“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
156
5/2020
(№
00049)
“АҚЛЛИ” ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ – ХОРИЖ ТАЖРИБАСИ ВА
ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР
Абдуллаева Ирода Махмуджановна
ТДИУ “Рақамли иқтисодиёт ва ахборот технологиялари” кафедраси
доценти, и.ф.н.
Аннотация:
Ушбу мақолада қишлоқ хўжалигида хориж тажрибаси тахлил қилиниб,
ушбу сохага “ақлли” техник қурилмалар ва инновацион технологияларни жорий этиш ва
улардан самарали фойдаланиш йўллари кўрсатилган.
Аннотация:
В данной статье
анализируется зарубежный опыт совершенствования
сельского
хозяйства. Также
показаны способы внедрения и эффективного использования
инновационных технологий в этой сфере.
Abstract:
This article analyzes the foreign experience of improving agriculture. It also shows
the ways to implement and effectively use innovative technologies in this area.
Калит сўзлар
:
“Ақлли” қишлоқ хўжалиги технологиялари
,
дронлар,
рақамли
технологиялар,
булутли технология, онлайн ресурс, Интернет, компьютер, веб
-
сaйт,
дастур
.
Кириш
“Ақлли”
қишлоқ
хўжалиги
,
ҳосилдорликни
ва
чорвачилик
маҳсулдорлигини
сезиларли
даражада
оширади
,
харажатлар
ва
ишлаб
чиқариш
харажатларини
камайтиради
.
Ушбу
соҳанинг
дунёда
жадал
ривожланиши
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шaвкaт Мирзиёев 2020 йил 24
январь
куни Олий Мажлисга йўллаган Мурожаатномасидa тaъкидлaгaнидек, “Тараққиётга
эришиш учун рақамли билимлар ва замонавий ахборот технологияларини
эгаллашимиз зарур ва шарт. Бу бизга юксалишнинг энг қисқа йўлидан бориш
имкониятини беради. Зеро, бугун дунёда барча соҳаларга ахборот технологиялари
чуқур кириб бормоқда.
Рақамли технологиялар нафақат маҳсулот ва хизматлар сифатини оширади,
ортиқча харажатларни камайтиради. Шу билан бирга, мени жуда қаттиқ ташвишга
соладиган ва безовта қиладиган энг оғир иллат –
коррупция балосини йўқотишда ҳам
улар самарали воситадир. Буни барчамиз теран англаб олишимиз даркор”
1
.
Ўзбекистоннинг
аграр
сектори
учун
жиддий
қийинчиликларни
келтириб
чиқармоқда
,
чунки
қулай
табиий
шароитларга
қарамай
,
биз
ўз
маҳсулотларимизни
ишлаб
чиқариш
ва
сотишда
ҳали
ҳам
етарлича
рақобатдош
эмасмиз
.
Бу
муаммо
бутун
Ўзбекистон
иқтисодиёти
учун
ўта
жиддийдир
,
чунки
Ўзбекистонда
республика
аҳолисининг
ярми
қишлоқ
жойларда
истиқомат
қилади
,
меҳнатга
лаёқатли
аҳолининг
1/4
қисмидан
кўпроғи
қишлоқ
хўжалигида
банд
бўлиб
,
бу
ялпи
ички
маҳсулотнинг
деярли
ярмини
ташкил
этади
.
1
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январда Олий Мажлисга йўллаган
Мурожаатномаси.// «Халқ сўзи», 2020 й., 25 январь.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
157
5/2020
(№
00049)
Сўнгги
йилларда
Ўзбекистонда
қишлоқ
хўжалигини
ривожлантириш
,
қишлоқ
хўжалигига
замонавий
инновацион
технологияларни
жорий
этиш
бўйича
жуда
жиддий
ва
самарали
чоралар
кўрилмоқда
.
