Хорижий филология
№1, 2021 йил
19
БАЛЗАКНИНГ “ГОРИО ОТА” РОМАНИДАГИ ГОРИО ВА РАСТИНЬЯК
ОБРАЗИ ТАЛҚИНИ
Қаршибаева Улжан Давировна,
СамДЧТИ доценти, филология фанлари доктори
Калит сўзлар:
реализм, жанр, роман, новелла, бадиий, фалсафий, буржуа, драма.
XVIII аср охири ва XIX аср
бошларида
ижод
қилган
француз
адиблари, дунѐга теран назар ташлаган
файласуфлар, инсоният босиб ўтган йўлни
тадқиқ қилишга интилаѐтган тарихчилар
жамиятдаги вазиятларни тўлиқ англаган
ҳолда, ўзларининг фалсафий қарашларини
бадиий-тарихий асарларида ифодалашга
ҳаракат
қилар
эдилар.
Бальзакнинг
―Шуанлар‖, В.Гюгонинг ―Тўқсон учинчи
йил‖, Эжен Сюнинг ―Париж сирлари‖
асарларида тарихий воқеалар ва бадиий
ҳақиқат бир-бирига яқинлашди.
Буюк француз ѐзувчиси Оноре де
Бальзак
1799
йилнинг
20
майида
Франциянинг
ғаройиб
шаҳарларидан
бўлган Турда дунѐга келади. У ўн олти
ѐшида ҳуқуқий билим олиш учун Парижга
келади. Бир муддат ҳуқуқшуносликка доир
билимлар олади, аммо, бу билан узоқ
шуғуллана олмаслигини тушуниб етади.
Кейин ѐзувчи бўлишни хоҳлаѐтганини
маълум қилади. У ўзини театрда синаб
кўради ва биринчи пьесаси ―Оливер
Кромвель‖ни ѐзади.
Оноре
де
Бальзак
Европа
адабиѐтидаги йирик оқимлардан саналган
реализм жанри асосчиларидан биридир.
Бальзакнинг энг буюк асари "Инсон
комедияси", деб номланган роман ва
новеллалар туркуми бўлиб, француз
жамиятида замонавий ѐзувчининг ҳаѐти
ҳақида тасаввур уйғотади. Бальзак ижоди
Европа адабиѐтида жуда машҳур бўлиб, у
ҳали ҳаѐтлигидаѐқ ХIХ асрнинг энг буюк
насрий ѐзувчиларидан бири сифатида
эътибор қозонган. Бальзакнинг асарлари
Чарлз Диккенс, Фѐдор Достоевский, Эмил
Зола, Уилям Фолькнер ва бошқа шу каби
буюк ѐзувчилар ижодига таъсир кўрсатган
[10].
Жаноб де Бальзак буюклар орасида
энг буюги, танланганлар орасида энг
сараси. Унинг барча асарлари даҳшатли,
ваҳималива айни пайтда ҳақиқий замонда
яшайдиган, ҳаракатланадиган ва ҳаракат
қиладиган битта китоб, жонли ѐрқин ва
сермазмункитобни ташкил этади... У
хоҳлайдими-йўқми, бунга рози бўладими-
йўқми, билмай туриб, бу улкан ва ғаройиб
ижод муаллифи инқилобчи ѐзувчиларнинг
қудратли вакили эди [5], – (Балзакнинг
дафн маросимидаги Виктор Гюгонинг
нутқи. 1850 йил, 21 август).
1939 йилда Б.Г. Реизов ўзининг
―Бальзакнинг
ижоди‖
номли
монографиясида Бальзак ва Шекспирнинг
эстетик
принциплари
ўртасидаги
ўхшашлик тўғрисида ѐзади ва француз
ѐзувчисининг буржуа ҳаѐти насрида
Шекспир даражасидаги улкан фожиани
кўриш қобилияти борлигини таъкидлайди
[9,149 б.]. Бальзак ва Шекспирнинг шахс
ва адабий қаҳрамон ҳақидаги ғоялари
сабабли келиб чиққан, уларнинг кўлами
доираси
ва
драмалари
жиҳатидан
яқинлигидир - дейди В.Р. Гриб [6, 260-261
б.].
Бальзакнинг ―Инсоний комедия‖си
(1816-1848 йиллар) ўзига 87 асрни –
роман, повесть ва ҳикояларни қамраб
олади. Уларда 2000 дан кўпроқ ижтимоий
типлар тасвирланган. Француз ѐзувчиси
мўлжалига кўра жамиятда қанча социал
типлар бўлса, шунчаси асарида ҳам
мавжуд бўлиши керак эди [1, 22 б.].
