S H A R Q M A S H ’ A L I
ХИТОЙ ТИЛИДА ОТЛАРНИ
子
“ZI”
ВА
儿
“ER” СУФФИКСЛАРИ ЁРДАМИДА ЯСАШНИНГ
ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ
ХАШИМОВА САБОҲАТ
Филология фанлари номзоди, доцент, ТДШИ
Аннотация.
Замонавий хитой тилида аффиксациянинг икки тури – префиксация ва суф-
фиксация турлари мавжуд. Хитой тилида суффикс ёрдамида ясалган ясама сўзлар мустақил
маъноли морфема ва суффикснинг қўшилишидан вужудга келади. Хитой тилида от ясайдиган,
суффикс вазифасида қўлланиладиган морфемалар унчалик кўп эмас. Бироқ уларнинг баъзилари
сермаҳсуллиги билан ажралиб туради, шулардан бир жуфтии
子
“zi” ва
儿
“er” суффикслари
ҳисобланади. Мазкур мақолада ҳозирги хитой тилида от сўз туркумига оид сўзларнинг
子
“zi”ва
儿
“er” суффикслари орқали ҳосил бўлиш хусусиятлари кўриб чиқилган. Мазкур мақсадни амалга оши-
риш учун муаллиф турли хил манбаларга мурожаат қилиб, фақат шу суффиксларга хос
хусусиятларни таҳлил қилган,
子
“zi” ва
儿
“er” суффикслари орқали ҳосил бўлган лексик бирлик-
ларнинг грамматик хусусиятларини кўриб чиқиб, тегишли хулосаларни мисоллар билан далиллаб
берган. Хусусан, мазкур суффикслар орқали ҳозирги хитой тилида икки, уч ва тўрт бўғинли сўзлар
ҳосил бўлиши;
子
“zi” ва
儿
“er” суффикслари феъл, сифат, ҳисоб сўз ва рақамларга бириккан ҳолда
от сўз туркумига оид сўзларни ҳосил қилиши; муаллиф томонидан мазкур суффикслар иштирок
этган конструкциялар ҳам берилган.
子
“zi” суффикси шакли ва мазмуни бўйича кўп жиҳатдан
儿
“er”га ўхшаш, бироқ
儿
“er” суффиксидан бир нечта муҳим фарқларга ҳам эга, масалан,
子
“zi” суф-
фикси предмет маъносидаги исмий негизлар билан бирга қўлланилиб, сўзларни абстракт маъно касб
этишига ҳам олиб келади,
儿
“er” эркалатиш маъносини англатса,
子
“zi” камситувчи, менсимаслик
маъносини ифодалайди. Изланишлар натижасида хитой тилида ясама сўзлар, асосан, суффикслар
ёрдамида ҳосил бўлиши, префиксларнинг ишлатилиш кўлами чекланганлиги ҳақида хулосага келинган.
Суффикслар воситасида кўп от ва феъллар, баъзида равишлар ҳам ҳосил бўлади. Префикслар
воситасида эса фақат тартиб сонлар ва кам миқдорда от сўз туркумига оид сўзлар ясалади.
Таянч сўз ва иборалар:
морфема, шакл ясовчи морфема, сўз ясовчи морфема, суффикс, редукция,
аффикс, ўзак морфемаси, ҳисоб сўз.
Аннотация.
В современном китайском языке существуют два вида аффиксации – префиксация
и суффиксация. Суффиксальные слова образуются путём сложения смысловой морфемы и
суффикса. Надо отметить, что в современном китайском языке количество морфем, выступаю-
щих в качестве суффиксов при образовании существительных не много. Однако они выделяются с
воей продуктивностью. Одними из таких суффиксальных морфем и считаются суффиксы
子
«zi» и
儿
«er» в современном китайском языке.
Данная статья посвящена исследованию особенностей
образования имён существительных посредством суффиксов
子
«zi» и
儿
«er» в современном
китайском языке. Для расскрытия поставленной цели автор обращается к различным источникам,
раскрывает общие и свойственные только соответсвенному суффиксу черты, исследует
грамматические особенности лексических единиц, образовавшихся посредством суффиксов
子
«zi»
и
儿
«er» и представляет свои выводы по данной теме, обосновывая их соответсвующими приме-
рами. Так, было выявлено, что посредством данных суффиксов образуются двух, трёх и
четырёхсложные слова; посредством суффиксов
子
«zi» и
儿
«er» при сочетании с некоторыми
глаголами, прилагательными, счётными словами, числительными образуются существительные;
были выявлены несколько конструкций, в составе которых имеют место данные суффиксы. Есть
много схожих особенностей употребления между суффиксами
子
«zi» и
儿
«er», о которых
сообщается в данной статье. Однако также есть существенные различия, так, например,
суффикс
子
«zi» при сочетании с именными корнями со смыслом предметности образует слова с
абстpактными понятиями. Или же суффикс
儿
«er» иногда образует слова с пренебрежительным,
уничижительным смыслом, а слова с суффиксом
子
«zi» приобретают ласкательный оттенок.
Согласно исследованию было выявлено, что в китайском языке аффиксальные слова в основном
образуются при помощи суффиксации, степень использования префиксации ограничена. При
помощи суффиксации образуются большое количество существительных и глаголов, а также
наречия. При помощи же префиксации образуются только порядковые числительные и огра-
ниченное количество существительных.
S H A R Q M A S H ’ A L I
17
Опорные слова и выражения:
морфема, формообразующая морфема, словообразующая
морфема, суффикс, редукция, аффикс, корневая морфема, счётное слово.
Abstract.
There are two types of affixing – prefixing and suffixing in modern Chinese. Suffix words are
formed by adding a semantic morpheme and a suffix. It should be noted that in modern Chinese the number
of morphemes acting as suffixes in the formation of nouns is not much. However, they stand out for their
productivity. The suffixes
子
“zi” and
儿
“er” in modern Chinese are considered one of such suffix
morphemes. This article is devoted to the study of the features of the formation of nouns by
子
“zi” and
儿
“er” suffixes in modern Chinese. For the purpose of disclosure of the goal, the author refers to various
sources, reveals common and characteristic features only corresponding to the suffix, explores the
grammatical features of the lexical units formed by the
子
“zi” and
儿
“er” suffixes and presents conclu-
sion on this topic, justifying each of them with corresponding examples. It was revealed that two, three and
four-syllable words are formed by these suffixes; the nouns are formed by combination of
子
“zi” and
儿
“er” with certain verbs, adjectives, countable words, numerals; several constructions including these
suffixes were identified. There are many similar features in using the suffixes
子
“zi” and
儿
“er”, which
are described in this article. However, there are also significant differences, for example, the suffix
子
“zi”
combined with nominal roots with the meaning of objectivity forms words with abstract concepts. And the
suffix
儿
“er” sometimes forms words with a dismissive, derogatory meaning and words with the suffix
子
“zi” acquire a caressing shade. According to the study, it was revealed that in Chinese, affixing words are
mainly formed by means of suffixing, the degree of use of prefixing is limited. With the help of suffixing a
large number of nouns and verbs, as well as adverbs are formed. With the help of prefixation, only ordinal
numerals and a limited number of nouns are formed.
