Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Professionally oriented translation in future translators
training
Bakhora SHERMATOVA
Samarkand State Institute of Foreign Languages
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received April 2024
Received in revised form
10 May 2024
Accepted 25 May 2024
Available online
25 June 2024
The article discusses the main goals and objectives of
professionally oriented translation within the framework of a
competency-based approach, which involves the formation of a
specialist’s readiness and ability for productive and effective
activities in various professionally significant situations of
interlingual and intercultural communication.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss1
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
competency-based
approach,
professional competence,
professionally oriented
translation,
training of future
translators.
B
o‘
lajak
tarjimonlarni
tayyorlashga
y
o‘
naltirilgan
professional tarjima
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
kompetensiyaga asoslangan
yondashuv,
professional kompetentsiya,
professional yo‘naltirilgan
tarjima,
bo‘lajak tarjimonlarni
tayyorlash.
Maqolada malakaga asoslangan yondashuv doirasida kasbiy
yo‘naltirilgan tarjimaning asosiy maqsad va vazifalari ko‘rib
chiqiladi, bu tillararo va madaniyatlararo muloqotning turli
kasbiy ahamiyatli vaziyatlarda mutaxassisning samarali va
samarali faoliyatiga tayyorligi va qobiliyatini shakllantirishni
o‘z ichiga oladi.
1
Teacher, Samarkand State Institute of Foreign Languages.
2
Teacher, Samarkand State Institute of Foreign Languages.
3
Teacher, Samarkand State Institute of Foreign Languages.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2024) / ISSN 2181-3701
97
Профессионально
-
ориентированный перевод в подготовке
будущих переводчиков
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
компетентностный
подход,
профессиональная
компетенция,
профессионально
-
ориентированный
перевод,
подготовка будущих
переводчиков.
В статье рассматриваются основные цели и задачи
профессионально
-
ориентированного перевода в рамках
компетентностного подхода, который предполагает
формирование готовности и способности специалиста к
продуктивной и эффективной деятельности в различных
профессионально
-
значимых ситуациях межъязыкового и
межкультурного общения.
KIRISH
Zamonaviy oliy ta’lim tizimi maqsadlarni belgilashda ustuvorliklarning o‘zgarishi
va an’anaviy bilimga asoslangan yondashuvdan yangi, vakolatlarga asoslangan
yondashuvga o‘tish bilan tavsiflanadi. Maqsad ma’lum bilim, ko‘nikma va malakalarni
egallashdan iborat bo‘lgan an’anaviy yondashuvdan farqli o‘laroq, kompetensiyaga
asoslangan yondashuv ko‘proq amaliyotga va ta’lim natijalariga yo‘naltirilgan
hisoblanadi. O‘quv rejasiga ko‘ra talabalar ta’lim olishning boshida qanday ma’lumotlarga
ega va mashg‘ulotlar oxirida esa qanday ma’lumotni egallashi rejalashtirilgan maqsadlar
(xarakteristikalar) kiradi.
Axborot texnologiyalari, mamlakat va jahon iqtisodiyotidagi tez va jiddiy
o‘zgarishlar, yuqori malakali ishchi kuchiga bo‘lgan ehtiyoj, shuningdek, yangi ta’lim
paradigmasi mutaxassisning kasbiy kompetentsiya darajasini doimiy ravishda oshirish
zarurligini belgilaydi. Bunday sharoitda nafaqat ularning kasbiy bilim va ko‘nikmalari,
balki ularni qanday egallash va qo‘llash ham birinchi o‘ringa chiqadi. Bo‘lajak
mutaxassisdan doimiy ravishda o‘z ustida ishlash, bilimini kengaytirish va
chuqurlashtirish, kasbiy faoliyatida egallagan malakalarini qo‘llash malakasini oshirish
talab etiladi.
Shu nuqtai nazardan, kompetensiyaga asoslangan ta’lim konsepsiyasi alohida
ahamiyatga ega bo‘lib, uning doirasida mutaxassisning shaxsiy va kasbiy fazilatlarini
rivojlantirish, kognitiv qobiliyatlarini kengaytirish va malakasini oshirishga katta e’tibor
qaratiladi. Ta’limning kasbiy motivlari, ular “kasbiy muvaffaqiyat motivlari, kasbiy bilim
olish, maxsus fanlarga qiziqish, kasbni egallash istagi va boshqalar”ni o‘z ichiga oladi.
