Noyabr, 2025-Yil
39
RAQAMLI KRIMINALISTIK TEXNIKANING RIVOJLANISH TENDENSIYALARI
Tulanboyeva Adiba Alijon qizi
Toshkent davlat yuridik universiteti Kriminalistika va sud ekspertizasi kafedrasi
assistent o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.17530925
Annotatsiya.
Ushbu tezisda raqamli kriminalistik texnika tizimining rivojlanish
tendensiyalari, tarkibiy elementlari va zamonaviy yo‘nalishlari ilmiy-nazariy jihatdan tahlil
qilingan. 2023–2025-yillarda raqamli texnologiyalar, sun’iy intellekt va mashina o‘rganish
metodlarining joriy etilishi kiberjinoyatlar va elektron dalillarni aniqlashda yangi imkoniyatlar
vujudga keldi. Shuningdek, maqolada bulutli forensika, xalqaro standartlar va ilg‘or dasturiy-
apparat vositalari asosidagi rivojlanish tendensiyalari ko‘rib chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
raqamli kriminalistika, kriminalistik texnika, kiberjinoyat, elektron dalil,
sun’iy intellekt, mashina o‘rganish, forensika, texnologik tizim.
Raqamli kriminalistika sohasida so‘nggi yillarda sezilarli o‘zgarishlar yuz bermoqda.
Raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi, sun’iy intellekt va mashina o‘rganish metodlarining
paydo bo‘lishi kiberjinoyatlar va elektron dalillarni aniqlashda yangi imkoniyatlarni yaratdi.
2023–2025-yillarda ushbu sohada ilmiy tadqiqotlar tez sur’atlar bilan rivojlanib, zamonaviy
dasturiy va apparat vositalar, shuningdek, standartlashtirilgan metodik yondashuvlar ishlab
chiqilmoqda. Raqamli kriminalistika tizimlarini takomillashtirish bugungi kunda jinoyatlarni
aniqlash samaradorligini oshirish va dalillarni ishonchli tarzda sudga taqdim etish uchun dolzarb
vazifa hisoblanadi.
So‘nggi yillarda raqamli kriminalistika tizimlariga sun’iy intellekt va mashina o‘rganish
texnologiyalari joriy etilmoqda. Bu texnologiyalar katta hajmdagi elektron ma’lumotlarni tezkor
tahlil qilish, shubhali faoliyatni aniqlash va jinoyat izlarini avtomatik identifikatsiya qilish
imkonini beradi. Masalan, AI yordamida CCTV videolaridan yuzni aniqlash, mobil qurilmalardagi
xatti-harakatlarni tahlil qilish, shuningdek IoT qurilmalardan kelayotgan signallarni kuzatish
mumkin. Mashina o‘rganish algoritmlari yordamida jinoyatchilikning kiber shakllarini oldindan
prognoz qilish va shubhali tarmoqlar faoliyatini avtomatik aniqlash imkoniyati paydo bo‘lmoqda.
Shu bilan birga, deep learning va neural network yondashuvlari video, audio va matnli dalillarni
avtomatik tahlil qilishda samarali qo‘llanilmoqda.
2023–2025-yillarda bulutli forensika texnologiyalari jadal rivojlandi. Bu tizimlar elektron
dalillarni masofaviy tarzda yig‘ish, saqlash va tahlil qilish imkonini beradi. tergov jarayoni
tezlashadi va ma’lumotlarning uzatilishida xavfsizlik oshadi. Bulutli forensika yondashuvi hash
algoritmlari va kriptografik himoya bilan birlashtirilgan bo‘lib, elektron dalillar integritetini
ta’minlaydi. Masalan, bulut saqlash tizimlaridan olingan ma’lumotlar tahlil qilinayotganda
ularning o‘zgarmaganligini isbotlash mumkin.
Raqamli kriminalistika jarayonlarini standartlashtirish 2023–2025-yillarda jahon
miqyosida muhim trend hisoblanadi. AQShda NIST tomonidan ishlab chiqilgan SP 800-86
standarti elektron dalillarni yig‘ish, saqlash va tahlil qilish jarayonlarini tartibga soladi. Yevropa
Ittifoqida ENFSI tavsiyalari laboratoriya ishlarini bir xilda va xalqaro miqyosda ishonchli qilish
imkonini beradi. Shuningdek, Interpol va Europol tomonidan kiberjinoyatlar bo‘yicha
Noyabr, 2025-Yil
40
yo‘riqnomalar ishlab chiqilib, elektron dalillarni yig‘ish va himoya qilish jarayonida xalqaro
hamkorlik kuchaytirilmoqda. Standartlashtirish jarayoni raqamli kriminalistika tizimlarini milliy
va xalqaro miqyosda samarali ishlashini ta’minlaydi va tergovchilarga elektron dalillarni sudda
ishonchli tarzda taqdim etish imkonini beradi.
