S H A R Q M A S H ’ A L I
76
ФОРС
ТИЛИДАГИ
ГАЗЕТА
МАТНЛАРИДА
ИШЛАТИЛГАН
АТОҚЛИ
ОТЛАРНИНГ
УСЛУБИЙ
ХУСУСИЯТЛАРИ
АҲМЕДОВА
ДИЛФУЗА
Филология
фанлари
номзоди
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Мазкур
мақоладан
кўзланган
мақсад
форс
тили
газета
матнларида
қўлланувчи
атоқли
отларни
ажратиб
олиш
ва
уларнинг
газета
матнларида
қўлланишида
ўзига
хос
хусусия
-
тини
аниқлашдан
иборат
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
публицистик
услуб
,
газета
публицистикаси
,
газета
матнлари
,
от
,
атоқли
от
.
Аннотация
.
Целью
данной
работы
является
выявление
особенностей
употребления
имён
существительных
собственных
в
текстах
современных
СМИ
,
в
материалах
региональной
прессы
Ирана
и
определение
их
стилистических
функций
.
Опорные
слова
и
выражения
:
публицистичесикий
стиль
,
газетно
-
публицистический
стиль
,
газетный
текст
,
имя
существительное
собственное
.
Abstract.
The purpose of this article is detection the nouns in texts of modern media and definition its
features in using them in materials of the regional press of Iran.
Keywords and expressions:
publicistic style, newspaper-publicistic style, newspaper text, noun.
Маълум
бир
фикрни
ифодалаш
учун
мор
-
фологик
шаклларнинг
ва
синтактик
конс
-
трукцияларнинг
стилистик
вариантларидан
фойдаланиш
ва
тилда
ана
шундай
синтактик
ва
морфологик
синонимиянинг
мавжудлиги
грамматик
стилистика
ҳақида
ҳам
сўз
юри
-
тишга
асос
бўлади
.
Ҳар
бир
функционал
стиль
ўзининг
барча
тил
яруслари
билан
бир
-
биридан
кескин
фарқ
қилмайди
,
фарқланиш
бир
ярусда
ортиқроқ
,
иккинчисида
эса
камроқ
бўлиши
мумкин
1
.
Р
.
Қўнғуров
ҳам
ҳар
бир
функционал
услуб
ўзининг
махсус
грамматик
хусусияти
билан
тўлиқ
равишда
иккинчисидан
ажралиб
турмас
-
лиги
,
грамматик
шакллар
ва
категориялар
ҳамма
услублар
учун
,
асосан
,
умумийлигига
тўхталса
-
да
,
бундан
функционал
стилларнинг
грамматика
билан
грамматик
стилистика
билан
алоқаси
йўқ
деган
хулоса
келиб
чиқмаслиги
ҳақида
таъкидлайди
2
.
1
Мукаррамов
М
.
Ҳозирги
ўзбек
адабий
тилининг
илмий
стили
. –
Т
., 1984. 33-
б
.
2
Қўнғуров
Р
.
Субъектив
баҳо
формаларининг
семан
-
тик
ва
стилистик
хусусиятлари
. –
Т
., 1980. 20-
б
.
Ҳозирги
кунга
қадар
форс
тили
функ
-
ционал
услублари
,
шу
жумладан
публицис
-
тик
услубнинг
грамматик
аломатлари
ҳақи
-
да
фикр
юритилмаган
.
Форс
тили
сўз
тур
-
кумларининг
грамматик
шаклларида
маълум
даражада
функционал
услубий
чегараланиш
сезилиб
туради
.
Бу
хусусиятлар
сўз
туркум
-
ларининг
турли
грамматик
категориялари
орқали
намоён
бўлади
.
От
сўз
туркуми
форс
тили
сўз
туркумла
-
ри
ичида
энг
муҳим
ўринни
эгаллайди
.
Бун
-
да
унинг
семантик
хусусиятлари
,
бошқа
сўз
туркумларига
нисбатан
устунлиги
билан
ажралиб
туради
.
От
сўз
туркумининг
асосий
семантик
белгиси
предметлилик
саналади
.
Предмет
-
лилик
тушунчаси
бирлик
,
кўплик
,
аниқлик
,
ноаниқлик
,
жонлилик
,
жонсизлик
каби
грам
-
матик
категорияларда
намоён
бўлади
3
.
Форс
тилида
от
сўз
туркуми
газета
матн
-
ларида
информатив
вазифани
бажаради
.
Маъ
-
3
Рубинчик
Ю
.
А
.
