ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
37
УДК: 81’22
KO‘NGILOCHAR VA REKLAMA VIDEOKONTENTLARDA EKRAN
YOZUVLARINING QO‘LLANISHI
Isokulov Abdullo Oblokul o‘g‘li
Perfect university xususiy oliy ta‘lim tashkiloti o‘qituvchisi.
E-mail:
tel: +998999575489
https://doi.org/10.5281/zenodo.8337039
Annotatsiya.
Televideniyeda namoyish etiladigan ko‘rsatuvlarda ekran yozuvlaridan turli
maqsadlarda foydalaniladi. Ularning ba’zilari ko‘rsatuv ishtirokchilarining nutqini ifodalasa,
boshqalari videokontentga qo‘shimcha ma’lumot berish uchun qo‘llanadi. Ba’zi ekran yozuvlari
teleko‘rsatuv davomida boshlovchi tomonidan aytilayotgan ma’lumotlarni umumlashtiradi.
Ko‘ngilochar va reklama videokontentlarda ham o‘ziga xos ekran yozuvlari qo‘llanadi. Bunda
teleko‘rsatuv maqsadi ham muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.
Kalit so‘zlar:
ko‘ngilochar videokontent, reklama videokontenti, ekran yozuvlari,
guruhlashtirish, nutqiy intensiya.
USE OF TELEVISION CAPTIONS IN ENTERTAINMENT AND ADVERTISING
VIDEO CONTENT
Abstract.
Captions are used for various purposes in television broadcasts. Some of them
are the speech of the show participants, while others are used to provide additional information
to the video content. Some credits summarize what the host says during the telecast.
Entertainment and promotional video content also uses unique captions. The purpose of the TV
show is also important.
Key words:
entertainment video content, advertising video content, captions, grouping,
speech intence.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЭКРАННОЙ ЗАПИСИ В РАЗВЛЕКАТЕЛЬНОМ И
РЕКЛАМНОМ ВИДЕОКОНТЕНТЕ
Аннотация.
Титры используются для различных целей в телевизионных передачах.
Некоторые из них представляют собой речь участников шоу, а другие используются для
предоставления дополнительной информации к видеоконтенту. Некоторые титры
резюмируют то, что ведущий говорит во время телепередачи. Развлекательный и
рекламный видеоконтент также использует уникальные титры. Цель телешоу также
важна.
Ключевые слова:
развлекательный видеоконтент, рекламный видеоконтент,
титры, группировка, речевой замысел.
Televideniyeda qo‘llanadigan ekran yozuvlarini guruhlashtirishda ularning turli o‘ziga
xosliklariga tayanish mumkin. Bunda tadqiqotchi ekran yozuvlarining qanday mazmundagi
videokontentda qo‘llanishi, nima maqsadda yaratilganligi, qanday ko‘rinishda yoki teleekranning
qaysi qismiga joylashtirilganligi kabilarning har birini asosiy tayanch nuqtasi sifatida qabul qilishi
mumkin bo‘ladi. Chunki guruhlash “biror belgisi, turi, xili va boshqa xususiyatlariga qarab
guruhlarga, qismlarga bo‘lish” [1:529] ekan, sanalganlarning har biri shunday asos bo‘lib xizmat
qilishi tabiiy. Bundan ekran yozuvlarini guruhlarga ajratish bevosita teleko‘rsatuvlarning o‘zini
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
38
ham tasniflash bilan bog‘liq ekanligi anglashiladi. Ko‘ngilochar va reklama bilan bog‘liq
videokontentlarda qo‘llangan ekran yozuvlari ham alohida tahlilni talab qiladi.
