2025
NOVEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 11
55
TEXNOLOGIYANING PROFESSIONAL NUTQ JANRLARIDAN FOYDALANISHGA
TA’SIRI
Fatxiddinova Iqboloy Faroxiddin qizi
Andijon viloyati Shahrixon tumani 26-maktab ona tili va adabiyot fani o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.17526671
Annotatsiya.
Ushbu maqolada nutqiy janrlarning bir turi boʻlgan professional nutq
janrlariga texnologiyaning ta'siri toʻgʻrisida ma'lumotlar ifodalangan. Texnologiyaning
rivojlanishi natijasida paydo boʻlayotgan yangi nutqiy janrlar, xususan, professional nutqiy
janrlarning yangi turlari ga toʻxtalib oʻtilgan. Ularni shakllantiruvchi omillar alohida e’tiborga
olingan.
Annotation.
This article presents information about the impact of technology on
professional speech genres, which are a specific type of speech genre. It discusses the emergence
of new speech genres resulting from technological advancement, particularly new forms of
professional speech genres. Special attention is given to the factors that shape and influence their
formation.
Kalit soʻzlar:
Nutqiy janr, professional nutqiy janr, muloqot, texnologiya ijtimoiy media
platformalari, bloggerlik
Keywords:
Speech genre, professional speech genre, communication, technology, social
media platforms, blogging.
Texnika va texnologiya shaxsiy va professional hayotimizda muloqot qilish tarzimizga
sezilarli ta’sir ko`rsatmoqda. Jumladan bugungi kunda ularning ommalashuvi va turli kasblarga
integratsiyalashuvi muloqot tarzimizdagi o`zgarishlarga olib keldi.
Texnologiyadan foydalanish turli kasblarda muloqotni yanada samaraliroq qiladi. Masalan,
elektron pochta, soniyalar ichida onlayn xabar almashish platformalari yoki dasturlari, hamda
mutaxassislarning qayerda joylashuvidan qat’I nazar turli ichki yoki xalqaro video
konferensiyalardan foydalana olishi ularning bir-biri bilan muloqot qilish jarayonini osonlashtirdi.
Bu esa informatsion nutq, ishonarli nutq, maxsus nutq kabi professional nutq janrlaridan
foydalanishning kuchayishiga olib keldi.
Texnologiya, shuningdek, mutaxassislar o`rtasidagi hamkorlikning oshishiga ham olib
keldi. Endilikda mutaxassislar, qayerda bo`lishidan qat’I nazar, real vaqt rejimida loyihalar
bo`yicha hamkorlik qilishlari va bir-birlari bilan muloqot qilishlari mumkin. Bu ishonarli nutq
kabi professional nutq janrlaridan foydalanishning ko`payishiga olib keldi, chunki endi
mutaxassislar o`z g`oyalari va tashabbuslarini qo`llab-quvvatlash uchun boshqalarni ko`ndirish
uchun birgalikda ishlashlari mumkin.
Nihoyat, texnologiya professional muloqotda xususiylashtirishning oshishiga olib keldi.
Professionallar endi o`z muloqotlarini o`z auditoriyalarining ehtiyojlari va afzalliklarini qondirish
uchun moslashlari mumkin. Bu shaxsiylashtirilgan nutqlar va taqdimotlar kabi yangi professional
nutq janrlarining rivojlanishiga olib keldi.
Professional nutq janrlariga ta’sir ko`rsatgan texnologiyaning ba’zi misollari:
1.
Ijtimoiy media platformalari: Facebook, Twitter, Instagram, va LinkedIn kabi
ijtimoiy media platformalari professionallarga o`z auditoriyasi bilan muloqot qilish uchun yangi
2025
NOVEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 11
56
imkoniyatlar yaratdi. Bu ijtimoiy tarmoqlardagi nutqlar va postlar kabi yangi professional nutq
janrlarining rivojlanishiga olib keldi. Bu saytlar muhokama va bilim olish uchun forumlar, chatlar,
guruhlar va mavzularni taklif qiladi.
2.
Video konferensiya: Video konferensiya texnologiyasi mutaxassislarning
joylashuvidan qat’I nazar, bir-biri bilan muloqot qilishni osonlashtirdi. Shu bilan birga onlayn ish
o`rinlarini yuzaga keltirdi.
3.
Elektron pochta aloqasi: Elektron pochtadan foydalanish turli kasblarda muloqotni
yanada samaraliroq qildi.
4.
Tezkor xabar almashish ilovalari: WhatsApp va Telegram kabi tezkor xabar
almashish ilovalari mutaxassislarning bir-biri bilan real vaqt rejimida muloqot qilishini
osonlashtirdi, bu ilovalar orqali hozirgi kunda onlayn video va audio darslar yo`lga qo`yildi.
Masalan, virtual uchrashuvlar so’nggi yillarda, xususan, COVID-19 pandemiyasi davrida
professional muloqotning ajralmas qismiga aylandi. Zoom, Skype va Microsoft Teams kabi video
konferensiya loqa platformalari butun dunyoni zabt etdi va professionallar uchun mijozlar va
hamkasblar bilan muloqot qilishning yangi usulini yaratdi.