Keywords and expressions:
morpheme, morpheme-forming morpheme, word-forming morpheme,
suffix, reduction, affix, root morpheme, countable word.
Сўз ясовчи қўшимчалар ёрдамида сўз ясаш
кўпчилик тиллар учун хос. “Аффиксация –
аффиксларнинг мустақил маъноли морфемага
бирлашишидан келиб чиқувчи сўз ясалиш
усулидир”
1
. Ҳозирги хитой тили сўз ясалиш
тизимида аффиксация сўз ясалишининг ик-
кинчи усули ҳисобланади. Аффиксация усули-
нинг кўлами ўзак (сўз) қўшилиши усулидан
торроқ бўлса ҳам, сўз ясалишида аффиксация-
нинг аҳамияти кам эмас ва у асосий сўз ясаш
усулларидан бири ҳисобланади.
Аффикс – бу формал морфема бўлиб, у
мустақил маъноли морфемага бирлашади.
Хитой тилидаги аффикслар, худди бошқа
тиллардагидек, мустақил маъноли сўзларнинг
маъно йўқотиши натижасида сўз ясовчи воси-
таларга айланиши оқибатида пайдо бўлган.
Аффикс мавҳум грамматик маънога эга бўлиб,
предмет-лексик маънодан маҳрум.
1
胡波刘，文月。实用现代汉语语法。
-
北京，
2015
。
-
页
36
。
Hu Boliu, Wen Yue. Shiyong xiandai hanyu
yufa (Practical grammar of Chinese), Beijing, 2015, p.36.
Ҳозирги хитой тилида аффиксациянинг
икки тури – префиксация ва суффиксация
турлари мавжуд
2
. Хитой тилида ясама сўз-
лар, асосан, суффиксация усули билан ҳосил
бўлади, префиксациянинг ишлатилиш кўла-
ми чекланган. Суффиксация воситасида кўп
от ва феъллар, баъзида равишлар ҳам ҳосил
бўлади. Префиксация йўли билан эса фақат
тартиб сонлар ва кам миқдорда от туркумига
оид сўзлар ясалади.
Хитой тилида суффиксли сўзлар муста-
қил маъноли морфема ва суффикснинг қў-
шилишидан вужудга келади. Сўз ясалишида
ўзак морфемадан кейин келадиган аффиксли
морфема суффикс (
后 缀
“houzhui”) деб
аталади.
Хитой тилида аффиксация кўплаб хитой,
рус, инглиз тилшунослари томонидан хитой
тили грамматикасини тадқиқ қилиш жараёнида
2
胡波刘，文月。实用现代汉语语法
。
-
北京，
2015
。
-
页
37. (Hu Boliu, Wen Yue. Shiyong xiandai hanyu yufa
(Practical grammar of Chinese), Beijing, 2015, p.36.)
S H A R Q M A S H ’ A L I
18
ўрганилган. Масалан, Хаматова А. А. “Слово-
образование в китайском языке” китобида
аффиксация ҳақида умумий маълумот бериб
ўтади. Хусусан, хитой тилида мавжуд бўлган
子
“zi”
，头
“tou”
，者
“zhe”
，儿
“er”
，巴
“ba”
，然
“ran”
，户
“hu”
，坦
“tan” суффикс-
ларининг умумий жиҳатларини баён этади.
А. А. Хаматованинг фикрига кўра,
儿
“er” суффикси кўп ҳолларда кичрайтирувчи
суффикс ҳисобланади.
儿
“er” суффикси ёр-
дамида отларни ясашнинг кўп моделлари
мавжуд. Хусусан, кичрайтирувчи ёки эрка-
лаш маъносини ифодалайдиган отларни
ясашда қўлланади:
小 孩 儿
“xiaohair” –
“болача”,
刀 儿
“daor” – “пичоқча”. Муал-
лифнинг ушбу фикри Сун Чайсюнинг “Хи-
той тилида сўз ясалиши” китобида кўрсатил-
ган биринчи функциясини тўлдириб келади.
Хитой тилида от ясайдиган, суффикс
вазифасида қўллана оладиган морфемалар
унчалик кўп эмас. Бироқ уларнинг баъзи-
лари сермаҳсуллиги билан ажралиб туради.
Масалан,
子
“zi” ва
儿
“er” суффикслари:
胖
子
“pangzi” – “семиз одам”,
脖子
“bozi” –
“бўйин”,
肚 子
“duzi” – “ошқозон”,
狮 子
“shizi” – “шер”, “арслон”,
燕 子
“yanzi” –
“қалдирғоч”,
蚊子
“wenzi” – “чивин”,
树林子
“shulinzi” – “ўрмон”,
帽 子
“maozi” – “бой
кийим”,
样 子
“yangzi” – “манзара”,
“намуна”,
日子
“rizi” – “кун”,
孩儿
“hair” –
“гўдак”,
棍 儿
“gunr” – “тахтача”,
门 口 儿
“menkour” – “йўлак”, “сурат”,
盖儿
“gair” –
“қопқоқча”,
包儿
“baor” – “тугун” ва б.
А. А. Хаматованинг фикрига кўра,
儿
“er”
суффиксининг кейинги функцияси “бошқа сўз
туркумларидан отларни ясаш”дан иборат
1
:
“Сифат→ от:
干
“gan” – “қуруқ” →
干儿
“ganr” – “қуритилган озиқ-овқатлар”,
尖
1
Xamatova A. Slovoobrazovaniye sovremennogo
kitayskogo yazika (The formation of modern Chinese
language), Moskow, 2003, p.189.
“jian” – “ўткир” →
尖儿
“jianr” – “учи”,
“тиғ”,
刺
“ci” – “санчмоқ” →
刺儿
“cir” –
“тиканак”, “зирапча”.
Феъл → от:
吃
“chi” – “емоқ” →
吃儿
“chir” – “егулик”, “овқат”,
滚
“gun” –
“думаламоқ”, “минмоқ” →
滚儿
“gunr” –
“айланма”, “бурилиш”.