Грамматика
современного
персид
-
ского
литературного
языка
. –
М
., 2001. –
С
. 102.
S H A R Q M A S H ’ A L I
77
лумки
,
отлар
лексик
-
грамматик
гуруҳида
тур
-
дош
ва
атоқли
отларга
ажратилади
.
Мазкур
ма
-
қолада
фақат
атоқди
отларнинг
қўлланишидаги
ўзига
хос
хусусиятларга
тўхталамиз
.
Атоқли
отлар
конкрет
предметларнинг
индивидуал
номларини
англатади
.
Буларга
киши
исмлари
,
фамилиялар
,
географик
ном
-
лар
,
ой
номлари
,
сайёра
ва
бурж
номлари
,
газета
ва
журнал
номлари
,
турли
ташкилот
ва
ширкат
номлари
киради
1
.
Форс
тилида
газета
матнларида
атоқли
от
-
ларнинг
деярли
барча
гуруҳлари
қўлланади
.
а
)
Географик
номлар
.
Газета
матнларида
мамлакат
номлари
,
шаҳарлар
,
Эрон
ўстонла
-
ри
(
вилоятлари
)
номларини
англатиб
келув
-
чи
атоқли
номлар
кенг
қўлланади
.
Форс
тилидаги
газета
матнлари
таҳлил
қилинар
экан
,
уларда
мамлакат
номларини
англатиб
келувчи
энг
сермаҳсул
атоқли
от
ناﺮیا
(
Эрон
)
саналади
.
Газета
матнларида
қўлланиши
фаол
мам
-
лакат
номларини
англатувчи
атоқли
отлар
Эроннинг
сиёсий
вазиятидан
келиб
чиқиб
таҳ
-
лил
қилинса
,
ناﺮیا
(
Эрон
)
дан
кейинги
ўринда
ﺎﮑیﺮﻣﺁ
(
Америка
),
ﻞﻴیاﺮﺳا
(
Исроил
)
ва
ﯼدﻮﻌﺳ
نﺎﺘﺴﺑﺮﻋ
(
Саудия
Арабистони
)
атоқли
отлари
туради
.
ﻦیا
دﺮﻴﮕﻴﻣ
راﺮﻗ
ﻞﺉﺎﺴﻣ
ﻪﻤه
سار
رد
ﻪﮐ
ﺮﮕید
ﻪﻠﺌﺴﻣ
ﺁ
ﺖﻟود
ﯽهاﻮﺧرﺬﻋ
و
مزﻻ
ﯼﺎﻬﻴﮕﻨهﺎﻤه
زا
ﺪﻌﺑ
ﻪﮐ
ﺖﺳا
ﺎﮑیﺮﻣ
زوﺎﺠﺗ
ﺪﺼﻗ
ﻪﮑﻨیا
زا
نﺎﻨﻴﻤﻃا
ﻪﺑ
نازوﺎﺠﺘﻣ
زا
ﯽیﻮﺟزﺎﺑ
و
ﺪﻧﺪﺵ
دراو
ﺎﻣ
ﯽﻠﺡﺎﺳ
ﯼﺎﻬﺑﺁ
ﻪﺑ
ﯼﺮﮕید
ﻞیﻻد
ﻪﺑ
ﻪﮑﻠﺑ
،ﺪﻨﺘﺵاﺪﻧ
زا
ﺮﺘﻤﮐ
رد
24
ﺳا
ﯼرﻮﻬﻤﺟ
ﺢﻠﺴﻣ
ﯼﺎهوﺮﻴﻧ
،ﺖﻋﺎﺳ
ﯽﻣﻼ
ﺪﻧدﺮﮐ
دازﺁ
ارﺎﻬﻧﺁ
ناﺮیا
رد
ﺎﮑیﺮﻣﺁ
رﻮﻬﻤﺟ
ﺲﻴﺉر
ﮏی
ﻪﮐ
ﺖﺳا
رﺎﺑ
ﻦﻴﺘﺴﺨﻧ
ﻦیا
ترﺎﻔﺳ
ﻞﻴﺉاﺮﺳا
ﺪﺑﺎﻴﻣ
رﻮﻀﺡ
ﻦﺘﮕﻨﺵاو
رد
ﺖﻴﻤﮐﺎﺡ
ﻪﻴﻠﻋﺎه
ﯽﺛﻮﺡ
ﺮﻄﺧ
ﻩرﺎﺑ
رد
ﺎﻣ
ﯼدﻮﻌﺳ
نﺎﺘﺴﺑﺮﻋ
ﻢیدﺮﮐ
ﻮﮔ
و
ﺖﻔﮔ
Шуни
алоҳида
таъкидлаш
лозимки
,
Эрон
газеталарида
Америка
,
Исроил
ва
Саудия
Арибистонини
ифодалашда
асосан
نﺎﻄﻴﺵ
گرﺰﺑ
,
ﯽﺘﺴﻴﻧﻮﻬﻴﺻ
ﻢیژر
,
دﻮﻌﺳ
لا
ﻢیژر
каби
бирик
-
малар
қўлланади
.
