ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
290
XALIQ TAMASHA ÓNERI
Perdebaeva Dilfuza Adilbaevna
Berdaq atındaǵı QMU “ Kórkem-óner” fakulteti studenti
https://doi.org/10.5281/zenodo.8186746
Annotatsiya.
Ózbek xalıq tamasha óneriniń tariyxı hám rawajlanıw basqıshları, Xalıq
tamasha óneriniń túrleri, Milliy oyınlardıń jámiyetlik turmıstaǵı ornı hám áhmiyeti.
Gilt sóz:
Kórkem sóz óneri, Xalıq tamasha óneri, folklor, dárwaz, quwırshaq oynatıwshı,
laqqı, sóz ustası, milliylik, variantlılıq.
PUBLIC SHOW PERFORMANCE
Abstract.
History and stages of development of Uzbek folk art, types of folk art, role and
importance of national dances in public life.
Key words:
art of speech, art of folk performance, folklore, darvaz, master of words,
age, nationality, diversity.
ПУБЛИЧНОЕ ШОУ
Аннотация.
История и этапы развития узбекского народного творчества, виды
народного творчества, роль и значение национальных танцев в общественной жизни
.
Ключевые слова:
искусство речи, народно-исполнительское искусство, фольклор,
дарваз, мастер слова, возраст, национальность, разнообразие.
Dárwazshılıq - dar oyın
- bálent dar ústinde tamasha kórsetiw kórkem óneri, cirk kórkem
óneri janri. Dar ústinde hár qanday noturg'un jaǵdayda da gewde teń salmaqlılıqın saqlaw uqıpı
kórsetiw etiledi. Dárwazshılıq shama menen 2, 5 mıń jıl burın Shıǵısda payda bolǵan, keyin
dúnyaǵa tarqalǵan. Dar daslep tómen qurılǵan, shınıǵıwları da ápiwayı bolǵan. Dáwir ótiwi menen
dar barǵan sayın bálentlew qurılıp, oyınları quramalılasha barǵan, 18-ásir aqırınan bolsa, cirk
saqnasında kórsetiw etiletuǵın boldı hám cirk kórkem óneriniń ajıralmaytuǵın bólegine aylandı,
jańa rawajlanıw dáwiri baslandı.
Ózbekstanda Dárwazshılıq áyyemgi tariyxga iye. Geypara derekler Ámir Temur sarayında
ájayıp dar oyınları kórsetilgenin tastıyıqlaydı. Dárwazshılıq Ózbekstannıń barlıq qalalarında,
ásirese Quva, Asakada taraqqiy etken. Ótken zamanda ózbek darwazshıları Kitay, Indiya,
Afganistan, Iranda, 18-19 -ásirlerden Rossiyada óz ónerlerin kórsetkenleri tuwrısında
maǵlıwmatlar bar. Ózbek darwazshıları 25-30 m. biyikliktegi ústinlerge qıya etip ólshewli jıp
ústinde láńger paqal menen bolatuǵın oyınlardı : juwırıw (aldınǵa, keyin basıp), shabıw, ayaqlarǵa
pıshaq yamasa patnis baylanıstırıp, sonıń menen birge, ko'zni baylanıstırıp, boshga qalta yamasa
qazan kiyip júriw, jalǵız hám qos shıǵırıqta o'ynash sıyaqlı hár túrli shınıǵıwlardı orınlanǵan. Dar
oyınları, ayaq oyınshı er adamlardıń oyınları, masqarapaz, laqqılardıń shıǵıwları hám de dástúriy
cirk gruppalarınan simdor, taxta-ayaq, kózboyamashılıq, besuyak, hawada turıw, uyretilgen ayıw,
jılan, meshin, at, eshki oyınları menen birge alıp barılǵan.