Ушбу
ёъналишдаги
кейинги
ютуқлар
секторнинг
рақобатбардошлигини
оширади
ва
мавжуд
муаммоларни
янги
имкониятларга
айлантиради
.
Аммо
бу
ҳозирда
дунёнинг
бошқа
мамлакатларида
қўлланилаётган
қишлоқ
хўжалиги
технологиялари
ва
инновацияларини
ишлаб
чиқиш
ва
жорий
этишни
талаб
қилади
.
Қуйида
ушбу
йўналишдаги
хорижий
тажрибаси
тақдим
этилади
[4].
Иқтисодиётнинг
етакчи
тармоқларида
умумий
технологик
ривожланишнинг
юқори
даражасига
эришган
мамлакатлар
қишлоқ
хўжалигидаги
эришган
кўрсаткичлари
қуйида
келтирилган
[2] (
жадвал
).
Жадвал
Иқтисодиётнинг
етакчи
тармоқларида
умумий
технологик
ривожланишнинг
юқори
даражасига
эришган
давлатлар
Технологик соҳа
Етакчи давлатлар рейтинги
1
2
3
4
5
Қишлоқ
хшжалиги
АҚШ
Хитой
Ҳиндистон
Бразилия
Япония
Тиббиёт,
биотехнологиялар
АҚШ
Буюк
Британия
Германия
Япония
Хитой
Нанотехнологиялар,
Янги материаллар
АҚШ
Япония
Германия
Хитой
Буюк
Британия
Энергетика
АҚШ
Германия
Япония
Хитой
Буюк
Британия
Мудофаа,
Хавфсизлик
АҚШ
Россия
Хитой
Израиль
Буюк
Британия
Электроника,
компьютер хотираси
АҚШ
Япония
Хитой
Жанубий
Корея
Германия
ДТ
,
ахборотни
бошқариш
АҚШ
Ҳиндистон
Хитой
Япония
Германия
Автмобил саноати
Япония
АҚШ
Германия
Хитой
Жанубий
Корея
Авиация, темир йўл
транспорти
АҚШ
Япония
Хитой
Германия
Франция
“Ақлли” қишлоқ хўжалиги технологиялари
.
"Интернет буюмлари" (
Internet of
Things - IoT) -
бу
турли
хил
"
ақлли
қурилмалар
"
орқали
бошқарув
ва
назорат
жараёнларини
автоматлаштириш
ва
уларда
одамларнинг
иштирокини
сезиларли
даражада
камайтириш
имконини
берадиган
турли
хил
қурилмалар
ва
машиналар
ўртасидаги
ўзаро
таъсир
ва
маълумот
алмашиш
тизимидир
.
ИоТ
технологияларини
қишлоқ
хўжалигида
қўллаш
соҳаларига
қуйидагиларни
киради
:
Ақлли
деҳқончилик
;
Ақлли
фермалар
;
Ақлли
иссиқхоналар
;
хом
ашёни
бошқариш
;
қишлоқ
хўжалиги
маҳсулотларини
сақлаш
;
қишлоқ
хўжалиги
транспортини
бошқариш
; "Big Data"
ва
бошқалар
[4].
"
Ақлли
"
иссиқхоналар
ўғитлар
,
кимёвий
моддалар
,
сувдан
самаралироқ
фойдаланишга
имкон
беради
,
шунингдек
экинларни
парвариш
қилиш
ва
инсон
омиллари
туфайли
ёъқотишларни
камайтириш
учун
зарур
бўлган
ходимлар
сонини
оптималлаштиради
.
Мутахассисларнинг
фикрига
кўра
, "
ақлли
"
иссиқхоналарнинг
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
158
5/2020
(№
00049)
жаҳон
бозори
иссиқхона
иншоотлари
умумий
сонининг
3
фоизидан
ошмаса
ҳам
,
уларнинг
сони
ҳар
йили
9
фоизга
ўсиб
бормоқда
. "
Ақлли
"
иссиқхоналар
сизга
бутун
суғориш
жараёнини
ва
микроиқлимни
бошқариш
имкониятини
беради
.
