ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
3 (66) 2011
74
Неонатал
сепсис
,
бу
–
бир
ойлик
чақалоқларда
учрайдиган
,
ациклик
кечадиган
,
йирингли
ўчоғи
мавжуд
ёки
бактеремия
билан
давом
этадиган
,
полиорган
етишмаслик
билан
номоён
бўладиган
системали
яллиғланишли
касаллик
синдроми
ҳисобланади
.
Ушбу
бирламчи
сепсиснинг
учраш
даражаси
1000
та
тирик
туғилган
чақалоқларнинг
8
тасига
тўғри
келади
.
Чала
туғилган
чақалоқларда
ва
гўдакларда
яшин
тезлиги
билан
кечадиган
сепсисдан
ўлим
ҳолати
жуда
юқори
, 13
-50
фоизни
ташкил
қилади
(3, 4, 7).
Сепсис
иммунитетнинг
пасайиши
шароитида
вужудга
келадиган
тарқоқ
инфекцион
жараён
ҳисобланади
.
Организм
иммунологик
реакцияларининг
бузилишидан
,
макроорганизмнинг
микро
-
бларни
йўқ
қилиш
ёки
чиқазиб
ташлаш
хусусияти
йўқолади
,
натижада
септик
инфекцион
жараён
бошланиб
,
барча
морфофункционал
тизимларда
метаболик
бузилишларга
,
кейин
эса
аъзолар
де
-
компенсациясига
олиб
келади
.
Олимлар
томонидан
сепсис
ривожланишига
жавобгар
иммунитет
-
нинг
аниқ
нуқсонини
аниқлашга
қаратилган
харакатлар
самара
берганича
йўқ
(1, 2, 6).
Шунга
қарамасдан
,
тадқиқотчиларнинг
фикрича
,
сепсисда
фагоцитознинг
тугалланиши
бузилади
.
Сепсис
жараёни
асосида
бактериал
инфекцияга
,
жумладан
шартли
патоген
инфекцияга
нисбатан
муросали
организмда
системали
яллиғланишли
жараён
ётиб
,
томирлар
эндотелийсининг
тарқоқ
шикастла
-
ниши
,
лейкоцит
,
тромбоцит
каби
қон
ҳужайраларининг
фаоллашуви
,
умумий
инфекцион
захарла
-
ниш
,
гемостазнинг
бузилиши
ривожланиб
,
охир
оқибатда
полиорган
етишмаслик
билан
асоратла
-
нади
(3,5,6).
Нейтрофил
лейкоцитлар
организмнинг
хар
қандай
ҳам
меёрий
,
ҳам
патологик
ҳужайралари
функционал
ҳолатини
фаоллаштиради
.
Шунинг
учун
организмда
инфекцияларга
қарши
бактерицидлик
ва
цитотоксиклик
фаоллик
даражаси
ушбу
лейкоцитларга
боғлиқ
.
Сепсисда
нейтрофилларнинг
ёт
антигенларга
нисбатан
цитотоксик
таъсири
кескин
ошганда
,
бу
хусусият
ўзининг
тўқима
ва
ҳужайраларига
нисбатан
ҳам
ривожланиб
,
иммунтанқислиги
ва
иммунопатоло
-
гик
жараён
ривожланишига
сабабчи
бўлади
.
Юқирида
келтирилган
мунозараларни
инобатга
олиб
,
ушбу
илмий
ишда
,
неонатал
даврда
сеп
-
сисдан
нобуд
бўлган
чақалоқлар
тимусининг
қон
томирларида
ривожланадиган
патоморфологик
ўзгаришларни
ўрганишни
мақсад
қилиб
олинди
.
Материаллар
ва
методлар
:
Мақсадга
эришиш
учун
ЎзР
ССВ
Республика
патологик
анатомия
маркази
болалар
патологияси
бўлимида
2009-2010
йиллар
давомида
аутопсия
текширувидан
ўтказилган
32
та
неонатал
сепсисдан
нобуд
бўлган
чақалоқлар
тимуслари
морфологик
текширув
учун
ажратиб
олинди
.
Сепсис
таъсирида
тимусда
ривожланган
морфологик
ўзгаришларни
таққослаб
ўрганиш
мақсадида
,
назорат
гуруҳи
сифатида
хар
хил
жароҳатланишлардан
ўлган
10
та
чақалоқлар
тимуси
морфологик
текширувга
олинди
.
