40
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
4 (67) 2011
Маълумки
,
хозирги
кунда
ҳам
бир
қатор
давлатларда
демографик
кўрсаткичлар
жуда
ёмон
аҳволда
.
Умумий
ўлим
даражаси
1000
та
аҳоли
сонига
15,6
бўлишига
қарамасдан
,
болалар
туғилиши
кўрсаткичи
жуда
паст
,
яъни
9,1
ни
ташкил
қилмоқда
.
Болалар
ўлими
кўрсаткичининг
бизнинг
давлатимизда
ҳам
юқори
даражада
қолишлиги
демографик
кўрсаткичлар
орасида
муҳим
ўрин
эгаллайди
.
Болалар
ўлимининг
бирламчи
сабаблари
оналар
касалликлари
,
айниқса
ҳомиладорлик
пайтидаги
экстрагенитал
касалликлар
ва
преэклампсия
ҳисобланади
,
булар
оқибатида
болалар
асфиксия
,
гипотрофия
,
туғма
инфекциялар
,
хатто
сепсис
билан
туғилади
.
Бундай
оғир
туғма
касалликлар
албатта
бир
қатор
ички
аъзоларнинг
,
жумладан
юракнинг
ҳам
шикастланиши
,
уларнинг
морфофункционал
ҳолати
бузилишидан
бола
ўлимининг
бевосита
сабаблари
ривожланиши
билан
якунланади
(1,2,3,4).
Преэклампсия
(
ПЭ
)
ёки
ҳомиладорликнинг
кечки
токсикози
,
онанинг
ҳаётий
муҳим
аъзо
ва
тизимлари
морфофункционал
ҳолатининг
бузилиши
билан
давом
этади
(5).
ПЭ
ҳомиладорлик
асоратларидан
энг
кўп
учрайдигани
,
у
умумий
туғруқлар
сонининг
16
фоизида
аниқланади
ва
она
,
ҳомила
,
ҳатто
чақалоқ
учун
ҳавфли
касаллик
ҳисобланади
(6,7).
Бу
хасталик
клиник
ва
морфологик
белгилари
бўйича
:
енгил
,
ўрта
оғир
ва
оғир
кўринишларида
учрайди
.
ПЭ
соғлом
ҳомиладор
аёлларнинг
6-12
фоизида
ва
экстрагенитал
касалликлари
мавжуд
аёлларнинг
20-40
фоизида
ривожланади
.
ПЭ
чақалоқларнинг
чала
туғилишига
,
гипотрофияланган
бола
туғилишига
,
хаётий
муҳим
ички
аъзолар
,
жумладан
юракнинг
шикастланишига
олиб
келади
(2,7).
Ушбу
мунозараларни
инобатга
олиб
,
биз
ўз
олдимизга
мақсад
қилиб
,
онасида
преэклампсия
касаллиги
бўлганлиги
сабабли
,
ўлик
туғилган
ва
дастлабки
постнатал
даврда
нобуд
бўлган
чақалоқлар
юраги
эндокардида
ривожланадиган
морфологик
ўзгаришларни
аниқлашни
қўйдик
.
Ишнинг
максади
:
Мақсадга
эришиш
учун
Республика
патологик
анатомия
маркази
болалар
патологияси
бўлимида
аутопсия
текширувидан
ўтказилган
,
онасида
преэклампсия
мавжуд
бўлиб
,
ўлик
туғилган
ва
дастлабки
постнатал
даврда
ўлган
чақалоқлар
,
жами
26
таси
ажратиб
олиниб
,
юраги
ҳар
томонлама
морфологик
текширувдан
ўтказилди
.
Ушбу
илмий
ишда
асосий
эътибор
эндокардаги
морфологик
ўзгаришларга
қаратилди
.
Юрак
эндокардининг
барча
соҳалари
:
қоринчалар
ва
бўлмачалар
деворлари
ички
юзаси
қоплаган
,
ҳамда
барча
қопқоқчалар
табақалари
ташқи
кўриниши
,
ранги
,
эластиклиги
,
бутинлиги
,
агар
патологик
ўзгаришлар
мавжуд
бўлса
,
уларнинг
тури
,
тарқоқлиги
ва
ривожланиш
даражаси
ўрганилди
.
Микроскопик
ҳолатини
текшириш
мақсадида
юрак
бўшлиқлари
девори
билан
бирга
эндокарди
1.5
х
1,5
см
бўлакча
кўринишида
,
ҳамда
барча
қопқоқчалари
табақалари
алоҳида
-
алоҳида
кесиб
олинди
.
Уларга
одатий
усулда
ишлов
берилиб
,
парафинга
қуйилди
.