Саноқ сўз → от:
个
“ge” – “дона” →
个儿
“ger” – “бўй”, “ўлчам”,
块
“kuai” – “бўлак”
→
块儿
“kuair” – “жой”, “ўрин”.
Буни Сун Чайсю “ўзак морфеманинг маъ-
носини аниқлаштириш” орқали ифодалайди
2
.
儿
“er” суффикси “бир бўғинли сўзнинг
фонетик структурасини ўзгартира олиш бо-
расидаги фикри бўйича Сун Чайсю ва
А. А. Хаматовада якдиллик кузатилади.
子
“zi” суффикси
儿
“er” суффикси каби
“бола” маъносидаги сўздан келиб чиққан ва
у умумий предметлик маъносига эга бўлган
отларни ясайди. Бу энг сермаҳсул морфе-
мадир. Бу жиҳатдан О. П. Фролованинг мо-
нографиясида келтирилган статистик маълу-
мотлар диққатга сазовордир
3
. Унинг ҳисоби
бўйича биологик атамашуносликда икки
子
“zi” ва
儿
“er” суффикс вазифасини бажара
оладиган морфемалар орасида
子
“zi” мор-
фемаси анча сермаҳсулдир.
儿
“er” морфе-
маси улушига фақат 16,5 фоиз атамалар
тўғри келса,
子
“zi” морфемасига 83,5 фоиз
атамалар тўғри келади.
Мазкур қўшимча генетик жиҳатдан
子
“zi” ўзаги билан боғлиқдир. Жэнь Сюэлян-
нинг далолат беришича, у кўп юз йилликлар
давомида мавжуд бўлиб, соф суффикс ҳи-
собланади.
2
孙常叙。汉语词汇。
-
长春，一九五六年。
-
页
151
。
(Xun Chanxui. Hanyu cihui (Lexicology of Chinese
language), Changchun, 2006, p.151.)
3
Frolova O.P. Slovoobrazovaniye v terminologicheskoy
leksike
sovremennogo
kitayskogo
yazika
(Word
formation in terminological vocabulary of modern
Chinese language), Novosibirsk, 1981.
S H A R Q M A S H ’ A L I
19
胡波刘
Ху Чженхуа
，文月
Венюе “
实用
现 代 汉 语 语 法
” – “Ҳозирги амалий хитой
тили” китобида ҳам аффиксация ҳақида фа-
қат от сўз туркумига оид сўзларнинг ясалиш
хусусиятлари ҳақида баён этилганда,
子
“zi”
，头
“tou”
，者
“zhe”
，儿
“er” суффикслари
мисол қилиб кўрсатилади. Хусусан, муаллиф
томонидан
儿
“er” суффиксининг бир нечта
хусусиятлари кўриб чиқилган. Бунда муал-
лиф от, феъл ва сифат негизли морфема-
ларни
儿
“er” суффикси билан бирга қўллаш
натижасида ҳосил бўлган сўзларни алоҳида
гуруҳларга бўлган. Хусусан, муаллиф от
негизига
儿
“er” суффикси бирикиши орқали
ҳосил бўлган отларни алоҳида гуруҳга ажра-
тиб, бу гуруҳ таркибидаги сўзларни учта
кичик гуруҳларга бўлиб,
儿
“er” суффикси
хусусиятларини қўриб чиққан. Хусусан, би-
ринчи гуруҳдаги от сўз туркумига оид бир
бўғинли сўзлар фақат
儿
“er” суффикси
билан бирга қўлланади. Масалан:
侄儿
“zhir”
– “хизматкор” сўзи. Баъзи от сўз туркумига
оид бир бўғинли сўзлар эса
儿
“er” суф-
фиксисиз қўлланилса, маъноси ўзгаради.
Масалан:
信
“xin” сўзи “хат” маъносига эга,
儿
“er” суффикси билан бирга қўлланилса,
信儿
“xin” – “янгилик” маъносини ифода-
лайди. Иккинчи гуруҳда от сўз туркумига
оид маълум бир бўғинли сўзлар
儿
“er”
суффикси билан ва усиз ҳам қўлланила
олади. Бунда уларнинг маъноси ўзгармайди.
Масалан:
花
“hua” ва
花儿
“huar” – гул,
鸟
“niao” ва
鸟儿
“niaor” – “қуш”,
歌
“ge” ва
歌
儿
“ger” – “қўшиқ” сўзлари.
儿
“er” суффикси
бу сўзларда фақат сўз шаклининг ўзгаришига
хизмат қилади. Учинчи гуруҳга оид бўлган
сўзлар
儿
“er” суффикси билан ва усиз ҳам
қўлланила олади, лекин бунда иккала сўзнинг
семантикасида ўзгаришлар кузатилади. Маса-
лан:
板儿
“banr” сўзи кичик ҳажмдаги, юпқа
тахтани ифодаласа,
儿
“er” суффиксисиз ушбу
сўз қалин ва катта ҳажмдаги тахта маъносига
эга бўлган сўзни билдиради.
胡 播 刘
Ху Болиё феъл ва сифат ўзак
морфемасига
儿
“er” суффикси бирикиши
орқали ҳосил бўлган отларни алоҳида гуруҳ-
га ажратиб, бу гуруҳ таркибидаги сўзларни
учта кичик гуруҳларга бўлиб,
儿
“er”
суффикси хусусиятларини қўриб чиққан
1
.
Хусусан, биринчи гуруҳдаги от сўз туркуми-
га оид бир бўғинли сўзлар [феъл + “
儿
” “er”
суффикси] конструкциясига асосланган ҳол-
да ҳосил бўлади, бунда феъл оддий ҳатти-
ҳаракатни билдиради. Масалан,
画
“hua” –
“чизмоқ” +
儿
“er” –
画儿
“hua” – “расм”;
包
“bao” – “ўрамоқ” +
儿
“er” –
包儿
“baor” –
“ўрам” каби сўзларнинг ҳосил бўлиши каби.
Иккинчи гуруҳдаги от сўз туркумига оид
бир бўғинли сўзлар [ҳам феъл +
儿
“er”
суффикси] конструкциясига асосланган ҳол-
да ҳосил бўлади. Бунда феъл морфемаси
хатти-ҳаракат қандай усул ёки инструмент
орқали содир бўлганлигини ифодаловчи
маънога эга бўлади. Масалан,
盖
“gai” –
“қопқоқ билан ёпмоқ” +
儿
“er” –
盖儿
“gair”
– “қопқоқ” сўзи. Учинчи гуруҳдаги от сўз
туркумига оид бир бўғинли сўзлар бир
бўғинли [сифат +
儿
“er” суффикси] конс-
трукциясига асосланган ҳолда ҳосил бўлади.