Тимуснинг
ташқи
кўриниши
диққат
билан
назоратдан
ўтказилиб
,
шакли
,
вазни
,
ўлчамлари
,
тўқимасининг
ҳолати
,
ташқи
кўринишидаги
ўзгаришлар
аниқланди
.
Ўнг
ва
чап
бўлакчаларининг
маркази
ва
чет
қисмларидан
,
жами
4
та
1,5
х
1,5
см
.
ли
бўлакчалар
кесиб
олиниб
гистологик
текширувга
тайёрланди
.
Бўлакчаларга
одатий
усулда
ишлов
берилиб
,
парафин
блоклари
тайёрланди
.
Улардан
ясалган
гистологик
кесмаларни
гематоксилин
-
эозин
,
ван
-
Гизон
ва
ШИК
реакцияси
усулларида
бўялиб
,
ёруғлик
микроскопи
ости
-
да
ўрганилди
.
Назорат
гуруҳига
кирган
тимуслар
морфологик
жиҳатдан
текширилганда
,
шу
ҳолат
аниқландики
,
у
гистоморфологик
жиҳатдан
юпқа
бириктирувчи
тўқима
тутамлари
билан
бир
-
биридан
ажралиб
турадиган
хар
хил
катталикдаги
бўлакларидан
иборат
.
Органнинг
чет
қисмида
нисбатан
катта
бўлаклар
жойлашган
,
марказий
соҳасида
эса
ҳар
хил
шаклдаги
майда
бўлаклар
ўрин
олган
.
Оралиқ
тўқимаси
бириктирувчи
тўқима
ҳужайралари
,
яъни
фиброцит
ва
ретикуляр
ҳужайралардан
,
аргирофил
ва
ретикуляр
толалардан
ташкил
топган
бўлиб
,
меёрда
ҳужайралари
кам
,
толали
тузилмалари
кўп
бўлади
.
Оралиқ
тўқимадан
ҳар
бир
тимус
бўлагига
трабекулалар
кир
-
ганлиги
,
унда
қон
ва
лимфа
томирлари
ҳамда
периваскуляр
гематогистиоген
тўсиқ
жойлашганли
-
ги
кўринади
.
Морфологик
текширув
натижалари
шуни
кўрсатдики
,
тимуснинг
ангиоархитектоникаси
ўзига
хос
томирлар
тўридан
иборат
.
Тимуснинг
бош
артерия
ва
венаси
бўлаклари
орқа
соҳаси
марказий
қисмига
келиб
,
бўлакчалар
қон
томирларига
тармоқланади
ва
органнинг
ташқи
пардаси
остидан
тарқалиб
,
хар
бир
бўлагига
трабекулалари
орқали
кириб
боради
.
Хар
қандай
аъзода
бўлгани
каби
,
Исроилов
Р
.
И
.,
Исаев
Г
.
НЕОНАТАЛ
СЕПСИСДА
ТИМУС
ҚОН
ТОМИРЛАРИНИНГ
МОРФОЛОГИК
ЎЗГАРИШЛАРИ
Тошкент
тиббиёт
академияси
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
3 (66) 2011
75
тимусда
хам
қон
томирларнинг
терминал
тармоқлари
тўртта
қисмдан
иборат
:
қон
олиб
келувчи
артериялар
,
қон
билан
таминловчи
капиллярлар
,
қонни
аъзодан
олиб
кетувчи
веналар
ва
анасто
-
мозлар
.
Бундай
барча
аъзоларга
хос
ангиоархитектоника
тимусда
ўзига
хос
микрогемоциркуляция
тизимини
пайдо
қилади
.
Тимус
бўлакчаларининг
пўстлоқ
ва
мия
қаватларида
бир
-
биридан
фарқ
қилувчи
икки
хил
мик
-
роциркуляция
тизими
мавжудлиги
аниқланди
.
Мия
қаватида
одатий
турли
тизим
тузилишида
бўлса
,
пўстлоқ
қаватида
кетма
-
кетлик
билан
тармоқланган
артериолалар
лимфоцитлар
тўпламлари
оралиғигача
кириб
бориб
,
пўсткапилляр
венулаларга
айланади
ва
қаватлар
оралиғига
қайтиб
чиқади
.
Бирчаси
бир
-
бири
билан
туташиб
,
бўлакчадан
қонни
олиб
кетувчи
умумий
венага
айлана
-
ди
ва
трабекула
орқали
бўлакчалар
оралиғига
чиқади
.