Гистологик
препаратлар
,
эндокард
тўқимасининг
умумий
ҳолатини
кўрсатадиган
гематоксилин
-
эозин
бўёғида
,
мукополисахаридлар
миқдорини
аниқлаш
учун
ШИК
реакция
,
ретикуляр
толалар
–
Футу
усулида
,
эластик
толалар
Вейгерт
усулида
,
коллаген
толалар
–
ван
-
Гизон
усулида
бўялиб
ўрганилди
.
Текширув
натижалари
.
Текширув
натижалари
шуни
кўрсатдики
,
биз
ўрганган
чақалоқлар
вазни
меёрдагидан
анча
камлиги
,
яъни
ўртача
2856,24
гр
.
лиги
,
юракнинг
вазни
эса
15,6
гр
.
лиги
,
юрак
/
тана
вазнлари
солиштирма
коэффициенти
0,005
га
тенг
эканлиги
аниқланди
.
Бу
кўрсатгичлар
меёрга
(0,008)
нисбатан
сезиларли
даражада
пастлиги
кузатилди
.
Юракнинг
ташқи
юзаси
,
яъни
эпикардини
ўрганиш
шуни
кўрсатдики
,
аксарият
ҳолларда
онадаги
преэклампсия
касаллиги
таъсири
бўлса
керак
,
эпикард
юзаси
силлиқ
бўлганлиги
билан
унинг
ранги
кўкимтир
ва
тож
томирлари
бўйлаб
майда
-
майда
қон
қуйилиш
ўчоқлари
мавжудлиги
аниқланди
.
Бу
ўзгаришлар
албатта
онанинг
ҳомиладорликдаги
умимий
аҳволига
боғлиқ
ҳолда
,
ҳамда
преэклампсиядан
боланинг
захарланиши
оқибатида
ривожланган
дисциркулятор
ва
интоксикацияли
деструктив
ўзгаришлар
оқибати
деб
ҳисобласа
бўлади
.
Ўрганилган
юраклар
қоринчалари
кесиб
ички
эндокард
томондан
қаралганда
аксарият
ҳолларда
юракнинг
ички
юзаси
текис
ва
силлиқ
эканлиги
кузатилди
.
Жами
26
та
юракдан
9
тасида
,
яъни
34,6
фоизида
эндокардда
кўз
билан
кўриб
бўладиган
патологик
ўзгаришлар
мавжудлиги
аниқланди
.
Аксарият
ҳолларда
эндокарднинг
хиралиги
,
ранги
бироз
оқарганлиги
,
Исроилов
Р
.
И
.,
Эшбоев
Э
.
А
.
ПРЕЭКЛАМПСИЯДАН
ТУҒИЛГАН
ЧАҚАЛОҚЛАР
ЮРАГИ
ЭНДОКАРДИНИНГ
МОРФОЛОГИК
ҲОЛАТИ
Тошкент
тиббиет
академияси
41
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
4 (67) 2011
айниқса
сурғичсимон
мушаклар
ва
улар
орасидаги
чуқурчалар
соҳасида
қалинлашиб
оқарганлиги
кузатилди
.
Бундай
патоморфологик
ўзгаришга
учраган
юрак
қопқоқчалари
табақалари
ҳам
кескин
қалинлашганлиги
,
уларнинг
туташиш
қирралари
шишиб
,
қалинлашиб
,
деформацияланганлиги
аниқланди
.
Бу
каби
дистрофик
ва
дезорганизацияли
морфологик
ўзгаришларнинг
ривожланиш
даражаси
бўйича
ўнг
бўлмача
ва
ўнг
қаринча
эндокардининг
шикастланиши
устун
турганлиги
,
юракнинг
чап
бўлаги
бўшлиқлари
эндокардида
эса
бундай
патоморфологик
ўзгаришлар
камроқ
ривожланганлиги
аниқланди
.
Юқоридаги
каби
патоморфологик
ўзгаришларга
учраган
юрак
эндокардни
микроскопик
текшириш
шуни
кўрсатдики
,
гематоксилин
-
эозин
бўёғи
қўлланилган
гистологик
кесмаларда
юрак
ички
қатлами
умумий
ҳолда
кескин
қалинлашгани
,
бириктирувчи
тўқимали
қаватининг
кучли
шишга
ва
дезорганизацияга
учраганлиги
,
толали
тузилмаларининг
титилганлиги
кузатилди
.
Эндотелий
қавати
бутин
бўлганлиги
билан
,
у
бироз
деформацияланиб
,
ҳужайраларининг
бўкиб
катталашиши
ҳисобига
қалинлашганлиги
топилди
.
