“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
1
www.iqtisodiyot.uz
О.С. Раджабов,
Илмий тадқиқот бўлими бошлиғи, ТАТУ
МИЛЛИЙ ИҚТИСОДИЁТИМИЗДА АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ ЎРНИ
В Данной статье рассматривается влияние информационные и
коммуникационные технологии на развитие национальной экономики страны и
анализируется степень стабильности и развития экономики, а также
возможность масштабного применения информационных средств во всех
отраслях республики. Кроме того, в работе приведены способы эффективного
использования информационные и коммуникационные технологии.
The influence of information and communication technologies on development
and stability of national economy as well as discussed wide implementation of
information resources in all branches of the Republic are discussed and analyzed in
the article. Besides, effective usage of information and communication technologies
is presented in the article.
Калитли сўзлар:
барқарорлик,
жамият тараққиёти, ислоҳотлар,
интеграция, ахборот технологиялари, инфляция.
Мамлакатимизда тараққиётнинг барча жабҳаларида, энг аввало
иқтисодий соҳада ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва эркинлаштириш
борасида аниқ дастурлар ишлаб чиқилган. Бу дастурларни жорий этишдан
кўзланган асосий мақсад - Ўзбекистоннинг демократик ва бозор ислоҳотларини
амалга ошириш, жаҳон ҳамжамиятига кенг интеграциялашуви ва барқарор олға
бориши учун мустаҳкам замин яратишдир.
Республиканинг иқтисодий ва молиявий барқарорликка эришишида
муҳим омиллар бўлиб, ишлаб чиқариш ҳажмининг барқарор ўсиши, ахборот
коммуникация
технологияларидан
самарали
фойдаланиш,
инфляция
даражасини тобора пасайтириш, ишсизликка имкон қадар барҳам бериш,
экспорт ҳажмини тобора ошириш ва бошқа шу каби макроиқтисодий ўсишни
таъминлашда иштирок этувчи кўрсаткичларни барқарорлигини сақлаш билан
бир қаторда мамлакатда фаолият юритаётган ҳар бир корхона, фирма,
компанияларнинг хўжалик субъектлари сифатида ривожлантиришни тақозо
этади. Жамиятимизнинг ривожланишини иқтисодий мустақил ҳамда молиявий
барқарор фаолият кўрсатишларида уларни оқилона бошқариш, ҳисоб-китоб
юритилишини бозор иқтисодиёти талабларига мослаш, корпоратив менежмент
ишларини тўғри йўлга қўйиш, бор моддий, молиявий ва меҳнат бойликларидан
самарали фойдаланган ҳолда ишлаб чиқариш ёки хизмат кўрсатишни ташкил
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
2
www.iqtisodiyot.uz
этиш, натижада юқори фойда олишни ташкил этиш энг долзарб вазифалардан
саналади.
Жамиятимизнинг ривожланиши ахборот технологияларининг самарали
фойдаланиш, ахборот оқимларини жамият манфаатлари сари ишлатилиши,
ишлаб чиқаршни модернизациялаш, техник ва технологик қайта жиҳозлаш
бўйича инвестицион лойиҳаларни амалга оширишни жадаллаштириш ва шу йўл
билан жамиятнинг ривожланишини чуқурлаштириш ҳамда ички ва ташқи
бозорда кўп талаб қилинадиган, рақобатбардош юқори сифатли хизмат
турларини ишлаб чиқаришни ўзлаштириш бўйича замонавий технологияларни
жорий этиш, иқтисодиётнинг барқарор ўсиши таъминланади.
Интеграциялашган глобал иқтисодий маконнинг узвий бир қисми
сифатида
Ўзбекистонда
жамиятнинг
ривожланишида
ахборот
технологияларининг тобора кучайиб бораётган йўналишларини инобатга олган
ҳолда фаолиятни ташкил этиш ва олиб бориш талаб этилади. Жамиятнинг
ривожланишида ахборот технологияларининг таъсирини қуйидаги омиллар
асосида баҳолаймиз:
корхоналарни модернизация қилишда ахборот технологияларидан
фойдаланиш, техник ва технологик қайта жиҳозлаш, халқаро сифат
стандартларига ўтиш бўйича қабул қилинган тармоқ дастурларини амалга
ошириш тезлаштирилди;
интернет тармоғидан фойдаланган ҳолда маълумотлар алмашинувини
тезлашгани, ташқи ва ички бозор талабларини ўрганиш, рақобатдош бўлишини
қўллаб-қувватлаш ва экспортни рағбатлантириш;
қатъий тежамкорлик тизимини жорий этиш, бунда автоматлаштирилган
тизимлардан самарали фойдаланиш, ахборот воситаларининг имкониятларини
кенгайтириш;
жамиятнинг ахборот технологияларидан фойдаланиш кўникмаларини
ошириш, чораларини амалга ошириш;
жаҳон бозорида ахборот технологияларидан фойдаланишга талаб ортиб
бораётган бир шароитда, ички бозорда талабни рағбатлантириш орқали
иқтисодий ўсишнинг юқори суръатларини сақлаб қолиш.
