Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika –
Зарубежная лингвистика и
лингводидактика – Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Evolution of terminology in logistics and contemporary
trends
Zarina TUKHTASINOVA
1
Karshi State University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received December 2024
Received in revised form
10 January 2024
Accepted 25 January 2024
Available online
25 February 2025
This article explores the historical development of logistics
terminology, the extent of research conducted in this field, and
its significance in the contemporary world. The article provides
information on the changes and innovations in logistics,
spanning from ancient times to modern technologies.
2181-3701/© 2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss2
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
logistics,
supply chain,
term,
trade,
commerce,
goods,
company,
military,
industry.
Logistika sohasida terminologiyaning evolyutsiyasi va
zamonaviy tendentsiyalar
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar:
logistika,
taʼminot,
zanjir,
termin,
savdo,
tijorat,
tovar,
kompaniya,
harbiy,
sanoat.
Ushbu maqola logistika terminlarining rivojlanish tarixi,
ularning oʻrganilish darajasi va zamonaviy dunyodagi
ahamiyatini yoritadi. Maqolada qadimgi davrlardan boshlab
zamonaviy texnologiyalarga qadar logistika sohasidagi
oʻzgarishlar va yangiliklar haqida maʼlumotlar keltirilgan.
1
PhD Student, Karshi State University. E-mail: zarinatuhtasinova7@gmail.com
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue –2 (2025) / ISSN 2181-3701
95
Эволюция терминологии и современные тенденции
в логистике
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
логистика,
снабжение,
цепочка,
срок,
торговля,
коммерция,
товар,
предприятие,
военные,
промышленность.
В данной статье рассматривается история развития
логистических терминов, уровень их изученности и
значение в современном мире. В статье представлена
информация об изменениях и нововведениях в сфере
логистики от древнейших времен до современных
технологий.
KIRISH
Logistika so‘zi qadimgi yunoncha “logistikos” so‘zidan olingan bo‘lib, “hisoblash
san’ati” yoki “raqamlar bilan ishlash” degan ma’noni anglatadi. Tarixan logistika harbiy
sohada qo‘llanilgan bo‘lib, armiyalarning ta’minoti, qurollarining tarqatilishi va
harakatlanishini rejalashtirish bilan shug‘ullangan. Zamonaviy logistika esa nafaqat
harbiy, balki tijorat, sanoat va xizmat ko‘rsatish sohalarida ham keng qo‘llanilmoqda.
Ushbu maqolada logistika terminlarining rivojlanish tarixi, ularning o‘rganilish darajasi
va zamonaviy dunyodagi ahamiyati haqida to‘xtalanamiz.
Logistika terminining dastlabki shakllari qadimgi davrlarda paydo bo‘lgan. Misr,
Rim va Yunon imperiyalarida harbiy yurishlar vaqtida oziq-ovqat, qurol-yarog‘ va boshqa
resurslarni taqsimlash va tashish uchun logistika tamoyillari qo‘llanilgan. Bu davrda
logistika asosan harbiy maqsadlar uchun ishlatilgan va uning asosiy vazifasi armiyalarni
samarali boshqarish edi.
O‘rta asrlarda logistika tushunchasi kengayib, savdo va tijorat sohalariga ham kirib
keldi. Savdogarlar tovarlarni uzoq masofalarga tashish, saqlash va tarqatishni
rejalashtirishda logistika tamoyillaridan foydalana boshladilar. Bu davrda logistika
asosan qo‘lda boshqarilgan va uning samaradorligi cheklangan edi.
Logistika terminlarining amaliy tadqiqotlari asosan kompaniyalar va tashkilotlar
tomonidan olib boriladi. Global kompaniyalar oʻzlarining logistika jarayonlarini
yaxshilash va xarajatlarni kamaytirish maqsadida yangi metodlar va texnologiyalarni
qoʻllashadi. Masalan, katta maʼlumotlar (big data) va sunʼiy intellekt (AI) texnologiyalari
logistika sohasida katta oʻzgarishlarni keltirib chiqarmoqda.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Tilshunoslik nuqtayi nazaridan olib qaralganda, terminologiya sohasidagi
tadqiqotlarda turli soha terminlarining leksik-semantik jihatlarini A. Kononov,
O. O‘rinova, N. Pazlitdinovalar, pragmatik jihatlarini R. Karimov, M. Nizomova,
M. Hakimovlar, sotsiolingvistik va kognitiv xususiyatlarini esa J. Fishman, M. Volodina,
D. Elova, G. Safarova hamda N. Tashlanovalar tadqiq etishgan. Terminlarning
o‘zlashtirilishi, ularning milliy tilga moslashuvi va ekvivalentlar bilan ta’minlanishi
jarayonida tilning ichki qonuniyatlari, shu bilan birga, madaniy kontekst va an’anaviy til
normalari muhim rol o‘ynaydi [10.39].
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue –2 (2025) / ISSN 2181-3701
96
Logistika terminlarining oʻrganilish darajasini yanada oshirish uchun xalqaro
standartlar ishlab chiqilgan. Masalan, ISO (International Organization for
Standardization) logistika sohasida qoʻllaniladigan turli standartlarni belgilaydi [3.2003].
