46
MILLIY GVARDIYA HARBIY XIZMATCHILARINING HUQUQIY
HIMOYASINING HUQUQIY TARTIBGA SOLINISHI HOLATI
Davron Mirazov
1
,
yu.f.d., professor, O‘zbekiston Respublikasi Jamoat xavfsizligi universiteti
Xushnudbek Olimjonov
2
,
yu.f.b.f.d. (PhD), O‘zbekiston Respublikasi Jamoat xavfsizligi universiteti
СОСТОЯНИЕ ПРАВОВОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ ПРАВОВОЙ ЗАЩИТЫ
ВОЕННОСЛУЖАЩИХ НAЦИОНАЛЬНОЙ ГВАРДИИ
Даврон Миразов
1
,
д.ю.н
.,
профессор
,
Университет общественной безопасности Республики
Узбекистан
Хушнудбек Олимжонов
2
,
д.ф.ю.н
. (PhD),
Университет общественной безопасности Республики
Узбекистан
THE STATE OF LEGAL REGULATION OF THE LEGAL PROTECTION
OF MILITARY SERVICEMEN OF THE NATIONAL GUARD
Davron Mirazov,
Doctor of Law, Professor, University of Public Safety of the Republic of Uzbekistan
Khushnudbek Olimjonov,
Doctor of Philosopy (PhD), University of Public Safety of the Republic of Uzbekistan
Аннотaция
:
Мазкур мақолада Миллий гвардиянинг Қуролли Кучлар
тизимидаги ўрни
,
унинг мақсади ва асосий вазифалари
,
Миллий гвардия ҳарбий
хизматчиларининг ҳуқуқий ҳолати
,
уларнинг вазифалари
,
ҳуқуқ ва
мажбуриятлари
,
ҳарбий хизматчиларга берилаётган имтиёзлар каби масалаларга
тўхталиб ўтилган
.
Аннотaция
:
В данной статье рассматриваются такие вопросы
,
как роль
Нaциональной гвардии в системе Вооруженных Сил
,
ее назначение и основные
47
задачи
,
правовое положение военнослужащих Нaциональной гвардии
,
права и
обязанности военнослужащих
,
льготы
,
предоставляемые военнослужащим
.
Abstract
: This article discusses such issues as the role of the National Guard in the
system of the Armed Forces, its purpose and main tasks, the legal status of the National
Guard, the rights and obligations of the military, the benefits provided to the military.
Калит сўзлар
:
конституция
,
инсон ҳуқуқлари
,
Миллий гвардия
,
ҳарбий
хизматчи
,
ҳуқуқ ва мажбуриятлар
,
ижтимоий кафолат
.
Ключевые слова
:
конституция
,
права человека
,
Нaциональная гвардия
,
военнослужащий
,
права и обязанности
,
социальное обеспечение
.
Key words:
constitution, human rights, National Guard, soldier, rights and
obligations, social security.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida tinchlik va osoyishtalikni ta’minlash
hamda xavfsizlikni mustahkamlash borasida davlatimiz tashqi siyosiy prinsiplarining
to‘g‘ri belgilanganligi, ularni amalga oshiradigan davlat faoliyat mexanizmlarining
konstitutsiyaviy tartibi belgilab berilganligi muhim ahamiyat kasb etadi. Xususan,
Konstitutsiyaning 152-moddasiga muvofiq, “O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari
O‘zbekiston Respublikasining davlat suverenitetini va hududiy yaxlitligini, aholining
tinch hayoti va xavfsizligini himoya qilish uchun tuziladi...” va 126-moddasiga asosan
esa, “O‘zbekiston Respublikasi o‘z xavfsizligini ta’minlash uchun y
е
tarli darajada Qurolli
Kuchlariga ega”ligi belgilangan[1].
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2022 – 2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi farmoni qabul qilindi[6]. Mazkur
farmonda, jahon miqyosidagi murakkab jarayonlarni va mamlakatimiz bosib o‘tgan
taraqqiyot natijalarini chuqur tahlil qilgan holda keyingi yillarda “Inson qadri uchun”
tamoyili asosida xalqimizning farovonligini yanada oshirish, iqtisodiyot tarmoqlarini
transformatsiya qilish va tadbirkorlikni jadal rivojlantirish, inson huquqlari va
manfaatlarini so‘zsiz ta’minlash hamda faol fuqarolik jamiyatini shakllantirishga
qaratilgan islohotlarning ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida mamlakatimiz xavfsizligi
48
va mudofaa salohiyatini kuchaytirish, ochiq, pragmatik va faol tashqi siyosat olib borish
belgilandi.