Тимус
бўлакчалари
оралиғи
трабекулаларда
жойлашган
артериялар
девори
нисбатан
қалин
ва
барча
артериялар
тузилишига
ўхшаб
,
ички
эндотелий
қоплами
,
унинг
остида
базал
мембрана
,
кей
-
ин
эластик
толалар
қатлами
,
кейинги
навбатда
4-5
қатордан
иборат
силлиқ
мушак
ҳужайралари
қавати
,
ташқи
томондан
бириктирувчи
тўқимали
адвентиция
ўраб
олган
.
Бошқа
органлардан
фарқи
,
адвентиция
қавати
кенгроқ
жойни
эгаллаган
,
таркибида
аргирофил
ва
ретикуляр
толалар
ва
лимфа
йўллари
жойлашган
.
Артериолалар
тимус
бўлакчалари
трабекулаларининг
ички
қисмида
,
пўстоқ
ва
мия
қаватлари
оралиғида
,
ҳамда
майдароқлари
қаватлар
таркибида
ҳам
учрайди
.
Уларнинг
девори
нисбатан
юпқа
,
таркиби
ички
эндотелий
ҳужайралари
,
унинг
остидаги
базал
мембрана
ва
эластик
толали
қават
ва
ташқи
адвентиция
тўқимасидан
иборат
.
Айрим
йирикроқ
артериолалар
деворида
силлиқ
мушак
ҳужайралари
ҳам
учрайди
.
Тимус
бўлакчалари
ичи
артериолаларнинг
ўзига
хос
белгиси
,
бу
уларнинг
асосан
ретикулоэпителий
ҳужайраларига
туташиб
жойланиши
ҳисобланади
.
Капилляр
-
лар
одатий
тузилишга
эга
,
яъни
ички
юзасидан
эндотелий
билан
қопланган
,
унинг
тагида
базал
мембранаси
мавжуд
,
уларни
ҳам
атрофидан
ретикулоэпителий
ҳужайралари
ўраб
олган
.
Ушбу
ҳолатни
алоҳида
таъкидлаб
ўтиш
керакки
,
тимус
бўлакчалари
таркибидаги
посткапилляр
венулалар
ўзига
хос
тузилишга
эга
эканлиги
кузатилди
.
Авваламбор
уларнинг
сони
бошқа
аъзо
-
ларга
нисбатан
кўп
,
трабекулаларнинг
бўлакчаларга
кирган
қисмидан
бошлаб
,
бўлакчалар
оралиғида
,
пўстлоқ
ва
мия
қаватлари
таркибида
ўрин
эгаллаган
.
Бизнинг
фикримизча
бунга
сабаб
,
қон
таркибидан
ўзак
лимфоцитлар
тимус
тўқимасига
мунтаззам
равишда
миграцияланиб
туриши
-
га
шароит
яратилган
.
Уларнинг
девори
эндотелий
ҳужайраларининг
нисбатан
йирик
ва
зич
жойла
-
ниши
ҳисобига
қалинроқ
кўринади
.
Аслида
,
уларнинг
девори
оддий
тузилишга
эга
,
яъни
ички
юза
-
сидан
бир
қатор
эндотелий
ҳужайралари
билан
қопланган
,
уларнинг
остида
аргирофил
ва
ретику
-
ляр
толалардан
иборат
базал
мембрана
ўрин
олган
.
Бу
тарздаги
тузилиш
қондан
лимфоцитларнинг
ҳам
эндотелий
оралиғи
,
ҳамда
трансэндотелий
йўл
билан
тимус
тўқимасига
миграцияланишига
яхши
шароит
ҳисобланади
.
Неонатал
сепсисдан
нобуд
бўлган
чақалоқлар
тимуси
морфологик
текширувдан
ўтказилганда
қуйидагилар
аниқланди
.
Агар
сепсис
ҳомила
даврида
орттирилган
бўлса
тимус
микроскопик
жиҳатдан
ривожланишдан
орқада
қолганлиги
,
гипоплазия
ва
дисплазия
жараёнлари
ривожланган
-
лиги
аниқланади
.
Сепсис
интранатал
ва
постнатал
даврларда
юққан
бўлса
,
тимусда
иммун
фаолла
-
шувга
хос
морфологик
ўзгаришлар
кузатилиб
,
тимуснинг
акцидентал
инвалюцияланиши
билан
,
оралиқ
тўқимасида
яллиғланишга
хос
бўлган
ҳужайраларнинг
кўпайиши
билан
номоён
бўлади
.
