«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
55
TA
’LIM XIZMATLARI SOHASIDA MARKETING TADQIQOTLARI
Rasulmuhamedov M.M.,
Toshkent davlat transport universiteti
Q
o‘chqorov B.D.,
Toshkent davlat transport universiteti
Shukurova Sh.B.,
Toshkent davlat transport universiteti
https://doi.org/10.47689/978-9943-7818-0-1-v2-pp55-66
Annotatsiya:
O‘zbekistonning iqtisodiy hayotidagi o‘zgarishlar inson
hayotining barcha sohalariga ta
’sir qiladi. Bu, ayniqsa, ta’lim uchun to‘g‘ri keladi.
“Bepul oliy ta’lim” standartlashtirilgan kontseptsiyasi o‘tmishga aylanib bormoqda va
ta
’lim xizmatlari iste’molchilarining talablari o‘zgarmoqda. Hozirgi vaqtda
talabalarning turli darajadagi talablari, asosiy ta
’lim va daromadlari uchun
m
o‘ljallangan pullik ta’limning ko‘plab shakllari va usullari mavjud. Taklif etilayotgan
xizmatlar iste
’molchilar talablariga qay darajada javob beradi? Bu savolning javobi
ta
’lim xizmatlariga bo‘lgan talabni va demakki, nodavlat ta’lim muassasalarining
moliyaviy muvaffaqiyatini belgilaydi. Ta
’lim xizmatlari bozorida raqobat kuchayib
borayotganini hisobga olib, potentsial talabni baholash uchun bozorni
o‘rganishning
marketing usullariga murojaat qilish kerak. Marketing tadqiqotining maqsadi
istiqbolli ehtiyojlarni aniqlash, ularning qondirish darajasini baholash, aniq farazlarni
sinab k
o‘rish va iste’molchilarning xatti-harakatlarini bashorat qilishdir. Shu nuqtai
nazardan qaraganda, zamonaviy ta
’lim muammolarini tahlil qilishda marketing
tadqiqotlari metodologiyasini q
o‘llash maqsadga muvofiqdir.
Kalit s
o‘zlar: ta’lim xizmatlari marketingi; universitet marketingi; marketing
tadqiqotlari; ta
’lim xizmatlari iste’molchilarini tadqiq qilish; universitetning narx
siyosati; narxlarni
o‘rganish; mintaqaviy narxlarni farqlash.
Kirish
Ta
’lim xizmatlariga bo‘lgan talabni tahlil qilish mutaxassislik istiqbollarini
baholash va shunga mos ravishda
o‘quv dasturini shakllantirish imkonini beradi
[1-7]. Tadqiqot
“Zamonaviy ta’lim muassasasi qanday bo‘lishi kerak?” Degan
savolga javob berishga yordam beradi [8]. Ta
’lim xizmatlariga bo‘lgan talabni tahlil
qilish mutaxassislik istiqbollarini baholash va shunga mos ravishda
o‘quv dasturini
shakllantirish imkonini beradi [9]. Tadqiqot
“Zamonaviy ta’lim muassasasi qanday
b
o‘lishi kerak?” Degan savolga javob berishga yordam beradi [10]. Ta’lim
xizmatlariga b
o‘lgan talabni tahlil qilish mutaxassislik istiqbollarini baholash va
shunga mos ravishda
o‘quv dasturini shakllantirish imkonini beradi. Tadqiqot
“Zamonaviy ta’lim muassasasi qanday bo‘lishi kerak?” Degan savolga javob
berishga yordam beradi.
Tadbirkorlikning rivojlanishi va iqtisodiy ta
’limning tobora ommalashib borishi
sharoitida tadqiqot ob
’ekti “biznes maktabi” kabi ta’lim muassasasining turi bo‘ldi.
Tadqiqotning maqsadi potentsial talabalarning maqsadli segmentlarini aniqlash,
ularning talablari va bunday ta
’lim xizmatlariga bo‘lgan imtiyozlar tizimini aniqlash
asosida biznes maktabi kontseptsiyasini ishlab chiqish edi. Tadqiqot jarayoni bir
necha bosqichda amalga oshirildi.
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
56
Tadqiqot bosqichlari
1. Bozor segmentlarini oldindan taqsimlash.
2. Fokus-guruh bilan ishlash.
3. Anketani (anketani) ishlab chiqish.
4. S
o‘rovnoma o‘tkazish.