Бундан
ташқари
,
ишлаб
чиқарилган
маҳсулотнинг
сифатини
ошириш
ва
харажатларни
камайтириш
билан
ҳосилни
20-40%
га
ошириши
мумкин
бўлган
барча
тизимларнинг
рентАбеллиги
ва
сифатини
кузатиб
бориш
мумкин
Ақлли
фермалар
уй
ҳайвонларининг
маҳсулдорлигини
ва
маҳсулот
сифатини
яхшилаши
,
шунингдек
харажатларни
камайтириши
мумкин
.
Олимларнинг
фикрига
кўра
,
анъанавий
усулларга
асосланган
чорвачилик
ҳозирги
шаклда
унчалик
самарали
эмас
,
чунки
сайёра
ерларининг
учдан
бир
қисми
чорва
моллари
билан
боқилмоқда
,
экинда
эса
ҳайвонлар
етиштирилган
доннинг
катта
қисмини
ейишади
.
Боқиш
,
соғиш
ва
ҳайвонларнинг
соғлиғини
назорат
қилиш
учун
автоматлаштирилган
тизимлардан
фойдаланиш,
мутахассисларнинг
фикрига
кўра
сут
соғиб
олиш
ҳажмини
30-40
фоизга
ошириш
ва
мавжуд
озуқа
базасидан
унумли
фойдаланиш
имконини
беради
.
Бундан
ташқари
,
ветеринария
хизматларининг
самарадорлигини
ошириш
бўйича
технологик
ечимлар
мавжуд
,
бу
сизга
шахсий
ветеринария
қайдларини
,
ҳайвонларнинг
ягона
маълумотлар
базасини
ва
ҳайвонлар
эгаларининг
қайдларини
юритишга
имкон
беради
.
Масалан
,
чип
асосида
ҳайвоннинг
"
электрон
паспорти
"
яратилади
,
ўқиш
жараёнида
олинган
маълумотлар
маълумотлар
базасини
замонавий
ветеринария
назоратини
таъминлайди
.
Сабзавот
ва
мевалар
учун
"
ақлли
"
омборлар
реал
вақт
режимида
(
сақлаш
ҳарорати
,
намлик
даражаси
,
карбонат
ангидрид
таркиби
)
махсус
сақланган
алгоритмлардан
фойдаланган
ҳолда
сақлаш
пайтида
маҳсулотнинг
ҳолатини
кузатишга
имкон
беради
,
бу
тўғри
қарор
қабул
қилишга
ёрдам
беради
.
Агар
шартлар
бузилган
бўлса
,
тизим
вазиятни
тузатади
ва
омбор
эгасининг
ўзгариши
ҳақида
хабар
беради
.
Қишлоқ
хўжалиги
маҳсулотларини
қайта
ишлаш
ва
сақлаш
бўйича
яратилган
технологик
ечимлар
,
бу
жараёнларни
автоматлаштириш
ходимларнинг
харажатларини
камайтиради
ва
йиғиб
олинган
ҳосилни
сақлаш
шароитларини
яхшилайди
.
“Ақлли”
техник
қурилмалар
.
Учувчисиз
самолётлар
(
дронлар
)
ва
мультикоптерлар
(
қуадро
-,
ҳеха
-,
о
c
то
c
оптерс
),
шунингдек
қанотли
дронлар
кенг
фойдаланилади
.
Дронлардан
кўпинча
катта
майдонларни
хариталаш
мақсадида
фойдаланилади
.
Шунингдек
,
улар
майдонларнинг
электрон
3
Д
хариталарини
яратишга
,
ўғитлаш
кўрсаткичларини
ҳисоблаш
,
далаларни
текшириш
ва
ҳосилнинг
ҳолатини
кузатиш
,
транспорт
ва
қишлоқ
хўжалиги
техникаларининг
ишлашини
кузатиш
,
ерларни
ҳимоя
қилиш
,
далаларга
ўсимликларни
ҳимоя
қилиш
воситалари
ва
ўғитларни
қўллаш
ва
ҳоказоларни
бажариш
мумкин
.