Қопқоқчалар
табақалари
соҳасидаги
эндотелий
ҳужайралари
цитоплазмаси
сезиларли
даражада
вакуоляр
дистрофияга
,
айримлари
эса
колликвацион
некробиозга
учраганлиги
аниқланди
.
Эндотелий
ости
базал
мембрана
ҳам
шиш
ва
дезорганизация
ҳисобига
қалинлашганлиги
,
ундаги
эластик
толаларнинг
титилиб
фрагментацияланганлиги
,
гистокимёвий
жиҳатдан
ранги
оқариб
оч
-
кўкиш
ранга
кирганлиги
кузатилди
.
ШИК
реакция
усули
қўлланилганда
эса
базал
мембрана
ва
эндокарднинг
бириктирувчи
тўқимали
хусусий
қаватида
нордон
мукополисахаридларнинг
кўп
тўпланишидан
,
бу
қатламларнинг
тўқ
бинафша
ранга
кирганлиги
топилди
.
Бундай
бириктирувчи
тўқимада
кислотали
муҳит
пайдо
бўлиши
,
преэклампсия
оқибатидаги
шикастланишнинг
белгиси
бўлиб
,
тўқимада
гидрофиллик
ҳолати
,
натижада
шиш
ва
бўкиш
каби
патоморфологик
ўзгаришларга
олиб
келади
.
Юрак
қопқоқчалари
табақалари
соҳасидаги
эндокард
қатлами
ўзининг
тузилиши
ва
таркиби
бўйича
бошқа
соҳалар
эндокардига
нисбатан
кескин
фарқ
қилиши
кузатилди
.
Фарқ
қилувчи
белгилар
шундан
иборат
бўлдики
,
бу
соҳаларда
қопқоқчалар
асосини
,
яъни
миокард
қатлами
билан
туташган
қатламлари
қалин
толали
бириктирувчи
тўқимали
тутамлардан
иборатлиги
аниқланди
.
Гистокимёвий
усул
,
яъни
ван
-
Гизон
бўёғи
билан
бўялганда
бу
соҳаларда
коллаген
толалар
миқдори
кескин
кўплиги
кузатилди
.
Преэклампсиянинг
оғир
формасида
коллаген
толалар
ҳам
строма
-
томир
оқсилли
дистрофиянинг
илк
формалари
бўлган
мукоид
ва
фибриноид
бўкишга
учраганлиги
топилди
.
Фақат
айрим
жойларида
дистрофик
ўзгаришлар
даражаси
юқори
эканлиги
ва
шу
соҳаларда
фибриноид
бўкиш
ўчоқларида
фибриноид
некроз
каби
деструктив
ўзгаришлар
ривожланганлиги
кузатилди
.
Қопқоқчалар
эндокардининг
юза
қатламлари
микроскопик
жиҳатдан
толалари
бетартиб
жойлашган
сийрак
бириктирувчи
тўқимадан
иборатлиги
аниқланди
.
Преэклампсия
таъсирида
бу
соҳаларда
,
юқоридагилардан
фарқли
ўлароқ
,
оралиқ
тўқимада
нордон
гликозамингликан
-
ларнинг
кўп
тўпланганлиги
,
тўқимада
гидрофиллик
ҳолати
кескин
ошганлиги
,
толали
тузилмалар
титилиб
,
фрагментацияланиб
,
айримлари
деструкцияланиб
метахромазияга
учраганлиги
аниқланди
.
Бу
соҳа
тўқималаридаги
патоморфологик
ўзгаришлар
гистокимёвий
усуллардан
ШИК
реакция
ва
Футу
усулларида
яхши
аниқланди
.
ШИК
билан
бўялган
гистологик
препаратларда
эндотелий
ости
базал
мембрана
ва
бириктирувчи
тўқимали
хусусий
қатламда
ШИК
мусбат
моддалар
кўп
тўпланганлиги
ва
тўқ
бинафша
рангга
бўялганлиги
кузатилди
.
Футу
усулида
ретикуляр
толалар
бўялганда
,
бу
толаларнинг
асосан
қопқоқча
табақалари
асосида
,
яъни
табақа
пардаси
билан
унинг
асосини
ташкил
қилган
коллаген
толали
фиброз
қатлами
оралиғида
жойлашганлиги
аниқланди
.
Преэклампсия
таъсирида
ретикуляр
толалар
ҳам
бироз
титилиб
,
айримлари
деформацияланиб
меёрдаги
тимқора
рангга
нисбатан
очроқ
қора
ва
жигаррангга
бўялганлиги
кузатилди
.
Хулосалар
.
1.