5. Natijalarni baholash va talqin qilish.
1. Bozor segmentlarini oldindan taqsimlash
Yangi ta
’lim muassasasini yaratishning maqsadga muvofiqligini dastlabki
baholash uchun bozor segmentatsiyasini amalga oshirish kerak. Potentsial biznes
maktab talabalarining quyidagi asosiy guruhi aniqlandi: dasturda k
o‘zda tutilmagan
iqtisodiy bilimlarni olishni xohlovchi bugungi texnik universitet talabalari.
Bugungi
kunda
k
o‘plab ixtisoslashtirilgan universitetlar menejerlarni
tayyorlaydi, bundan tashqari, aksariyat texnik universitetlarda tegishli fakultetlar
mavjud. Biz muhandislik ixtisosliklarini tanlagan va biznes ta
’limini olishga qiziqqan
talabalar bilan qiziqdik.
2. Fokus-guruh bilan ishlash
Fokus-guruhni yaratish va faoliyatining maqsadlari quyidagilardan iborat edi:
•
Kelajakdagi iste
’molchilar tomonidan muammoni idrok etishni baholash;
•
Ta
’lim maqsadlari doirasini va o‘qishga qaror qilishga ta’sir qiluvchi omillar
r
o‘yxatini va uning talabalar uchun ahamiyatini aniqlash;
•
O‘quv jarayoniga qo‘yiladigan talablar ro‘yxatini tuzish;
•
Asosiy tadqiqot gipotezasini shakllantirish.
Fokus-guruhda
ishtirok
etish
uchun
universitetimizning
texnik
mutaxassisliklarida tahsil olayotgan 12 nafar yuqori kurs talabalari tanlab olindi.
Fokus-guruh bilan ishlash uchun belgilangan maqsadlarga erishish uchun
m
o‘ljallangan stsenariy ishlab chiqilgan. Shunday qilib, fokus-guruh natijasida
quyidagi ma
’lumotlar olindi:
•
Q
o‘shimcha ta’lim olishda biznes maktabining “nomi” (uning taniqli
universitet bilan aloqasi) kabi omillar muhim ahamiyatga ega; ish beruvchi
tomonidan qadrlanadigan diplom; biznes maktabining potentsial ish beruvchilar
bilan aloqalarini
o‘rnatish;
•
Tanlangan mutaxassislikka kelsak, tadbirkorlik faoliyatida q
o‘llanilishi
mumkin b
o‘lgan amaliy ko‘nikmalarni egallash muhimdir; u eng dolzarb va zarur
bilim b
o‘lishi kerak; o‘quv jarayonida haqiqiy taraqqiyot kuzatilishi kerak, vaqt
y
o‘qotishlari qabul qilinishi mumkin emas;
•
O‘qilgan iqtisodiy fanlarning mazmuni har qanday faoliyat sohasida qo‘llash
uchun universal b
o‘lishi mumkin (masalan, iste’mol tovarlari va sanoat tovarlari
ishlab chiqarish) yoki b
o‘lajak texnik mutaxassislarning asosiy mutaxassisligiga
diqqat bilan moslashtirilgan.
•
O‘qituvchilar tarkibiga nisbatan quyidagi darajalar mavjud bo‘lishi mumkin:
eng yangi bilimlarga ega b
o‘lgan chet el o‘qituvchilari va mavzuni o‘zbek haqiqatiga
moslashtira oladigan
o‘zbek o‘qituvchilari;
•
O‘qitish o‘zbek, ingliz tillarida olib borilishi yoki fanlarni almashtirish
variantidan foydalanish mumkin;
•
o‘quv davrining gradatsiyasi – kursning intensivligiga qarab bir oydan ikki
yilgacha;
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
57
•
darslarni rejalashtirishga bir nechta yondashuvlarni ishlab chiqdi;
•
o‘qish uchun to‘lovning bir nechta variantlarini ishlab chiqdi;
•
talabalarga t
o‘lov evaziga qo‘shimcha xizmatlar ko‘rsatish (seminarlar,
psixologik treninglar
o‘tkazish) imkoniyatlari muhokama qilindi;
•
uskunaga oid istaklar shakllantiriladi;
•
o‘quv jarayonining eng muhim xususiyatlari orasida: o‘qish va mehnatni
uy
g‘unlashtirish imkoniyati; har bir kurs oxirida sertifikat olish imkoniyati; Nufuzli
kompaniyalarda amaliyot
o‘tash imkoniyati; chet elda ta’limni davom ettirish
imkoniyati; shuningdek, d
o‘stona muhit va qulaylik.
Fokus-guruh ishi davomida olingan natijalar tadqiqot jarayonida foydalanilgan
s
o‘rovnomani ishlab chiqish uchun asos bo‘ldi.