Дронлар
томонидан
олиб
борилган
мониторинг
нафақат
экинлар
,
балки
бегона
ўтлар
тўғрисида
ҳам
маълумот
бериши
мумкин
,
масалан
,
уларнинг
турғунлиги
ва
турларнинг
таркиби
кабилар
.
Учувчисиз
самолётлардан
суратга
олиш
орқали
термограммалар
тузиш
мумкин
,
улар
ўсимликлар
ҳарорати
,
айниқса
,
қурғоқчиликда
қуриш
даражасини
аниқлашда
керак
бўлади
.
Шу
билан
бирга
,
мутахассисларнинг
фикрига
кўра
,
учувчисиз
самолётлар
камида
10
минг
гектар
ерга
хизмат
қилиши
мумкин
.
Шу
сабабли
,
кичик
фермерлар
учун
ушбу
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
159
5/2020
(№
00049)
турдаги
хизматларни
кўрсатишга
ихтисослашган
аутсорсинг
компаниялари
хизматларидан
фойдаланиш
фойдалироқ
.
Дронлар
АҚШ
,
Европа
,
Бразилия
,
Аргентина
ва
бошқа
мамлакатлар
қишлоқ
хўжалигида
фаол
қўлланилади
,
аммо
улар
Хитойда
энг
кўп
ишлатилади
ва
дронлар
ишлаб
чиқаришда
етакчи
ўринни
эгаллайди
.
Масалан
,
Ҳито
компанияси
DJI
бўйича
2015-
йилда
глобал
дрон
бозорининг
2/3
қисмини
эгаллаб
олган
.
Назорат
пунктларида
ерга
ўрнатилган
датчиклар
(
сенсорлар
)
тупроқнинг
хусусиятларини
аниқлаш
тизимининг
асоси
бўлиб
,
масалан
,
рельеф
гетерогенлигини
,
тупроқ
турларини
,
ёритишни
,
об
-
ҳавони
,
бегона
ўтлар
,
паразитларни
аниқлаш
ва
қарор
қабул
қилиш
учун
фойдаланувчига
бу
ҳақда
дарҳол
маълумот
бериш
.
Шундай
қилиб
,
дала
ичига
сезиларли
масофада
жойлаштирилган
ва
тармоққа
бирлаштирилган
датчиклари
экинлар
ҳолати
,
хусусан
,
намлик
,
ҳарорат
,
бегона
ўтларнинг
тарқалиш
даражаси
,
ўсимликларнинг
ўсиши
фазалари
ва
ҳоказоларни
сайтдан
чиқмасдан
олиш
имконини
беради
.
Ер
усти
мосламалари
билан
биргаликда
тупроқнинг
физик
ва
кимёвий
хусусиятларини
ўлчайдиган
симсиз
алоқа
билан
таъминланган
датчиклар
,
шунингдек
автоном
об
-
ҳаво
станциялари
фермерни
ёки
агрономни
ҳамда
замонавий
"
ақлли
"
машиналарни
тўғри
қарор
қабул
қилиш
учун
зарур
бўлган
маълумотларнинг
тўлиқ
тўпламлари
билан
таъминлайдиган
тизимни
яратиши
мумкин
.
Кўп
вазифаларни
бажарадиган
роботлар
(
робот
машиналари
)
қишлоқ
хўжалигида
тез
суръатлар
билан
оммалашмоқда
. Tractica konsalting
компаниясининг
маълумотларига
кўра
, 2024
йилга
келиб
қишлоқ
хўжалигига
мўлжалланган
роботларни
етказиб
бериш
2016
йил
охиридаги
32
мингдан
ошиб
, 594
минг
донага
етади
. 2017
йил
бошига
келиб
,
дунёда
агросаноат
мажмуаси
учун
150
дан
ортиқ
робот
етказиб
берувчилар
бор
эди
.
