S H A R Q M A S H ’ A L I
45
ТУРК
ТИЛИДА
ҲУРМАТНИНГ
-(
ı
)n
ı
z, -(i)niz / -(u)nuz, -(ü)nüz
ҚЎШИМЧАЛАРИ
ОРҚАЛИ
ИФОДАЛАНИШИ
ИМАМОВА
ХОЛИДА
PhD,
ТошДШИ
Аннотация
.
Тадқиқот
ишида
турк
тилидаги
ҳурмат
категориясининг
-
ı
n
ı
z, -iniz / -unuz, -ünüz
қўшимчаси
орқали
ифодаланиши
ҳақида
фикр
юритилади
.
Бу
қўшимчадаги
кўплик
маъносининг
юзага
келиши
,
такомили
ва
замонавий
ифода
шаклидаги
ҳурматнинг
ўрни
, “
шахс
”
дан
унга
оид
“
жисм
”
ларга
кўчиши
таҳлил
этилади
.
Бу
ҳодисанинг
аналоги
-lar, -ler
қўшимчасининг
ҳурмат
ифодалашида
ҳам
кузатилади
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
турк
тили
,
ҳурмат
,
-
ı
n
ı
z, -iniz / -unuz, -ünüz
қўшимчаси
,
эгалик
,
шахс
-
сон
,
бутунлик
,
яқинлик
.
Аннотация
.
Данная
статья
посвещена
употреблению
морфем
-(
ı
)n
ı
z, -(i)niz / -(u)nuz, -(ü)nüz
в
турецком
языке
,
выражающих
категорию
вежливости
.
В
ней
говорится
о
происхождении
морфем
,
эволюции
и
употреблении
в
современном
турецком
литературном
языке
.
Отмечены
случаи
аналогии
с
морфемами
-lar, -ler.
Опорные
слова
и
выражения
:
турецкий
язык
,
вежливость
,
аффиксы
-(
ı
)n
ı
z, -(i)niz / -(u)nuz, -
(ü)nüz,
принадлежность
,
личные
окончания
,
целостьность
,
близость
.
А
bstract.
The present article considers the using of -(
ı
)n
ı
z, -(i)niz / -(u)nuz, -(ü)nüz
morphemes as
markers of the category of politeness in the Turkish language. The origin, evolution, usage of these
morphemes in modern Turkish language are pointed out. Authentic material shows that above given
morphemes -lar, -ler are used for the representation of category of politeness as an additional function in
the Turkish language.
Keywords and expressions:
Turkish language, politeness, affixes -(
ı
)n
ı
z, -(i)niz / -(u)nuz, -(ü)nüz,
belonging, personal endings, integrity, proximity.
Турк
тилида
аффиксал
морфемалар
орқа
-
ли
ҳурмат
ифодаланишининг
асосида
кўплик
маъноси
ётади
.
Ҳурмат
маъносидаги
-lar, -ler
қўшимчаси
негизида
миқдор
тушунчаси
бўл
-
са
,
-
ı
n
ı
z, -iniz / -unuz, -ünüz
қўшимчасида
эса
кўпликдаги
шахс
тушунчаси
мавжуд
.
Туркий
тиллар
тарихида
кўплик
-z
аффик
-
си
билан
ҳам
ҳосил
қилинган
1
.
Бунга
қуйидаги
сўзларни
мисол
келтириш
мумкин
:
me
ŋ
iz
(
ҳозирги
турк
тилида
beniz
–
икки
ёноқ
) –
юз
,
köküz
(
ҳозирги
турк
тилида
gö
ğ
üs
) –
кўкрак
,
omuz
(
ҳозирги
турк
тилида
omuz
) –
елка
,
mö
ŋ
üz
(
ҳозирги
турк
тилида
boynuz
) –
шох
,
мугиз
(
ўзбек
тили
шеваларда
мийиз
шаклида
ҳам
қўлланилади
),
a
ğ
ı
z (
ҳозирги
турк
тилида
a
ğ
ı
z)
1
Ализаде
А
.
Категория
числа
в
азербайджанском
языке
.
Автореф
.
канд
.
дисс
. –
Баку
, 1966. –
С
. 19;
Содиқов
Қ
.
Туркий
тил
тарихи
. –
Т
.:
ТДШИ
, 2009. –
Б
. 150.
–
оғиз
(
унинг
икки
чакакдан
иборатлиги
назар
-
да
тутилган
),
köz
(
ҳозирги
турк
тилида
göz
) –
кўз
.