Газета
матнларини
ўрга
-
ниш
жарёнида
Исроил
давлати
ﻞﻴﺉاﺮﺳا
шакли
-
да
берилиши
ﯽﺘﺴﻴﻧﻮﻬﻴﺻ
ﻢیژر
шаклида
бери
-
1
Там
же
. –
С
. 103–104.
лишига
нисбатан
жуда
каммаҳсул
эканлиги
намоён
бўлди
.
Қуйидаги
жумлада
Америка
گرﺰﺑ
نﺎﻄﻴﺵ
бирикмаси
билан
ифодаланган
бўлса
,
кейин
-
ги
жумлада
эса
Исроил
ﯽﺘﺴﻴﻧﻮﻬﻴﺻ
ﻢیژر
,
ﻢیژر
ﺖﺳﺮﭘداﮋﻧ
бирикмаси
орқали
ифодаланишини
кўриш
мумкин
.
ﻪﻧﻮﮔ
نﺎﻤه
ﻪﮐ
ﺖﺳا
ﻦیا
ﻪﺑ
ﻪﺟﻮﺗ
ﺮﮕید
ﺖﻴﻤهاﺰﺉﺎﺡ
ﻪﺘﮑﻧ
لﺎﺒﻗ
رد
نﺎﻄﻴﺵ
ﺮﮑﻣ
ﺖﺳا
ﻩدﻮﻣﺮﻓ
ناﺮﻗ
ﻪﮐ
ﺮیﺬﭘﺎﻧ
نﺎیﺎﭘ
نﺎﺴﻧا
ﺪﻨﻧﺎﻣ
ﯼﺮﮕید
نﺎﻄﻴﺵ
ﺖﺳا
نﺎﻄﻴﺵ
گرﺰﺑ
ﺐﻗاﺮﻣ
ﻼﻣﺎﮐ
ﺪیﺎﺑ
ار
ﺪﻨﺵﺎﺑ
ﻪﺘﺵاﺪﻧ
ذﻮﻔﻧ
ﺪﺼﻗ
مﺎﺟﺮﺑ
ﯼاﺮﺟا
ﻩﺮﺠﻨﭘ
زا
ﻪﮐ
ﻢﻴﺵﺎﺑ
،ﻦﻴﻄﺴﻠﻓ
ﺖﻠﻣ
ﻪﺿﺎﻔﺘﻧا
بﻮﮐﺮﺳ
ﯼاﺮﺑ
ﺪیﺪﺟ
ﯽﺡﺮﻃ
رد
ﯽﺘﺴﻴﻧﻮﻬﻴﺻ
ﻢیژر
ﺲﻴﺉر
و
باﺮﻋا
رد
ﺶﻋاد
ﻪﮐ
ﺎﻋدا
ﻦیا
ﺎﺑ
ﯽﻟﺎﻐﺵا
ﯽﺿارا
948
ﺑﺎﮐ
زا
،ﻩدﺮﮐ
ذﻮﻔﻧ
ﺖﺳاﻮﺧ
ﻢیژر
ﻦیا
ﻪﻨﻴ
ﺪﺵر
ﻪﺑ
ور
ذﻮﻔﻧ
ﻊﻧﺎﻣ
بﺮﻋ
ﻊﻣاﻮﺟ
ﻪﺑ
ﻪﺟدﻮﺑ
صﺎﺼﺘﺧا
ﺎﺑ
دﻮﺵ
ﯽﻟﺎﻐﺵا
ﻦﻴﻄﺴﻠﻓ
رد
ﺶﻋاد
ﻪﻧﺎﻴﻣ
روﺎﺧ
رد
ار
نﺎیﺮﺟ
ﻦیا
ﯽهﺪﻧﺎﻣﺮﻓ
ﺖﺳﺮﭘداﮋﻧ
ﻢیژر
)
ﯼ
ﺖﺴﻴﻧﻮﻴﻬﺻ
(
ﯼﺎهرﻮﺸﮐ
رد
بﻮﺵﺁ
و
ﮓﻨﺟ
ﻪﮐ
دراد
ترﺪﻗ
ﺖﻴﺒﺜﺗ
ﯼﮋﺗاﺮﺘﺳا
ار
نﺎﻤﻠﺴﻣ
ﯼﺎهرﻮﺸﮐ
رد
،ﯽﻧﻮﻣاﺮﻴﭘ
درﺎﻤﺸﻴﻣ
دﻮﺧ
Мамлакат
номларини
англатиб
келган
атқоли
отлардан
Шарқ
мамлакатларидан
Сурия
ﻪیرﻮﺳ
,
Ироқ
قاﺮﻋ
,
Миср
ﺮﺼﻣ
,
Хитой
ﻦﻴﭼ
,
По
-
кистон
نﺎﺘﺴﮐﺎﭘ
,
Ғарб
мамлакатларидан
Англия
ﺲﻴﻠﮕﻧا
,
Франция
ﻪﺴﻧاﺮﻓ
,
Россия
ﻪﻴﺳور
каби
атоқли
отлар
учрайди
.
