15
LANGUAGE AND SPEECH ARE A REFLECTION OF CULTURE
Farida EShQOBILOVA
O ’zbekiston Davlat jahon tillari universiteti Xorijiy til va
adabiyot fakulteti 1-bosqich talabasi Ilmiy rahbar: katta
o’qituvchi
Saodat AGZAMXODJAYEVA
Annotatsiya
. Ushbu tezisda til va nutqning madaniyat borasida tutgan o’rni
haqida so ’zyuritilgan. Til, nutq va madaniyat uyg’unlashuvi xususida gapirganda
ularning o ’zaro munosabati va mohiyati haqida to ’xtalib o’tish lozim.
Kalitso’zlar
: til, nutq, madaniyat, lingvomadaniyat, jamiyat.
Abstract.
This thesis describes the importance and the role of language and
speech in cultural views. When the discuss about harmony of language, speech and
culture comes to, it is necessary to dwell about relationship among language, speech
and culture.
Key words
: Culture, speech, language, lingvioculture, society.
Til - millatning ruhi, uning ma’naviy boyligi, tarix va kelajagini aks ettiruvchi
ijtimoiy hodisadir. Har bir millat o’zining tili va madaniy qarashlari bilan boshqa
millatlardan ajralib turadi. Shubhasiz, millat madaniyati, uning xalqaro mavqeyini va
milliyligini namoyon etishda tilning ahamiyati katta. Til va madaniyat munosabatlarini
uzoq yillar mobaynida o’rganish va tahlil qilish natijasida XX asrning 90 - yillarida
“Lingvokulturologiya” atamasi fanga kiritildi. Ya’ni “lingvistika” tillarni o’rganishga
oid soha bo’lsa, „culture’’ madaniyat yoki madaniyatshunoslik tushunchalarini qamrab
oladi. Lingvokulturologiya hozirda shu kabi zamonaviy fanlarning shakllanishi va
rivojlanishida asos bo’lib kelmoqda. Zamonaviy tishunoslikda V.V.Vorobyovning
“Lingvokulturologiya” keng yoritilgan bo’lib, muallif lingvomadaniyatshunislikni bir
necha jihatlarini tavsiflaydi [2008: 32].
1)
Lingvomadaniyatshunoslikning asosiy obyekti - madaniyat va tilning faoliyat
ko’rsatish jarayonidagi munosabati va o’zaro ta’siri va bu ta’sirning yagona tizimli
yaxlitlikda talqinni o’rganish
2)
lingvomadaniyatshunoslikning predmeti - jamiyat borligining til aloqasi
tizimida takror ishlab chiqariladigan va uning madaniy qadriyatlariga asoslangan milliy
shakllari, “dunyoning lisoniy manzarasini” tashkil etuvchi barcha narsalar
Dunyo tilshunosligida til, nutq, va madaniyat munosabatini tafsivlash jarayonida
“Media. Til va madaniyat. Tarjima” talabalar ilmiy-amaliy konferensiyasi - 2023
16
turli xil munozaralarga duch kelamiz. Jumladan, nemis olimi Vilgelm fon Gumbold:
“Garchi til hamma odamlar uchun universal bo’lsada, dunyo tillari bir-biridan farq
qiladi, har bir tilda dunyoqarash mavjud” degan g’oyani ilgari surdi. Demak, tillar
xalqlarning madaniy qarashlarining xilma- xilligi bilan birga, ularning ma’naviyatini,
aqliy qobilyatini ham aks ettirishga xizmat qiladi. Hozirgi kunda dunyo iqtisodiyotida
yetakchi o’rinni egallab ulgurgan Xitoy Xalq Respublikasining xitoy tili, diniy va
axloqiy qarashlari Xitoy madaniyatini to’laqonli birlashtiradi. Ayniqsa, xitoy
madaniyati doirasida vujudga kelgan konfutsilik ta’limoti, Xitoy madaniyati va tilini
global miqyosda tan olinishi bunga yaqqol misoldir. Bundan tashqari, professor N.