Оналар
преэклампсия
билан
касалланса
,
улардан
туғилган
чақалоқлар
юрагининг
барча
қатламлари
шикастланганлиги
,
аксарият
ҳолларда
эндокард
макроскопик
жиҳатдан
шиш
,
бўкиш
ва
дезорганизацияга
учраганлиги
кузатилди
.
2.
Преэклампсия
таъсирида
ривожланган
дистрофик
ва
дезорганизацияли
морфологик
ўзгаришлар
номоён
бўлиш
даражаси
бўйича
ўнг
бўлмача
ва
ўнг
қаринча
эндокардида
устун
турганлиги
,
юракнинг
чап
бўлаги
бўшлиқлари
эндокардида
эса
бундай
патоморфологик
ўзгаришлар
камроқ
ривожланганлиги
аниқланди
.
42
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
4 (67) 2011
3.
Эндокарднинг
базал
мембранаси
ва
бириктирувчи
тўқимали
қатламидаги
преэклампсияга
хос
патоморфологик
ўзгаришлар
оралиқ
модда
гидрофиллик
ҳолатининг
ошиши
,
шишга
учраши
,
толаларининг
мукоид
ва
фибриноид
бўкиш
каби
дезорганизацияга
учраши
,
коллаген
толали
фиброз
қатламида
фибриноид
некрозгача
етганлиги
кузатилди
.
4.
Эндокард
тўқима
тузилмаларидаги
преэклампсия
таъсирида
ривожланган
патоморфологик
ўзгаришлар
гистокимёвий
бўяш
усулларида
ҳам
тасдиқланди
:
яъни
,
оралиқ
моддада
нордон
гликозамингликанларнинг
тўпланиши
бинафша
рангли
ШИК
мусбат
модданинг
кўпайиши
,
эластик
толаларнинг
титилиши
,
меёрдаги
тўқ
кўк
рангдан
оч
хаво
рангга
бўялиши
Вейгерт
усулида
,
ретикуляр
толаларнинг
деструкцияланиши
ва
оқиш
жигаррангга
бўялиши
Футу
усулида
тасдиқланди
.
Фойдаланилган
адабиётлар
:
1.
Асфандиянов
,
Р
.
И
.
Формирование
структур
сердца
и
сосудов
как
системы
обеспечения
закручен
-
ных
потоков
крови
на
этапах
онтогенеза
/
Р
.
И
.
Асфандиянов
,
С
.
Б
.
Моталин
,
Б
.
Т
.
Куртусунов
II
Морфология
. -1996.-
Т
. 109,
№
2.-
С
. 31-32.
2.
Габченко
,
А
.
К
.
Морфофункциональное
строение
сосудов
сердца
у
человека
в
пре
и
постнатальном
онтогенезе
/
А
.
К
.
Габченко
II
Материалы
4-
го
Международного
Конгресса
по
интергративной
ан
-
тропологии
.
Санкт
-
Петербург
, 2002. -
С
.71-72.
3.
Косоуров
,
А
.
К
.
Посмертное
и
прижизненное
изучение
сердца
человека
в
пренатальном
онтогенезе
/
А
.
К
.
Косоуров
,
С
.
В
.
Матюшечкин
II
Морфология
. 2002. -
Т
. 122,
№
6. -
С
. 31-34.
4.
Митрофанова
,
Л
.
Б
.
Анатомическое
и
гистологическое
исследование
коронарного
синуса
у
кардио
-
логических
больных
,
лиц
без
сердечной
патологии
и
здоровых
/
Л
.
Б
.
Митрофанова
,
В
.
А
.
Иванов
,
А
.
К
.
Косоуров
II
Вестник
аритмологии
. 2003. —
№
33. -
С
. 44-51.
5.
Сидирова
И
.
С
.,
Билявская
О
.
С
.,
Никитина
Н
.
А
.,
Шеманаева
Т
.
В
.
Оценка
степени
тяжести
гестоза
. //
Акушерство
и
гинекология
.-2008.-N3.-
С
.40-43
6.
Сидирова
И
.
С
.,
Гурина
О
.
И
.,
Милованов
А
.
П
.,
Никитина
Н
.
А
.,
Бардачова
А
.
В
.,
Шеманаева
Т
.
В
.
Па
-
тогенез
гестоза
как
проявление
иммунокомплексной
патологии
эндотелия
(
острый
иммунный
эндо
-
телиоз
). //
Акушерство
и
гинекология
.-2008.-N6.-
С
.13-17
7.
Шалина
Р
.
И
.
Гестоз
.
Современное
состояние
вопроса
. //
Акушерство
и
гинекология
.-2007.-N5.-
С
.27-
33