Туркий
тиллар
тарихида
b
нинг
>
m
га
ва
m
нинг
>
b
га
ўтиш
ҳодисаси
мавжуд
(
b
>
m; m
>
b
).
Турк
тилшуноси
З
.
Кўркмаз
-z
аффикси
ҳа
-
қида
: “
Отларда
ва
сонларда
жамловчилик
ёки
иккиликни
кўрсатувчи
кўплик
қўшимчаси
ху
-
сусиятига
эга
”
2
,
деган
фикр
билдиради
.
М
.
Эр
-
гин
эса
,
-z
қўшимчаси
ҳақида
сўз
юритиб
,
унинг
биргалик
,
жамлаш
маъноларини
билди
-
ришини
таъкидлайди
: “
Иккидан
еттигача
бўл
-
ган
сонларгагина
қўшилади
:
iki
-z
, üç-ü
-z
, dört-
ü
-z
, be
ş
-iz, alt
ı
-z
, yedi
-z
каби
.
Булардан
энг
кўп
қўлланадигани
–
дастлабки
тўрттаси
”
3
.
2
Korkmaz Z. Türkiye Türkçesi Grameri.
Ş
ekil Bilgisi. –
Ankara: Türk Dil Kurumu Yay
ı
nlar
ı
, 2007. – S. 66.
3
Ergin
М
. Türkçe Dil Bilgisi. – Istanbul: Bayrak
Bas
ı
m/Yay
ı
m/Tan
ı
t
ı
m, 2008. – S. 170.
S H A R Q M A S H ’ A L I
46
“
-z
аффикси
бир
қатор
этнонимлар
тарки
-
бида
ҳам
учрайди
ва
кўпликни
билдиради
:
o
ğ
uz,
qir
ğ
iz.
Бу
қўшимча
татар
тилида
II
шахс
кўпликдаги
буйруқ
-
истак
майлида
ҳам
мавжуд
:
barma
ğ
ı
z
“bormangiz”.
Кишилик
олмошлари
-
нинг
кўплик
шакли
ҳам
-z
кўрсаткичи
ёрдамида
ҳосил
қилинган
: -
mi+n | bi+
-
z
=
biz
;
si+n=sen|
si+z=siz
” [6: 64-
б
.].
Рус
туркшуноси
С
.
Е
.
Ма
-
ловнинг
ёзишича
,
бу
олмошлар
қуйидаги
усулда
ҳосил
бўлган
:
bi+si=biz (
мен
+
сен
=
биз
);
si+si=siz (
сен
+
сен
=
сиз
)
1
.
Шунга
таянган
ҳолда
олмошларда
кўплик
юзага
келган
,
деган
фикрлар
ўртага
ташланган
.
Шахс
кўплиги
юза
-
га
келгандан
кейин
унинг
замирида
ҳурмат
маъноси
ҳам
юзага
келди
.
Ё
.
Абдурасулов
қадимги
туркий
тилда
бирликдаги
от
саналадиган
qaz, q
ı
z, öz, buz
каби
сўзлар
таркибида
-
z
ундошининг
борли
-
ги
,
ўз
навбатида
,
qaš, qol, ayaq, qulaq, erin,
egin
каби
жуфтлик
англатувчи
сўзлар
тарки
-
бида
-
z
элементининг
мавжуд
эмаслигини
таъкидлаб
, -
z
кўрсаткичининг
кўплик
шакли
сифатида
қаралашига
тўлиқ
исботини
топма
-
ган
ҳолат
сифатида
баҳо
беради
2
.
Buz
сўзи
англатадиган
маънода
қисман
кўплик
ту
-
шунчаси
мавжуд
.
Qaš, qol, ayaq, qulaq, erin,
egin
сўзларида
кўплик
(
ёки
иккилик
)
-š,-l,-q,-
n
шакллари
орқали
ҳосил
қилинган
3
.
Туркий
тиллар
тарихида
кўплик
маъноси
-
ни
билдирган
-z
қўшимчаси
аслида
ҳозирда
ҳам
турк
ва
ўзбек
тилида
оғзаки
нутқда
сақ
-
ланиб
қолган
.
-(
ı
)n
ı
z, -(i)niz / -(u)nuz, -(ü)nüz
қўшимчаси
-
даги
ҳурмат
шахс
кўплигини
жамлашдан
юза
-
га
келади
.