XX asirde ózbek Dárwazshılıq kórkem ónerin jańa mazmunda rawajlandırıwda hám
dástúrlerdi dawam ettiriwde Asaka darwazshıları úrim-putaǵınıń ataqlı wákili Toshkanboy
Egamberdiyevtıń xızmeti kútá úlken. 20-ásirdiń ortalarından darwazshılar repertuarına anaǵurlım
ózgertiwler kirgizildi. Qáwipsizlik qurallarından paydalanıw nátiyjesinde dar ústinde jańa
quramalı oyınlar atqarıla baslandı. Jalǵız adam shınıǵıwları menen bir qatarda eki, úsh, tórt adam
atqarılatuǵın shınıǵıwlar kórsetiletuǵın boldı. Atap aytqanda, eki darwazshınıń bir-birin jelkesinde
yamasa basında turıp dardan ótiwi, iyin aǵashtıń eki tárepinde darwazshılardı alıp ótiw, darda
otırǵan darwazshı ústinen sekirip ótiw, muǵallaq atıw, jelkesi menen darǵa tirelip, ayaqtı joqarıǵa
sozıw, eki darwazshı jelkesine ornatılǵan taxta kópir ústinde tik turıw hám basqalar.
Dárwazshılıq kórkem ónerin rawajlandırıw hám úgit-násiyatlaw maqsetinde úzliksiz túrde
darwazshılar kórik-tańlawı ótkeriledi. Ǵárezsizlikke erisilgennen keyin ózbek darwazshıları óz
kórkem ónerlerin dúnyanıń túrli mámleketlerinde kórsetpekte. Házirgi kúnge kelip, Ózbekstanda
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
291
40 shańaraqqa tiyisli Dárwazshılıq gruppaları iskerlik kórsetip atır. “Ózbekdavlatsirk”
Respublikalıq birlespesiniń Alımjon, Tohir hám Murod Toshkanboyevlar basshılıǵındaǵı
“Ózbekstan darwazshıları” jámáátleri áyyemgi Dárwazshılıq dástúrlerinen zamanagóy cirktiń
kórkem ańlatpa quralları menen bayıtıp atır.
Quwırshaq teatri
áyyemgi tariyxga iye bolıp, babalarımızdıń ótken zamandaǵı úrp-
ádetleri hám dástúrleri menen bekkem baylanıslı. Geypara izertlewshilerdiń onıń payda bolıwı
insan ózin tábiyat hádiyseleri aldında ázzi sezib túrli qudaylarǵa sıyınıwı, tótem sanalgan
haywanlar túsin sáwlelendiriwshi nıqaplardı kiyip oyınǵa túsiwi, dúnyadan ótken babalardı
teatrlastırılǵan halda yadqa alıw dástúri tiykarında bolǵan degen pikirdi aytadı. Onda álemnen
ótken bawırlas adamı nıqabın taǵip, tap sol qaytıs bolǵan adamǵa uqsap sóylegen, háreket etken.
Keyinirek, bul dástúr quwırshaq teatrınıń artistiler qolına ótip, quwırshaq teatri qáliplesken.
Quwırshaq teatri barlıq mádeniyatlarǵa tán hám hár bir xalıqtıń ruwxın ańlatiwshi qaharmanlarǵa
iye.
Ózbek quwırshaq teatrınıń artistiligi xalqımızdıń áyyemgi awızeki teatri retinde
qáliplesken dástúriy kórkem óner bolıp tabıladı. Surxondaryo táreplerde dástúriy “Suvxotun”,
Xorezmde “Ashshadaroz”, “Masxaraboz”, “Polvon” atlı quwırshaq oyınları kórsetilgen bolıp,
Buxarada házir de dástúriy quwırshaq teatrınıń tamashası kórkem óneri saqlap qalınǵan.
Quwırshaq áyyemgi turkiy sóz retinde Mahmud Kashǵariydiń “Toplamu lug'otit turk”
shıǵarmasında “Oxshanchik, oxshog'u, kuzurchik, qoborchuq” formalarında qollanǵan bolsa,
suǵdiylarda “zocha hám zochak” formasında, A.Nawayı dáwiri ádebiyatlarında bolsa “lo'bat,
lo'batak” formaların da ańlatqan.
Ótken ásir baslarında quwırshaq tamashalarınıń túrli janrlari qáliplesken hám olar Chodir
jamol”, “Chodir xayol”, “Fonus xayol yoki soya” sıyaqlı gózzal atlar menen atalǵan.