Шу
билан
бирга
,
агросаноат
мажмуасида
роботларни
қўллашнинг
қуйидаги
асосий
ёъналишлари
қайд
этилган
:
учувчисиз
тракторлар
ва
авиалайнерлар
;
экинларни
этиштиришнинг
автоматлаштирилган
тизимлари
;
сут
фермаларини
бошқаришнинг
автоматлаштирилган
тизимлари
ва
шу
билан
бир
қаторда
, "
ақлли
"
тракторлар
ва
комбайнлар
автоном
ишлаши
мумкин
,
бунда
одамнинг
иштирокини
талаб
этмайди
,
бу
уларни
куннинг
исталган
вақтида
ишлатишга
имкон
беради
.
Бундан
ташқари
,
улар
кўплаб
қўшимча
функциялар
билан
жиҳозланиши
мумкин
,
масалан
,
зараркунандаларга
қарши
ўрнатилган
тизимлар
билан
.
Масалан
,
Американинг
Blue River Technology
компанияси
даладаги
экинларни
бегона
ўтлардан
ажратиш
учун
компьютер
кўриш
қобилиятидан
фойдаланадиган
ва
уни
фақат
кимёвий
моддалар
билан
танлаб
сепадиган
роботларни
яратди
,
яна
Японияда
эса
одам
ўрнига
қулупнай
терадиган
робот
яратилди
.
Олимларнинг
фикрига
кўра
,
бир
неча
йиллардан
кейин
барча
оддий
дала
ишлари
,
масалан
,
экиш
,
териш
ва
суғориш
қишлоқ
хўжалигидаги
роботлар
томонидан
амалга
оширилади
.
LED
ёритгичи
.
Лампочкалар
шунчалик
арзон
ва
самарали
бўлдики
,
ёпиқ
иссиқхоналар
аста
-
секин
очиқ
боғлар
ва
сабзавот
далаларига
қараганда
кўпроқ
фойда
келтирмоқда
.
Шу
билан
бирга
, LED
лардан
келадиган
ёруғликнинг
ёрқинлиги
,
бошқа
кўрсаткичлар
кабилар
,
масалан
,
ҳарорат
ва
намлик
каби
осонликча
созланиши
мумкин
.
Натижада
ўсимликлар
супермаркетларда
,
омборхоналарда
ва
ҳатто
ер
тўлаларда
ҳам
ўстирилиши
бошланди
.
Масалан
, GroWing Underground
инглиз
технологияси
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
160
5/2020
(№
00049)
урушлардан
сақланиб
қолган
бомба
бункерлари
ҳудудида
ер
остидаги
меваларнинг
20
турини
ўстиришга
имкон
беради
.
Хориж тажрибалари
АҚШ
қишлоқ
хўжалигининг
самарадорлиги
бўйича
дунёда
биринчи
ўринда
туради
,
бу
соҳада
мамлакат
ишчи
кучининг
атиги
2
фоизи
ишлайди
.
Америка
Қўшма
Штатлардаги
қишлоқ
хўжалиги
кўплаб
инновацион
ечимлардан
фойдаланиб
,
фермерларга
арзон
нархда
кўпроқ
маҳсулот
ишлаб
чиқариш
имконини
беради
.
Масалан
,
генетик
модификацияланган
уруғлардан
фойдаланиш
ва
тўғридан
-
тўғри
экиш
фермерларнинг
техника
,
ёқилғи
ва
пеститсидлардан
фойдаланиш
харажатларини
камайтиради
[2].