Ko‘ngilochar videokontent. Bu turdagi teledasturlar ekran oldida tomoshabinlarning
hordiq chiqrishlariga mo‘ljallangan. Ko‘ngilochar videokontantlar sirasiga konsert, tok-shou,
kinofilm kabilarni kiritish mummin. Hozirgi kunda televideniyeda, jumladan, milliy
televideniyemizda ham faqat ko‘ngilochar dasturlar namoyish etiladigan telekanallar ham mavjud
[2]. Masalan, “Navo” telekanalining maqsadlaridan biri sifatida “zamonaviy milliy va xorijiy
estrada, o‘zbek va jahon mumtoz musiqasi, raqs san’ati, simfonik va cholg‘u musiqa ijrochiligi
yo‘nalishlarida xilma-xil va rang-baramg janrlardagi telemahsulotlarni efirga uzatish” [3] dan
iboratligi uning ko‘ngilochar telekanallardan biri ekanligini bildiradi. Teletomoshabinlarning
jahon va o‘zbek milliy mumtoz musiqasi, qolaversa, zamonaviy estrada san’atining eng yaxshu
namunalarini tinglab, eng yaxshi ishlangan videokliplarni tomosha qilib hordiq chiqarishlariga
xizmat qiladigan bu telekanal ham ekran yozuvlaridan samarali foydalanadi, albatta. Bu
maqsadlarning amalga oshishida eng zamonaviy animatsion dasturlardan foydalanib yaratilgan
ekran yozuvlarining o‘rni ham beqiyos. Masalan, “Navo” telekanalining “Sen zo‘rsan”
teleloyihasida shunday yzouvlardan foydalanilgan [4]:
Ko‘rsatuv boshlanishida va uning qismlari namoyishida loyihaning nomini anglatuvchi
ekran yozuvi o‘ziga xos dizaynerlik mahorati mahsuli hisoblanadi. Bunday ekran yozuvlari
ko‘ngilochar ko‘rsatuvlarga bo‘lgan tomoshabinning qiziqishini orttirishi shubhasiz.
Boshlovchining ismi va sharifi har xil ranglarda berilishi ham ekran yozuvlarini ko‘ngilochar
teleko‘rsatuvlar uchun moslashtirish maqsadida amalga oshirilgan.
Kinofilmlar ham ko‘ngilochar teleko‘rsatuvlar sifatida televizion dasturlarda
tomoshabinlar diqqatini jalb qilishda faol qo‘llanadi. Zero, kinofilm “birin-ketin plyonkaga
tushirilgan fototasvirlar majmui, ular bir syujet asosida suratga olinib, ekran orqali ko‘rsatishga
mo‘ljallanadigan kino san’ati asari” [5:249] ning bir turi ekan, bu syujet teletomoshabinlarning
bo‘sh vaqtlarini mazmunli o‘tkazishda muhim ahamiyatga ega. Kinofilmlarda ekran yozuvlari turli
maqsadlarda: film va uni yaratgan shaxslar va kinokompaniya nomi haqida ma’lumot berishi,
qahramonlar va muallif nutqini ifodalashi, uning boshqa tilga tarjimasini bildirishi mumkin.
Kinofilmalarda qo‘llanuvchi ekran matnlarini tadqiq qilgan G.Slishkin va M.Yefremovalar
bunday yozuvlar qo‘llanishiga ko‘ra uch xil: boshlanmada, film ichida va yakunda qo‘llanadigan
yozuvlar kabilarga ajratiladi [6:127]. Yakuniy qism, odatda, televideniyeda namoyish etiladigan
kinofilmlarda namoyish etilmaydi yoki keyingi ko‘rsatuv boshlanmasi bilan (ekranni ikki qismga
bo‘lgan holda) birga efirga uzatiladi. Chunki bu qismda film ijodkorlari, unda ishtirok etgan texnik
xodimlargacha bo‘lgan shaxslarning uzun ro‘yxati keltiriladi. Chunki bu qismda keltirilgan ekran
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
39
yozuvlari kinotanqidchilar, film ijodkorlarinigina qiziqtiradi, ammo televideniye namoyishlari
mo‘ljallanadigan asosiy auditoriya uchun filmning yakunida beriladigan titrlar muhim sanalmaydi.