Бунда
оралиқ
тўқима
кескин
кенгайган
,
шиш
ҳолатда
,
қон
томирларида
гиперемия
кузатилиб
,
унинг
атрофида
кўп
миқдорда
эозинофиллар
,
плазматик
ҳужайралар
,
макрофаглар
ва
лимфоцит
-
лар
пайдо
бўлганлиги
аниқланади
.
Бу
турдаги
морфологик
ўзгаришлар
,
яъни
оралиқ
тўқиманинг
эозинофиллези
ва
лаброцитози
иммун
реакцияларнинг
бузилган
ҳолда
давом
этганлигидан
дарак
беради
.
Тимус
бўлагининг
ичида
эса
ретикулоэпителий
ҳужайралари
кескин
гипертрофияланиб
,
фаоллашган
,
ҳужайра
ичида
ва
оралиғида
кам
миқдорда
бўлсада
актив
лимфоцитларни
ўраб
олган
,
бу
ҳам
иммун
реакциянинг
авж
олганлигини
кўрсатади
.
Сепсис
жараёни
тимуснинг
нормал
ривожланганлиги
устига
қўшилганда
,
унинг
бўлаклари
йи
-
рик
,
қатламлари
яхши
фарқ
қилинади
,
стромаси
юпқа
,
томирлари
яхши
такомил
топган
ҳолда
ва
бундай
меёрий
морфо
-
функционал
ҳолатдаги
тимусда
акцидентал
инвалюциянинг
дастлабки
давр
-
лари
белгилари
пайдо
бўлганлиги
аниқланади
.
Яъни
,
бўлакларнинг
икала
қатламида
ҳам
ҳужайралар
жойлашуви
сийраклашган
,
ретикулоэпителий
ҳужайралари
бироз
очилиб
қолган
,
мия
қаватига
яқин
соҳаларда
«
клетки
-
нянки
»
типдаги
ҳужайралар
пайдо
бўлган
.
Бу
ҳужайралар
шун
-
дан
иборатки
,
ретикулоэпителий
ҳужайралари
уз
ичига
ўнлаб
лимфоцитларни
қамраб
олиб
,
гигант
ҳужайраларни
пайдо
қилган
,
бунга
сабаб
ретикулоэпителий
ҳужайралари
иммун
реакция
авж
ол
-
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
3 (66) 2011
76
ганда
шу
тарзда
лимфоцитларни
тарбиялаб
фаоллаштиради
.
Мия
қаватида
эса
ретикулоэпителий
ҳужайралари
гипертрофияланиб
,
Гассал
таначалари
сонини
оширган
.
Агар
сепсис
узоқ
вақт
давом
этиб
,
кейин
чақалоқлар
нобуд
бўлган
бўлса
тимусдаги
морфологик
ўзгаришлар
акцидентал
инва
-
люциянинг
IV, V-
даражаларига
ва
тимуснинг
атрофияланишигача
тўғри
келади
.
Лекин
бу
ҳолатларда
акцидентал
инвалюция
меёрдаги
шунга
ўхшаш
ўзгаришлардан
морфологик
жиҳатидан
фарқ
қилади
.
Яъни
бўлакларнинг
коллапсланиши
,
улардаги
ривожланган
ретикулёз
ва
склероз
жа
-
раёнлари
бетартиб
ҳолда
ривожланганлиги
,
натижада
тимус
бўлакларининг
чегараларини
фарқ
қилиб
бўлмайди
.
Бунда
тимус
тўқимасининг
айрим
жойларида
склероз
устун
турса
,
бошқа
жойла
-
рида
ретикуляр
ҳужайраларнинг
кўпайиб
,
гипертрофияланганлиги
аниқланди
.
Бундай
морфологик
ўзгаришлар
акцидентал
инвалюциянинг
типик
ўзгаришларидан
фарқ
қилганлигидан
,
буни
атипик
акцидентал
инвалюция
деб
қабул
қилинган
.
Сепсиснинг
деярлик
барча
ҳолатларида
тимуснинг
юқорида
кўрсатилган
патоморфологик
ўзгаришлари
,
авваламбор
қон
томирларида
тизимли
кўринишидаги
васкулит
ривожланганлиги
оқибати
ҳисобланади
.
Барча
турдаги
қон
томирларда
бир
хил
кўринишдаги
ўзгаришлар
,
яъни
эн
-
дотелийнинг
гипертрофияланиши
,
ички
юзасининг
шикастланиши
ҳисобига
эндотелиоз
ривож
-
ланганлиги
аниқланди
.
Нисбатан
йирик
артерия
ва
веналар
ичида
лейкоцитлар
ва
тромбоцитлар
туриб
қолганлиги
,
эндотелийга
жипслашиб
,
майда
лейкоцитар
тромблар
пайдо
қилганлиги
топил
-
ди
.