Мамлакат
номларини
англатув
-
чи
атоқли
отлар
асосан
сиёсий
,
иқтисодий
ва
спорт
саҳифаларида
фаол
қўлланади
.
رد
ﻪﮐ
ﯽﮕﻨﺟ
ﻪیرﻮﺳ
ﺖﺴیروﺮﺗ
ﺎﻬﻨﺗ
ﻪﻧ
دﻮﺸﻴﻣ
ﺖیاﺪه
ﮓﻨﺟ
ﻦیا
ﺎﺑ
ﻪﮐ
ﺪﻨﮑﻴﻣ
ﯽﻧﺎﺑﺮﻗ
ار
ﯽیﺎه
نﺎﺴﻧا
ﻪﮑﻠﺑ
ﺪﺸﮑﻴﻣ
ارﺎه
ﺪﻧراﺪﻧ
ﯽﻃﺎﺒﺗرا
ﭻﻴه
زا
ﺶﻴﺑ
ار
ﯽﺑﺮﻏ
ﯼﺎهرﻮﺸﮐ
نﺎﺒیﺮﮔ
ﯼروﺮﭘ
ﻢﺴیروﺮﺗ
ﮐﺮﺤﺗ
ﻪﮐ
ﻪﺘﻓﺮﮔ
ﺶﻴﭘ
نﺁ
زا
ﯽﺸﺨﺑ
ﯽﺒﻴﻟ
رد
ﺎه
ﺖﺴیروﺮﺗ
تﺎ
ﻩﺪیدﺮﮔ
بﺮﻏ
ﺪیﺪﺟ
ﯼﺎه
ﯼﺮﮔ
ﯽﻣﺎﻈﻧ
زﺎﺳ
ﻪﻨﻴﻣز
ﻪﮐ
ﺖﺳا
،ﺎﮑیﺮﻣﺁ
ﯽﻣﺎﻈﻧ
ﯼﺎﻬﻤﻴﺗ
ﻪﮑﻧﺎﻨﭼ
ﻪﻴﺳور
و
ﺲﻴﻠﮕﻧا
رﻮﻈﻨﻣ
ﻪﺑ
دراو
،ﻩﺪﺵ
ﻩﺪﻧاﻮﺧ
ﺪیﺪﺟ
ﺖﻟود
زا
ﺖیﺎﻤﺡ
ﻪﭽﻧﺁ
ﯽﺒﻴﻟ
ﺪﻧﺪﺵ
Газета
матнларида
шаҳар
номларини
англатувчи
атоқли
отлар
қўлланиши
ҳам
га
-
зета
публицистикасига
хос
жиҳат
ҳисобла
-
нади
.
Форс
тилида
шаҳар
номларини
англа
-
тувчи
атоқли
отлар
ичида
Эронда
жойлаш
-
ган
шаҳарлар
билан
бир
қаторда
жаҳондаги
барча
шаҳарлар
номларини
англатувчи
атоқ
-
ли
отлар
кенг
қўлланади
.
ﻪﺑ
ﯽﺻﺎﺼﺘﺧا
ﯼﺎﻤﻴﭘاﻮه
ﺎﺑ
ﯽﺧﺮﺑ
ﻦیو
و
ﻮﻧژ
ﺪﻨﺘﻔﮔ
و
ﺪﻨﺘﻓر
دروﺁ
ﻢﻴهاﻮﺧ
رد
ﻮﻧاز
ﻪﺑ
اﺮﻧاﺮیا
و
ﻢیروﺎﻴﻣ
ﻦﻴیﺎﭘ
ار
ﺖﻔﻧ
ﺖﻤﻴﻗ
S H A R Q M A S H ’ A L I
78
Тўпланган
мисоллар
таҳлил
қилинганда
,
Эрон
ўстонлари
ва
шаҳрестонларига
оид
хабарларда
Эрон
шаҳарлари
номларини
англатувчи
атоқли
отлар
фаоллиги
аниқ
-
ланди
.