Sonı da aytıw kerek, házir de “qolǵap” quwırshaqlar, jipli quwırshaq yamasa
marionetkalar, nur hám sayadan paydalanıw, quwırshaq teatrınıń artisti hám quwırshaqtıń
birgeliktegi tamashalarında kórinetuǵın bolǵan ózbek quwırshaq teatrining dástúrleri dawam etip
kiyatır. Búgingi kúnde Respublikalıqmızda bir neshe professional hám 20 ǵa jaqın háwesker xalıq
quwırshaq teatrlari, sonıń menen birge “Ashshadaroz” atlı milliy quwırshaq soǵıw studiyası hám
basqa jámáátler iskerlik kórsetip atır.
Xalıq oyınları hám olardıń socialliq ómirdegi ornı.
Ózbek xalıq oyınları ázelden
babalarımız materiallıq ómiriniń zárúrli ajıralmaytuǵın strukturalıq bólegi retinde izzetlenip
kelingen. Oyınlardıń túrleri oǵada kóp, házirge shekem hesh kim olardıń sanaǵına jete almaǵan.
Bunıń ústine informaciya texnologiyaları rawajlanǵan sayın kompyuterler monıtorı aldında otırıp
oynalatuǵın jańa zamanagóy elektron oyınlar barǵan sayın kóbeyip baratır. Sol sebepli, oyınlardıń
hár qanday klassifikaciyası da tarawǵa tiyisli barlıq jónelislerdi tolıq qamtıp alalmaydı.
Klassifikaciya jámiyet rawajlanıwı menen baylanıslı halda turaqlı ózgerip turadı.
Ańshılıq oyınları.
Túbiri uzaq tariyxga barıp taqalatuǵın ańshılıqqa baylanıslı oyınlardıń
klassifikaciya basında turıwı biykarǵa emes. Sebebi, Watanımız — Ózbekstan aymaǵında, buǵan
baylanıslı bay derek bar ekenligi bizgeshe anıqlanǵan. Atap aytqanda, M. Rahmonov óz
izertlewinde Surxondaryo wálayatındaǵı Ayritom, Zarautsoy hám eski Termiz qarabaxanalarınan
qolǵa kiritilgen qazılmalar eń áyyemgi ekenligin jazadı hám ańshılıq saxnası sawlelengen qo'tos
awlaw tábiyat kórinisin mısal retinde keltirip ótedi.
Sherobod rayonındaǵı Zarautsoy ornınan tabılǵan súwrette áyyemgi babalarımızdıń
haywanlar túsine kirip ań qılıw procesi súwretlengen. Sonlıqtan, dáslepki paliolit dáwiride-aq
nıqap, basqa túske kiriw óneriniń dáslepki elementleri gúzetilgen. Sonday eken, teatr kórkem
óneriniń dáslepki elementleri áyyemgi dáwirlerden-aq jurtımızda qáliplese baslaǵan. Biraq
ańshılıq penen “ańshılıq oyınları”n parıqlaw kerek. Sebebi, “ańshılıq oyınları ” ań etiwden ádewir
keyin payda bolǵan hádiyse bolıp tabıladı. Ań aldınan, ańnan keyin jámáát tábiyat hádiyseleri hám
ayırım haywanlarǵa sıyınıp, túrli jıyınlar ótkerilgen. Bunday jıyınlarda olar hár túrli eliklew
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
292
oyınlar, obrazlar jaratqan. Nátiyjede babalarımızdıń (pantomima) oyın kórkem óneri qáliplese
baslaǵan.
Ózbekstannıń qubla aymaqlarında ańnan aldın ótkeriletuǵın oyınlarda qáwimlesler bolajaq
ańǵa tayarlanǵan bolsa, ańnan keyingi oyınlarda hámme ańnıń ońınan kelgenligi ushın kewil
kótergen. Ań processinde adamlardıń qolı qáliplesip barǵan, usınıń menen birge aqıl-parasat etiw
uqıpı da rawajlana baslaǵan. Nátiyjede, estetikalıq sezim hám dóretiwshilik qábilet payda bolǵan.
Bunı Geypara ańshılıq oyınlarında dáslepki asbap ásbapları isletilingenliginen bilse boladı.
Nátiyjede oyın, qosıq hám teatr sıyaqlı kórkem óner túrleriniń eń ápiwayı elementleri payda bolıwı
ushın tiykar jaratqan.