Томирлар
девори
базал
мембранаси
,
эластик
толали
қавати
,
хатто
адвентицияси
ҳам
диффуз
ҳолда
мукоид
бўкиш
ва
миксаматозга
учраганлиги
,
айримларида
фибриноид
некрозгача
оғирлашганлиги
кузатилди
.
Бундай
патоморфологик
ўзгаришга
учраган
томирлар
атрофида
жой
-
лашган
строма
ҳужайралари
,
яъни
ретикулоэпителий
ҳужайралари
цитоплазмаси
вакуоляр
дистро
-
фияга
учраганлиги
аниқлданди
.
Хулосалар
:
1.
Тимус
бўлакчаларининг
пўстлоқ
ва
мия
қаватларида
бир
-
биридан
фарқ
қилувчи
икки
хил
микроциркуляция
тизими
мавжуд
.
Мия
қаватида
одатий
тўрли
тизим
тузилишида
бўлса
,
пўстлоқ
қаватида
навбатма
-
навбат
тармоқланган
артериолалар
лимфоцитлар
тўпламлари
оралиғигача
ки
-
риб
бориб
,
пўсткапилляр
венулаларга
айланади
ва
қаватлар
оралиғига
қайтиб
чиқиб
,
умумий
вена
-
га
айланади
.
2.
Агар
сепсис
ҳомила
даврида
орттирилган
бўлса
тимус
микроскопик
жиҳатдан
ривожланиш
-
дан
орқада
қолганлиги
,
томирлар
тизими
меёрда
сақланганлиги
билан
,
лимфоцитлар
ва
ретикуло
-
эпителий
ҳужайраларида
гипоплазия
ва
дисплазия
жараёнлари
ривожланганлиги
аниқланади
.
3.
Сепсис
жараёни
тимуснинг
нормал
ривожланганлиги
устига
қўшилган
ҳолатларда
,
унинг
бўлаклари
йирик
,
қатламлари
яхши
фарқ
қилинган
,
стромаси
юпқа
,
томирлари
яхши
такомил
топ
-
ган
ҳолда
бўлсада
,
сепсиснинг
оғирлик
даражасига
қараб
,
акцидентал
инвалюциянинг
хар
хил
да
-
ражаси
ривожланганлиги
кузатилади
.
4.
Сепсис
таъсирида
тимус
қон
томирларида
тизимли
васкулит
ривожланганлиги
,
барча
турда
-
ги
қон
томирларда
бир
хил
кўринишда
эндотелийнинг
гипертрофияланиши
,
ички
юзасининг
ши
-
кастланиши
,
эндотелиоз
ривожланганлиги
аниқланди
.
Томирлар
девори
базал
мембранаси
,
эла
-
стик
толали
қавати
,
хатто
адвентицияси
ҳам
диффуз
ҳолда
мукоид
бўкиш
ва
миксаматозга
учра
-
ганлиги
,
айримларида
фибриноид
некроз
пайдо
бўлганлиги
аниқланди
.
Фойдаланилган
адабиётлар
1.
Дегтярова
М
.
В
.
Функциональное
состояние
иммунной
системы
новорожденных
детей
при
физиологиче
-
ском
и
осложненном
течении
неонатального
периода
:
природа
иммунной
адаптации
:
Дисс
..
докт
.
мед
.
наук
.
М
., 2000.
2.
Климко
Н
.
Н
.
Инфекция
и
антимикробная
терапия
. 2002.
т
.4,
№
1.
С
. 14-18.
3.
Руководство
по
педиатрии
(
том
Неонатология
) //
под
редакцией
А
.
А
.
Баранова
.
М
. 2007. -600
с
.
4.
Шабалов
Н
.
П
.,
Иванов
Д
.
О
.
Неонатальный
сепсис
:
клиника
,
диагностика
и
лечение
.
Санкт
-
Петербург
. –
Академический
мед
.
журнал
, 2001.
т
.1,
№
3,
С
.81-88.
5.
Шабалов
Н
.
П
.,
Иванов
Д
.
О
.
Сепсис
новорожденных
.//
Педиатрия
. 2003.
№
5. C.45-56.
6. Dhainaut J, F. // 4th European Congress/ Chemotherapy and Infection. Scientific Discovery. Pans. 2002.
Р
.70.
7. Espisito S., Principi N. // Pediatr. Drug. //. 2001. -
№
3. P. 159-168.