Bizning fikrimizcha, har bir harbiy xizmatchi, avvalo O‘zbekiston Respublikasining
fuqarosidir. Faqat xizmat shart-sharoiti belgilaydigan tartiblar ularning fuqarolardan farqli
ravishda huquq va erkinliklarini amalga oshirishni cheklaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining IX bobi “Iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy
va ekologik huquqlar” deb nomlanadi. Mazkur bobda ko‘rsatilgan ijtimoiy huquqlar
harbiy xizmatchilarning huquqlarini ijtimoiy kafolati deb aytishimiz mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 42-moddasida “Har kim munosib mehnat
qilish, kasb va faoliyat turini erkin tanlash, xavfsizlik va gigiyena talablariga javob
beradigan qulay mehnat sharoitlarida ishlash qonunda ko‘rsatilgan tartibda himoyalanish
huquqiga ega” va 44-moddasida esa, “Sud qarori bilan tayinlangan jazoni ijro etish
tartibidan yohud qonunda nazarda tutilgan boshqa hollardan tashqari majburiy mehnat
taqiqlanadi” [1] degan norma mustahkamlangan.
O‘zbekiston Respublikasining “Aholi bandligi to‘g‘risida”gi O‘RQ-642-sonli
qonunining 4-moddasida “Bandlik fuqarolarning qonunchilikda taqiqlanmagan, o‘z
shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlarini qanoatlantirish bilan bog‘liq bo‘lgan, ularga ish haqi
(mehnat daromadi) keltiradigan faoliyatidir” deb, O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa
vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Milliy gvardiya, Davlat
xavfsizlik xizmati tizimida, bojxona organlarida va boshqa harbiy xizmat nazarda tutilgan
idoralarda xizmatni o‘tayotgan fuqarolar band deb hisoblanashi ko‘rsatib o‘tilgan[2].
“Majburiy mehnat to‘g‘risida”gi Jeneva Konvensiyasining 2-moddasida ushbu
Konvensiya maqsadlari uchun “zo‘raki yoki majburiy mehnat” atamasi ixtiyoriy ravishda
o‘z xizmatlarini taklif etmagan har qanday shaxsdan har qanday jazolash tahdidi ostida
talab qilinadigan har qanday ish yoki xizmatni anglatadi. Lekin, “zo‘raki yoki majburiy
mehnat{“ atamasi ushbu Konvensiyaning “a” kichik bandida majburiy harbiy xizmat
to‘g‘risidagi qonunlar kuchiga ko‘ra talab qilinadigan va haqiqiy harbiy tusdagi ishlarga
qo‘llaniladigan har qanday ishni yoki xizmatni o‘z ichiga olmasligi nazarda tutilgan[3].
49
Bizningcha, harbiy xizmatchilarning mehnat faoliyati majburiy xizmatga
asoslanmagan. Ularning mehnatini yuksak darajadagi harbiy-vatanparvarlik
tuyg‘ularining amaldagi ifodasi deb ta’kidlashimiz mumkin.
Shuningdek, harbiy xizmatchilarning jinoiy javobgarlikka tortilishlari ular
tomonidan sodir etilgan harakat va harakatsizlikning qonunga zidligi bilan belgilanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 46-moddasiga asosan “Har kim qariganda,
mehnat layoqatini yo‘qotganda, ishsizlikda, shuningdek boquvchisini yo‘qotganda va
qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy ta’minot olish huquqiga ega.