Голландияда
"
рақамли
технологиялар
"
қишлоқ
хўжалигида
кенг
қўлланилади
,
жумладан
қишлоқ
хўжалигининг
турли
босқичларида
нозик
деҳқончилик
ва
роботлардан
,
шунингдек
турли
хил
жараёнларни
бошқаришда
ёрдам
берадиган
"
Интернет буюмлари
" (IoT)
дан
фойдаланилади
.
Шу
билан
бирга
,
мамлакатнинг
иш
билан
банд
аҳолисининг
атиги
2
фоизи
Нидерландия
қишлоқ
хўжалигида
ишлайди
[2].
Исроилда
ернинг
20
фоиздан
камроғи
қишлоқ
хўжалигига
мос
келади
,
аммо
фермерлар
аҳолининг
озиқ
-
овқатга
бўлган
эҳтиёжининг
95
фоизини
таъминлайдилар
.
Исроилда
суғориш
сувининг
кескин
танқислигини
ҳисобга
олиб
,
экинларни
томчилатиб
суғориш
технологияси
ишлаб
чиқилган
.
Шу
билан
бирга
,
Исроил
ҳукумати
мамлакат
қишлоқ
хўжалигини
қўллаб
-
қувватлайди
,
фермерларни
сотиб
олиш
ва
янги
технологияларни
жорий
қилиш
харажатларининг
40
фоизигача
субсидия
тақдим
қилади
.
Ақлли
деҳқончилик
ёндашувининг
асосий
таркибий
қисмлари
дастурий
таъминот
,
суғориш
тизимлари
,
инновацион
йиғим
-
терим
ускуналари
бўлиб
,
улар
субсидия
тизими
туфайли
арзонроқ
.
Ушбу
ёндашув
туфайли
агросаноат
мажмуасида
давлат
,
хусусий
ва
илмий
секторлар
ўртасидаги
яқин
ҳамкорлик
туфайли
,
агросаноат
мажмуасига
янги
технологияларни
жорий
этишнинг
юқори
суръатлари
сақланиб
қолинган
.
Исроил
қишлоқ
хўжалигининг
ҳодисаси
шундаки
,
табиий
потенциалнинг
пастлиги
янги
технологияларни
жорий
этишнинг
юқори
интенсивлиги
ва
самарадорлиги
билан
қопланади
.
Қишлоқ
хўжалигида
анъанавий
ёндошувлар
деярли
қўлланилмайди
,
инновацияларнинг
юқори
даражаси
минимал
ресурс
харажатлари
билан
соҳанинг
максимал
маҳсулдорлигига
эришишга
ёрдам
беради
[2].
Корея
Республикасида
давлат
томонидан
тартибга
солиш
иқтисодиёт
ва
ҳаётнинг
барча
соҳаларига
инновациялар
ва
замонавий
технологияларни
жорий
этишга
ҳар
томонлама
ёрдам
беришга
қаратилган
.
Корея
Республикасидаги
қишлоқ
хўжалиги
ҳам
юқори
технологияли
соҳадир
.
Корея
Республикасида
қишлоқ
хўжалигини
инновацион
ривожлантириш
тажрибаси
ноёбдир
ва
ривожланаётган
мамлакатларда
озиқ
-
овқат
хавфсизлигини
таъминлаш
ва
инновацион
аграр
тизимни
шакллантиришда
фойдаланиш
мумкин
. 2018
йилда
Корея
Республикаси
Қишлоқ
хўжалиги
вазирлиги
бутун
мамлакат
бўйлаб
"
ақлли
"
фермер
хўжаликларини
ривожлантиришга
маблаг
Ъажратиш
ва
уларнинг
умумий
майдонини
ҳозирги
4,01
гектардан
7
минг
гектарга
ошириш
ниятида
эканлигини
маълум
қилди
.
Тайванда
сўнгги
5-10
йил
ичида
инновацияларни
ишлаб
чиқиш
ва
амалга
ошириш
учун
давлат
100
миллион
долларгача
маблаг
ажратди
,
шу
жумладан
тадқиқот
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
161
5/2020
(№
00049)
марказларини
яратиш
,
дастурий
таъминот
ва
мобил
иловаларни
ишлаб
чиқиш
ва
фермерлар
учун
катта
ўқув
дастури
сиҳлаб
чиқилди
.