Mahmudov ham til va madaniyat haqida quyidagilarni yozadi: “Til va madaniyat
deganda, odatda, til orqali u yoki bu madaniyatni, yoki aksincha madaniyatni o’rganish
orqali u yoki bu tilni tushuntirish nazarda tutiladi” Darhaqiqat, til orqali jamiyat
saviyasi, uning nufuzi, ziyolilik qatlami va eng asosiysi madaniyatini anglash unga
chuqurroq kirib borish mumkin.
Hozirga qadar o’z tili, ijtimoiy qarashlari va madaniyati bilan jahon miqyosida
boshqa til va madaniyatlarga sezilarli ta’sir ko’rsatayotgan Buyuk Britaniyaning ingliz
tilini misol qilib olsak, britaniyaliklarning talaffuz me’yorlari, so’zlashish ohangi va
nutqida Britan madaniyatini (dunyoqarash, fikrlash usuli, tarixiy va diniy, axloqiy
xususiyatlar) ko’z o’ngimizda yaqqol tasavvur qilamiz. Bundan ko’rinib turibdiki,
ma’lum bir tilda so’zlovchi tili va nutqida butun bir jamiyat va madaniyat aks etadi.
Til va madaniyat uyg’unligi yuzasidan kelib chiqqan qarashlar zamirida, nutq
tushunchasi ham yotadi. Nutq - til birliklari, uning grammatik va leksik me’yorlarini
o’z o’rnida ishlatish natijasida yuzaga keladigan lingvistik jarayondir. Nutq faoliyati
psixik jarayonning til vositasida ifodalanishi, yillar mobaynida inson ongiga
singdirilgan qarashlarni, milliy qadriyat va tushunchalarni subyektiv tarzda aks
ettirishidir.
Kundalik turmushga nazar solsak, millatidan qat’iy nazar biror-bir inson
bilananniq bir mavzuda suhbat qursak, u o’zining ijtimoiy, etnik va madaniy kelib
chiqishiga ko’ra fikr va mulohazalarni nutqida namoyon qiladi. Demak, til, nutq va
madaniyat har bir ijtimoiy tuzumning asosiy va ajralmas bo’lagi hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, til va nutq millatning muhim tayanchi, madaniyat
ko’zgusi, mustahkam jamiyat me’zonining poydevoridir. Xalq Madaniyatni yoritishda
17
til va nutqning o’rni qanchalik muhim bo’lsa, til va nutq ham madaniyat va madaniy
qarashlarga shunchalik muhtojdir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.
https://uz.m. wikipediya.org/wiki/ Xitoy _madaniyati
2.
Vorobyov V. V. Lingvokulturologiya. - 2008, C 32.
3.
Бакиева, Х. В., Караева, Б. Х., Коршунова, Е. Н., Краева, И. А., Тешабаева,
Д. М., & Фролова, Г. М. (2012). Узбекский язык для стран СНГ.
4.
Тешабаева, Нодира Джураевна, and Зухриддин Ахтамжонович
Умирзаков.
"Значение
физиологических
свойств
почвообразования." Проблемы современной науки и образования 1 (146)
(2020): 22-24.
5.
Бакиева, Х. В., Караева, Б. Х., Коршунова, Е. Н., Краева, И. А., Тешабаева,
Д. М., & Фролова, Г. М. (2012). Узбекский язык для стран СНГ. Учебник.
6.
Тешабаева, Д. М. "ментальность языка в медиапространстве." Вестник
Московского
государственного
лингвистического
университета.
Гуманитарные науки 2 (818) (2019): 192-198.
7.
кизи ВАЛИЕВА, Наргизахон Замир, and Зафар Нурматович
АБДУСАМАДОВ. "КЛАССИФИКАЦИЯ ДИАЛОГИЧЕСКОЙ РЕЧИ И ЕЕ
АНАЛИЗ В ПРОИЗВЕДЕНИИ ХАЛЛЕДА ХОССЕЙНИ «БЕГУЩИЙ ЗА
ВЕТРОМ»." (2022).