Ушбу асарлари мажмуаси бўлган
―Инсоний комедия‖ Франция жамиятидаги
Бурбонлар
Реставрацияси
ва
Июль
монархияси давридаги воқеаларни қамраб
олган реал, фантастик ва философик
сюжетларни ўз ичига олган. Ушбу
асарларнинг бош қаҳрамонлари Растиньяк,
Хорижий филология
№1, 2021 йил
20
Вотрен, Воке, Лусень Шардон, Дервиль ва
бошқалардир.
Бальзак
―Инсоний
комедияси‖
режасидаги асосий вазифасидан келиб
чиққан ҳолда: ―ўн тўққизинчи асрни янада
тўлиқроқ, унинг ўз навбатида ѐмонликлари
ва эзгу ишларини тасвирлашга имкон
яратади‖. Ҳар бир китобининг ―шунчаки
бир боби жамият ҳақида роман‖. Ёзувчи
учун юксак ифтихор ―тарихчи даражасига
кўтарилиш‖ деб ҳисоблайди Бальзак;
унинг ўзи ҳам тарихшунос даражасига
етган, у нафақат ѐзувчилар, балки ўз
даврининг профессионал тарихчиларини
ҳам аниқлаб берди. Буни Ф.Энгелсь:
―Бальзак ... ―Инсоний комедия‖сида ―бизга
француз ―жамияти‖нинг энг ажойиб
тарихини, айниқса, ―Париж дунѐси‖ни
тақдим этади, йилномаларни тасвирлаш,
деярли ҳар бир йил 1816 йилдан 1848
йилгача тобора кенгайиб, дворянлар
жамиятида буржуазияни кўтарувчи илғор
ғоялар кучайиб борган ... У ушбу намунали
жамиятнинг сўнгги издошлари қандай
қилиб
секин-аста
қўпол
муомалали
бадавлат
вайсақичаларга
айлангани,
уларнинг олий табақали хонимлари ўрнига
... буржуа аѐли келгани, пул ѐки кийим
учун
эрларининг
бошига
шох
ўрнатишларини тасвирлайди. Ушбу тасвир
маркази
атрофида
Бальзак
француз
жамиятининг бутун тарихини жамлайди,
ундан
мен
иқтисодий
тафсилотлар
(масалан, инқилобдан кейин мулк ва
кўчмас
мулкни
қайта
тақсимлаш
тўғрисида) ҳақида кўпроқ маълумотга эга
бўлдим,
бу
барча
мутахассислар-
тарихчилар, иқтисодчилар, ушбу давр
статистикачиларининг китобларидагидан
фарқли ўлароқ ...‖ деб баҳолайди [7, 36 б.].
Бальзакнинг
―Инсоний
комедия‖сининг улкан бадиий олами,
турли
жанрларни
туркумлаштириш
асосида юзага келди. Ёзувчи ўз асарини
таърифлар экан, қуйидагини эътироф
қилади: ―Менинг асарим ўз географияси,
худди шунингдек, ўз генелогияси, ўз
оилалари, ўз жойи, шароити, ҳаракат
қилувчи
шахслари
ва
фактларига,
шунингдек, ўз тамғаси, ўз дворянлари ва
буржуазияси,
ўз
ҳунармандлари
ва
деҳқонлари, сиѐсатдонлари ва пўримлари,
ўз армиясига, бир сўз билан айтганда, ўз
оламига эга‖ [3, 36 б.].
―Инсоний комедия‖да Бальзак ―ўша
даврнинг бутун Франциясини, жамиятнинг
ҳамма
синфларини,
ҳамма
касб-
ҳунарларини, энг муҳими одамларнинг
ҳамма
типларини‖
бадиий
гавдалантиришга интилган.
Бу улкан композицион қурилма ўз
қаърига турли жанрдаги асарларни қамраб
олиши керак эди. Бальзак ўз бадиий
ниятини мўлжаллаган ҳолда амалга ошира
олмади, лекин, у бажаришига улгурган
қисми
ҳам
нияҳоятда
катта
ва
залворлидир.
Бальзак «Горио ота», «Евгений
Гранде»
ва
«Йўқотилган
иллатлар‖
романларида пул буржуазиянинг балоси ва
бутин истеъдодларни йўқ қилиш ва бузиш
эканлигини
кўрсатади.