Масалан:
亮
“liangr” – “ёруғ” +
儿
“er” –
亮儿
“liangr” – “ёруғлик”;
空
“kong” – “бўш” +
儿
“er” –
空儿
“kongr” – “бўшлиқ” каби сўзлар.
Бундан ташқари, муаллиф маълум бир
кўп бўғинли сўзлар фақат
儿
“er” суффикси
билан бирга қўлланила олиши ҳақида гапи-
риб ўтади
2
ва бу сўзларни алоҳида гуруҳга
ажратади. Буларга қуйидагилар киради:
门脸
1
胡波刘，文月。实用现代汉语语法。
-
北京，
2015
。
-
页
39
。
(Hu Boliu, Wen Yue. Shiyong xiandai hanyu yufa
(Practical grammar of Chinese), Beijing, 2015, p.39.)
2
胡波刘，文月。实用现代汉语语法。
-
北京，
2015
。
-
页
40
。
(Hu Boliu, Wen Yue. Shiyong xiandai hanyu yufa
(Practical grammar of Chinese), Beijing, 2015, p.40.)
S H A R Q M A S H ’ A L I
20
儿
“menlianr” – “эшик юзаси”,
墨水儿
“mo-
shur” – “сиёҳ” каби сўзлар. Шу билан бирга,
маълум бир қўп бўғинли сўзлар
儿
“er”
суффикси билан ва мазкур суффикссиз ҳам
қўлланила олади. Бунда сўзнинг маъноси
ўзгармай,
儿
“er” суффикси сўзнинг шакл
ясовчиси сифатида хизмат қилади. Масалан:
项 链
儿
“xianlianr” – “занжир”
， 水 饺 儿
“shuijiaor” – “чучвара” сўзлари.
Хитой тили лексикологияси ва сўз ясали-
шига оид кўплаб ишларда
儿
“er” суффикси
ҳақида тегишли маълумотлар мавжуд. Олим-
лар мазкур сўз ясовчи морфеманинг қуйи-
даги тўрт асосий функциясини кўрсатиб
ўтади: ҳиссий коннотацияни ифодалаш, ўзак
морфеманинг маъносини аниқлаштириш,
ўзак морфеманинг категориясини ўзгарти-
риш ва бир бўғинли морфеманинг фонетик
тузилишини ўзгартириш. Қуйида айтиб
ўтилган функцияларнинг ифодаланиш хусу-
сиятларини кўриб чиқамиз.
Биринчи функция – ҳиссий коннотация-
ни ҳосил қилиш.
儿
“er” суффикси ўзак
морфема маъносига қўшимча ҳиссий бўёқ-
дорлик маъносини беради. Хусусан, объект
кичик ҳажмга эга эканлигини ифодалаш
учун ушбу суффиксдан кенг қўлланилади.
Бунда
儿
“er” суффикси кичрайтирувчи ёки
эркалатиш маъносидаги отларни ясайди.
Масалан:
盖
儿
“gair” – “қопқоқча” (
盖
“gai”
– “қопқоқ” сўзига
儿
“er” суффикси бирики-
ши орқали
盖
儿
“gair” – “қопқоқча” сўзи
ясалган).
儿
“er” суффикси орқали эркала-
тиш маъносига эга бўлган сўзлар ҳам яса-
лади, бироқ уларнинг миқдори нисбатан кам
учрайди. Масалан:
我的孩
儿
“wode hair” –
“Менинг болажоним”,
我的宝贝
儿
“wode
baobeir” – “Менинг дўмбоққинам” (“болаги-
нам”). Бундан ташқари, мазкур суффикс
орқали ясалган сўзлар камситувчи маънога
эга бўлиши мумкин. Масалан,
教 员 儿
1
“jiaoyuanr” – “узтозча”. Бу сўз қадимги Хи-
тойда муаллимга нисбатан менсимаслик
маъносида қўлланган.
Иккинчи функция – ўзак морфеманинг
маъносини аниқлаштириш. Мазкур аниқлик
турлича ифодаланади. Баъзида бу суффикс
ўзак морфеманинг маъно кўламини торайти-
риб уни аниқлаштиради, баъзида эса, аксин-
ча, аниқ маънога эга бўлган ўзак морфемадан
мавҳум маъноли сўзларни ясайди. Масалан,
口
“kou” – “тешик”, “туйнук” cўзига
儿
“er”
суффикси бирикиши натижасида
口儿
“kour”
– “кириш, чиқиш жойи” сўзи ҳосил бўлади.
路
lu” – “йўл” cўзига
儿
“er” суффикси бири-
киши натижасида “(
活）路儿
2
“huo”) lur” –
“(вазиятдан) чиқиш йўли” вужудга келади.
Учинчи функция – ўзак морфеманинг ка-
тегориясини ўзгартириш. Бу функция
儿
“er”
суффикси феъл ва адъектив морфемалардан
отларни ясаганда, ўз ўрнига эга бўлади.
Бунда отлар [A (феъл) +
儿
“er” = от]
конструкциясига таянган ҳолда ҳосил
бўлади. Масалан:
包
bao – “ўрамоқ” +
儿
er
=
包儿
baor – “ўрам”,
套
tao – “кийдирмоқ” +
儿
er =
套儿
taor – “чехол”
3
.
Тўртинчи функция – бир бўғинли морфе-
манинг фонетик структурасини ўзгартириш,
яъни хитой тилида баъзи бир бўғинли сўзлар
фақатгина
儿
“er” суффикси билан бирга
қўлланади ва бир бўғинли сўзни ҳосил
қилади. Масалан:
景儿
“jingr” – “кўриниш”,
“пейзаж” (
景
“jing” – “кўриниш” +
儿
“er”
суффикси),
簪儿
“zanr” – “соч шпилькаси” (
1
孙常叙。汉语词汇。
-
长春，一九五六年。
-
页
153
。
(Xun Chanxui. Hanyu cihui (Lexicology of Chinese
language), Changchun, 2006, p.153. )
2
现代汉语词典。
—
北京，
2015
。
-
页
888
。
(Xiandai
hanyu cidian (Dictionary of modern Chinese language),
Beijing, 2015, p.188.)
3
孙常叙。汉语词汇。
-
长春，一九五六年。
-
页
152
。
(Xun Chanxui. Hanyu cihui (Lexicology of Chinese
language), Changchun, 2006, p.152.