Ań menen baylanıslı halda payda bolǵan hám jawınger keypiyatta ótetuǵın oyınlar júdá
kóp bolǵan. Olarda babalarımızdıń ań procesine puqta tayarlanıwı óz sawleleniwin tapqan. Mine
sonday oyınlardıń ayırımları biziń dáwirimizgacha jetip kelgen. Áyyemginde ámeldegi bolıp,
dáwirler ótiwi menen túrli ózgerislerge dus kelgen hám óspirimlerdiń “Sawda qatarları ” dep
atalıwshı oyını usılar gápinen bolıp tabıladı. Dástúrde óspirim saldamlı sınaqtan ótkerilgen. Sınaq
ayriqsha jarıstan ibarat bolıp, olardıń mazmunı tuqımgershilik qánigesilik dáwiri úrp-ádetleri hám
awızeki ijodiga barıp taqaladı. Óspirimler ań qurallarınan paydalanıw ónerlerin, qáwim oyınların,
qosıqları hám ráwiyatların biliwlerin, ıqtıqatların kórsetiw etip, jası tolıw jasına jetkenligin tastıyıq
etkenler. Dástúrde túrli jawınger oyınlar da atqarıw etilgen. Barlıq shártlerden tabıslı ótken
óspirimler balalıq ádetlerin tastap, úlkenler menen birge ańǵa barǵanlar. Olar ózbetinshe shaxs
retinde tán alınǵan.
Dástúr úlken tamasha retinde bayramvor ruhda ótkerilgen. Óspirim óziniń batırlıǵı, kúsh-
qudıreti, dóretiwshilik qábileti hám atqarıwshılıq sheberligin kórsetiw arqalı qáwimdoshlarini
tınıshsızlanıwǵa salǵan. Óz gezeginde bunday sınaqlar jaslardıń turmısqa tayarlanıw dárejesin
hám kórkem ónerge bolǵan munasábetin belgilep bergen.
Ańshılıq tiykarında az-azdan sharbashılıq qáliplesken. Sharba menen baylanıslı siyir
tuwǵanda “gelagay oshi” qılıw, siyir sawıw “Al -al ”, qishga gósh ónimlerin tayarlaw sıyaqlı
processlerdi sáwlelendiretuǵın oyınlar dóretiwshilik etilgen. Anıqrog'i, úlkenler miynet qılıp
atırǵan waqıtlarda balalar olardıń iskerligin oyın formasında tákirarlap turǵan.
Sharbadorlar oyınları. Babalarımız — sak hám massaget qáwimleri tiykarınan sharbashılıq
menen shuǵıllanǵan. Az-azdan sharbadorlar turmısına tiyisli oyınlar da jaratıla baslanǵan. Sebebi,
qoyshılar mudami ko'ngilxushlikka, oyınǵa mútajlik sezganlar. Biraq padanı tastap uzaqqa
ketiwdiń ılajı bolmaǵan. Sol sebepli, pada átirapında o'ynash múmkinshiligin izlengenler. At,
ho'kiz, eshak, túye, eshki, miynetinen paydalanıw processinde sol haywanlar háreketine eliklew
etetuǵın oyınlar payda bolǵan. Mısalı, báhárde ho'kiz shohlarini maylaw, boyaw, qos aydaw
dástúrleri, “Gejir at ” oyını júzege kelgen. Sonıń menen birge, qoy júnini qırqıw, qaramal terilarini
iylew hám olardan postın tıgıw, jún iyiriw, kiyim toqıw dástúrlerineni sáwlelendiriwshi qosıq
oyınlar, oyınlar drammalashgan tárzde kórsetiw etilgen.
Ózbekstannıń qublaında XX asrgacha ozmi ko'pmi qollanilib kelingen, sońǵı jıllarda qayta
tiklengen “Padanı aydawshı ”, “Pada top”, “Qoyshı oyın”, “Toǵız qumalaq”, “Eshek mindi”,
“Shúllik”, “Qoyshı hám aqsaq qasqır”, “Qádem tayaq ” sıyaqlı oyınlar da sonday-aq bolıp tabıladı.
Ásirese, tamasha formasında atqarılatuǵın oyınlar basqa hár qıylı kásiptegi adamlar ortasında da
keń tarqalǵan.