Fokus-guruh natijalarini tahlil qilgandan s
o‘ng, biz quyidagi gipotezani
shakllantirdik: q
o‘shimcha biznes ta’limi olishga tayyor bo‘lgan texnik talabalar
segmentini ikkita kichik segmentga b
o‘lish mumkin – keyinchalik mustaqil ravishda
biznesga kirishga intilganlar va Olingan bilimlardan yaxshiroq ish topish uchun afzallik
sifatida foydalanadiganlar. Bunday b
o‘linish ushbu kichik segmentlar vakillarining ta’lim
muassasasiga q
o‘yadigan talablarining farqiga asoslanadi. Ushbu farqlarni aniqlash
uchun q
o‘shimcha tadqiqotlar kerak edi. Insonning afzalliklari va uning psixologik
dominanti
o‘rtasidagi munosabatlar alohida qiziqish uyg‘otadi.
3. Anketani ishlab chiqish
Asosiy omillarni ajratib k
o‘rsatish va ularni guruhlashdan so‘ng quyidagi
s
o‘rovnoma tartibi ishlab chiqildi:
1. Korporativ shiori;
2. Javobgarga murojaat qilish;
3. S
o‘rovning maqsadini tushuntirish;
4. Ish maydoni;
5. Shaxsiy xarakterdagi bir qator savollar.
Savollarni shakllantirishda savollarning
“aralash” turi qo‘llanilgan, ya’ni
respondentga
o‘zining asl fikrini bildirish imkoniyatini beradigan mumkin bo‘lgan
javoblar r
o‘yxati keltirilgan (ilova – ilova qilingan anketaning 2, 3-savollariga
qarang). Ta
’lim muassasasi ta’sischilari nuqtai nazaridan eng dolzarb savollar
uchun
“ochiq” shakl afzalroqdir, chunki “yopiq” savollarni ishlab chiqishda barcha
javoblarni oldindan aytib b
o‘lmaydi. “Ochiq” savollarni kompyuterda qayta ishlash
qiyin, ammo ularda k
o‘pincha kelajakdagi biznes maktabining “o‘ziga xos
xususiyati
” g‘oyasini topish mumkin, bu vaqt o‘tishi bilan uning “raqobat ustunligi”
ga aylanishi mumkin. ta
’lim xizmatlari bozori (so‘rovnomaning 17-savoli).
Ish maydonining markaziga eng muhim va qiyin savollar q
o‘yildi. Ularni
“yopiq” turga ko‘ra shakllantirishda reyting usuli qo‘llanilgan (anketaning 4, 5, 11 ta
savollari), ya
’ni respondent savolda muhokama qilingan u yoki bu xususiyatning
ustuvorligini belgilaydi. Ba
’zi savollarda Likert shkalasi qo‘llanildi, bu bir nechta
javoblarni beradi
– eng ijobiydan eng salbiygacha bir nechta oraliq darajalar (ilova
qilingan s
o‘rovnomaning 12-savoli).
Anketa shaxsiy xarakterdagi bir nechta savollar bilan yakunlanadi.
Respondentning psixologik xususiyatlarini aniqlash uchun anketa biznes maktabi
bitiruvchisi ishga joylashish uchun suhbatda
o‘tishi kerak bo‘lgan testga o‘xshash
kichik test (geometrik shakllarning ustuvorligi reytingi) bilan t
o‘ldirildi. U tanlagan
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
58
geometrik shakl psixologlar tomonidan ma
’lum bir shaxs turi bilan bog‘langan.
Respondentning asosiy psixologik dominantini aniqlash
o‘qitish usullarini aniqlash
uchun ham, biznes maktabining ixtisosligini yakuniy aniqlash uchun ham muhimdir,
chunki bitiruvga e
’tibor, masalan, top-menejerlar, talabalarning tegishli tanlovi bilan
q
o‘llab-quvvatlanishi kerak.
4. S
o‘rovnoma o‘tkazish
S
o‘rov maqsadli guruhlar vakillari tomonidan anketalarni yuzma-yuz to‘ldirish
asosida
o‘tkazildi.
S
o‘rovda TDTrU texnik yo‘nalishlarining 100 nafar talabasi ishtirok etdi.
Tanlovning reprezentativligi respondentlarni tasodifiy tanlash tartib-qoidalari
va tanlanmaning ijtimoiy-demografik tuzilishi va
o‘rganilayotgan talabalar
kontingentining umumiy populyatsiyasi tarkibiga muvofiqligi bilan ta
’minlandi
(TDTrU texnik mutaxassisliklari talabalarining asosan 23 yoshgacha yigitlari).