Qonunda belgilangan pensiyalar, nafaqalar va boshqa turdagi ijtimoiy yordamning
miqdorlari rasman belgilangan eng kam iste’mol xarajatlaridan oz bo‘lishi mumkin
emas”[1] deb ko‘rsatilgan. Konstitutsiyaning ushbu moddasi Inson huquqlari umumjahon
deklaratsiyasining “Har bir inson o‘zining hamda oilasining salomatligi va farovonligini
ta’minlash uchun zarur bo‘lgan turmush darajasiga ega bo‘lish, jumladan kiyim-kechak,
oziq-ovqat, tibbiy xizmat va zarur ijtimoiy xizmatga ega bo‘lishga hamda ishsizlik,
kasallik, nogironlik, bevalik, qarilik yoki unga bog‘liq bo‘lmagan sharoitlarga ko‘ra
tirikchilik uchun mablag‘ bo‘lmay qolgan boshqa hollarda ta’minlanish huquqiga ega”
deb ko‘rsatilgan 25-moddasiga mos keladi[4].
Fikrimizcha, harbiy xizmatchilarning ijtimoiy ta’minoti Konstitutsiyamizda va
mamlakatimizning boshqa qonunlarida ham o‘z ifodasini topgan. Misol uchun,
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining harbiy xizmatni o‘tash tartibi to‘g‘risidagi
Nizomning 184-moddasida harbiy xizmatchilar O‘zbekiston Respublikasining davlat
budjeti mablag‘lari hisobidan oziq-ovqat, pul, kiyim-kechak, uy-joy ta’minoti bilan
ta’minlanadilar, O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida belgilangan pensiya va tibbiy
ta’minot hamda boshqa ijtimoiy kafolat va imtiyozlardan foydalanishi belgilab qo‘yilgan.
Shu bilan birga, “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risi”dagi O‘zbekiston
Respublikasi qonunining 5-moddasi “Harbiy xizmatchilarning, ichki ishlar organlarining,
O‘zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasining boshliqlar va oddiy xodimlar tarkibidan
bo‘lgan shaxslarining, sudyalarning va prokuratura organlari darajali unvonlarga (harbiy
unvonlarga) ega bo‘lgan xodimlarining pensiya ta’minoti” deb nomlanib, unda xodimlar
50
va ularning oila a’zolarini pensiya bilan ta’minlash shartlari, normalari va tartibi
O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi bilan belgilanadi. Ularga ushbu Qonunda nazarda
tutilgan asoslarda pensiya olish huquqi ham beriladi. Bunda harbiy xizmatchilar, ichki
ishlar organlarining, O‘zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasining boshliqlar va oddiy
xodimlar tarkibidan bo‘lgan shaxslari, sudyalar va prokuratura organlarining darajali
unvonlarga (harbiy unvonlarga) ega bo‘lgan xodimlari pul ta’minotining barcha turlari
fuqarolarning ish haqi singari bir xilda hisobga olinadi” deb yozilgan[5].
Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasining y
е
ttinchi ustuvor yo‘nalishining
90-maqsadida davlatning mudofaa qobiliyatini yanada mustahkamlash, Qurolli
Kuchlarning jangovar shayligini, uning imkoniyatlari va qobiliyatini kuchaytirish, barcha
bo‘g‘indagi hokimiyat organlari rahbarlarining qo‘shinlar kundalik hayotida, harbiy
shaharchalar barpo etish, ularning infratuzilmasini yaxshilash, yoshlarni harbiy-
vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda faol ishtirok etishini ta’minlash, harbiy xizmatni o‘tab
qaytgan yoshlarning ijtimoiy muammolarini hal etish, ularni ish bilan ta’minlashga
alohida e’tibor qaratish, Qurolli Kuchlarning barcha davlat idoralari, muassasa va
korxonalar uchun y
е
tuk kadrlar tayyorlaydigan maktabiga aylanishiga erishish, mamlakat
harbiy xavfsizligini ta’minlash va mudofaa salohiyatini mustahkamlash borasidagi
qonunchilik hujjatlarini takomillashtirish, Qurolli Kuchlar yagona avtomatlashtirilgan
boshqaruv tizimini yaratish va raqamlashtirishni yanada takomillashtirish, Qurolli
Kuchlarda yagona axborot-kommunikatsiya tizimini yaratish va axborot xavfsizligini
ta’minlash kabi vazifalar belgilangan.