Ónermentshilik negizinde qáliplesken oyınlar
. Adamlardıń tuwma múmkinshilikleri,
qábiletlerin ámelge asırıw quralı bolıp tabıladı. Áyne waqta bul oyınlar xalıqtıń ruwxıy bayıwı,
oylawınıń ósiwi, álem gózzallıǵın tereń seziniwge xızmet etken, kásip-ónerge miyir oyaqtan.
Ónermentshilik penen baylanıslı oyınlarda adamlardıń naǵız ózindey pázıylet hám pazıyletlerin
ámelge asırıw máselesi jetekshilik etedi.
Ózbekstan aymaǵında eramızdan ilgeri birinshi mıń jıllıqtıń ortalarından baslap óndiristiń
ósiwi, iri qalalardıń júzege keliw etiliwi, sawda-satıq hám bazarlardıń payda bolıwı nátiyjesinde
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
293
ónermentshilik rawajlanǵan. Ónermentshilik menen baylanıslı oyınlar da oǵada áyyemgi bolıp
tabıladı.
Watanımızdıń barlıq wálayatlarında balanıń túrli ónerlerge bolǵan qızıǵıwshılıqların
ósiriwge qaratılǵan kóplegen oyınlar jaqsı saqlanıp qalǵan. “Juwınıw bólmesipish”, “Quwırshaq
soǵıw ”, “Úy-úy”, “Oqtosh”, “Kovushim”, “Tıs og'rig'i”, “Shashtárez”, “Temirshi”, “Gúlal”,
“Tıgıwshı hayal ”, “Juwazkesh”, “Moshoba oyın ” hám basqalar usılar gápinen bolıp tabıladı.
Ónermentshilik oyınları processinde qatnasuvshılardıń hár túrlı kórkem sırtqı kórinisler
soǵıwda qolı qovushib baradı. Qaysı kásibi baylanıslı bolmaydıin, loyu-topraq menenmi, taxtau-
paqal menenmi, ipu-jıp menenmi, qabıqagu-shúberek menenmi baribir maqset oyın arqalı
balalardı turmıs ushın zárúr bolǵan qandayda bir buyım jaratılıwma, ijodga, ónerge qurılısshılıqqa
úyretiwden ibarat.
Qashqadárya wálayatınıń Yakkaboǵ, Shaxrisabz hám Kitap rayonları átiraplarında
“Dandarak” oyını keń tarqalǵan. Bul da qoyshılardıń tayaq jardemindegi oyınları taypasına kiredi.
Onı tiykarınan on-o'nbesh jaslardaǵı balalar oynaydı. Oyın zárúrli qural-qamshı hám dandarakdan
dúziledi. Oyınshılar sanı shegaralanbaydı. Qansha kóp bolsa, sonsha jaqsı.
Qalıńlıǵı bilek sıyaqlı keletuǵın tayaqtan tórt bes súyem bólegi kesip alınadı. Onıń bir ushı
jaqsılap jonılıp, qazıq formasına keltiriledi. Keyin ol bas hám orta barmaqlar járdeminde tegis
orında aylandırıp jiberiledi. Sol ırǵaqta qamshınıń uzın sabaǵı menen aylanıw baǵdarı boylap urıp
turıladı. Bul básekide kimniń dandaragi birinshi bolıp háreketten toqtasa yamasa jıǵılsa, ol uttırǵan
esaplanadı. Oyın balalarda qamshını isletiw kónlikpesin payda etiwde ayriqsha mektep wazıypasın
ótegen. Qızlar bolsa dandarakti aylandırıw menen sabaq iyiriwde urshıqtı tuwrı aylandırıw
mamanlıǵın ózlestirip barǵan.
Ónermentshilikke tiyisli oyınlar úlken jasdaǵılar arasında da keń tarqalǵan. Bunday oyınlar
tamasha formasında bolıp, seyil hám bayramlar munasibeti menen uyımlastırılǵan. Onnan belgi
beriwshi derekler ádewir. Shıǵıstı izertlewshi A.Belinickiy kóplegen dóretpelerdi dıqqat menen
úyrenip shıǵıp, Temuriyler dáwirinde jasaǵan jergilikli ónermentlerdiń Samarqand qalasında
ótkerilgen ǵalabalıq seyildegi qatnasıwı tuwrısında maǵlıwmat beredi. Keyinirek bul másele
M.Rahmonov hám M.Qodirovlar jumıslarında da óz ańlatpasın taptı. M.Qodirov Ózbekstannıń
qubla wálayatlarında úrp bolǵan onnan aslam Ónermentshilik tiykarında qáliplesken jergilikli
komediyalarni jazıp alǵan. “Bo‘zchilik”, “Juvozron”, “Nisholdapazlik”, “Objuvoz”, “Tandir”,
“Tegirmonchi”, “Novvoylik”, “Attorlik” sıyaqlı satiralıq komediyalar usılar qatarında.