Жамиятнинг ривожланишида ахборот технологиялари омиллари асосида
юзага келган ехтиёжлар Республикамизда дастурий маҳсулотлар яратиш
бўйича фаолият олиб бораётган кичик тадбиркорлар сонини ортиб бориши
билан изоҳланади.
Давлатимизда ахборот воситаларининг иқтисодиётимизга таъсирини
халқаро миқёсида таҳлил қилганимизда 2015 йилда Тунисда бўлиб ўтган
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
3
www.iqtisodiyot.uz
саммитини келтириб ўтишимиз керакли ахборот коммуникация технологиялари
инсоният ҳаётини, яшашини ва бир-бири билан ўзаро буғланишини тубдан
ўзгартира оладиган кўплаб имкониятларни акс эттириши саммитда яна бир бор
изоҳ келтирилди.
Геневадаги «Alan of Action» лойихасида [2] 2015- йилгача эришиладиган
10 та мақсадни ўз ичига олган, уларнинг олтитаси, давлат муассасаларини,
касалхоналарни, кутубхоналарни, таълим масканларини ва албатта қишлоқлар
ўртасидаги ўзаро боғланишини ривожлантиришга қаратилган.
Жаҳон
тажрибасидан
келиб
чиққан
ҳолда
Республикамиз
иқтисодиётининг ривожланишида ахборот технологияларининг ўрнини
қўйидаги расмда таҳлилини келтирамиз.
1-расм. Миллий иқтисодиётимизнинг ривожланишида ахборот
воситаларининг таъсири
Манба: Геневадаги “Plan of Action” лойиҳаси асосида муаллиф томонидан ишлаб
чиқилган.
ИҚТИСОД
ЖАМИЯТ
АТРОФ МУҲИТ
Мавжуд АКТ инфратузилмаси
Таълим даражаси, қобилият
Ҳукуматнинг АКТ сиёсати ва
бошқаруви, e-gov
Оғир ҳаётни
осонлаштириш
бандлик
Илмий
изланишлар ва
инновация
таълим
Фуқаролар
нинг
иштироки
соғлик
Жисмоний
шахслар
Жамиятнинг
иқтисодий
барқарорлиги
иқтисодий
тайёргарлик
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
4
www.iqtisodiyot.uz
Президентимизнинг “Она юртимиз бахту иқболи ва буюк келажаги
йўлида хизмат қилиш - энг олий саодатдир” асарларида миллий
иқтисодиётимизнинг
таркибий
ўзгаришлари, ахборот
воситаларининг
жамиятимизнинг ривожланишидаги ўрнини қуйидагича изоҳ бердилар [1]
“...Айни шу вазият ва ҳолатларни инобатга олиб, олдимизда турган энг долзарб
ва устувор вазифалар ҳақида гапирганда: аввало, биз учун 2015 йилда ва ундан
кейинги даврда энг устувор вазифа - бу таркибий ўзгаришлар сиёсатини олиб
бориш, саноатни диверсификация қилиш, ишлаб чиқаришни техник ва
технологик модернизация қилиш, ахборот-коммуникация тизимларини кенг
жорий этиш”
Ўзбекистонда бу вазифалардан кўзланган мақсад республикамизда
ахборот-коммуникация технологиялари сиёсида (e-gov), таълим даражасини
яхшилаш, мавжуд ахборот-коммуникация технологиялари инфратузилмасини
мамлакат аҳолиси учун яшаш ва фаолият юритишга зарур шароитлар яратиш,
уларнинг маънавий, ахлоқий етуклигига эришиш, иқтисодий, ижтимоий-сиёсий
барқарорликни таъминлашдан иборат «ислоҳот ислоҳот учун эмас, балки
ислоҳот инсон учун, унинг манфаатига» хизмат қилиш керак деган ҳолда
ўтказилаётганлиги ислоҳотларнинг туб мақсадини белгилаб беради.
Республикамизнинг ривожланиш кўрсаткичлари марказий осиё давлатлари
орасида илдамлагани, ҳар бир соҳанинг ривожланишида аниқ чора
тадбирларнинг ишлаб чиқилганини айтиб ўтишимиз жоиздир. 2016 йилда
Республикамизнинг макроиқтисодий кўрсаткичлари Ялпи ички маҳсулотнинг
ўтган йилнинг январь - март ойларига нисбаттан 7,5 %га ошгани, саноат
маҳсулотларининг 6 %га ошгани, Қишлоқ, ўрон ва балиқ хўжалигининг 6,7 %га
ошганини кўришимиз мумкин. Давлатимизнинг равнақ топишида энг юқори
кўрсаткични қурилиш ишларида, бунда ривожланишнинг 2015 йилнинг январ-
март ойларига нисбатан 119,4 %ни ташкил этганини кўришимиз мумкин.
Макроиқтисодий кўрсаткичларни таҳлил қилганимизда ҳар бир кўрсаткичнинг
ўртача ўсиш миқдори 2016 йил январь - март ойлари учун 108.32 % на ташкил
этади.