Shuningdek, 91-maqsadda harbiy xizmatchilar, ularning oila a’zolarining ijtimoiy
himoyasini har tomonlama kuchaytirish, Qurolli Kuchlar harbiy xizmatchilarini ijtimoiy
qo‘llab-quvvatlash va ularga ko‘rsatilayotgan tibbiy ta’minot sifatini yanada oshirish
Qurolli Kuchlarda axloqiy-ruhiy ta’minotni va harbiy psixologlar institutini yanada
takomillashtirish hamda harbiy xizmatchilarning jangovar ruhiyatini oshirish bo‘yicha
chora-tadbirlarni belgilash, Yoshlarni harbiy-vatanparvarlik ruhida tarbiyalash tadbirlarini
yanada kuchaytirish vazifalari belgilangan[6].
51
Fikrimizcha, agar harbiy xizmatchilarga xizmat vazifalarini bajarish bo‘yicha
yuklatilayotgan majburiyatlar ularning qonun hujjatlarida belgilab qo‘yilgan huquqlari
bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lsa xizmat vazifalarni bajarilishida samaradorlikka erishish
mumkin.
Bosh Qomusimizda, “Har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga
ega” ekanligi qayd etilgan. Barcha harbiy xizmatchilar ham tibbiy xizmatdan jangovar
shaylikni saqlash va jismoniy tayyorgarligini doimiy ravishda takomillashtirib borish
uchun tibbiy xizmatdan foydalanadilar, “Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risida”gi
qonunda harbiy xizmatchilar, harbiy va muqobil xizmatga chaqiriladigan hamda harbiy
xizmatga kontrakt bo‘yicha kiradigan fuqarolarning huquqlari va harbiy xizmatchilar
harbiy xizmatga yaroqli yoki yaroqsiz ekanliklarini aniqlash uchun tibbiy tekshiruvdan
o‘tish hamda harbiy-tibbiy komissiyaning xulosasi asosida harbiy xizmatdan muddatidan
ilgari bo‘shatilish huquqlari haqida yozilgan. Harbiy va muqobil xizmatga chaqiriladigan
yoki harbiy xizmatga kontrakt bo‘yicha kiradigan fuqarolar tibbiy tekshiruvdan o‘tadi
hamda sog‘lig‘iga ko‘ra harbiy xizmatga chaqiruvni kechiktirish yoki chaqiruvdan ozod
etilish huquqini beradigan tibbiy ma’lumotlar to‘g‘risida to‘liq axborot olish huquqi
mustahkamlangan[7].
O‘zbekiston Respublikasining “Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risida”gi va
“Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi qonunlariga muvofiq,
chaqiriluvchilar, harbiy xizmatga majburlar va harbiy xizmatchilarni tibbiy ko‘rikdan
o‘tkazish sifatini yanada yaxshilash va samaradorligini oshirish, O‘zbekiston
Respublikasi Qurolli Kuchlarini sog‘lom va jismonan baquvvat harbiy xizmatchilar bilan
to‘ldirish maqsadida 2018-yil 25-dekabrda PQ–4076-sonli “O‘zbekiston Respublikasi
Qurolli Kuchlarida tinchlik va urush davrida tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish to‘g‘risidagi
nizomni tasdiqlash haqidagi” O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori qabul
qilingan[8]. Ushbu qarorda harbiy xizmatchilarning xizmat vazifalarini bajarish chog‘ida
sog‘ligi bilan bog‘liq yuzaga kelayotgan muammolari va ularning bartaraf etish etilishi
bo‘yicha chora-tadbirlar yoritib o‘tilgan.
52
Shu o‘rinda “O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari harbiylari va ularning oila
a’zolarini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi
2018-yil 14-maydagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-3726-Qarorida
“Murakkab, keskin o‘zgaruvchan, avvalambor bir-biriga bog‘lik xalqaro terrorizm, diniy
ekstremizm va radikalizmning kuchayishi, mamlakatimiz chegaralari yaqinida
to‘xtamayotgan qurolli mojarolar, yoshlar o‘rtasida xalqimizga yod bo‘lgan g‘oyalarning
tarqatilishi sharoitlarida, O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari harbiy xizmatchilari
har kuni xizmat vazifalarini bajarib kelmoqdalar. Harbiy xizmatchilarning yangi xizmatni
o‘tash joylariga, shu jumladan, iqlim sharoitlari og‘ir bo‘lgan uzoq garnizonlarga ko‘chib
o‘tishi natijasida, ularning farzandlari ta’lim muassasalarini doimiy ravishda o‘zgartirib
turishadi, mazkur holat esa ular tomonidan olinayotgan bilimlar sifatiga ta’sir
ko‘rsatmoqda.