5. Natijalarni baholash va talqin qilish
Yi
g‘ilgan ma’lumotlarni statistik qayta ishlash natijasida quyidagilar aniqlandi:
•
individual iste
’molchilar guruhlarining ta’lim muassasasiga qo‘yadigan
talablari;
•
bir segmentga mansub iste
’molchilar talablarining o‘xshashlik darajasi;
•
maxsus talablarga ega b
o‘lgan iste’molchilarning oldindan belgilangan
segmentida mavjudligi;
•
turli segmentlarga mansub potentsial iste
’molchilar talablaridagi farq
darajasi.
Materiallarga statistik ishlov berish STATISTICA dasturi yordamida amalga
oshirildi.
Anketalarni qayta ishlash natijasida quyidagi ma
’lumotlar olindi:
1. Respondentlarning 77,5 foizi biznes b
o‘yicha qo‘shimcha ta’lim olishga tayyor.
2. Ta
’lim to‘g‘risida qaror qabul qilishda hal qiluvchi omillar “olingan bilimlar”
va
“malakali o‘qituvchilar” bo‘lib chiqdi. “Ta’lim narxi” muhimligi bo‘yicha faqat
t
o‘rtinchi o‘rinni egallaydi (1, 2-rasm).
3. Ta
’lim olish maqsadiga qarab, respondentlarning ikkita asosiy guruhini
aniqlash mumkin edi (3-rasm):
– olgan bilimlaridan oʻz biznesini yoʻlga qoʻyish uchun foydalanmoqchi
boʻlganlar – boʻlajak tadbirkorlar (tadbirkorlik salohiyatiga ega) (51%);
– biznes bilimlaridan nufuzli ish topish va martaba o‘sishi uchun qo‘shimcha
afzallik sifatida foydalanishga umid qilayotganlar (mansab salohiyatiga ega) (32%).
– Anketada ta’lim olish maqsadlariga oid ekvivalent savollar ishlatilgan,
ularga berilgan javoblar tahlili ushbu ikki guruh mavjudligini tasdiqladi.
4. Agar respondentlarning jinsiga qarab javoblarning taqsimlanishini tahlil
qiladigan b
o‘lsak, yigitlar qizlarlarga qaraganda mustaqil tadbirkor roliga ko‘proq
y
o‘naltirilgan (4, 5-rasm).
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
59
Rasm. 1.
O‘rganishga qaror qilishga ta’sir etuvchi omillarni baholash
Rasm. 2.
O‘quv kursining qiymatiga ta’sir etuvchi omillarni baholash
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
Narx
Mutaxassislik
Muddati
Joy holati
Malaka
Koeffitsient
Koeffitsient
0,08
0,12
0,09
0,13
0,09
0,11
0,11
0,12
0,09
0,07
0
0,02
0,04
0,06
0,08
0,1
0,12
0,14
Axamiyatlilik koeffisenti
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
60
Rasm. 3. Ta
’lim olish maqsadlariga qarab javoblarni taqsimlash
Rasm. 4. Yigitlar javoblarining bilim olish maqsadlariga qarab taqsimlanishi
Rasm. 5. Qizlarlar javoblarining bilim olish maqsadiga qarab taqsimlanishi
3
47
38
12
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Diplom
Mustaqil tadbirkorlik
faoliyati
Eng yaxshi ish topish
imkoniyati
O'z ustida ishlash
Ta'lim olish maqsadlari %
3
47
38
12
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Diplom
Mustaqil tadbirkorlik
faoliyati
Eng yaxshi ish topish
imkoniyati
O'z ustida ishlash
Ta'lim olish maqsadlari %
20
7
70
3
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Diplom
Mustaqil tadbirkorlik
faoliyati
Eng yaxshi ish topish
imkoniyati
O'z ustida ishlash
Ta'lim olish maqsadlari %
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
61
5. Iqtisodiyot fanlarini asosiy (texnik) mutaxassislikka moslashtirishning zarur
darajasini baholashda ma
’lum bo‘ldiki, potentsial biznes maktab o‘quvchilarining
aksariyati (67%) asosiy mutaxassisligi bilan chambarchas bo
g‘liq bo‘lgan iqtisodiy
bilimlarni egallashga umid qiladi. Q
o‘shimcha biznes ta’limini olish orqali ular o‘zlari
tanlagan texnik faoliyat sohasida yanada samarali ishlash uchun foydalanadilar.
Bunday respondentlarning ulushi ayniqsa tadbirkor b
o‘lishni rejalashtirganlar
orasida yuqori (1-jadval).