Иложи
борича
кўпроқ
воситачиларни
бозордан
чиқариш
ва
фермерлар
,
қайта
ишловчилар
ва
чакана
савдо
тармоқларининг
даромадлилигини
ошириш
учун
давлат
Интернет
-
порталларни
яратишни
буюрди
,
уларда
фермерлар
ўз
саҳифаларини
сақлаб
туришлари
ва
шу
тариқа
ўзларини
бозорда
илгари
суришлари
мумкин
.
Порталда
янги
органик
маҳсулот
сотиб
олишга
қизиққан
шаҳарлардаги
хусусий
харидорларга
ва
улгуржи
харидорларга
,
процессорларга
кириш
имконияти
мавжуд
[3].
Аргентинада
давлат
даражасида
экинларнинг
ҳолатини
кузатиш
,
тупроқларнинг
ҳолатини
кузатиш
,
маълумотларни
тўплаш
ва
таҳлил
қилиш
тизими
жорий
этилмоқда
.
Сунъий
ёълдош
маълумотлари
доимий
равишда
сотиб
олинади
,
аналитик
маълумотлар
умумий
Интернет
порталида
жойлашган
об
-
ҳаво
станциялари
,
корхоналар
,
илмий
-
тадқиқот
марказлари
,
лабораториялардан
олинади
ва
улар
фермерларга
ўз
майдонларида
маълумотларни
олиш
учун
хизмат
вазифасини
ўтайди
[1].
Ҳиндистон
фермерларнинг
билимини
оширишга
,
хусусан
,
фермерларга
об
-
ҳаво
,
маҳсулот
нархи
,
экинларни
етиштириш
учун
энг
яхши
технологиялар
ва
бошқа
нарсалар
тўғрисида
маълумот
берадиган
Agri Value Added Services
мобил
иловаларини
жорий
этишга
эътибор қаратилган
.
Ҳар
бир
ҳудудда
қишлоқ
хўжалигидаги
инновацион
ва
илмий
марказлар
ташкил
этилган
.
Японияда
Қишлоқ
хўжалиги
вазирлиги
маълумотларига
кўра
,
мамлакатда
фермерлар
сони
56
фоизга
камайиб
, 1,82
миллион
кишини
ташкил
этди
,
уларнинг
ўртача
ёши
ўша
даврга
нисбатан
59
ёшдан
67
ёшгача
ўсди
,
бунга
сабаб
қишлоқ
болалари
шаҳарларда
,
иш
ҳақи
кўпроқ
бўлган
жойда
ишлашни
афзал
кўришади
.
Ушбу
муаммони
ҳал
қилиш
учун
Япония
қишлоқ
хўжалиги
вазирлиги
2014
йилда
"
ақлли
"
қишлоқ
хўжалиги
сиёсатини
қабул
қилди
,
бу
фермер
хўжаликларининг
маҳсулдорлигини
ошириш
учун
робототехника
ва
ахборот
технологияларини
ривожлантиришга
қаратилган
.
Масалан
,
Кубота
дала
ишларининг
бир
қисмини
автоматлаштириш
учун
қарийб
11
миллион
иенга
тенг
автоном
тракторлар
ва
пеститсид
пуркайдиган
дронлар
ишлаб
чиқди
ва
Seven-Eleven
ўзининг
биринчи
автоматлаштирилган
фермасини
очди
.
Японияда
"
ақлли
"
қишлоқ
хўжалигининг
бозори
14
фоизга
ўсиб
, 14,7
миллиард
иенгача
ва
келгуси
беш
йил
ичида
33,5
миллиард
иенгача
деярли
икки
баравар
кўпайиши
кутилмоқда
[2].