Франция
ва
дунѐнинг бошқа мамлакатлари ѐзувчилари
бир неча бор Бальзакнинг сюжетларини
ишлаб чиқишган, улар одамлар устидан
пулнинг
кучи,
шахснинг
буржуа
жамиятидаги
фожиалари
ҳақида
гапиришган. Бальзакнинг даҳолиги, унинг
ғайриоддий
жонли,
инсоний
персонажларни
яратганлиги,
қаҳрамонларининг
ўзига
хослиги,
сезгирлиги билан ҳам намоѐн бўлди.
Кўпгина
рассомлар,
масалан,
Бальзакнинг ―Евгений Гранде‖ романини
таржима қилган Достоевский, ѐзувчидан
диалогни
қандай
ташкил
қилишни
ўрганган, унинг ҳаѐт ҳодисаларини сунъий
равишда умумлаштириш, синтез қилиш
қобилиятига қойил қолган [10].
Муаллиф ―Горио ота‖ романининг
бош қаҳрамони Эжен де Растиньяк образи
орқали даврнинг ѐш, соғлом, жамиятнинг
жирканч иллатларини ўзига юқтирмаган
инсонни тасвирлайди. Романнинг бадиий
муаммолари Бальзакнинг Горио ота ва
унинг қизлари ҳаѐти билан боғлиқ
равишда ифодаланган, Эжен де Растиньяк
ҳикоясида баѐн этилган шон-шараф ва
бойликни
ҳалол
йўл
билан
олиш
мумкинлиги
ҳақидаги
умумбашарий
афсонаси. Горио ота аслида ҳаѐтда ўз
қизларига меҳр кўрсатиб жавоб ололмаган,
Хорижий филология
№1, 2021 йил
21
меҳрсизликдан жуда чарчаган инсон
қиссаси,
Парижнинг
олий
табақали
вакиллари
ҳаѐтида
доимий
бўлиб
турадиган оддий фожиа [4].
Дастлаб
Бальзак
―Инсоний
комедия‖сига мурожаат қилиши учун вақт
керак эди ва бундай улкан имкониятлар
муаллифга ҳеч нарса бермади. Йигирма
ѐшли Бальзак ―Кромвель‖ шеъридаги
фожиа устида кўп ишлади, Буалонинг
фикрича, буни Расиннинг намунаси деб
билди: унда классицизмнинг нуфузи
устунлик
қилган
ва
ҳеч
қачон
романтикларнинг классицизмга нисбатан
антипатияларини ажратмаган. Бальзакнинг
реализми – бу ҳақиқатдан яширинган
барча парчаларни олиб ташлашнинг кучли
воситасидир. Ушбу реализм - шафқатсиз
далиллар ва рад қилиб бўлмайдиган
далилларнинг кенг тарқалган тизими
билан тергов ва айбловлар ҳужжатидир.
―Инсон комедияси‖ ғоясини амалга
ошириш учун пойтахтда ҳамма нарса
содир бўладиган жой керак эди, шунинг
учун 1935 йилда ―Горио ота‖ романини
яратади. Бальзак Парижга қайтди. Аммо,
Парижга
қайтиб
келган
ўқувчи
―қашшоқлик нафаси уфуриб турган‖
бадбахт пансионатга тушиб қолди. Ушбу
бахтсиз ва кулранг фонда, Эжен де
Растиньяк ҳикояси бошланади, бу ерда ѐш
йигит
июль
Монархияси
даврини
бошлайди.
Романда
пойтахтнинг
ташландиқ жамиятидаги қийинчиликлари,
унинг ибратли иборалари билан тугайди:
―Энди, ким ғалаба қозонади – менми ѐки
сен!‖ Растиньяк уруш эълон қилади, у
жангга отланади, аммо, бу қаҳрамонлик
даври ва ҳатто Жюльен Сорелнинг жанги
ҳам эмас эди. Растиньяк ўзининг барча
истеъдодларини Стендаль қаҳрамонлари
учун жуда жирканч бўлган ғояларнинг
жамиятга сингишига, ўзининг олтин
улушини ўзлаштиришга йўналтиради.
Ушбу қарордан олдин, Растиньяк
ѐруғликнинг ―ифлос ботқоқ‖ эканлигига
ишонч ҳосил қилиши керак эди. Горио ота
реал ҳикоя – инсоннинг барча муқаддас
ҳис-туйғулари ва меҳрларини пулнинг
қудратли кучи билан бузиб кўрсатадиган
яна бир драмадир. Ҳатто Растиньяк
(―уларнинг энг яхши‖) ―Париж феъл-
атворини‖ ўрганади, яъни шарлатандай
қаллоб, жаллод бўлишни ўрганади. У
ҳаѐтнинг хиралашган териси эмас, балки
виждонининг териси қотиллик билан
камаяди, фақат шу вазиятда сиз ушбу
нопок ўйинни енгишингиз мумкин, деб
ҳисоблайди [2, 359-360 б.].