)
S H A R Q M A S H ’ A L I
21
簪
“zan” “шпилька” +
儿
“er” суффикси),
醭
儿
“bur” – “вино замбуруғи”, “моғор” (
醭
“bu” “замбуруғ” +
儿
“er” суффикси). Маз-
кур сўзлар
儿
“er” суффиксисиз қўлланил-
майди. Хитой тилида бундай тузилишга эга
бўлган сўзлар кўп эмас.
Юқорида айтиб ўтилган адабиётлардан
ташқари
郭 振 华
Гуо Дженхуа муаллиф-
лигида яратилган “
简明汉语语法
” – “Хитой
тили грамматикаси”,
甲 小 龙
Дзя Сияо-
лонгнинг “
汉语语法学
” – “Хитой тили грам-
матикаси”,
陈光磊
Чен Гуанглейнинг “
汉语
词法论
” – “Хитой тили грамматикаси ҳақида
мулоҳазалар”,
朱庆明
Чжу Чингминнинг “
实 用 语 法 分 析
” – “Амалий хитой тили
грамматикаси” китобида ҳам фақат от сўз
туркумига оид сўзлардаги аффиксация ҳоди-
саси ҳақида гапирилганда,
子
“zi”
，
头
“tou”
，者
“zhe”
，儿
“er” суффикслари
мисол қилиб кўрсатилади. Бошқа сўз тур-
кумларига оид сўзлардаги аффиксация
ҳодисаси ҳақида умумий маълумот берилиб,
мисоллар келтирилган. Бироқ, хитой тилида
аффиксацияга оид алоҳида адабиёт яра-
тилгани йўқ.
子
“zi” суффикси ёрдамида ҳам икки
бўғинли, ҳам уч бўғинли сўзлар ясалади.
Замонавий хитой тилининг далилий мате-
риалларини кўриб чиқамиз:
房子
“fangzi” –
“уй”, “бино”,
屋子
“wuzi – “хона”,
梯子
“tizi” –
“зина”,
炉子
“luzi” – “печка”,
院子
“yuanzi” –
“ҳовли”,
车子
“chezi” – “арава”,
轮子
“lunzi” –
“ғилдирак”,
桌子
“zhuozi” – “стол”,
椅子
“yizi”
– “стул”;
凳子
“dengzi” – “курси”,
柜子
“guizi”
– “жавон”,
袍 子
“paozi” – “чопон”,
帽 子
“maozi” – “бош кийим (шапка, шляпа)”,
裤子
“kuzi” – “шим”,
鞋子
“xiezi” – “оёқ кийим
(ботинка, туфли)”,
袜子
“wazi” – “пайпоқ”,
梳
子
“shuzi” – “тароқ”,
剪子
“jianzi” – “қайчи”,
扇 子
“shanzi” – “елпиғич”,
被 子
“beizi” –
“кўрпа”,
盒子
“hezi” – “қути”,
瓶子
“pingzi” –
“бутилка”,
刀 子
“daozi” – “пичоқ”,
筷 子
“kuaizi” – “овқат ейиш учун таёқча”,
勺 子
“shaozi” – “қошиқ”,
钉子
“dingzi” – “мих”,
鞭子
“bianzi” – “қамчи”,
哨子
“shaozi” – “ҳуштак”,
妻子
“qizi” – “хотин”,
孩子
“haizi” – “гўдак”,
“фарзанд”,
儿子
“erzi” – “ўғил”,
孙子
“sunzi” –
“набира”,
胖 子
“pangzi” – “бақалоқ”,
瘦 子
“shouzi” – “озғин (одам)”,
麻子
“mazi” – “чўтир
(одам)”,
鼻子
“bizi” – “бурун”,
脖子
“bozi” –
“бўйин”,
脑子
“naozi” – “мия”;
肚子
“duzi” –
“ошқозон”;
腰 子
“yaozi” – “буйрак”;
狮 子
“shizi” – “шер”, “арслон”;
兔子
“tuzi” – “қуён”;
鸭 子
“yazi” – “ўрдак”;
燕 子
“yanzi” –
“қалдирғоч”;
蚊 子
“wenzi” – “чивин”;
粒 子
“lizi” – “дон”, “зарра”;
树 林 子
“shulinzi” –
“ўрмон”;
树墩子
“shudunzi” – “тўнка”;
树叶子
“shuyezi” – “япроқ”;
两口子
“liangkouzi” – “эр-
хотин”;
小伙子
“xiaohouzi” – “йигит”, “ўспи-
рин”;
穷棒子
“qiongbangzi” – “қамбағал”, “қаш-
шоқ”;
花子
“huazi” – “гадой”;
骗子
“painzi” –
“алдоқчи”, “муттаҳам”, “қаллоб”;
狗 腿 子
goutuizi – “хизматкор”, “малай”;
日 子
rizi –
“кун”, “сана”;
样子
yangzi – “манзара”, “намуна”,
“андоза”;
单子
“danzi” – “рўйхат” ва бошқалар
1
.
Келтирилган тил материаллари шундан
далолат берадики,
子
“zi” суффикси ёрда-
мида ясалган сўзлар одамлар, ҳайвонлар,
инсон танаси аъзолари, уй-рўзғор асбоблари
ва ҳоказоларни билдиради.
Хитой тили лексик бирликларининг ички
таркибини таҳлил қилиб,
子
“zi” суффик-
сини
子
“zi” ўзак морфемасидан фарқлаш
лозим
2
. Ушбу морфемадан тухумча, донача
(заррача) маъносидаги, масалан,
鱼子
“yuzi”
– “икра” (балиқ тухуми);
蚕 子
“canzi” –
“қурт” (ипак қурти уруғи);
松子
“songzi” –
1
现代汉语词典。
—
北京，
2015
。
(Xiandai hanyu cidian
(Dictionary of modern chinese labguage), Beijing, 2015.)
2
胡波刘，文月。实用现代汉语语法。
-
北京，
2015
。
-
页
38
。
(Hu Boliu, Wen Yue. Shiyong xiandai hanyu yufa
(Practical grammar of Chinese), Beijing, 2015, p.38.)
S H A R Q M A S H ’ A L I
22
“кедр ёнғоғи”,
莲 子
“lianzi” – “нилуфар
уруғи” каби сўзлар ясалади.
Икки морфемалар ўртасидаги фарқ нафа-
қат морфологик, балки фонетик ҳамдир.
Ўзак морфема учинчи оҳангда талаффуз эти-
лади, суффиксал морфема эса редукцияга
учрайди ва натижада енгил оҳангда ўқилади.