Макроиқтисодий кўрсаткичлар тизимини равнақини таъминлаш, ишлаб
чиқаришни модернизация ва диверсификация қилиш, барқарор иқтисодий ўсиш
локомотивлари бўлишга қодир юқори технологияли саноат тармоқларини янада
ривожлантириш, ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг энергия сарфи, моддий
ва меҳнат харажатларини камайтириш бўйича мавжуд захиралардан янада тўлиқ
фойдаланиш, шунингдек, жаҳон бозорида талаб барқарор бўлган рақобатбардош
тайёр товарлар ва ярим фабрикатлар ишлаб чиқаришни кенгайтириш, бунинг
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
5
www.iqtisodiyot.uz
учун хорижий инвестицияларни, жумладан, етакчи хорижий компаниялар билан
биргаликда қўшма корхоналар ташкил этиш орқали фаол жалб қилиш
Республикамизнинг барқарорлиги пойдевори ҳисобланади.
Қуйидаги жадвалда [3] 2016 йил январь - март ойлари учун макроиқтисо-
дий кўрсаткичларнинг ўзгариш тенденцияси берилган.
жадвал
2016 йил январь - март ойлари учун макроиқтисодий кўрсаткичлар
Кўрсаткичлар номлари
Млрд.cўм
2015 йилнинг
январь - март ойларига
нисбатан фоизда
1
2
3
1.
Ялпи ички маҳсулот
35 750,6
107,5
2.
Саноат маҳсулоти
23 908,6
106,0
3.
Қишлоқ, ўрмон ва балиқ хўжалиги
3 627,2
106,7
4.
Асосий капиталга киритилган
инвестициялар
8 044,9
108,5
5.
Қурилиш ишлари
5 953,6
119,4
6.
Юк ташиш, млн. тонна
300,6
103,9
7.
Юк айланмаси, млн.тн.км
19 079,4
107,8
8.
Йўловчи ташиш, млн. киши
1 593,1
103,5
9.
Йўловчи айланмаси, млн. йўловчи-км
21 687,2
103,4
10.
Чакана товар айланмаси
17 562,7
112,8
11.
Хизматлар, жами
18 601,6
112,1
Ўртача макроиқтисодий ўсиш % да
108.32
Мамлакатимизда 2015–2019 йилларда ишлаб чиқаришни таркибий
ўзгартириш, модернизация ва диверсификация қилишни таъминлаш бўйича
чора-тадбирлар дастурига мувофиқ, 2015–2019 йилларда мамлакатимиз саноат
тармоқларини
таркибий
ўзгартириш
[4],
модернизациялаш
ва
диверсификациялашни
чуқурлаштириш,
замонавий
инфратузилмани
шакллантиришга қаратилган қатор дастурларда 2015 йил учун мўлжалланган
вазифа ва чора-тадбирларнинг самарали амалга оширилиши иқтисодиётга
йўналтирилган капитал қўйилмалар ҳажмининг юқори ўсиш суръатларини
таъминлашга хизмат қилди. 2015 йилда иқтисодиётда барча молиялаштириш
манбалари ҳисобидан ўзлаштирилган инвестициялар миқдори 15,8 млрд. АҚШ
долларини ташкил қилиб, ушбу кўрсаткич 2014 йилга нисбатан 9,5 фоизга
ошди.
Бунда ўзлаштирилган инвестицияларнинг асосий қисми, яъни қарийб 80
фоизи корхоналар, аҳолининг маблағлари, тўғридан-тўғри инвестициялар ва
кредитлар
ҳисобидан
молиялаштирилди.
Жумладан,
жами
капитал
қўйилмаларининг 3,3 мрлд. АҚШ долларидан кўпроғи ёки 21 фоиздан ортиғи
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
6
www.iqtisodiyot.uz
хорижий инвестициялар ҳиссасига тўғри келиб, шунинг 73 фоизи тўғридан-
тўғри чет эл инвестицияларидир. 2015 йилнинг ўзида 494 та чет эл капитали
иштирокидаги янги корхоналар ташкил этилди.
Мамлакатимизда амалга оширилаётган инвестиция сиёсатининг ўзига хос
хусусияти маҳаллий хомашё ресурсларини чуқур қайта ишлашга ҳамда энергия
тежамкор ва юқори технологияларга асосланган янги ишлаб чиқаришларни
ташкил этишга йўналтирилган инвестиция лойиҳаларини амалга оширишга
устувор аҳамият берилаётганида намоён бўлмоқда.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1.
Президентимизнинг “Она юртимиз бахту иқболи ва буюк келажаги
йўлида хизмат қилиш - энг олий саодатдир” асарлари - ISNB 978-9943-28-344-2.
2.
Геневадаги “Plan of Action” лойиҳаси асосида ишлаб чиқилган.
3.
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси
статистика қўмитасининг расмий веб-сайти.
4.
Мамлакатимизда 2015–2019 йилларда ишлаб чиқаришни
таркибий ўзгартириш, модернизация ва диверсификация қилишни таъминлаш
бўйича чора-тадбирлар дастури.