Vujudga kelgan vaziyatni e’tiborga olgan holda, harbiy xizmatchilar doimiy harbiy
tayyorgarlik holatida bo‘layotganligini hisobga olib, harbiy xizmatchilarning ma’naviy-
ruhiy holatini saqlab qolish va qo‘llab-quvvatlash, ularning oila a’zolariga bo‘lgan
g‘amxo‘rlikka alohida e’tibor qaratilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari harbiy xizmatchilari va ularning oila
a’zolarini yanada ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash, ma’naviy-ruhiy holatini mustahkamlash
maqsadida, O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari tarkibiga kiruvchi vazirliklar va
idoralarning xizmatdagi ofitserlari, shartnoma bo‘yicha xizmat qilayotgan serjantlar va
oddiy askarlar tarkibining farzandlari uchun, respublika oliy ta’lim muassasalari davlat
granti asosida oliy ta’lim muassasalariga umumiy belgilangan qabul ko‘rsatkichlari
kvotasidan tashqari, harbiy oliy ta’lim muassasalariga kursantlarning umumiy qabul
sonidan bakalavriatga qabul qilishning besh foizli kvotasi ajratildi[9].
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, Qurolli Kuchlarimiz safida xizmat
qilayotgan harbiy xizmatchilarimizning xizmat faoliyatini belgilangan vaqtlarda turli
joylarda olib borilishi va ular uchun har qanday holatda ham vatanimiz tinchligi,
chegaralarimiz daxlsizligi eng oliy burchligini inobatga olgan holda mazkur yo‘nalish
o‘zining dolzarb ahamiyat kasb etishini ko‘rsatib kelmoqda.
53
Адабиётлар рўйхати/Библиографические ссылки
/References:
1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. T., “O‘zbekiston” nashriyot-
matbaa ijodiy uyi. 2023.
2. O‘zbekiston Respublikasining 2020-yil 20-oktabrdagi “Aholi bandligi
to‘g‘risida”gi O‘RQ-642-sonli qonunining 4-moddasi.
3. “Majburiy mehnat to‘g‘risida”gi Jeneva Konvensiyasining 2-moddasi 1930-yil 28-
iyun.
4. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 25-moddasi 1948-yil 10-dekabr.
5. O‘zbekiston Respublikasining 1993-yil 3-sentabrdagi “Fuqarolarning davlat
pensiya ta’minoti to‘g‘risi”dagi 938-XII-son Qonunining 5-moddasi.
6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi “2022 – 2026-
yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-
60-son Farmoni.
7. O‘zbekiston Respublikasining 1996-yil 29-avgustdagi “Fuqarolar sog‘lig‘ini
saqlash to‘g‘risida”gi 265-I–son Qonuni.
8. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 25-dekabrda “O‘zbekiston
Respublikasi Qurolli Kuchlarida tinchlik va urush davrida tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish
to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi PQ–4076-sonli Qarori.
9. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 14-maydagi "O‘zbekiston
Respublikasi Qurolli Kuchlari harbiylari va ularning oila a’zolarini ijtimoiy qo‘llab-
quvvatlashga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi PQ-3726-son Qarori.
10.
Murakayeva S. K., Murakayev I. I. The Constitution is the basis of our
free and prosperous life, further development and prosperity of the country
//International journal of conference series on education and social sciences (Online).
– 2022. –
Т
. 2. –
№
. 5.
11.
Рустамбаев
,
М
.
Х
. "
Жиноят ҳуқуқи
:
Махсус қисм
."
Тошкент
,
Ўқитувчи
(2003).
54
12.
Рустамбаев
,
М
.
Х
.,
Н
.
Е
.
Мухаммадиев
, and
С
.
Абдухаликов
. "
Миллий
гвардия хизматчилари
(
ходимлари
)
нинг касб этикаси
."
Тошкент
,
Миллий гвардия
Ҳарбий-техник институти
(2019).