Шу
билан
бирга
репортаж
жанрида
қайси
шаҳардан
тайёрланган
репортажни
кўрсатиш
мақсадида
аввал
ўша
шаҳарни
ёзиб
,
кейин
хабарни
ёритиш
газета
матнла
-
ридаги
шаблонга
айланган
.
ﺑ
نﺎﻬﺒﻬ
–
ﯽﻣﻼﺳا
ﯼرﻮﻬﻤﺟ
ﻪﻣﺎﻧزور
رﺎﮕﻧﺮﺒﺧ
:
بﺎﺘﮐ
زا
ﯽﺘﻟود
دﺎﺘﺳا
ﻩﺪﻨﺴیﻮﻧ
نﺎﻬﺒﻬﺑ
ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا
ﯽﮕﻨهﺮﻓ
ﯼﺎﻤﻴﺳ
نارﺎﺘﺨﻣ
ﺪﻣﺁ
ﻞﻤﻋ
ﻪﺑ
ﯽیﺎﻤﻧور
ﯽﻧﺎﺘﺳزﻮﺧ
رﻮﻬﺸﻣ
سﺎﻨﺵ
ﻪﻌﻣﺎﺟ
و
ﺮﮕﺸهوﮋﭘ
.
ناﺮﻬﺗ
زا
ﻩدازدﻮﻤﺤﻣ
:
ﻩﺎﮕﺘﺴیا
ﯼﺎه
ﻪﻧﺎﺧزﺎﻤﻧ
تﺎﻧﺎﮑﻣا
ﺖﺳا
ﺐﺳﺎﻨﻣﺎﻧ
و
ﺰﻴﭼﺎﻧ
رﺎﻴﺴﺑ
ناﺮﻬﺗ
وﺮﺘﻣ
ﯼﺎه
Кузатувлар
натижаси
шуни
кўрсатадики
,
жаҳон
хабарларини
ёритишда
воқеа
юз
бер
-
ган
шаҳар
номларини
англатиб
келган
атоқ
-
ли
отлар
келтирилган
ҳолатлар
кўп
учраса
-
да
,
пойтахт
шаҳарлар
номини
англатувчи
атоқли
отлар
уларга
нисбатан
катта
қисмни
эгаллайди
.
Бу
ҳолат
албатта
пойтахт
шаҳар
-
ларнинг
маълум
мамлакат
рамзи
сифатида
қабул
қилиниши
билан
асосланади
.
Сиёсий
матнларнинг
ўзига
хос
жиҳати
шун
-
даки
,
уларда
пойтахт
номларини
англатувчи
атоқли
отлар
кўп
ҳолларда
ўша
мамлакатни
ифодалаш
учун
қўлланади
.
Масалан
,
ﻪﮑﻨیا
ﻪﺑ
ﻩرﺎﺵا
ﺎﺑ
غﺎﺒﺼﻟا
داﺪﻐﺑ
ناﺮﻬﺗ
لﺎﻐﺵا
ﺖﺳد
زا
ار
دﻮﺒﻧ
ﺮﮔا
و
ﺪﺵ
داﺪﻐﺑ
طﻮﻘﺳ
را
ﻊﻧﺎﻣ
و
داد
تﺎﺠﻧ
ﺶﻋاد
ﺖیﺎﻤﺡ
ﺖﻔﮔ
،ﺪﻧدﻮﺑ
ﺶﻋاد
لﺎﻐﺵا
رد
نﻮﻨﮐا
داﺪﻐﺑ
و
ﻖﺸﻣد
،ناﺮیا
...
жумласида
қўлланган
ناﺮﻬﺗ
Теҳрон
ва داﺪﻐﺑ
Бағдод
атоқли
отлари
шаҳарни
эмас
Эрон
ва
Ироқ
давлати
тимсолида
акс
этган
.
Қуйидаги
жумлалардаги
ﻩﺮهﺎﻗ
Қоҳира
атоқли
оти
Миср
,
نﺎﺘﮕﻨﺵاو
Вашингтон
атоқли
оти
Америка
,
ﻮﮑﺴﻣ
Москва
атоқли
оти
Россия
маъносида
қўлланмоқда
.