子
“zi” суффиксининг икки бўғинли сўз-
лар билан бирга қўлланилиши замонавий
хитой тилида кенг тарқалган тенденция
ҳисобланади. Бу орқали сўзнинг оғзаки
нутқда қўлланиладиган шакли вужудга кела-
ди. Бунда суффикснинг қўлланилиши сўз-
нинг маъносига таъсир қилмайди. Масалан,
“қария” сўзи хитой тилида уч бўғинли сўз
老
头 子
“laotouzi” ва икки бўғинли сўз
老
头
“laotou” орқали ифодаланади. Ёки “ўр-
мон” сўзини мисол тариқасида олсак: мазкур
сўз ҳам хитой тилида уч бўғинли сўз
树林子
“shulinzi” ва икки бўғинли сўз
树林
“shulin”
орқали ифодаланади.
子
“zi” ва
儿
“er” суффикслари ўз функ-
цияларига кўра ўхшаш, аммо
儿
“er” эрка-
латиш маъносини англатса,
子
“zi” камси-
тиш, менсимаслик маъноларини ифодалай-
ди. Қуйида келтирилган мисоллар далил
сифатида хизмат қилади:
1)
来了一个老头儿
“Laile yige laotour” –
“Қандайдир қария келди”;
2)
瞧，这位老头子多讨厌呢
! “Qiao, zhe
wei zao laotouzi duo taoyan ne!” – “Буни
қаранглар, жонга тегди-ку бу хира чол!
1
”
Биринчи мисолда
老头
“laotou” – “қария”
сўзи
儿
“er” суффикси билан қўлланилган ва
老头儿
“laotour” сўзини ҳосил қилиб, ёши
улуғ инсонга ҳурмат маъносини ифодалайди
ва “қария” деб таржима қилинади. Иккинчи
мисолда эса,
老头
“laotou” – “қария” сўзи
子
“zi” суффикси билан қўлланилган ва
老头子
“laotouzi” сўзини ҳосил қилиб, ёши улуғ
инсонга нисбатан менсимаслик, камситиш
1
Xamatova A. Slovoobrazovaniye sovremennogo
kitayskogo yazika (The formation of modern Chinese
language), Moskow, 2003, p.189.
маъносини ифодалайди ва “қари чол” деб
таржима қилинади.
Бироқ,
儿
“er” ва
子
“zi”ли ҳамма сўз
жуфтликлари ҳам бундай ижобий ва салбий
оппозицияни ташкил қилмайди. Биринчи-
дан,
儿
“er” ва
子
“zi”ли шундай сўзлар мав-
жудки, улар умуман синонимик жуфтлик-
ларни ташкил этмайдилар, улар ёрдамида
ҳосилаларнинг дифференциацияси содир
бўлади. Масалан:
座儿
“zuor” сўзи
座
“zuo”
– “жой” негиз сўзи ва
儿
“er” суффиксидан
ташкил топган бўлиб, “умумий жой” маъно-
сини билдирса,
座子
“zuozi” сўзи
座
“zuo” –
“жой” негиз сўзи ва
子
“zi” суффикс орқали
ясалиб, аниқ жойни – “велосипед”, “мото-
цикл”даги ўриндиқни билдиради. Иккинчи-
дан, синонимик жуфтликни ташкил этади-
ган, аммо бу жуфтлик таркибида оппозиция-
ни ташкил этмайдиган жуда кўп сўзлар ҳам
мавжуд, масалан:
片 儿
“pianr” ва
片 子
“pianzi” – карточка, тахтача;
数儿
“shur” ва
数子
“shuzi”– сон, рақам ва ҳ.к.
儿
“er” ва
子
“zi” суффикслари ҳосилаларга киритадиган
ҳиссий-баҳоловчи маъно ҳамма ҳолларда
ҳам намоён бўлмаслиги, кўпроқ бу ҳол
шахсни англатувчи отларда содир бўлиши,
предметларни англатувчи отларни ҳам ясаш-
да ҳиссий-баҳоловчи маъно ва ҳатто семан-
тик дифференциация содир бўлиши ҳам
мумкинлиги ойдин кўриниб турибди. Маса-
лан:
门儿
“menr” – эшик;
门子
“menzi” –
туйнук, протекция, қўл
2
.
儿
“er” суффикси ҳам нарса-предмет маъ-
носини ифодаловчи отларни ҳосил қилади.
Бу суффикснинг этимологик асоси
儿
“er”
“ўғил” морфемасидир. Хитой тилида мазкур
суффикс орқали ясалган от сўз туркумига
оид сўзлар суффикслар орқали ясалган лексик
бирликларга қараганда кам миқдорни ташкил
қилади. Шулардан мисол тариқасида қуйидаги
сўзларни келтирамиз:
景 儿
“jingr” – “ман-
2
现代汉语词典。
—
北京，
2015
。
-
页
934
。
(Xiandai
hanyu cidian (Dictionary of modern chinese labguage),
Beijing, 2015, p.934.)
S H A R Q M A S H ’ A L I
23
зара”, “пейзаж”,
簪儿
“zanr” – “соч тўғноғич”;
爪儿
“zhuar” – “чангал”, “панжа”;
醭儿
“bur” –
“шароб замбуруғи” (“моғор”, “пўпанак”).
儿
“er” суффиксининг хусусиятлардан
бири бу – мазкур суффикс бошланғич сўз
маъносини ўзгартиради, масалан:
小 人
“xiaoren” – “паст, тубан киши” →
小人 儿
“xiaorenr” – “кичкина одам”,
白面
“baimian”
– “оқ ун”, “буғдой уни” →
白面儿
“baimianr”
– “героин”,
本
“ben” – “илдиз”, “асос” →
本
儿
“benr” – “капитал”,
消 息
“xiaoxi” –
“янгиликлар” →
消息儿
“xiaoxir” – “ишга
туширувчи педаль”.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, хи-
той тилининг адабий тили сифатида Пекин
шеваси (путунхуа) меъёр сифатида қабул
қилинган. Путунхуага хос хусусиятлардан
бири эса
儿
“er” суффиксининг отларга оид
сўзлар охирида ишлатилиши ҳисобланади.
Бунда мазкур суффикс қўлланилишининг
хусусиятлари сўзловчининг оҳангини юмша-
тиш ва нарса-ҳодисанинг ҳажми кичик экан-
лигини белгилашдан иборат бўлади.
子
“zi” суффикси ҳақида баён этадиган
бўлсак, айтиб ўтиш жоизки,
子
“zi” суф-
фикси шакли ва мазмуни бўйича кўп
жиҳатдан
儿
“er”га ўхшаш, бироқ
儿
“er”
суффиксидан бир нечта муҳим фарқларга
ҳам эга. Гарчи мазкур суффикс этимологик
жиҳатдан “бола”ни англатса ҳам, кичрайти-
рувчи тусга эга эмас. Унинг асосий функ-
цияси – отларни ясаш.