―Горио ота‖ романидаги икки
муҳим образ Горио ва Растиньяк булар
бир-бирлари
билан
чамбарчас
боғлангандир. Бу боғлиқликнинг сабаби
Растиньяк Горионинг қизи Делфинани
севиб қолиши ҳамда романнинг бошидан
охиригача
Горионинг
яхши-ѐмон
кунларида ѐнида бўлишидир. Горио ота
жуда ачинарли ҳаѐт кечиради, бор
бойлигини қизларига сарфлайди, охир-
оқибат икки қизи ҳамда куѐвлари уни
уйидан қувиб солади.
Романда асосий маконни Париж
шаҳри деб оладиган бўлса, унинг ичида
кичик
бир
пансионат
воқеалар
ривожланадиган инсонлар қисмати намоѐн
бўладиган асосий маконга айланади. Бу
жойда асар қаҳрамонларининг дастлабки
ютуқлари тарихи ва чолнинг ҳалокати
тарихи, француз жамиятида Бальзак
шоҳиди бўлган айнан ижтимоий ахлоқ
қонунлари бунѐд бўлган.
Хулоса
қилиб
айтганда
асар
қаҳрамони Горио ота бойликларини
қизларига бўлиб бериб ўзи итдек хор
бўлиб ўлади. Муаллиф Горио ота фожиаси
орқали типик буржуа ҳарактерини кескин
фош қилиб ташлайди, қаҳрамонларининг
―шахсий ҳаѐти‖ пулга бўлган бениҳоя
хасислик
хусусияти
билан
чекланганлигини
тасвирлайди.
Аммо,
ундаги бу ѐмон иллат фарзандларига эмас,
у ―инсон‖ сифатида қизларига меҳрибон
ота бўлиб гавдаланган. Растиньяк образи
эса жамият тасирларидан холи бўлган
шахс сифатида гавдалантирилган.
Хорижий филология
№1, 2021 йил
22
Адабиётлар:
1. Адабий турлар ва жанрлар (тарихи ва назариясига оид). 1-жилд. -Т.: 1991. -384 с. – С.
22.
2.Андреев Л. Г. История французской литературы: Учеб. Дляфилол. спец. вузов/Л. Г.
Андреев, Н. П. Козлова,Г. К. Косиков.–М.: Высш. шк., 1987.– 543 с.
3. Бальзак Оноре. Собрание сочинений. В 24-х томах. Т. 1, -М.: 1960, С. 36.
4. Бальзак О.де. Отец Горио (Бальзак О. де. Человеческая комедия, книга №23. Изд-во:
―Медиа Книга‖, 2012. livelib. ru).
5.Бальзак О.де. Собрание сочинений в пятнадцати томах. Том 15, с. 695. -М.:
Гослитиздат. 1955.
6. Гриб В.Р. Художественный метод Бальзака// Избр. раб. -М.: 1956. С. 260-261.
7. Маркс К., Энгельс Ф.Соч. Изд. 2-е. Т. 37. -М.: 1965. С. 36.
8. Нажмиддинов, Т. Х. Творчество Бальзака / Т. Х. Нажмиддинов.–Текст :
непосредственный // Филология и лингвистика. – 2017. –№ 2 (6). – С. 20-23.
9. Реизов Б.Г. Творчество Бальзака. – Л.: Гослитиздат, 1939. - С. 149.
10. sochinimka.ru. Kritika24.ru.
11. ru.wikipedia.org/wiki/Бальзак,_Оноре_де
Каршибаева У. Анализ образов Горио и Растиньяка в романе «Отец Горио».
В
статье анализируется образы отца Горио и Растиньяка из романа Бальзака «Отец Горио» и
их место в обществе. Трагедия личности в буржуазном обществе свидетельствует о том,
что деньги – это бич буржуазии и уничтожение всех талантов. Образ главного героя романа,
Эжена де Растиньяка изображает молодого, здорового человека той эпохи, не заразившегося
отвратительными пороками общества.
Karshibayeva U. The analysis of the images of Gorio and Rastinyak in Balzak‘s novel
―Father Gorio‖.
The article analyzes the role of Gorio and Rastinyak in Balzac`s novel ―Father
Gorio‖ in society. The tragedy of the individual in burgeois society shows that money is the scourge of
the bourgeoisie and the destruction of all talents. The image of the protagonist of the novel, Ejen de
Rastinyak, depicts a young healthy man of the era, not infecting the disgusting vices of society.