Бу
морфологик
бирликдаги
ҳурмат
формасини
ифодалашда
жамлаш
нуқтаи
наза
-
ридан
ёндашилади
.
Масалан
,
касалга
Bügün
nas
ı
ls
ı
n?
ўрнига
яқинликни
билдирувчи
Bügün
nas
ı
l
ı
z?
шакли
қўлланади
4
.
Сўзловчи
ўзини
1
Содиқов
Қ
.
Туркий
тил
тарихи
. –
Т
.:
ТДШИ
, 2009. –
Б
. 151.
2
Абдурасулов
Ё
.
Туркий
тилларнинг
қиёсий
-
тарихий
грамматикаси
. –
Т
.:
Фан
, 2009. –
Б
. 86.
3
Дадабоев
Ҳ
.,
Холманова
З
.
Туркий
тилларнинг
қиё
-
сий
-
тарихий
грамматикаси
. –
Т
.:
Тафаккур
бўстони
,
2015. –
Б
. 224.
4
Demircan Ö. Türkiye Türkçesinde Kök ve Ek Bile
ş
meleri.
– Ankara: Türk Dil Kurumu Yay
ı
nlar
ı
, 1977. – S. 102.
тингловчи
билан
бирга
,
бир
бутун
лигини
бил
-
диради
.
Мана
шу
бутунлик
,
жам
бўлиш
кейинги
босқич
–
яқинлик
ни
ифодалайди
.
Бу
яқинлик
-
нинг
замирида
,
қисман
бўлса
-
да
,
ҳурмат
маъно
-
си
мавжуд
.
Бу
ўринда
шахс
-
сон
шаклларида
грамматик
кўчиш
кузатилади
.
Сўзловчи
ўзини
тингловчи
билан
бирга
қўйиб
,
хайрихоҳлиги
,
ҳамфикрлиги
,
ҳамдардлигини
изҳор
этади
.
Ҳаракат
субъекти
бўлган
сен
ва
мен
,
биз
“
бутунлик
,
жамликни
,
кўплик
”
ни
ҳосил
қи
-
лади
.
Ҳурмат
ифодалашда
сиз
олмоши
орқа
-
ли
бирликдаги
тингловчига
мурожаат
куза
-
тилади
.
Шу
сабабли
,
турк
тилида
-n
ı
z, -niz / -
nuz, -nüz
қўшимчаси
,
ўрни
билан
,
бирлик
-
даги
тингловчига
нисбатан
қўлланганда
ҳур
-
матни
билдиради
.
Шахс
кўплиги
орқали
ҳурмат
ифодалани
-
шининг
икки
хил
кўриниши
мавжуд
:
1)
эгалик
қўшимчасининг
отларга
қўшилиши
;
2)
шахс
-
сон
қўшимчасининг
феълларга
қўшилиб
келиши
.
1.
Тингловчи
бирлигининг
эгалик
шакли
қадимги
туркий
тилда
:
-
ŋ
қўшимчаси
билан
ҳосил
қилинган
:
bašï
ŋ
, közü
ŋ
, eli
ŋ
.
Ҳозирги
турк
тилида
эса
-n
шакли
билан
ифодала
-
нади
:
ba
ş
ı
n, gözün, elin
.
Тингловчи
кўплигининг
эгалик
шакли
қа
-
димги
туркий
тилда
-
ŋ
ı
z, -
ŋ
iz /
-
ŋ
uz, -
ŋ
üz
дир
:
baš
ϊŋ
ïz, közü
ŋ
üz, eli
ŋ
iz.
Ҳо
-
зирги
турк
тилида
эса
бу
-
n
ı
z, -niz /
-nuz, -nüz
:
ba
ş
-
ı
-n
ı
z, göz-ü-nüz, el-i-niz.
Турк
тилида
-
n
ı
z, -niz / -nuz, -nüz
дан
олдин
келаётган
-
ı
, -i / -u, -ü
унлилари
фонетик
қо
-
нуниятга
кўра
орттирилган
унлилардир
.
Ўзга
шахс
бирлигининг
эгалик
шакли
қа
-
димги
туркий
тилда
-
ı
(s
ı
), -ï (-sï)
қўшим
-
часидир
:
bašï, közi, eli
.
Ҳозирги
турк
тилида
эса
бу
-
ı
(-s
ı
), -i (-si),
-u (su), -ü (-sü)
дир
:
ba
ş
ı
, eli, gözü, yüzü
.