Shunday qilib, ular
o‘z bizneslarini yaratishni Universitetda olingan texnik
bilimlarni amalga oshirish imkoniyati deb bilishadi.
6. Psixologik testlar shuni k
o‘rsatdiki, qo‘shimcha ravishda o‘qish istagida
b
o‘lganlarning ko‘pchiligi etakchilarning psixologik tipiga (28 foiz) (anketaning
16-savoliga), xushmuomala (16 foiz) va ijodiy tabiatga (9 foiz) tegishli.
7. Ochiq savollarga berilgan javoblardagi eng qiziqarli taklif biznes maktabini
tamomlagandan s
o‘ng maslahat olish imkoniyatini ta’minlash bo‘ldi.
Ikki aniqlangan tinglovchilar guruhi uchun keyingi ma
’lumotlarni qayta ishlash
amalga oshirildi. Qayta ishlash natijalari b
o‘yicha o‘quv jarayoniga qo‘yiladigan
talablar profillari tuzildi (1-jadval).
1-jadval
Ta
’lim talablari profillari
Omillar
Biznesda
o‘z-o‘zini ish bilan ta’minlash uchun
biznes ta
’limi olish niyatini bildirgan
respondentlar guruhi (tadbirkorlik salohiyati)
Yaxshiroq ish topish uchun
biznes ma
’lumotiga ega
b
o‘lish niyatini bildirgan
respondentlar guruhi
(mansab
o‘sishi potentsiali)
1. Mutaxassislik,
universitetda olingan
asosiy texnik
mutaxassislik bilan
bo
g‘liqlik
Ular kelajakdagi faoliyatning ma
’lum bir sohasi
bilan bo
g‘liq bilimlarni qidirmoqdalar.
(K
o‘pincha muhandislik-texnik yo‘nalish.)
Iqtisodiy bilimlar muayyan amaliy texnik
sohaga moslashtirilishi kerak.
O‘qitish
texnologiyaning ma
’lum bir sohasidagi
biznesning
o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga
olishi kerak.
Qiziqishlarning keng doirasi.
Iqtisodiy bilimlarning qiziqarli
sohalari asosiy texnik
mutaxassislik bilan bo
g‘liq
b
o‘lishi shart emas
2.
O‘quv fanlarining
tabiati
O‘z biznesini yaratish va rivojlantirish uchun
zarur b
o‘lgan bilimlarni olishni xohlaysiz
O‘quv kurslarini mehnat
bozoridagi talab va kasblar
nufuzidagi tendentsiyalardan
kelib chiqqan holda tanlang
3.
O‘quv fanlarini
o‘rganishning
kengligi va chuqurligi
nisbati
Murakkab biznes muhitida amaliy
q
o‘llanilishiga e’tibor qaratgan holda, chuqur
o‘rganilmagan ko‘plab asosiy fanlar kerak.
Tanlangan fanlarni chuqur
o‘rganish uchun juda yuqori
talablar. Yuqori mahorat
darajasiga e
’tibor qaratiladi
4.
O‘qitish tili
O‘zbek va ingliz
Ingliz
5. Potentsial ish
beruvchilar bilan
aloqalar
T
o‘liq ixtiyoriy
Majburiy
6.
O‘qish to‘lovi
miqdori ($)
300 dan
100-300
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
62
7. Darslar vaqti
Kechqurun
8. Kursning
davomiyligi
6-12 oy
9. Uskunalar
Yaxshi jihozlangan kompyuterlarning mavjudligi eng muhimi
Aniqlangan guruhlarda psixologik testlarni qayta ishlash natijalari shuni
k
o‘rsatdiki, martaba o‘sishi potentsialiga ega bo‘lgan respondentlarning aksariyati
“etakchilar” bo‘lib chiqdi. Potentsial tadbirkorlar guruhida ham “rahbarlar” ham,
boshqa psixologik turlarning vakillari ham bor edi.
Aniqlangan farqlar ikkita kichik segment mavjudligi t
o‘g‘risida ilgari surilgan
gipotezani tasdiqlaydi va kelajakdagi biznes maktabining kontseptsiyasini,
shuningdek
o‘quv dasturlarini shakllantirish talablarini shakllantirishga imkon beradi.
Bu dasturlarda
o‘quvchilarning qadriyat yo‘nalishlaridagi farqlar va ularning ta’lim
jarayonini tashkil etishga q
o‘yiladigan talablari hisobga olinishi kerak.