子
“zi” ва
儿
“er”
суффикслари турли хил сўз негизлари билан
бирга қўлланади. Хусусан:
а) Исмий ўзак
子
“zi” суффикси билан
бирга от сўз туркумига оид сўзни ҳосил
қилади. Бу конструкция [А (от)+
子
“zi” = от]
сифатида ифодаланади. Масалан:
刀
“dao”
(“пичоқ”) ўзак морфемаси
子
“zi” суффикси
билан
刀子
“daozi” – “пичоқ ” сўзини ҳосил
қилади. Қуйидаги мисоллар айнан юқорида
кўрсатиб ўтилган конструкция орқали ясал-
ган:
本子
“benzi” – “дафтар”
，桌子
“zhuozi”
– “стол”,
树林子
“shulinzi” – “ўрмон”
，筷子
“kuaizi” “таёқча” – ва бошқалар. Сўз неги-
зига
子
“zi” суффикси қўшилиши орқали сўз
маъносининг конкретлашуви ва уни оғзаки
нутқга хос шаклга эга бўлишига олиб келади.
Хусусан, “Менда битта дафтар бор” гапи
мисолида кўриб чиқадиган бўлсак: “
我有一
本本子
” “Wo you yi ben benzi”. Мазкур гапда
本
“ben” морфемаси ҳам ҳисоб сўз, ҳам от
сўз туркумига оид бўлган сўз таркибида
қўлланилган.
本
“ben” морфемасининг туб
маъноси “негиз, асос, илдиз” демакдир.
Ушбу морфеманинг хусусияти шундан
иборатки, у ҳам ҳисоб сўз ҳисобланади ва,
шу билан бирга,
子
“zi” суффикси билан
бирга қўлланганда, от сўз туркумига оид
сўзларни ҳосил қила олади. Мазкур морфема
“китоб”, “журнал”, “дафтар” сўзларига ҳи-
соб сўз бўлиб хизмат қилади. Ҳисоб сўз
вазифасида мазкур морфема якка ҳолда ёки
тегишли рақам билан биргаликда предмет
миқдорини белгилаб бериш учун қўллани-
лади. Алоҳида таъкидлаб ўтиш керакки,
хитой тилида ҳар бир от сўз туркумига оид
сўз рақам билан бирга қўлланилганда,
предмет миқдори доимо тегишли ҳисоб сўз-
лар билан бирга ифодаланади, яъни [ра-
қам+ҳисоб сўз+от] конструкциясига таянган
ҳолда. Ушбу мисолда
一
“yi” – “бир” рақами
本
“ben” ҳисоб сўз билан бирга қўлланилган
ва “битта” маъносидаги сўзни ҳосил қилган.
От сўз туркумига оид сўз вазифасида эса
“дафтар” маъносини билдириб, [А (от)+
子
“zi” = от] конструкциясига асосланган ҳолда
本子
“benzi” шаклига эга сўзни ҳосил қилган.
Шу билан бирга,
子
zi суффикси предмет
маъносидаги исмий негизлар билан бирга
қўлланилса, сўзларнинг абстракт маъно касб
этишига ҳам олиб келади. Масалан:
路
lu
“йўл” ва
路子
luzi – “чиқиш”, “усул”. Бошқа
S H A R Q M A S H ’ A L I
24
бир мисол:
面
mian “юз” ва
面子
mianzi
1
–
“яхши ном”, “олийжаноблик”. Бундан таш-
қари,
子
zi суффикси орқали от сўз турку-
мига оид сўзнинг бошланғич маъносининг
ўзгариши ҳам кузатилади. Масалан:
口
kou
“оғиз” +
子
“zi” суффикси →
口 子
kouzi
“жароҳат”,
月
yue “ой” +
子
“zi” суффикси →
月子
“yuezi” “туғишдан кейинги давр” (30
кунни ўз ичига олади). Бу хусусиятлар
儿
“er” суффиксига хос эмас.
Исмий ўзак
儿
“er” суффикси билан бирга
от сўз туркумига оид сўзни ҳосил қилади, бу
конструкция [А (от)+
儿
“er” = от] сифатида
ифодаланади:
旗儿
“qir” – “байроқча” (
旗
“qi”
“байроқ” сўзига
儿
“er” суффикси бирикиши
орқали
旗儿
“qir” – “байроқча” сўзи ясалган),
刀 儿
“daor” – “пичоқча” (
刀
dao “байроқ”
сўзига
儿
“er” суффикси бирикиши орқали
刀
儿
“daor” – “пичоқча” сўзи ясалган).
儿
“er”
суффикси кичрайтириш маъносини ифодалаш
учун хизмат қилади.
б) Сифат ўзак
子
“zi” суффикси ёки
儿
“er”
суффикси билан бирга от сўз туркумига оид
сўзни ҳосил қилади, бу конструкция [А (сифат)
+
子
zi =от], [А (сифат) +
儿
er = от] сифатида
ифодаланади. Масалан:
胖
pang – “семиз” +
子
zi =
胖子
pangzi – “семиз” (объект, предмет),
黑
hei – “қора” +
子
zi =
黑子
heizi “қора доғ”,
瘦
shou – “озғин” +
子
zi =
瘦子
shouzi –
“озғин”,
短
“duan” – “калта” +
儿
er =
短儿
“duanr” – “камчилик”,
亮
“liang” “ёрқин” +
儿
er =
亮 儿
“liangr” – “ёруғлик”,
干
“gan” –
“қуруқ” +
儿
er =
干儿
“ganr” – “туршак”.
в) Феъл ўзак
子
zi ёки
儿
“er” суффикси
билан бирга от сўз туркумига оид сўзни
ҳосил қилади, бу конструкция [А (феъл) +
子
“zi” =от], [А (феъл) +
儿
“er” =от] сифатида
1
现代汉语词典。
—
北京，
2015
。
-
页
947
。
(Xiandai
hanyu cidian (Dictionary of modern chinese labguage),
Beijing, 2015, p.947.)
ифодаланади. Масалан:
拍
pai – “урмоқ” +
子
zi =
拍 子
“paizi” – “ракетка”,
剪
jian
“қирқмоқ” +
子
“zi” =
剪子
“jianzi” – “қайчи”,
盖
“gai” – “ёпмоқ” +
儿
“er” =
盖儿
“gair” –
“қопқоқ”,
包
“bao” – “ўрамоқ” +
儿
“er” =
包
儿
“baor” – “ўрам”
2
.