Шу
сабабли
,
турк
тилида
-n
ı
z, -niz /
-nuz, -nüz
қўшимчаси
фақат
кўпликни
эмас
,
ўрни
билан
,
бирликдаги
тингловчига
қўлланганда
ҳурматни
ҳам
билдиради
:
Niçin
seman
ı
zdaki
y
ı
ld
ı
zlar birer birer
dökülüp söndüler
5
–
Нима
учун
осмонингиздаги
юлдузлар
бир
-
бир
учиб
сўнишди
?
5
Güntekin R. N. Sönmü
ş
Y
ı
ld
ı
zlar. –
İ
stanbul:
İ
nk
ı
lap
Kitabevi. – S. 7.
S H A R Q M A S H ’ A L I
47
–
İ
stidan
ı
z
reddedildi.
Zevcenizin
hizmeti
otuz seneyi bulmuyormu
ş
,dedi
1
–
Аризангиз
рад
қилинди
.
Рафиқангизнинг
иш
стажи
ўттиз
йилга
етмабди
, –
деди
.
–
Fesüphanallah, fesüphanallah, dedi,
emrinizi
göreyim, bakay
ı
m
2
–
Э
воҳ
, –
деди
, –
буйруғингизни
кўрайин
,
қани
’.
Тилдаги
ҳурмат
категорияси
аффиксал
морфологик
бирликларда
мураккаб
занжир
тизимини
ҳосил
қилиб
,
ҳурмат
ифодалаш
“
шахс
”
дан
унга
оид
“
жисм
”
ларга
кўчади
.
Бу
ҳодисанинг
аналоги
юқорида
-lar, -ler
қў
-
шимчасининг
ҳурмат
ифодалашида
ҳам
ку
-
затилган
эди
.
Демак
,
ҳурмат
ифодалашда
-
n
ı
z, -niz / -nuz, -nüz
қўшимчасининг
-lar, -ler
қўшимчаси
билан
“
шахс
”
дан
унга
тааллуқли
буюм
,
ҳаракат
ва
ҳолатларда
ҳам
акс
этиш
хусусияти
синонимликни
юзага
келтиради
.
Турк
тилшуноси
Т
.
Бангуўғли
ҳам
ҳурмат
маъноси
ҳақида
кўпликдаги
иккинчи
шахс
ки
-
шилик
олмошида
бўлгани
каби
эгаликда
ҳам
улуғлаш
ёки
улуғланиш
маъноси
ифодаланади
,
деб
қайд
этади
:
Sa
ğ
l
ı
ğ
ı
n
ı
z
ı
dilerim. O
ğ
lunuzdan
ö
ğ
rendim
3
–
Саломат
бўлинг
.
Ўғлингиздан
билдим
.
2.
Феълларга
қўшиладиган
кўпликдаги
иккинчи
шахс
-
сон
қўшимчаси
бирлик
ўрни
-
да
ишлатилганда
,
ҳурмат
маъносини
билди
-
ради
.
Мисолларга
мурожаат
қиламиз
:
Ellerini tatl
ı
bir teslimiyetle ellerimin içine
b
ı
rakarak beni dinleyen Necmünnisa, daha
ziyade ba
ş
ı
n
ı
e
ğ
di, çok yava
ş
bir sesle:
–
Ziyan
ı
yok Cemil Bey ...
Söyleyiniz
, dedi
4
– ‘
Қўлларини
секингина
ихтиёрий
тарзда
қўлларимнинг
орасига
ташлаган
ҳолда
мени
эшитаётган
Нежмуннисо
,
янада
бошини
эгиб
,
жуда
секин
бир
овозда
: –
Ҳечқиси
йўқ
Жамил
бей
...
Айтингиз
, –
деди
’.
Fakat, o, birdenbire beni ça
ğ
ı
rd
ı
:
–
Küçük han
ı
m, biraz
zahmet eder misiniz
,
efendim?
1
Güntekin R. N. Çal
ı
ku
ş
u. –
İ
stanbul:
İ
nk
ı
lap Kitabevi,
1992. – S. 128.
2
Ўша
манба
. – S. 135.
3
Banguo
ğ
lu T. Türkçenin Grameri. – Ankara: Türk Tarih
Kurumu Bas
ı
m Evi, 1986. – S. 363.
4
Güntekin R. N. Sönmü
ş
Y
ı
ld
ı
zlar. –
İ
stanbul:
İ
nk
ı
lap
Kitabevi. – S. 55.