Raqamli kriminalistika sohasida dasturiy va apparat vositalar doimiy yangilanib bormoqda.
2023–2025-yillarda ilg‘or dasturiy majmualar, jumladan Autopsy, FTK va X-Ways Forensics
yangilanmoqda. Ular disk tahlili, fayllarni tiklash, metadata aniqlash va vizual natijalarni olishda
samarali vositalardir. Shu bilan birga, Cellebrite UFED va Magnet AXIOM kabi apparat-dasturiy
komplekslar mobil qurilmalar va IoT qurilmalardan ma’lumotlarni yig‘ish va tiklash imkonini
beradi. Maxsus laboratoriya jihozlari, masalan Faraday bag va write-blocker, elektron dalillarni
o‘zgarmas holatda saqlash imkonini yaratadi.
Raqamli kriminalistika tizimining rivojlanishida kiberxavfsizlik bilan integratsiya ham
asosiy tendensiya hisoblanadi. Bu jinoyat izlarini kuzatish, tarmoq faoliyatini monitoring qilish va
elektron dalillarni himoya qilishni birlashtiradi. Raqamli kriminalistika tizimlari tarmoqqa bog‘liq
kiberhujumlardan himoya qiluvchi algoritmlar va xavfsizlik protokollari bilan birlashtirilmoqda.
Shu orqali tergovchilar faqat ishonchli va o‘zgarmagan ma’lumotlar bilan ishlash imkoniyatiga
ega bo‘ladi.
Raqamli kriminalistika sohasidagi 2023–2025-yillardagi ilmiy tadqiqotlar sun’iy intellekt
va mashina o‘rganish orqali elektron dalillarni avtomatik aniqlash va tahlil qilish, bulutli tizimlar
yordamida ekspertlarni bir vaqtda ishlashini ta’minlash, xalqaro standartlar va metodik tavsiyalar
asosida jarayonlarni yagona tartibga solish, ilg‘or dasturiy va apparat vositalarni tatbiq etish,
shuningdek kiberxavfsizlik elementlarini tizimga integratsiya qilish kabi yo‘nalishlarda
rivojlanmoqda. Ushbu tendensiyalar raqamli kriminalistika tizimining samaradorligini oshiradi,
tergov jarayonlarini tezlashtiradi va kiberjinoyatlarga qarshi kurash samaradorligini kuchaytiradi.
Raqamli kriminalistik texnika tizimi 2023–2025-yillarda sezilarli darajada rivojlandi va bir
nechta asosiy tendensiyalar bilan ajralib turadi. Ularga quyidagilar kiradi: sun’iy intellekt va
mashina o‘rganish algoritmlarini joriy etish, bulutli forensika imkoniyatlarini kengaytirish,
xalqaro standartlashtirish va metodikalarni tatbiq etish, ilg‘or dasturiy va apparat vositalarni
rivojlantirish, shuningdek kiberxavfsizlik tizimlari bilan integratsiya.
Ushbu tendensiyalar raqamli dalillarni tez va ishonchli tarzda aniqlash, tergov
samaradorligini oshirish va kiberjinoyatlarga qarshi kurashni kuchaytirishga xizmat qiladi. Shu
bilan birga, ular milliy va xalqaro miqyosda raqamli kriminalistika tizimini yanada mukammal
qilish uchun ilmiy-amaliy asos yaratadi. Kelgusida raqamli kriminalistika sohasida malakali
kadrlarni tayyorlash, milliy metodikalarni ishlab chiqish va ilg‘or texnologiyalarni joriy etish
orqali tergov jarayonining samaradorligi oshirilishi kutilmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Casey, E. (2023). Digital evidence and computer crime: Forensic science, computers and the
internet (4th ed.).
2.
NIST. (2023). Guide to computer security log management (NIST Special Publication 800-
92). National Institute of Standards and Technology.
Noyabr, 2025-Yil
41
3.
Europol. (2024). Cybercrime trends report 2024. European Union Agency for Law
Enforcement Cooperation.
https://www.europol.europa.eu/cybercrime
4.
ENFSI. (2023). Guidelines for digital forensic laboratories. European Network of Forensic
Science Institutes.
5.
Raghavan, S., & Liu, Y. (2023). Machine learning applications in digital forensics: Trends
and future directions. Journal of Digital Forensics, Security and Law, 18(2), 45–68.
https://doi.org/10.15394/jdfsl.2023.1857
6.
Interpol. (2025). Digital evidence collection and analysis handbook. International Criminal
Police Organization.
7.
Garfinkel, S., & Malin, C. (2024). Advances in cloud forensics and remote data acquisition.