г) Саноқ сўз
子
“zi” суффикси билан
бирга от сўз туркумига оид сўзни ҳосил
қилади, бу конструкция [А (саноқ сўз) +
子
“zi” =от] сифатида ифодаланади. Масалан:
堆
“dui” – “тўда” +
子
“zi” =
堆子
duizi –
“тўда”, “қашшоқлар квартали”. Юқорида кўр-
сатиб ўтилган мисолларда сўзнинг биринчи
компоненти предметнинг нима мақсадда қўл-
ланилиши, унинг амалий функциясини ифода-
ловчи маънони ифодалайди.
Кузатишларимиз
шуни
кўрсатадики,
саноқ сўз
儿
“er” суффикси билан бирга ке-
либ, от сўз туркумига оид сўзни ҳосил
қилади, бу конструкция [А (саноқ сўз) +
儿
“er” = от] сифатида ифодаланади. Масалан:
块儿
“kuar” – “бўлак” сўзини мисол тариқа-
сида олсак. Ушбу сўз ўзагини
块
“kuai”
морфемаси ташкил қилиб, у одатда фақат
[рақам+ҳисоб сўз+от] конструкциясига асос-
ланган ҳолда қўлланади ва от сўз туркумига
оид сўзнинг қанча миқдорга эга эканлигини
ифодалайди. Масалан,
三 块 面 包
“san kuai
mianbao” – “уч бўлак нон”. Бунда
块
“kuai”
ва
块
“kuair” бир ҳил маънога эга бўлади.
Бироқ, баъзи ҳисоб сўзлар
儿
“er” суффикси
билан бирга қўлланганда ҳосил бўлган от
сўз туркумига оид сўзнинг маъноси сўзнинг
ўзак морфемасидан фарқ қилади. Масалан:
个
“ge” морфемаси – “дона” маъносига эга
бўлиб, хитой тилида барча от сўз туркумига
оид сўзлар билан бирга қўлланила олади ва
универсал морфема ҳисобланади. Лекин
儿
2
孙常叙。汉语词汇。
-
长春，一九五六年。
-
页
152
。
(Xun Chanxui. Hanyu cihui (Lexicology of Chinese
language), Changchun, 2006, p.152.
)
S H A R Q M A S H ’ A L I
25
“er” суффикси билан бирга янги маънодаги
个儿
“ger” – “бўй” сўзни ҳосил қилади.
Бундан ташқари, рақамлардан кейин ҳам
儿
“er” суффиксини қўллаган ҳолда от сўз
туркумига оид сўзлар ҳосил бўлади. Бу
ҳолат
子
“zi” суффикси билан кузатилмайди.
Бу сўзлар, одатда, тартиб бўйича фарзандлар
кетма-кетлигини билдиради. Масалан:
三儿
“sanr” – “учинчи фарзанд”,
四儿
“sir” – “тўр-
тинчи фарзанд”. Бироқ
一
“yi” – “бир” ва
二
“er” – “икки” рақамлар бундан мустасно,
улар хеч қачон
一儿
“yiner”
，二 儿
“erer”
шаклида қўлланилмайди. Сабаби, хитой
тилида кўплаб омоним сўзлар мавжуд,
уларнинг нафақат ўқилиши, балки оҳанги
ҳам бир хил бўлиб, сўзлар маъносини ифо-
далаганда тушунмовчиликка олиб келиши
мумкин, шу сабабдан ҳам бундай ҳолларни
олдини олиш мақсадида юқоридаги сўзлар “
儿
” “er” суффикси билан бирга қўлланил-
майди. Масалан, “yiner” бўғини “чақалоқ”
маъносини ифодалайди, шу сабабдан ҳам,
“биринчи фарзанд” маъносидаги сўз
一 儿
“yiner” шаклида эмас, балки
第
“di” префик-
си орқали ифодаланади:
第一个孩子
“di yige
haizi” – “биринчи фарзанд”.
Юқорида айтиб ўтилганлардан келиб
чиққан ҳолда, хулоса қилиш мумкинки:
1)
子
“zi” суффикси ёрдамида ҳам икки
бўғинли, ҳам уч бўғинли сўзлар ясалади;
儿
“er” суффикси ёрдамида эса икки, уч ва тўрт
бўғинли сўзлар ясалади;
2) Хитой тилида
子
“zi” суффикси ишти-
рок этган от сўз туркумига оид сўзларни
ясашда хизмат қилувчи тўртта конструкция
мавжуд, булар: [А (от) +
子
“zi” = от], [А
(сифат) +
子
“zi” = от], [А (феъл) +
子
“zi” =
от], [А (саноқ сўз)+
子
“zi” = от].
儿
“er”
суффикси иштирок этган конструкция
бештани ташкил қилади, булар: [А (от) +
儿
“er” = от], [А (сифат) +
儿
“er” = от], [А
(феъл) +
儿
“er” = от], [А (саноқ сўз)+
儿
“er”
= от], [А (рақам) +
儿
“er” = от];
3) Баъзи от сўз туркумига оид сўзлар
子
“zi” ёки
儿
“er” суффикси билан бирга
қўлланилса, сўзнинг бошланғич маъноси-
нинг ўзгаришига олиб келади;
4)
子
“zi” ва
儿
“er” суффикслари ўз
функцияларига кўра ўхшаш, аммо
儿
“er”
эркалатиш маъносини англатса,
子
“zi”
камситувчи, менсимаслик маъносини ифода-
лайди;
儿
“er” кичик ҳажмдаги объектни
ифодаласа,
子
“zi” аксинча – катта ҳажмдаги
объектни билдиради;
5)
子
“zi” суффикси предмет маъносидаги
исмий негизлар билан бирга қўлланилса,
сўзларнинг абстракт маъно касб этишига
ҳам олиб келади,
儿
“er” суффикси бу хусу-
сиятга эга эмас;
6)
子
“zi” суффикси ва
子
“zi” морфемаси
ўртасида ҳам морфологик, ҳам фонетик фарқ
мавжуд. Ўзак морфема учинчи оҳангда та-
лаффуз этилади, суффиксал морфема эса
редукцияга учрайди ва натижада енгил
оҳангда ўқилади;
7)
儿
“er” суффикси сўзловчининг оҳан-
гини юмшатиш ва нарса-ҳодисани ҳажми
кичик эканлигини белгилаш хусусиятига эга,
子
“zi” суффикси бу хусусиятга эга эмас;
8)
子
“zi” суффикси ҳам,
儿
“er” суф-
фикси ҳам янги сўз ҳосил қилиш ва сўз
шаклини ўзгартириш хусусиятига эга.