Ta’kidlash kerakki, sms xabarnoma dasturi va elektron pochta raqamli muloqotning eng
ko’p qo’llaniladigan ikkita shakli bo’lib, ikkalasi ham professional nutq janrlariga sezilarli ta’sir
ko’rsatdi. Elektron pochta hali ham rasmiy aloqa platformasi bo’lsa-da, sms yozish ish joyida
norasmiy muloqot usuliga aylandi. Biroq, professionallar professionallikni saqlab qolish uchun har
ikkala aloqa shakliga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo’lishlari kerak.
Texnologiya, shuningdek, ijtimoiy tarmoqlar va bloglar kabi yangi aloqa shakllarining
rivojlanishiga olib keldi. Muloqotning ushbu yangi shakllari mutaxassislarga o`z auditoriyasi bilan
muloqot qilish uchun yangi imkoniyatlar yaratdi va ijtimoiy tarmoqlardagi onlayn kasblar ,
jumladan yangi professional nutq janrlarining rivojlanishiga olib keldi. Misol uchun, Intagram,
Telegram, You tube ijtimoiy tarmoqlarida yangi virtual kasblar yuzaga keldi, ularning nomi
umumiy qilib blogger deb yuritilib quyidagicha turga bo’linadi:
1.
Biznes-bloggerlar – Bu bloggerlar tadbirkorlar, kichik biznes egalari hamda biznes
va moliyaga qiziqqan kishilarga qimmatli ma’lumotlar va resurslarni taqdim etishni maqsad
qilgan. Ular marketing, menejment, moliya va yetakchilik kabi turli mavzular haqida yozadilar.
Biznes-bloggerlar qanday qilib muvaffaqiyatli biznesni boshlash, rivojlantirish va saqlab qolish
bo’yicha maslahatlar beradi. Ular, shuningdek, boshqalarga muvaffaqiyatli tadbirkor bo’lishga
yordam berish uchun onlayn o’quv kurslari va maslahatlar taklif qilishlari mumkin.
2.
Shaxsiy bloggerlar – Bu bloggerlar o’zlarining shaxsiy hayotiy tajribalari, fikrlari
haqida yozadilar. Shaxsiy bloglar turli mavzularni qamrab olishi mumkin va ko’pchilik ulardan
har kuni qanday o’tganini yoritib boruvchi onlayn kundalikning bir turi sifatida foydalanadi.
3.
Lifestyle (Hayot tarsi) bloggerlari – Bu turdagi bloggerlar kundalik hayotining turli
jihatlariga, masalan, moda, ovqatlanish, sayohat, munosabatlar va boshqa shaxsiy manfaatlarga
e’tibor qaratadi. Ularning xabarlarida ko’pincha mahsulot sharhlari, homiylik qilingan kontent va
o’quvchilar o’z hayotlarida foydalanishi va qo’llashi mumkin bo’lgan turmush tarzi bo’yicha
maslahatlar mavjud. Hayot tarzi bloggerlarining maqsadi – o’z tajribalarini baham ko’rish va o’z
tomoshabinlarini eng yaxshi hayot kechirishga ilhomlantirishdir.
2025
NOVEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 11
57
4.
Moda bloggerlari – Bu bloggerlar asosiy e’tiborni moda yo`nalishlari, uslublari va
maslahatlarga qaratadi. Ular ko’pincha turli xil kiyim va aksessuarlarni namoyish etuvchi
o’zlarining fotosuratlarini joylashtiradilar va eng yaxshi kiyimlarni qayerdan sotib olish va ularni
qanday bezash bo’yicha tavsiyalar berishadi. Moda bloggerlari, shuningdek, tadbirlar va moda
namoyishlarida qatnashadilar va ularning so’nggi tendensiyalar haqidagi fikrlari sanoatga ta’sir
qilishi mumkin.
5.
Texnik bloggerlar – Bu turdagi bloggerlar texnologiya, gadjetlar, dasturiy ta’minot
va boshqa raqamli mahsulotlar haqida yozadi. Texnik bloggerlar ko’pincha yangi mahsulotlarni
ko’rib chiqadilar, eng so’nggi nashrlar va texnik yangilanishlar haqida darsliklar va yangiliklarni
taqdim etadilar. Texnik bloggerlar o’z sohalarida yuqori bilimga ega va ko’pincha so’nggi
texnologiya tendensiyalaridan xabardor bo’lishga intilayotgan kompaniyalar va shaxslar
tomonidan maslahat olishadi.
Bloggerlikning yana bir qancha turi mavjud bo’lib, ular ishlatadigan til so’zlashuv
uslubida, publitsistik uslubda yoki boshqa uslublarda yuritilishi mumkin, chunki masalada aniq bir
me’yoriy normalar ishlab chiqilmagan, hamda bu kasb uchun hech qanday malaka yoki diplom,
sertifikat, guvohnoma talab etilmaydi. Bugungi kunda har qaysi soha vakili ijtimoiy tarmoqlarda
shaxsiy blogini yuritishi kuzatilmoqda, masalan, shifokor, journalist, advokat, tadbirkor,
o’qituvchi va boshqalar. Bu orqali mutaxassislar o’z tushunchalari va fikrlarini ijtimoiy tarmoqlar
orqali baham ko’rishlari mumkin, bu esa ularning sohadagi ko’rinishi va obro’siga hissa qo’shadi.