Bu standartlar logistika jarayonlarini boshqarishda yagona yondashuvni taʼminlaydi va
xalqaro hamkorlikni osonlashtiradi.
Ingliz va o‘zbek tillarida logistika sohasi bilan bog‘liq onlayn savdo terminlarini
tadqiq etishdan avval, ushbu sohaning nazariy asoslarini o‘rganib, keyinchalik ularga
tayangan holda o‘z tahlil va mulohazalarni namoyon qilsak mubolag‘a bo‘lmaydi deb
hisobladik. Shu nuqtai nazardan, dastlab terminologiya va termin tushunchalariga doir
mavjud ilmiy yondashuvlarni tahlil qilish hamda ularning konseptual asoslarini
aniqlashga e’tibor qaratdik. Bu esa keyingi tadqiqot bosqichlarida terminlarning
shakllanishi, rivojlanishi va qo‘llanilish xususiyatlarini chuqurroq anglash uchun ilmiy-
metodologik asos yaratishga xizmat qiladi.
Bizningcha, logistika sohasidagi onlayn savdo terminlarining shakllanishi
mamlakatlararo savdo aloqalari natijasida yuzaga keluvchi tillararo muloqot, ya’ni turli
tillar va madaniyatlarning o‘zaro ta’siriga bog‘liq. Nolisoniy omillarning ta’siri, ayniqsa,
elektron tijorat va global ta’minot zanjiri terminologik tizimida yaqqol namoyon bo‘ladi.
Ushbu terminologik sohaga e’tibor uning ilmiy-nazariy asoslari hamda amaliy tijorat
operatsiyalaridagi ahamiyati va qo‘llanilish darajasi bilan belgilanadi.
TAHLIL VA NATIJALAR
Zamonaviy dunyoda logistika terminlari kundalik hayotning koʻplab sohalarida
muhim rol oʻynaydi. Global savdo, elektron tijorat (e-commerce) va tez yetkazib berish
xizmatlari logistika sohasining rivojlanishiga katta hissa qoʻshmoqda [2.2016]. Ma’lumki,
ushbu davrda Amazon va E-Bay elektron savdo sohasida eng muvaffaqiyatli va
rivojlangan platformalar sifatida tanila boshlagan. Ularning rivojlanishi global miqyosda
onlayn savdoning o‘sishi va logistika tizimlarining takomillashuvi bilan chambarchas
bog‘liq bo‘lgan. Bu shuni anglatadiki, avval harbiy ta’minot va yuk tashish jarayonlari
bilan bog‘liq bo‘lgan logistika bugungi kunda xalqaro elektron tijoratning muhim tarkibiy
qismiga aylandi. Xususan, onlayn savdo jarayonlarining samarali boshqarilishi, huquqiy-
me’yoriy hujjatlarda aniq tushunchalarning belgilanishi hamda biznes va iste’molchilar
o‘rtasidagi kommunikatsiyani optimallashtirish ushbu terminlarning o‘zaro uyg‘unligini
talab etadi. Bundan tashqari, atrof-muhitni muhofaza qilish va barqaror rivojlanish
maqsadlariga erishish uchun yashil logistika (green logistics) kabi yangi tushunchalar
paydo boʻldi [1.2016]. Logistika va elektron tijorat terminologiyasi faqat milliy til
doirasida emas, balki global muloqot va standartlashtirish jarayonlari doirasida ham
shakllanib boradi. Logistika O‘zbekistonda nisbatan yangi soha bo‘lib, uning ilmiy-nazariy
asoslari endigina rivojlanmoqda. Shu sababli ushbu sohaga oid terminlarning tilshunoslik
nuqtayi nazaridan o‘rganilishi ham kechikib kelmoqda. Shunga qaramasdan o‘zbek
tilshunoslari ichida aynan logistika terminologiyasi ustida ish olib borgan bir nechta
olimlar topiladi. Logistika terminologiyasining leksik-semantik xususiyatlari, shuningdek,
tegishli qisqartmalarning ingliz va o‘zbek tillarida qiyosiy tahlili bilan bog‘liq turli ilmiy
izlanishlar amalga oshirilgan. Xususan, A. Bozorbekov, O. Axmedov, J. Masharipov,
J. Djumabayeva, K. Alautdinova kabi olimlarning tadqiqotlari ushbu masalalarni ilmiy-
nazariy jihatdan chuqur o‘rganishga bag‘ishlangan. A. Bozorbekov o‘zbek va ingliz
tillaridagi logistika terminlarining lingvistik va leksikografik xususiyatlarini qiyosiy tahlil
qilgan [9.2002]. Uning tahlillariga ko‘ra terminlar tuzilishiga ko‘ra, bir bo‘g‘inli (masalan,
layout – “omborni qayta tiklash”, production – “ishlab chiqarish”) va murakkab
terminlarga ajratiladi. Murakkab terminlar esa o‘z navbatida:
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue –2 (2025) / ISSN 2181-3701
97
– Ikki komponentli (activity planning – “faoliyatni rejalashtirish”, buffer fund –
“rezerv fond”).