،سرﺎﻓ
شراﺰﮔ
ﻪﺑ
"
غﺎﺒﺼﻟا
ﻢﻟﺎﺳ
"
ﺎﺑ
ﻮﮔو
ﺖﻔﮔ
رد
"
زور
ﻒﺳﻮﻴﻟا
"
ﯽﮑیدﺰﻧ
ﻪﮑﻨیا
نﺎﻴﺑ
ﺎﺑ
ﻩﺮهﺎﻗ
و
ناﺮﻬﺗ
ﺮﺑ
،ﺖﺳا
ﯼرﺎﺒﺟا
دﺮﮐ
نﺎﺸﻧﺮﻃﺎﺧ
و
ﺪﻴﮐﺎﺗ
ﺶﻋاد
ﻪﻴﻠﻋ
رﻮﺸﮐ
ود
فﻼﺘیا
تروﺮﺿ
نﺎﺘﮕﻨﺵاو
نﺎﺘﺴﺑﺮﻋ
ﻪﮐ
ﺖﺳا
راوﺪﻴﻣا
ﻂﺑاور
ﯼدﻮﻌﺳ
دﺮﻴﮕﺑ
ﺮﺳ
زا
ادﺪﺠﻣ
ار
ناﺮیا
ﺎﺑ
دﻮﺧ
ﮏﻴﺗﺎﻤﻠﭙید
ﻮﮑﺴﻣ
ﺎﺑ
ﯽﻠﻠﻤﻟا
ﻦﻴﺑ
تﺎﻨیﺮﻤﺗ
ﯽﻣﺎﻈﻧ
ﻂﺑاور
شﺮﺘﺴﮔ
ﯼاﺮﺑ
دﺮﮐ
ﺪهاﻮﺧ
راﺰﮔﺮﺑ
نﺎﺘﺴﮐﺎﭘ
ﻪﻠﻤﺟ
زا
ﻒﻠﺘﺨﻣ
ﯼﺎهرﻮﺸﮐ
Мамлакат
ички
хабарларига
оид
саҳифалар
-
да
Эрон
ўстонлари
номини
англатувчи
атоқли
отларнинг
қўлланиши
фаол
.
Ўстонлар
хабар
-
ларига
оид
махсус
саҳифаларда
маълум
ўстонда
юз
берган
воқеа
-
ҳодисаларни
ёри
-
тишда
албатта
шу
ўстон
номларини
англатувчи
атоқли
отлар
қўлланади
.
نازﻮﻣاداﻮﺳ
،ﯼرﻮﺸﮐ
ﺰﮐﺮﻤﺘﻣ
حﺮﻃ
ﻦیا
رد
نﺎﺘﺳا
ناﺪﻤه
ﻮﻧ
ﺎهﺎﻃ
نﺎﻤﺜﻋ
ﻂﺧ
ﻪﺑ
ار
ﻢیﺮﮐ
نﺁﺮﻗ
ﻪﺤﻔﺻ
ﺞﻨﭘ
ﺪﻨﺘﺵ
رد
شرﺎﺑ
تﺪﺵ
،ﺪﻤﺡاﺮیﻮﺑ
و
ﻪیﻮﻠﻴﮕﻬﮐ
ﯼﺎه
نﺎﺘﺳا
ﯽﻟﺎﻤﺵ
ﻪﻤﻴﻧ
،سرﺎﻓ
،ﺮﻬﺵﻮﺑ
،ﯽﻟﺎﻤﺵ
نﺎﺳاﺮﺧ
،نﺎﻣﺮﮐ
بﻮﻨﺟ
و
نﺎﻣﺮﮐ
بﻮﻨﺟ
،نﺎﺘﺴﭼﻮﻠﺑ
و
نﺎﺘﺴﻴﺳ
،نﺎﮔﺰﻣﺮه
ﯽﺑﻮﻨﺟ
نﺎﺳاﺮﺧ
دﻮﺑ
ﺪهاﻮﺧ
б
)
Киши
исм
-
фамилиялари
.
Газета
матн
-
ларида
давлат
раҳбарлари
,
вазирлар
,
ташки
-
лот
раҳбарлари
,
депутатлар
,
спортчилар
,
адиблар
,
оддий
кишилар
исм
-
фамилиялари
-
ни
англатиб
келувчи
атоқли
отлар
қўлла
-
ниши
газета
публицистик
услубининг
яна
бир
ўзига
хос
жиҳатларидан
биридир
.