Çaresiz, döndüm, kap
ı
ya do
ğ
ru yürüme
ğ
e
ba
ş
lad
ı
m:
–
Buyurunuz
han
ı
mefendi, bir
emriniz
mi
var
5
– ‘
Фақат
у
бирданига
мени
чақирди
: –
Ки
-
чик
хоним
,
хизмат
бўлмаса
,
қараб
юбора
ола
-
сизми
,
афандим
?
Чорасиз
қайтдим
,
эшикка
тўғри
юрдим
: –
Лаббай
хоним
афанди
,
мендан
бирон
нарса
сўрамоқчимидингиз
’
?
Тилшунос
З
.
Кўркмаз
шахс
-
сон
қўшимча
-
сини
феълдаги
ҳаракат
-
ҳолатни
шахсга
боғ
-
лайдиган
қўшимчалардир
,
деб
қарайди
.
Улар
-
ни
келиб
чиқишига
кўра
уч
гуруҳга
ажратади
:
а
)
ўзаги
кишилик
олмошлари
бўлган
,
ам
-
мо
маълум
вақт
жараёнида
қўшимча
шакли
-
га
келган
шахс
-
сон
қўшимчалари
:
Шахс
Бирлик
Кўплик
I
ş
ah.....-
ı
m/-um
ş
ah......-
ı
z/-uz
II
ş
ah.....-s
ı
n/-sun
ş
ah.....-s
ı
n
ı
z/-
sunuz
III
ş
ah.....-(eksiz)
ş
ah.....-lar
Узоқ
ўтган
замон
,
ҳозирги
замон
,
келаси
замон
,
ҳозирги
-
келаси
замон
,
кераклилик
(
ўз
-
бек
тилшунослигида
бундай
майл
қабул
қи
-
линмаган
)
ва
истак
майли
тусланишида
олмош
ўзакли
шахс
-
сон
қўшимчаси
ишлатилади
.
б
)
ўзаги
эгалик
бўлган
шахс
-
сон
қўшим
-
чалари
.
Булар
ҳам
аслида
эгалик
қўшимчаси
бўлган
,
вақт
ўтиши
билан
феъл
тусланишида
шахсларни
кўрсатувчи
қўшимчалар
сифати
-
да
ишлатилган
:
Шахс
Бирлик
Кўплик
I
ş
ah..... –m
ş
ah.....-k
II
ş
ah..... –n
ş
ah.....-n
ı
z/nuz
III
ş
ah..... (eksiz)
ş
ah ....-lar
в
)
буйруқ
майлидаги
шахс
-
сон
қўшимчалари
:
Шахс
Бирлик
Кўплик
I
ş
ah....-
ş
ah...-
II
ş
ah... -
ş
ah...
ı
n
III
ş
ah...s
ı
n
ş
ah...s
ı
n-lar
каби
Иккинчи
шахс
кўплик
шакли
тусланиши
-
да
siz
олмоши
билан
олмош
ўзакли
-s
ı
n
ı
z / -
sunuz
ва
ўзаги
эгалик
бўлган
-n
ı
z / -nuz
5
Güntekin R. N. Çal
ı
ku
ş
u. –
İ
stanbul:
İ
nk
ı
lap Kitabevi,
1992. – S. 103.
S H A R Q M A S H ’ A L I
48
қўшимчалари
бирлик
учун
ҳам
қўлланади
.
Бундай
қўлланиш
сўзга
ҳурмат
ва
эътибор
маъносини
юклайди
:
Yar
ı
n toplant
ı
ya gelirken lütfedip kitaplar
ı
da
getirirseniz
(getirirsen yerinde) memnun olurum.
–
Эртага
йиғилишга
келаётганда
,
марҳамат
қи
-
либ
,
китобларни
ҳам
олиб
келсангиз
(
олиб
келсанг
ўрнида
)
хурсанд
бўламан
.
Sizin (senin
yerinde
) bu konuda onlarla bir
görü
ş
ayr
ı
l
ı
ğ
ı
n
ı
z
(ayr
ı
l
ı
ğ
ı
n
yerinde
) olmaz
san
ı
r
ı
m
1
–
Сизнинг
(
сенинг
ўрнига
)
бу
мавзуда
улар
билан
фикрда
ўзгачалигингиз
(
ўзгачали
-
гинг
ўрнига
)
бўлмайди
деб
ўйлайман
.
Бу
фикрларнинг
тасдиғи
М
.
Эргиннинг
китобида
ҳам
учрайди
2
.