Tashkil etilgan biznes maktabi birinchi navbatda iste
’molchilarning birinchi
guruhiga e
’tibor qaratishi va mustaqil biznesda texnik g‘oyalarini rivojlantirishga
tayyor b
o‘lgan bo‘lajak tadbirkorlarni tayyorlashi kerak. Bu potentsial talabalarning
ushbu segmentining kattaligi va b
o‘lajak biznes maktabi va texnik sohadagi
universitet olimlari
o‘rtasida yaqin aloqalar o‘rnatish imkoniyati bilan bog‘liq.
Treningning maqsadlari mustaqil ishbilarmonlik k
o‘nikmalarini rivojlantirish,
nostandart biznes vaziyatlarda harakat qilish qobiliyati, bozorda talab qilinadigan
texnik ob
’ektlarni rivojlantirishni iqtisodiy qo‘llab-quvvatlash va ularni muvaffaqiyatli
amalga oshirishga olib keladi.
O‘quv dasturlari va o‘qitish metodikasi mazmunini ishlab chiqishda shuni
hisobga olish kerakki, b
o‘lajak “Tadbirkorlik” ixtisosligi talabalarining bir qismi tadqiqot
natijalariga k
o‘ra o‘ziga xos psixologik tur – “ijodiy tabiat” ga ega. Ular nostandart
fikrlash, noaniq echimlar bilan ajralib turadi va ular k
o‘pincha o‘z qobiliyatlarini
jamiyatning dolzarb muammolariga moslashtirishda qiynaladilar. Shuning uchun ularni
o‘qitishning vazifasi ham muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish, konfliktologiya asoslarini
o‘rganish va o‘zgaruvchan biznes muhitiga moslashish tamoyillarini ishlab chiqish
b
o‘ladi.
Biznes maktabini rivojlantirishning navbatdagi vazifasi mansab
o‘sishi
potentsialiga ega b
o‘lgan ikkinchi guruh iste’molchilariga yo‘naltirilgan iqtisodiy
faoliyatning nufuzli y
o‘nalishlari (bank ishi, moliyaviy menejment, logistika) bo‘yicha
ixtisoslikni joriy etish b
o‘lishi mumkin.
Xulosa
Tadqiqot q
o‘shimcha biznes ta’lim olish niyatini bildirganlar orasida ikkita
muhim kichik segment mavjudligini tasdiqladi. Shu bilan birga, ularning ta
’lim
muassasasiga b
o‘lgan afzalliklari va talablari tizimida sezilarli farq mavjud. Olingan
natijalar kelajakdagi biznes maktabining kontseptsiyasini shakllantirishga imkon
berdi va uni tashkil etishda q
o‘llaniladi.
Kelajakda ta
’lim xizmatlari iste’molchilarining boshqa guruhlariga o‘rganishni
kengaytirish mumkin. Bu quyidagi segmentlar b
o‘lishi mumkin:
•
dasturda k
o‘zda tutilmagan iqtisodiy bilimlarni olishni xohlovchi bugungi
texnik universitet talabalari;
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
63
•
an
’anaviy tarzda yaxshi muhandislik ma’lumotlariga ega bo‘lgan va amaliy
q
o‘llash uchun iqtisodiy bilimlarini oshirish istagida bo‘lgan texnik universitetlarning
yaqinda bitiruvchilari;
•
iqtisodiy ta
’limning etishmasligini his qiladigan o‘rta menejerlar.
Katta ehtimol bilan, maqsadli segmentning kengayishi biznes maktabi
kontseptsiyasiga ta
’sir qiladi.
Ilova
Yaxshi ta
’lim – muvaffaqiyatga yo‘l!
Hurmatli potentsial mijoz!
Biz yangi biznes maktabini ochmoqchimiz.
Iltimos, quyidagi savollarga javob bering:
1. Q
o‘shimcha biznes ta’limini olishdan maqsad nima (birini tanlang)?:
▪
diplom olish
▪
mustaqil biznes qilish
▪
yaxshi mutaxassis b
o‘lish va nufuzli ishga kirish imkoniyati
▪
o‘zini takomillashtirish
2. Biznes b
o‘yicha qo‘shimcha ta’lim olishni xohlaysizmi?
▪
Y
o‘q
▪
ha, lekin u quyidagilarga bo
g‘liq (birini tanlang):
▪
kurs narxlari
▪
yaxshi ish topishga yordam beradimi?