[1,202].
Adabiyotlar tahlili va metodologiyasi. Maqolada o‘rganilayotgan muammo bo‘yicha
ilmiy-
pedagogik adabiyotlar tahlili va amaliy o‘quv materialini o‘rganish ishlatilgan.
NATIJALAR
Zamonaviy sharoitda bo‘lajak mutaxassisni kasbiy tayyorlash sifati o‘zbek ta’limini
modernizatsiya qilish uchun asos bo‘lgan kompetensiyaga asoslangan yondashuv
doirasida talqin etiladi. Bo‘lajak mutaxassislarni tayyorlashga kompetensiyaga
asoslangan yondashuv talabaga tayyor kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalar majmuini
berish jarayoni sifatida emas, balki bitiruvchilarda kasbiy kompetentsiyani shakllantirish
jarayoni deb qaraladi. N. N. Gavrilenkoning fikriga ko‘ra, “kasbiy kompetentsiya deganda
mutaxassisning kasbiy mahorati tushunilishi kerak, u o‘z ixtiyoridagi vakolatlarni
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2024) / ISSN 2181-3701
98
tanlash, birlashtirish va safarbar qilish qobiliyatidan iborat” [6,14]. Oliy ta’limning
zamonaviy davlat ta’lim standartlari jamiyatning malakali mutaxassisni shakllantirishga
bo‘lgan ehtiyojlarini to‘liq aks ettiradi va bu yondashuv asosida bitiruvchiga qo‘yiladigan
talablarni belgilaydi.
Har qanday kompetentsiya singari, tarjima ham murakkab ko‘p o‘lchovli
kategoriya bo‘lib, tarjimonga tillararo va madaniyatlararo muloqotni muvaffaqiyatli
amalga oshirish imkonini beradigan malakaviy xususiyatlarni o‘z ichiga oladi.
Bitiruvchi ushbu sohada kasbiy faoliyatni amalga oshirishi mumkin bo‘lgan
tashkilotlar va muassasalar soni va kadrlar tayyorlash profiliga quyidagilar kiradi:
-
davlat mudofaasi va xavfsizligini ta’minlovchi organlar;
- huquqni muhofaza qilish organlari;
- davlatlararo munosabatlar va diplomatik faoliyat sohasidagi tashkilotlar
(elchixonalar va konsulliklar);
- xorijiy davlatlarning viza markazlari;
-
firma va firmalarning texnik adabiyotlarini tarjima qilish bo‘limlari;
- banklar;
- savdo-sanoat palatalari;
- sayyohlik agentliklari (sayyohlik va transport agentliklari).
Ushbu mutaxassislik bo‘yicha ta’lim standarti talablariga muvofiq, bitiruvchi
quyidagi kasbiy vazifalarni hal qilishga tayyor bo‘lishi kerak:
1) tashkiliy-kommunikatsiya faoliyati sohasida:
–
buyurtmachining ko‘rsatmalariga muvofiq yozma va og‘zaki ketma
-ket tarjimani
amalga oshirish;
–
yozma tarjimalarni tahrirlash;
–
bajarilgan ishlar natijalari bo‘yicha tegishli hujjatlarni rasmiylashtirish;
2) axborot-tahliliy faoliyat sohasida:
–
ma’lumotlarning dolzarbligi nuqtai nazaridan hujjatlarni dastlabki baholashni
amalga oshirish;
–
har qanday darajadagi murakkablik va mavzu bo‘yicha abstrakt va izohli
matnlar;
–
OAV materiallari asosida tahliliy mavzuli hisobotlar, sharhlar, ma’lumotnomalar
tuzish;
–
kasbiy (maxsus) faoliyatni qo‘llab
-quvvatlash uchun axborot texnologiyalarini
qo‘llash;
3) ilmiy-tadqiqot faoliyati sohasida:
–
ilmiy tadqiqot natijalarini qayta ishlashning zamonaviy usullaridan foydalangan
holda tilshunoslik, madaniyatlararo muloqot, tarjimashunoslik va xalqaro munosabatlar
