisbatan katta nerv
tugun- laridan va katta kalibrli nerv tutamlaridan
tashkil topgan. Nerv tugunlari nerv tolalarining
kesishgan joylarida joylashgan va ularda vegetativ
nerv hu- jayralarining barcha turlarini ko’rish
mumkin. Ular orasida uzun aksonli nerv hujayralari
ko’pchilikni tashkil qiladi. Itlar qizilo’ngachining
mushak pardasida harakatlantiruvchi nerv oxir-
larining bir necha turini topishga muvassar bo’ldik.
axporotticmasi
2013 № 1. Sainarqand
■Вестниц врача
10
Rasrn № 3. Itlar qizilo‘ngachi mushak pardasidagi harakatlantiruvchi nerv oxirlari. Bilshovskiy-
Gross uslubi bo‘yicha impregnasiya. Ob.20, ok 10.
Neyrogistolog mutaxassislarning fikriga ko’ra ulami
topish muhim ahamiyatga ega. Bu harakatlantiruvchi nerv
oxirlar giperimpregnasiya- langan nerv tolalarining
terminallari bo’lib, mushak tolasiga zich yondoshadi va
har xil shakldagi nerv oxirlarini hosil qiladi (3-rasm).
Ba’zi hollarda akson terminallaridan 2 ta va 3 ta nerv
oxirlari ham hosil qilishi mumkin (Langleyning
multifikasiya fenomeni). Biz o‘z tadqiqotlarimizda
neyrogistologlar uchun juda qiyinlik bilan topiladigan va
bu soha mutaxxassislari tomonidan yuksak baholanadigan
polivalent retseptorlarni topishga ham muvaffaq bo’ldik
(4).
Gipreimpregnasiyalangan
nerv
tolasi
qizilo’ngachning auerbax nerv chigalida joylashgan nerv
tugunida bir necha marta dixotomik tarmoqlanishi
natijasida keng arborizasiyaga ega bo’lgan retseptor hosil
qiladi (3-rasm). Retseptorning terminallari intramural
tugun neyronlari orasida va uning kapsulasida joylashgan
bo'lib, ba’zi terminallari tugun atrofidagi to’qimalarda
ham joylashgan. Retseptorni hosil qiluvchi preterminal
nerv tolasi uncha katta bo‘lmagan varikoz kengaymalarga
ega. Terminallari esatipik «tugmacha»lar shakliga ega.
Rasni № 4. It qizilo‘ngachi mushakiararo nerv chigali tuguni sohasida
joylashgan butasimon retseptor. Preparatdan RA-1 apparati yordamida ehizib olingan. Bilshovskiy-
Gross uslubida impregnasiya. Ob.40, ok 10.
Bizning lyuminessent gistoximik tekshirishlarimiz
natijasi qizilo’ngach distal qismi tomirlarining adrenergik
innervasiyasi ham bir- biridan farq qilishini ko‘rsatdi (4-
rasm). Bunda arteriyalar atrofida adrenergik nerv
tolalaridan iborat yashil zumrad rangida shu’lalanuvchi
perivaskulyar nerv chigali yaqqol ko‘zga tashlanadi. Har
bir arteriya va uning tarmoqlari ana shunday
perivaskulyar nerv chigaliga ega. Venalar devorida esa
bunday nerv chigali ko‘rinmaydi va ular devorida siyrak
joylashgan adrenergik nerv tolalarini ko'rish mumkin.
Limfa tomirlarida esa adrenergik nerv tolalari juda kam,
onda-sondagina uchraydi. Bizning qiyosiy mor- fometrik
tekshirishlarimiz qizilo’ngach distal qismi qon
tomirlarining o'lchamlari ham har xil ekanliklarini
ko'rsatdi. Limfa tomirlarining dia- metri eng katta bo’lib.
ular venalaming bu
<DoKJ-or arficroinomci. i
2U13 .M 1, Samsrqan^
>Т:с1''ни\,ерача
11
ko‘rsatkichidan 6.3 baravar. arteriyalar devorin- ing
dianietridan esa 6.8 baravar katta ekanligi aniqlaadi. Bu
nisbat ularning tarmoqlariga ham tegishli.
Rasm № 5. Quyon qizilo‘ngachi distal qisrnining har xil darajada adrenergik innervasiyagya ega
bo‘lgan arteriya (A), vena (V) va limfa (L) tomirlari. Glioksil kislotasi bilan ishlov berilgan. Ob.20,
gonial 3.
Shunday qilib. quyonlar va itlar qizilo‘ngachi distal
qismi qon va limfa tomirlari yuqori zichlikda joylashgan
bo‘lib, limfa tomirlari nisbatan katta diametrga ega va
ular ma'lum qismlarida kengayib. sisternalar hosil qiladi.
Arteriyalar va venalar deyarli bir xil tarmoqlanib. bir-
birlarini
kuzatib
boradi.
Limfa
tomirlarining
lokalizatsiyasi va tarmoqlanishi ular bilan bog‘liq emas.
Bu ma’lumotlar tajribalar natijalarini baholashda va jigar
kasalliklari bilan bog'liq bo'Igan yuqorigi porto-koval
anastomozdagi o'zgarishlar patogenezini o‘rganishda
ma’lum ahamiyat kasb etadi.
Adabiyotlar
1.
Баженов Д.В. Особенности двигательной иннервации исчерченной мышечной ткани пищевода // Архив
анатомии, гистологии и эмбриологии. 1986. - Г. 91, вып. 2.-С. 18-23.
2.
Гарбузенко Д.В. Кровотечения из варикозно расширенных вен пищевода и желудка у больных циррозом
печени: патогенез, профилактика, лечение. - Челябинск: Издательский дом «Восточные Ворота», 2004. - 63с.
3.
Емануйлов А.И., Маслюкова Е.А. Афферентная иннервация шейного отдела пищевода и трахеи в раннем
постнатальном онтогенезе
И
Морфология. 2004. -Т. 125, вып. 3,- С. 54-56.
4.
Никонов А.П. К вопросу о чувствительной иннервации интрамуральных нервных узлов пищевода собаки //
Архив анатомии, гистологии, эмбриологии. 1965.-Т. 36, N5.-С. 96-98.
5.
Петрова М.Б. Сравнительная оценка структуры мышечной оболочки пищевода рыб и млекопитающих //
Морфология. 2001. - N2. - С. 56-59.
6.
Sans. Q. Innervation of the esophagus in mice that task Mash I // Compar. Neurol.-2006,- N1. P 1-10.