▪
bir vaqtning
o‘zida ishlash va o‘qish imkoniyati
▪
kurs davomiyligi
▪
keyinchalik
o‘z biznesingizni ochishga va o‘zingizni anglashga yordam beradi
3. Sizni qaysi fanlar k
o‘proq qiziqtiradi:
▪
Moliya
▪
boshqaruv nazariyasi
▪
iste
’mol tovarlari marketingi
▪
sanoat mahsulotlarini sotish
▪
Buxgalteriya hisobi
▪
tadbirkorlik
▪
tijorat huquqi
▪
Inventarizatsiyani boshqarish
▪
soliqni rejalashtirish
▪
bank ishi
▪
qimmat baho qo
g‘ozlar
▪
xodimlarni boshqarish
▪
xalqaro biznes
▪
reklama
▪
boshqa
4. Mash
g‘ulot haqida qaror qabul qilishda siz uchun ayniqsa muhim bo‘lgan
narsa (1 dan 7 gacha ball q
o‘ying, bu erda 1 muhim emas, 7 juda muhim):
▪
narx
▪
maktab joylashuvi
▪
mutaxassislik
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
64
▪
malakali
o‘qituvchilar
▪
kurs davomiyligi
▪
yaxshi ish topish uchun bilim
5.
O‘quv kursi siz uchun ayniqsa qimmatli bo‘lishi mumkin bo‘lgan
narsa (ballarni q
o‘ying: 1-muhim emas, 2-muhim, 3-juda muhim)
▪
zamonaviy biznes ta
’limi berishga qodir xorijiy o‘qituvchilar
▪
qiziqarli amaliy ma
’lumotlarning mavjudligi
▪
dasturning har bir kursi oxirida sertifikat olish
▪
biznesda yordam beradigan amaliy bilimlar
▪
moslashuvchan jadval
▪
Sankt-Peterburgdagi eng yirik kompaniyalardan birida bakalavriat amaliyoti
imkoniyati
▪
ta
’lim muassasasining nufuzi va diplomning kotirovkasi
▪
o‘quv jarayonida ish muhitiga botish
▪
o‘qishni tugatgandan so‘ng yuqori maoshli ish topish imkoniyati
▪
Chet elda ta
’limni davom ettirish imkoniyati
▪
boshqa
6. Sizningcha, siz olgan iqtisodiy bilimlar b
o‘lishi kerakmi (birini
tanlang):
▪
asosiy texnik mutaxassisligingizda foydalanish uchun moslashtirilgan
▪
har qanday faoliyatda ishlatilishi mumkin b
o‘lgan universal
7. Darslarning qaysi vaqti sizga k
o‘proq mos keladi?
▪
ertalab (soat 7:00 dan 13:00 gacha)
▪
kunduzi (13:00 dan 17:00 gacha)
▪
kechqurun (17:00 dan 21:00 gacha)
▪
kechki payt (18:30 dan 22:30 gacha)
8. Keyinchalik qiziqarli, yaxshi haq t
o‘lanadigan ish uchun zarur bo‘lgan
ta
’lim olishga qancha vaqt ajratishga tayyorsiz?
▪
2-4 hafta (intensiv darslar)
▪
1-6 oy (intensiv sinflar)
▪
6-12 oy (intensiv sinflar)
▪
1-2 yil (intensiv ta
’lim emas)
9. Ushbu ta
’limga qancha pul sarflashga tayyorsiz?
▪
100 dollargacha
▪
100 dan 300 dollargacha
▪
300 USD dan
10. Nima uchun q
o‘shimcha biznes ta’limiga pul va vaqt sarflashga
tayyorsiz?
▪
bu hozirgi ish uchun zarur b
o‘ladi va malakali mutaxassis bo‘lishga imkon beradi
▪
bu menga yaxshiroq ish topishga imkon beradi
▪
Men
o‘quv jarayoniga qiziqaman
▪
bu menga mustaqil ravishda biznes qilish imkoniyatini beradi
11. Sinf xonalarida qanday jihozlarni k
o‘rishni xohlaysiz? Quyidagi
uskunaga b
o‘lgan ehtiyojni 1 dan 4 gacha bo‘lgan shkala bo‘yicha baholang
(1 = kerakli, 4 = zarur):
▪
eng yangi dasturiy ta
’minot bilan jihozlangan kompyuterlar
▪
zamonaviy uskunalar
– proyektorlar, magnit taxtalar va boshqalar.
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
65
▪
qulay ish joylari
▪
zamonaviy sinf dizayni
12. Ta
’lim muassasasi potentsial ish beruvchilar – firmalar bilan yaxshi
aloqaga ega:
▪
siz uchun zarur
▪
yaxshi, lekin kerak emas
▪
siz uchun mutlaqo keraksiz.