sohasidagi tadqiqot materiallarini professional maqsadlarda o‘rganish va tanqidiy tahlil
qilish;
–
umumiy kasbiy saviyasini oshirish, ilmiy tadqiqot natijalaridan amaliy faoliyatda
foydalanish va uzluksiz ta’limga tayyorlash maqsadida tilshunoslik, madaniyatlararo
muloqot, tarjimashunoslik va xalqaro munosabatlar sohalarida mustaqil tadqiqotlar olib
borish;
–
tarjima korrespondentsiyalarining faol fondini kengaytirish, tarjimonning
shaxsiy tezaurusini boyitish, turli sohalarda maxsus terminologiyani o‘rganish va zarur
boshlang‘ich bilimlarni shakllantirish maqsadida doimiy axborot
-qidiruv ishlarini olib
borish.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2024) / ISSN 2181-3701
99
Bo‘lajak tarjimonga madaniyatlararo muloqot sohasidagi mutaxassis sifatidagi
yuqoridagi talablar munosabati bilan uni tayyorlashda “Kasbiy yo‘naltirilgan tarjima”
o‘quv fani alohida ahamiyat kasb etadi.
Ta’kidlab o‘tamizki, bu tarjimonlik sohasidagi mutaxassislarni tayyorlash
dasturida yangilik bo‘lsa
-
da, bo‘lajak tarjimon shaxsini shakllantirishda muhim rol
o‘ynaydi va uning kasbiy rivojlanishi uchun ulkan salohiyatga ega. Aynan shu fan
doirasida talabalarning kasbiy yo‘nalishi va kasbiy faoliyatni amalga oshirish uchun
motivatsiya shakllanadi.
MUHOKAMA
Fan bo‘yicha mashg‘ulotlarda talabalar o‘zlarining bo‘lajak kasbi, jamiyatning
individual tarjimonga qo‘yadigan talablari, o‘z ishiga mas’uliyat, mehnat sharoitlari va
boshqalar haqida ma’lumotga ega bo‘ladilar. Ushbu fan tegishli kompetentsiyalarni
shakllantirish zaruriyatini hisobga olgan holda ta’lim standarti asosida ishlab chiqilgan
ish dasturiga muvofiq o‘qitiladi.
Quyidagilarni fanning asosiy maqsadlari deb bilamiz:
–
talabalarga turli kasbiy yo‘nalishdagi matnlarni ingliz tilidan o‘zbek tiliga va
o‘zbek tilidan ingliz tiliga munosib tarjima qilish uchun zarur ko‘nikma va malakalarni
o‘rgatish;
–
tarjimaning barcha turlarini bajarishda talab qilinadigan adekvatlik darajasiga
erishish uchun tarjima o‘zgarishlarini qo‘llashni o‘rgatish;
–
talabalarda turli funksional uslub va janrdagi matnlarni tarjima qilish
ko‘nikmalarini rivojlantirish;
–
tarjimadan keyingi o‘z
-
o‘zini tahrirlashni va tarjima matnini nazorat qilishni
o‘rgatish.
Intizom bo‘yicha ish dasturini tayyorlashda biz mamlakat iqtisodiyoti va bandlik
sharoitlaridagi mavjud tendensiyalarni hisobga oldik, shuningdek, tarjimon kadrlarni
tayyorlash bo‘yicha yetakchi universitetlarining tajribasiga tayandik.
Shunday qilib, Nijniy Novgorod davlat tilshunoslik universiteti mutaxassisi
N.A.Dobrolyubova ta’kidlaganidek, “tarjimonlar tayyorlashda asosiy e’tibor tarjima
xizmatlari bozorida eng ko‘p talabga ega bo‘lganligi sababli tarjimaning maxsus turlarini
o‘qitishga qaratilishi kerak” [7, 25].
O‘qitishning ushbu bosqichida aloqaning barcha registrlarini o‘zlashtirishga
alohida e’tibor beriladi: rasmiy, norasmiy va neytral. Shuni ta’kidlash kerakki, bu
bosqichda talabalar ketma-
ket og‘zaki va vizual
-
og‘zaki tarjimalarni bajarishga
kirishadilar.