Форс
тилининг
ўзига
хос
қонун
-
қоидала
-
рига
кўра
давлат
раҳбари
ёки
бирор
лавозим
эгасини
исми
ва
лавозими
билан
таништи
-
ришда
аввал
исми
,
шарифи
,
сўнгра
лавозими
келтирилади
.
Ўзбек
тилида
эса
бунинг
акси
-
ни
кўриш
мумкин
.
Масалан
ўзбек
тилида
“
Эрон
Ислом
Республикаси
президенти
Ҳа
-
сан
Руҳоний
”
бўлса
,
форс
тилида
“
ﯽﻧﺎﺡور
ﻦﺴﺡ
ﻤﺟ
ﺲﻴﺉر
ناﺮیا
ﯽﻣﻼﺳا
ﯼرﻮﻬ
”
шаклида
келади
.
زوﺮید
ﺎﻣﺎﺑوا
و
ﯽﻧﺎﺡور
ناﺮیا
ﯽﻣﻼﺳا
ﯼرﻮﻬﻤﺟ
ﯼﺎﺳور
ﯽیاﺮﺟا
ﻪﻠﺡﺮﻣ
ﯽﻤﺳر
مﻼﻋا
زا
ﺪﻌﺑ
ﺎﮑیﺮﻣﺁ
و
"
مﺎﺟﺮﺑ
"
ﻪﺑ
،
ﺪﻧداد
مﺎﺠﻧا
ﯽﻧﻮیﺰیﻮﻠﺗ
ﻪﺒﺡﺎﺼﻣ
نﺎﻣﺰﻤه
ترﻮﺻ
Газета
қисқалик
ва
аниқликка
йўналти
-
рилгани
инобатга
олинса
,
кўп
ҳолларда
ё
ла
-
возим
эгасининг
исми
ёки
лавозимнинг
ўзи
берилиш
ҳолатлари
кўп
учрайди
.
Форс
тили
газета
матнларида
киши
исми
-
шарифини
англатиб
келган
атоқли
отларнинг
қўлланишида
ўзига
хос
жиҳат
мақоланинг
бошида
бирор
лавозим
эгаси
-
нинг
ҳам
лавозими
ҳам
тўлиқ
исми
-
шарифи
келтирилади
.
Лекин
мақола
давомида
маз
-
кур
атоқли
от
фақат
фамилиясини
ифодалаш
билан
чекланади
.
Буни
,
албатта
,
қисқаликка
интилиш
билан
асослаш
мумкин
.
Масалан
,
мақоланинг
бошида
атоқли
от
دوﺰﻓا
ﺮﺒﺧ
ﻦیا
مﻼﻋا
ﺎﺑ
ﯽﻣﻼﺳا
ﺮﺻﺎﻧ
سﺪﻨﻬﻣ
шаклида
келса
,
мақоланинг
кейинги
қаторларида
دﺮﮐ
ﻪﻓﺎﺿا
ﯽﻣﻼﺳا
кўринишида
бўлади
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
79
ﻦیوﺰﻗ
راﺪﻧﺎﺘﺳا
ﯽﺘﻤه
نوﺪیﺮﻓ
نﺎﻣزﺎﺳ
ناﺮیﺪﻣ
راﺪید
رد
ﺖﺵاد
رﺎﻬﻇا
ﺐﻠﻄﻣ
ﻦیا
نﺎﻴﺑ
ﺎﺑ
ﺮﺛﻮﮐ
ﯼدﺎﺼﺘﻗا
....
ﯽﺘﻤه
ﺪﺵرا
ﺖیﺮیﺪﻣ
ﯼﺎه
ﺖیﻮﻟوا
و
ﺎه
ﻪﻣﺎﻧﺮﺑ
ﻪﺑ
ﻩرﺎﺵا
ﺎﺑ
دﺮﮐ
نﺎﻴﺑ
بﺁ
ﺖیرﺪﻣ
و
ﯽهﺪﻧﺎﻣﺎﺳ
صﻮﺼﺧ
رد
نﺎﺘﺳا
Юқоридаги
мисолда
ҳам
мақоланинг
боши
-
да
атоқли
от
тўлиқ
шаклда
,
кейинги
қатор
-
ларида
фақат
фамилияни
англатиб
келмоқда
.
в
)
Ой
номлари
.
Газета
матнларида
ҳам
милодий
,
ҳам
ҳижрий
йил
,
ой
номларини
англатиб
келган
атоқли
отлар
учрайди
.