Qullası, xalqımız ónermentlerdi qádirlegen, húrmet sıylasıq kórsetken, óz jumısın kelistire
almaǵan, jalqaw, maqtanshaq hám oqıwı joq ónermentler ústinen kúlgen. Shashtárez tımsalınıń
geyde sheber, geyde jalqaw, geyde kewilli, geyde azmaz maqtanshaq tárzde bórttirilip
sáwlelendiriliwi de sonnan.
Máwsimlik oyınlar.
Abu Rayxon Beruniy “Áyyemgi xalıqlardan qalǵan estelikler”
shıǵarmasında Nawrızdıń kelip shıǵıwın shax Jamshid atı menen baylanıstıradı. Umar Hayyom
óziniń “Nawrıznama”sında Beruniy aytqan pikirlerdi tastıyıqlaydı hám Nawrızdıń daslep
engiziliwin Jamshidning patshahliǵi zamanına barıp taqalıwın aytıp ótedi. Sonıń menen birge,
M.Qashǵariydiń “Devoni lug‘otit turk”, Mavlono Lutfiyning “Gul va Nawrız”, A.Nawayınıń
“Saddi Iskandariy” dástanlarında da Nawrız bayramı menen baylanıslı úzindiler kóp.
Dereklerge qaraǵanda, Oraylıq Aziya xalıqlarınıń áyyemgi tamashalıq jarıs oyınlarından
biri — jawınger jekpe-jek gúrestiń kelip shıǵıwı da áyyemgi Nawrız bayramına baylanıslı eken.
Buǵan baylanıslı shın tariyxnavislarining maǵlıwmatları qımbatlı bolıp tabıladı. “Tán úrim-
putaǵınıń tariyxı ” jılnamasında áyyemgi Ferǵanalıqlar jıldıń mol hasıl yamasa kerisinshe,
bereketiz keliwin anıqlawdıń ajayıp usılın bilgenligi tuwrısında maǵlıwmatlar bar. Folklorshunos
M. Jo'rayevning tariypi menen aytqanda, Nawrız kúni hukmdor hám el, xalıq aǵaları ekige bolınıp,
hár tárep óz átirapına adamlardı yig'adi. Tárepkashlar saray aldındaǵı tamasha maydanına
baradılar. Hár eki tárep birden batır hám eń sheber semserbozni tańlap ortaǵa túsiredi. Batırlar bir-
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
294
birlerine umıtılıw etip urıs baslaydı. Átirap daǵı tamashagóylar shawqım súren hám úlken
tınıshsızlanıw menen óz batırların qollap-quwatlap turadı. Jigitlerden biri jeńimpaz shıqsa, alıwıw
toqtatıladı. Jańa jıldıń qaysı qáwim aǵzaları ushın bereketli yamasa áwmetsiz keliwi soǵan qaray
boljaw etiledi.
REFERENCES
1.
Sayfullayev B., Yo‘losheva S., Eshonqulov J., Ashirov A., Toshmatov O‘. Nomoddiy
madaniy meros – folklor ijro san’ati an’analari. O‘quv qo‘llanma. - T.: Navro‘z, 2017. 216 b.
2.
O‘zbek milliy folklor san’ati va etnomadaniy qadriyatlar. O‘quv qo‘llanma. - T.: Navro‘z,
2014.
3.
S.Yo‘ldosheva. Xalq urf-odatlari va an’analari. O‘quv qo‘llanma. T.: “Ijod dunyosi” - 2003.
208 b.
4.
S.Yo‘ldosheva, S.Davlatova, G.Sattorova. Folklor kiyimlari va bezaklari. O‘quv qo‘llanma.
T.: Talqin, 2008. 136 b.