Қозоғистонда
Қишлоқ
хўжалиги
вазирлиги
2025
йилга
келиб
қишлоқ
хўжалигини
рақамлаштиришнинг
иқтисодий
самараси
тахминан
40
миллиард
тенге
(105,5
миллион
доллар
)
ни
ташкил
этади
деб
тахмин
қилмоқда
.
Мутахассисларнинг
фикрига
кўра
,
Россияда
қишлоқ
хўжалигидаги
меҳнат
унумдорлиги
бугунги
кунда
,
масалан
,
Германия
унумдорлигидан
уч
баравар
орқада
қолмоқда
ва
ҳосилдорлик
Германия
ва
АҚШдаги
иш
ҳақидан
2,5-3
баравар
паст
.
Россияда
қишлоқ
хўжалигида
рақамли
технологиялардан
фойдаланишнинг
асосий
жиҳатлари сифатида
қишлоқ
хўжалигининг
маҳсулдорлигини
ошириш ва
ёъқотишларни пасайиштириш бўлиб
ҳисобланади
.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
162
5/2020
(№
00049)
Хулоса
Ҳозирги
кунда, инсон фаолиятининг деярли барча соҳаларида рақамли
технологиялардан фойдаланиш глобал миқёсда тез суръатлар билан ўсмоқда. Қишлоқ
хўжалиги бундан мустасно эмас, шу жумладан Ўзбекистон Республикасида ҳам, сўнгги
йилларда рақамли иқтисодиётни ривожлантириш соҳасида Президентнинг бир қатор
фармон
ва
қарорлари
қабул
қилинган.
Соҳа
мутахассислари
рақамли
трансформациялар туфайли қишлоқ хўжалигининг умумий маҳсулдорлиги 2030 йилга
келиб қарийб 60%га ошиши керак, шунда озиқ
-
овқат етишмовчилигига дуч
келинмайди.
Рақамли агротехнологиялар соҳасидаги ушбу тенденциялар ва янгиликлар билан
боғлиқ ҳолда, Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги шароитида "Ақлли қишлоқ хўжалиги" ни
амалга ошириш контсепциясининг лойиҳаси умумий кўриб чиқиш ва муҳокама қилиш
учун Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар порталида эълон қилинди. Ушбу концепциянинг асосий мақсади қишлоқ
хўжалиги экинлари ҳосилдорлигини ошириш, чорвачилик маҳсулдорлигини ошириш,
экинлар ва ерларни зараркунандалар ва турли ҳашаротлардан ҳимоя қилиш, ташқи
экинларни турли хил экинлар ҳосилдорлигига таъсир этишини бартараф этиш,
шунингдек, замонавий қишлоқ хўжалиги усулларини жорий этиш ва ишлаб чиқариш
маъданиятини оширишдан иборат. Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалигида
юқори технологиялар ва бошқарувнинг рақамли усулини жорий этишга алоҳида
эътибор қаратилмоқда.
Фойдаланилган адабиётлар
1.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 24
январда Олий Мажлисга йўллаган Мурожаатномаси.// «Халқ сўзи», 2020 й., 25 январь
.
2.
Р.Х. Аюпов,
М.Ю. Джуманиязова
Цифровая трансформация в сельском
хозяйстве Республики Узбекистан // Экономические науки
DOI: 10.24411/2500-1000-
2019-11020.
3.
Лапидус Л.В. Цифровая экономика: управление электронным бизнесом и
электронной коммерцией. –
М.: ИНФРА
-
М, 2018.
-381
с.
4.
Ходиев Б. Ю. Цифровая экономика в Узбекистане // Мировая экономика, 2017.
№12.
5
. Ю. Кутбитдинов. «Умные» инструменты сельского хозяйства// Экономическое
обозрение №3 (231) 2019 [электронный ресурс]
https://review.uz/ru/post/umniye-
instrumentiy-selskogo-xozyaystva.