Эронда
ҳижрий
йил
ҳисоби
бўлгани
сабабли
мамлакат
ичидаги
воқеа
-
ҳодисалар
шарҳида
шамсий
ва
қамарий
ойлар
,
халқаро
саҳнада
юз
бераётган
воқеалар
ривожи
билан
таниш
-
тириш
жараёнида
милодий
ой
номларини
англатиб
келган
атоқли
отлар
қўлланади
.
رد
ﻞیروا
ﻩﺎﻣ
نﺎﻬﺟ
ناﺮﺒهر
ﺎﻣﺎﺑوا
رﻮﻬﻤﺟ
ﺲﻴﺉر
،
ﯼاﺮﺑ
ار
دﺮﮐ
تﻮﻋد
ﻦﺘﻨﺵاو
ﻪﺑ
ﯼا
ﻪﺘﺴه
ﺖﻴﻨﻣا
سﻼﺟا
رد
ﺖﮐﺮﺵ
،نﻻﻮﺌﺴﻣ
رﻮﻀﺡ
ﺎﺑ
،ناﺮیا
نﺎﮔﺪﻨﻨﮐردﺎﺻ
ﺲﻧاﺮﻔﻨﮐ
ﻦﻴﺘﺴﺨﻧ
زا
ﺶﻴﺑ
نﺎﮔﺪﻨیﺎﻤﻧ
و
رﺎﺠﺗ
،نﺎﻧﺎﮔرزﺎﺑ
،ناﺮﻈﻧ
ﺐﺡﺎﺻ
700
ﺖﮐﺮﺵ
ﯽﻧاﺮیا
ﻂﺳﻮﺘﻣ
و
ﮏﭼﻮﮐ
16
ﻦﻤﻬﺑ
ﺪﺵ
ﺪهاﻮﺧ
راﺰﮔﺮﺑ
ناﺮﻬﺗ
رد
От
сўз
туркуми
ўзида
предмет
маъно
-
сини
ўз
ичига
олган
бўлиб
,
бу
маъноларсиз
бирор
фикрни
ифодалаш
мумкин
эмас
,
шу
сабабли
от
сўз
туркумининг
қўлланиши
нутқ
фаолиятининг
асосий
шарти
саналади
.
Китобий
услуб
–
расмий
,
илмий
,
пуб
-
лицистик
услубларда
от
сўз
туркумига
мурожаат
қилиш
бошқа
услубларга
нис
-
батан
устун
саналади
.
Чунки
ташкилот
,
шахс
,
фаолиятни
номлашда
отга
мурожаат
қилиш
бу
услубларга
хос
хусусиятдир
.
ЭРОН
ВА
АФҒОН
ТИЛШУНОСЛАРИНИНГ
ГРАММАТИК
АСАРЛАРИДА
СЎЗ
ТУРКУМЛАРИ
ТАСНИФИ
МАСАЛАСИ
ЎКТАМОВА
ҲИЛОЛА
Тадқиқотчи
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Мақолада
ХХ
асрда
Эрон
ва
Афғонистонда
машҳур
тилшунослар
томонидан
яра
-
тилган
,
форс
ва
дарий
тиллари
грамматикасига
бағишланган
асарларда
келтирилган
сўз
туркум
-
ларини
таснифлаш
бўйича
билдирилган
тилшуносларнинг
фикрлари
қиёсий
таҳлил
қилинди
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
сўз
туркумлари
,
тасниф
,
семантика
,
сўз
.
Аннотация
.
B c
татье
проанализирован
сравнительный
анализ
взглядов
лингвистов
на
класси
-
фикацию
фраз
в
ХХ
веке
,
опубликованный
известными
учеными
в
Иране
и
Афганистане
,
посвя
-
щенный
персидской
грамматике
и
языка
дари
.
Опорные
слова
и
выражения
:
части
речи
,
классификация
,
семантика
,
слово
.
Abstract.
The article analyzes the comparative analysis of linguists’s opinions on the classification of words in
the works of 20
th
-century scholars in Iran and Afghanistan, dedicated to Persian and Dari grammar.
Keywords and expressions:
part of speech, classification, semantics, word.
ХХ
асрда
дарий
тили
Афғонистоннинг
расмий
тилларидан
бири
сифатида
белгиланиб
,
форс
тилидан
батамом
мустақил
тил
сифатида
ажралиб
чиққанидан
сўнг
,
бу
икки
тил
грам
-
матикасида
ҳам
айрим
тафовутлар
яққол
кўзга
ташланиб
қолди
.
Мазкур
мақолада
форс
ва
дарий
тилларида
сўзларни
туркумларга
таснифлашдаги
умумийлик
ва
фарқларни
очиб
бе
-
риш
мақсад
қилиб
белгиланди
.