13. Quyida sanab
o‘tilgan mutaxassislardan qaysi birini o‘z o‘qituvchingiz
sifatida k
o‘rishni xohlaysiz? (Har bir element uchun bittasini tanlang)
▪
o‘z sohasi bo‘yicha amaliy uslub va tavsiyalar beruvchi o‘qituvchi
yokiiqtisodiy tafakkur va ishbilarmonlik xulq-atvori mantiqini shakllantiradigan
o‘qituvchi
▪
jahon iqtisodiy tajribasini biladigan chet ellik
o‘qituvchi yokiO‘zbekiston
iqtisodiyotining
o‘ziga xos xususiyatlarini biladigan o‘zbek tili o‘qituvchisi
▪
dars
bera
oladigan
biznes
tajribasiga
ega
b
o‘lgan amaliyotchi
yokimavzu b
o‘yicha chuqur bilimga ega va qiziqish uyg‘ota oladigan taniqli olim
14. Qaysi tilda
o‘qishni hohlaysiz?
▪
o‘zbek
▪
Ingliz
▪
O‘zbek va ingliz
▪
boshqa
15. Q
o‘shimcha haq evaziga biznes seminarlar, psixologik treninglarda
o‘quv jarayonida ishtirok etishni xohlaysizmi?
▪
ha, xohish bilan
▪
Ha ba
’zan
▪
Y
o‘q
16.
O‘zingiz haqingizda quyidagi ma’lumotlarni qoldiring:
1. yoshi
2. qavat
3. ish tajribasi
4. qaysi tillarda gapirasiz?
▪
o‘zbek
▪
Ingliz
▪
nemis
▪
boshqa tillar
5. ta
’lim darajangiz?
▪
t
o‘liq bo‘lmagan yuqori
▪
oliy ma
’lumot (universitetingizni ko‘rsating)
▪
boshqa
6. mutaxassisligingiz sohasi:
▪
biznes
▪
ilmiy va texnik
▪
harbiy
▪
gumanitar fanlar
▪
Kompyuter muhandisligi
7. Sizning hozirgi pozitsiyangiz
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
66
8. kelajakda
kim
b
o‘lishni
rejalashtiryapsiz?
Sizningcha,
martaba
zinapoyasida yuqoriga k
o‘tarilish uchun maxsus bilimlardan tashqari, menejment,
sotsiologiya, psixologiya, moliya kabi sohalarda ham bilim kerakmi?
▪
Ha
▪
Y
o‘q
17. Q
o‘shimcha biznes ta’lim olishda siz uchun yana nima muhimligini
k
o‘rsating?
Yordamingiz uchun rahmat!
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R
O‘YXATI:
1. Molchanov
N.N. “Innovatsion jarayon: tashkil etish va marketing”. – Sankt-
Peterburg davlat universiteti, 1995-y.
2. Tyurin Yu.N., Makarov A.A.
“Kompyuterda ma’lumotlarni tahlil qilish”. – M.:
Moliya va statistika, 1995-yil.
3. Alekseev A.A., Gromova L.A.
“Menejerlar uchun psixogeometriya”. – L.:
Nauka, 1991-yil.
4. Golubkov E.P.
“Marketing tadqiqotlari”. – M.: 1998-yil.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017–2021-yillarda O‘zbekiston
respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor y
o‘nalishi bo‘yicha harakatlar
strategi
yasini “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”da amalga
oshirishga oid davlat dasturi t
o‘g‘risida 02.03.2020dagi PF–5953 sonli farmoni.
6.
O‘zbekiston respublikasi prezidentining raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish
maqsadida raqamli infratuzilmani yanada modernizatsiya qilish chora-tadbirlari
t
o‘g‘risida 21.11.2018dagi PQ–4022-qarori.
7.
Технологический процесс склада вагонного депо при автоматизации
учетных
операций.
Т.Р. Нурмухамедов,
Ж.Н. Гулямов
–
Sustainable
Development Forum 2022, 2022.
8. Development of the information system for inventory control of wagon
depot
stock.
T.R. Nurmukhamedov,
J.N. Gulyamov,
T.S. Tashmetov
–
AIP Conference Proceedings, 2022.
9. Modeling of a railway warehouse commodity and material values
accounting (on the example of a train depot). T.R. Nurmukhamedov,
Z.N. Gulyamov, S.T. Shaxidaeva
– AIP Conference Proceedings, 2021.
10.
Складские операции вагонного депо пассажирской службы
с элементами логистики. Т.Р. Нурмухамедов, Ж.Н. Гулямов – Глобус:
технические науки, 2021.