Қадим
даврлардан
ҳозирга
қадар
тараққий
этиб
келган
шахс
-
сон
қўшимчаларининг
шаклланиши
ҳақида
Қ
.
Содиқов
шундай
ёза
-
ди
:
Сўзловчи
ҳаракатини
ифодаловчи
феъл
-
лардаги
шахс
-
сонни
қуйидагича
ифодалайди
:
Бирликда
:
ayur-men, kelür-men.
Кўпликда
:
ayur-biz,kelur-biz.
Тингловчи
ҳаракатини
ифодаловчи
феъллар
учун
бирликда
: ald
ı
ŋ
, keldi
ŋ
.
Кўпликда
:
aldï
ŋ
ïz, keldi
ŋ
iz.
Бирликдаги
ўзга
шахс
ҳаракатини
ифода
-
лаш
учун
:
ald
ı
, keldi
.
Кўплик
учун
:
aldïlar,
keldilar.
Агар
шахс
таъкидлаб
кўрсатилмоқчи
бўл
-
са
,
ундан
олдин
кишилик
олмоши
орттири
-
лади
.
Бирликдаги
сўзловчи
ҳаракати
:
men al-
dïm, men keldim,
кўпликда
biz aldïq, biz keldik
.
Бирликдаги
тингловчи
ҳаракати
:
sen aldï
ŋ
,
sen keldi
ŋ
,
кўпликда
siz aldï
ŋ
ïz, siz keldi
ŋ
iz.
-siz
аффикси
бирликдаги
тингловчи
ҳара
-
катида
,
баъзан
,
ҳурмат
маъносини
ҳам
бил
-
диради
:
Ötrü ol awï
čğ
a ï
ğ
layu xanqa in
č
ä tip
ötünti: Tä
ŋ
rim ne mu
ŋ
taq boltï-kim, anta
ğ
tä
ŋ
ri-teg, erdäni-teg ögükü
ŋ
üzni ölüm yiri
ŋ
ä
ïdur-siz
?
–
Сўнгра
ўша
қария
йиғлаб
,
хонга
шундай
дея
илтижо
қилди
: “
Тангрим
,
қандай
1
Korkmaz Z. Türkiye Türkçesi Grameri.
Ş
ekil Bilgisi. –
Ankara: Türk Dil Kurumu Yay
ı
nlar
ı
, 2007. – S. 570–573.
2
Ergin
М
. Türkçe Dil Bilgisi. – Istanbul: Bayrak
Bas
ı
m/Yay
ı
m/Tan
ı
t
ı
m, 2008. – S. 282–288.
мусибатким
,
шундай
тангридек
,
жавоҳирдек
суюклигингизни
(
яъни
ўғлингизни
)
ўлим
ерига
юборяпсиз
?”
3
.
Шахс
-
сон
қўшимчалари
орқали
ҳурмат
ифодаланиши
ҳаракат
-
ҳолатни
бажарувчи
шахсга
бўлган
муносабат
асосида
шаклланади
.
Демак
,
турк
тилида
ҳурматнинг
-
(
ı
)n
ı
z, -
(i)niz / -(u)nuz, -(ü)nüz
қўшимчаси
орқали
ифодаланиши
муайян
тарихий
жараён
билан
боғлиқ
.
Муҳими
,
бу
қўшимчада
ҳурмат
маъ
-
носи
бирлик
шаклга
кўплик
қўшимчаси
,
эга
-
лик
,
оидлилик
,
биргалик
ва
шахс
-
сон
шакл
-
лари
ни
келтириш
орқали
ҳосил
қилинади
.
Ҳурмат
ифодалашда
-(
ı
)n
ı
z, -(i)niz / -(u)nuz, -
(ü)nüz
қўшимчаси
-lar, -ler
қўшимчасининг
“
шахс
”
тушунчасидан
унга
тааллуқли
буюм
,
ҳаракат
ва
ҳолатларда
ҳам
акс
этиш
хусу
-
сиятига
эга
бўлади
.
-lar, -ler
қўшимчасида
бўлгани
каби
-
(
ı
)n
ı
z, -(i)niz / -(u)nuz, -(ü)nüz
қўшимчаси
ҳам
отларга
ҳамда
феълларга
қў
-
шилиб
,
ҳурмат
маъносини
ифодалайди
.
3
Содиқов
Қ
.
Туркий
тил
тарихи
. –
Т
.:
ТДШИ
, 2009. –
Б
. 184–185.