Yangi texnologiyalarning rivojlanishini bir qancha kamchiliklari ham bor:
-
Ijtimoiy media veb-saytlari, xususan, Facebook kabi umumiy ijtimoiy media
saytlari mutaxassislarni ijtimoiy medianing salbiy oqibatlariga, jumladan, kiber zo’ravonlikka,
onlayn tovlamachilikka olib kelishi va madaniyatga ta’sir qilishi mumkin.
-
Internetda virtual blogger mutaxasisslar tomonidan baham ko’rilgan shaxsiy fikrlar
professional qarashlar yoki tushunchalarni rad qilishi va real mutaxassisni salbiy holatga tushirishi
mumkin. Ya’ni ijtimoiy tarmoq saytlarida noo’rin yoki noprofessional kontentni joylashtirish
professional obro’ga putur yetkazadi.
-
Mutaxassislar matnli xabarlar va elektron pochta xabarlarini aniq, ixcham va
grammatik va imlo xatolaridan xoli bo’lishini ta’minlash uchun ehtiyotkorlik bilan ishlab
chiqishlari va tahrirlashlari kerak bo’ladi, aks holda til me’yorlariga amal qilmaslik holati
kuzatiladi.
-
Ijtimoy tarmoqlarda ushbu muloqot usullaridan ortiqcha foydalanish yuzma-yuz
muloqotning ahamiyati va qiymatini buzishi mumkin.
-
Texnik qiyinchiliklar yoki ulanish bilan bog’liq muammolar paydo bo’lishi va bu
uchrashuv sifati va unumdorligiga ta’sir qilishi mumkin.
-
Virtual uchrashuvlar real uchrashuvlarga qaraganda qatnashchilar e’tiborini
to’laqonli jalb qila olmasligi yoki charchatadigan bo’lishi mumkin, ishtirokchilarning diqqatini
yo’qotishiga olib kelish natijasida samaradorlikni pasaytiradi.
Texnologiya rivojlanishda davom etar ekan, u professional nutq janrlariga sezilarli ta’sir
ko’rsatadi. Sun’iy intellekt va virtual jarayonlar mutaxassislarning bir-birlari va ularning mijozlari
bilan muloqot qilish usulini inqilobga olib keladi. Internet va mobil qurilmalar istalgan joydan
2025
NOVEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 11
58
muloqot qilishni osonlashtirgan bo’lsa-da, ulardan foydalanishdan oldin tilning umumiy sifati,
xavfsizligi va aniqligi hisobga olinishi kerak.
Xulosa qilib aytish mumkinki, texnologiyaning professional nutq janrlaridan foydalanishga
ta’sirini e’tiborsiz qoldirib bo`lmaydi. Turli kasblarda texnologiyaning integratsiyalashuvi
muloqot tarzimizning o`zgarishiga olib keldi va bu yangi professional nutq janrlarining
rivojlantirdi. Texnologiyadan foydalanish muloqotni yanada samaraliroq qildi, aloqaning yangi
shakllarini rivojlanishiga olib keldi, ma’lumotlarga kirish imkoniyatini oshirdi, yangi virtual
kasblar va ish o’rinlari yaratdi, mutaxassislar o`rtasidagi hamkorlikni oshirdi va professional
muloqotda zamonaviy talablar va ehtiyojlarga moslashishni oshirishga olib keldi.
Texnologiyaning professional nutq janrlariga ta’sirini tushunib, til me’yorlariga amal qilgan holda
mutaxassislar o`z tinglovchilari bilan yaxshiroq muloqot qilishlari va o`z maqsad va vazifalariga
erishishlari mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1.
O`zbek tilining izohli lug`ati. 2-jild. “ O`zbekiston milliy ensiklopediyasi”.Toshkent:
Davlat ilmiy nashriyoti, 2020.
2.
Нурмoнoв A. Ўзбек тилшунoслиги тaрихи. -Т.:Шaрқ., 2002. 8.Седoв К.Ф. Дискурс и
личнoсть. – М.: Лaбиринт, 2004.
3.
Шмелёвa Т.В. Мoдель речевoгo жaнрa // Жaнры речи. – Сaрaтoв: Кoлледж,1997. –
С.93-97
4.
Деметьев В.В. теoрия речевых жaнрoв. -Мoсквa: Знaк, 2010. -С. 157.
5.
Miller, Carolyn R. (2015). "Genre Change and Evolution." In N. Artemeva & A. Freedman
(Eds.),
Genre Studies around the Globe: Beyond the Three Traditions
(pp.154–185).
Edmonton, AB: Trafford Publishing.
6.
Miller, Carolyn R. (May 1984). "Genre as Social Action". Quarterly Journal of Speech. 70
(2): 151–67.