– Uch komponentli (manufacturing control system – “ishlab chiqarishni nazorat
tizimi”, procurement order registration – “yetkazib berishni nazorat qilish tizimi”).
Ko‘p komponentli (automated guided vehicle system – “avtomatik o‘ziyurar
aravachalar ombori tizimi”, goods flow control system – “tovar harakatini boshqarish
tizimi”) kabi terminologik konstruktsiyalarga bo‘linadi. Bu esa ularning izoh orqali
tushuntirilishini zarur qiladi, chunki terminlarning ma’nosi ularning tarkibiga kiruvchi
tushunchalar tizimi bilan bevosita bog‘liq.
Supply Chain Management (SCM) – Zanjir boʻylab barcha jarayonlarni
boshqarish (yetkazib beruvchilar, ishlab chiqaruvchilar, distribyutorlar, mijozlar).
Inventory (Inventarizatsiya) – Kompaniyaning zaxirasidagi mahsulotlar,
materiallar yoki tovar miqdori.
Warehousing (Omborxona boshqaruvi) – Mahsulotlarni saqlash, saralash va
tarqatishni boshqarish.
Transportation (Transport) – Mahsulotlarni bir joydan ikkinchi joyga
tashish jarayoni.
Distribution (Tarqatish) – Mahsulotlarni yakuniy isteʼmolchiga yetkazib
berish.
Fulfillment (Buyurtmani bajarish)- Buyurtmani qabul qilish, qadoqlash va
yetkazib berish jarayoni.
Last-Mile Delivery (Oxirgi mil yetkazib berish) – Mahsulotni yakuniy
manzilga (mijoz uyiga yoki doʻkonga) yetkazib berish.
Cross-Docking – Mahsulotlarni omborga saqlamasdan, toʻgʻridan-toʻgʻri
yetkazib berish.
Lead Time – Buyurtma berishdan mahsulotni yetkazib berishgacha boʻlgan
vaqt.
Third-Party Logistics – Logistika xizmatlarini uchinchi tomon provayderiga
topshirish.
Reverse Logistics – Mahsulotlarni iste'molchidan ishlab chiqaruvchiga
qaytarish jarayoni.
Logistika terminlari mahsulotlarni ishlab chiqarishdan yakuniy isteʼmolchiga
yetkazib berishgacha boʻlgan barcha jarayonlarni qamrab oladi. Bu atamalarni toʻgʻri
tushunish va qoʻllash logistika jarayonlarini samarali boshqarishga yordam beradi.
Zamonaviy texnologiyalar va innovatsiyalar logistika sohasini yanada rivojlantirib, uni
tezroq, arzonroq yetkazib berishga yoʻl ochib bermoqda [2.2004].
XULOSA
Logistika terminlarining rivojlanish tarixi qadimgi davrlardan boshlanib,
zamonaviy dunyoda ham davom etmoqda. Ushbu terminlar harbiy, tijorat va sanoat
sohalarida keng qoʻllaniladi va ularning oʻrganilish darajasi akademik va amaliy
tadqiqotlar orqali doimiy ravishda oshib bormoqda. Zamonaviy texnologiyalar logistika
sohasida yangi imkoniyatlar yaratmoqda va bu sohani yanada rivojlantirishga yordam
beradi. Kelajakda logistika terminlari va ularning qoʻllanilishi yanada kengayib, global
iqtisodiyotda muhim rol oʻynashda davom etadi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue –2 (2025) / ISSN 2181-3701
98
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YAXATI:
1.
Chopra, S., & Meindl, P. (2016). Supply Chain Management: Strategy, Planning,
and Operation. Pearson.
2.
Christopher, M. (2016). Logistics & Supply Chain Management. Pearson UK.
3.
ISO Standards. (2023). International Organization for Standardization.
https://www.iso.org
4.
Ballou, R. H. (2004). Business Logistics/Supply Chain Management. Pearson
Education.
5.
Peterson, H. The Rise of Dropshipping and How It’s Changing E-commerce//
Business Insider.–2018.
6.
Trojar M. Wüster’s View of Terminology // Slovene Linguistic Studies. – 2017. –
DOI: 10.17161/1808.25036.
7.
Vilkaité J. Comparative analysis of logistics terminology in English and
Lithuanian.// Master of Arts Thesis.–Kaunas.– 2009.
8.
Kostyuchenko L., Solomon D. The basic terminology of the modern military
logistics//Intellectualization of logistics and supply chain management.– Volume 1.–
2020.–P.91-98.
9.
Bozorbekov A. Logistika terminologiya tizimining xususiyatlari.// International
Journal of Word art.–2022.-DOI.10.5281
10.
Джумабаева Ж.Ш., Алаутдинова К.Ш. Логистика соҳасига оид терминлар
семантик таҳлили // Ўзбекистонда хорижий тиллар. – 2021. – № 4 (39). – Б. 34-47.
https://doi.org/10.36078/1633670749