Og‘zaki tarjimaning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: “shaxsni lingvistik
salohiyatni va o‘zini o‘zi boshqarishni safarbar qilishga undaydigan kommunikativ
vaziyatning kutilmaganligi” [8,6], shuning uchun o‘qituvchining maqsadi “psixologik
jihatdan keskin va noqulay tarjima vaziyatini yaratish” [4, s. 11] psixologik rivojlantirish
qiyin va undan tashqari qulay sharoitlarda barqarorlik va chidamlilik va bir ish tilidan
boshqasiga tezda o‘tish qobiliyatini shakllantirish.
XULOSA
Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, kasbiy kompetentsiyaning asosiy tarkibiy
qismlari (boshqacha qilib aytganda, asosiy kompetentsiyalar) talabalar o‘zlarining
kelajakdagi kasbining o‘ziga xos xususiyatlari va mehnat bozorida tilshunos
-
tarjimonlarga qo‘yiladigan talablar haqida tasavvurga ega bo‘lishlari uchun o‘qitishning
dastlabki bosqichida yaratilishi kerak. Ta’limning kasbiy kompetentsiyalarni va
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2024) / ISSN 2181-3701
100
mustaqillikni shakllantirishga yo‘naltirilganligi talabalarga tarjima va madaniyatlararo
muloqot sohasidagi faoliyatni kelajakda muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur
bo‘lgan aniq ko‘nikmalarni egallashga imkon beradi
.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R
O‘
YXATI:
1.
Васильева Е. Н. Мотивация в формировании профессиональной компетентности
будущего специалиста // Актуальные вопросы лингводидактики и межкультурной
коммуникации: сборник научных статей. –Чебоксары, 2017. –
С. 200–
204.
2.
Васильева Е. Н., Громова Е. Н., Курникова Н. С. Практикум по переводу.
Англии скии язык: учебно
-
методическое пособие. – Чебоксары: Чуваш. гос. пед. ун
-
т, 2015. – 109 c.
3.
Васильева Е. Н., Громова Е. Н., Курникова Н. С. Формирование
профессиональных компетенции у будущих переводчиков // Вестник Чувашского
государственного педагогического университета им. И. Я. Яковлева. – 2014. – №
2(82). – С. 141–148.
4.
Вербицкая М. В., Беляева Т. Н., Быстрицкая Е. С. Устный перевод. Английский
язык. 1 курс. –
2-
е изд. –
М.: Глосса
-
Пресс; Ростов н/Д.: Феникс, 2009. –
383 с.
5.
Гавриленко Н. Н. Программа
-
концепция подготовки переводчиков
профессионально ориентированных текстов. Книга 3. – М.: НТО имени С. И.
Вавилова, 2011. – 120 с.
6.
Гавриленко Н. Н. Теория и методика обучения переводу в сфере
профессиональной коммуникации. Книга 1. –
М.: НТО имени С. И. Вавилова, 2009. –
178 с.
7.
Методические основы подготовки переводчиков: нижегородскии опыт /
под общ ред. В. В. Сдобникова. – Н. Новгород, 2007. – 165 с.
8.
Мухортов Д. С. Практика перевода. Англии скии – русскии : учебное
пособие. – М.: Высшая школа, 2006. – 256 с.
9.
Сдобников В. В., Калинин К. Е. 30 уроков устного перевода. Англии скии
язык: учебник. – М.: Восточная книга, 2010. – 376 с.
10.
Слепович В. С. Деловои англии скии : учебное пособие. – 4
-
е изд. – Минск:
ТетраСистемс, 2005. –256 с.
11.
Холмурадова, Л. Э. (2013). Этническая история французского народа и его
образа жизни: лингвокультурологическии аспект.
Вестник Челябинского
государственного университета
, (20 (311)), 114
-
116.
12.
HOLMURADOVA, L. E. (2018). Lingvoculturology is an important part of a new
philological subject.
Иностранные языки в Узбекистане
, (3), 33
-
38.