Ko‘ngilochar dasturlarda ekran yozuvlari teletomoshabin bilan muloqotga kirishishda ham
muhim vosita bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Bu ayrim tijoriy dasturlar namoyishida yaqqol ko‘zga
tashlanadi. Televideniyeda namoyish etiladigan xit-parad, realiti-shou kabi tomoshabinning ovozi
turli vositalar bilan yig‘iladigan teleko‘rsatuvlarda muayyan ishtirokchini qo‘llab-quvvatlash
uchun ijodkorlar bilan bog‘lanish manzili, raqamini ifodalovchi ekran yozuvlarining faol
qo‘llanishi fikrimizni dalillaydi. Bunda ovoz jo‘natiladigan raqam yirik yozuvlar bilan, yaqqol
ko‘zga tashlanadigan qilib joylashtiriladi va bu yozuv harakatlanib turishi tomoshabinning uni tez
topib olishiga ko‘maklashadi. Albatta, bu kabi ekran yozuvlari telekanal va ko‘rsatuv
ijodkorlarining tijoriy maqsadlarida qo‘llanadi.
Anglashiladiki, ko‘ngilochar teleko‘rsatuvlarda ekran yozuvlari muhim ahamiyatga ega.
Bunday yozuvlar tomoshabinlarning diqqatini jalb qilish, qo‘shimcha axborot berish,
videokontentga bo‘lgan qiziqishni orttirish, shuningdek, tomoshabin bilan bog‘lanish, muloqotga
kirishish vositasi bo‘lib xizmat qiladi.
4. Reklama videokontentlari. Reklama hozirgi kunga kelib ko‘p qirrali hodisa sifatida
televideniye, matbuot, internet, jamoat transporti, ko‘chalarda, umuman, hamma joyda
hayotimizning ajralmas qismiga aylandi, deyishimiz mumkin. Muvaffaqiyatli reklama tayyorlash
mahsulot ishlab chiqaruvchilari va xizmat ko‘rsatuvchilarni eng ko‘p qiziqtirib kelayotgan
mavzulardandir. Reklama matnlari bir qancha tillarda, masalan, qozoq [7:72-76], turk [8:207],
qirg‘iz [9:132-137] tillarida lingvistik tadqiq qilinganligi ham fikrimizni dalillaydi.
Televideniyeda namoyish etiladigan reklamalarda qo‘llanadigan ekran yozuvlari o‘zining xilma-
xilligi bilan ajralib turadi. Chunki reklamalarning asosiy maqsadi tomoshabinning diqqatini jalb
qilishdan iborat bo‘ladi. Shu sababli televideniye reklamalarida kompyuter texnologiyalari
yordamida yaratilgan ekran yozuvlaridan eng ko‘p foydalaniladi. Masalan, “Artel” firmasining
reklamalarida ham shunday holatni kuzatishimiz mumkin [10]:
Keltirilgan namunalarning birinchisi 30 soniyalik reklamaning yakuni bo‘lganligi sababli
firmaning ranglariga xos bo‘lgan yorqin ranglarda tasvirlangan bo‘lsa, ikkinchisi reklamaning
kirish qismi va u oq-qora tasvirlar vositasida tayyorlangan. Televideniyeda bir ko‘rsatuv
namoyishi davomida boshqa bir ko‘rsatuvning qachon efirga uzatilishi haqidagi ma’lumot – anons
ham reklamaning bir turi hisoblanadi. Anonslarda keyingi ko‘rsatuvga xos bo‘lgan eng muhim
tasvirlar (deylik, aktyorlar, narsa-buyumlar tasviri) bilan ekran yozuvlari birga qo‘llanishi
tomoshabinning diqqatini bir muddat o‘ziga jalb qiladi. Natijada teletomoshabin anons
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
40
qilinayotgan teleko‘rsatuv namoyishi haqida qo‘shimcha ma’lumotga ega bo‘ladi. Bu telekanal
tomoshabinlari sonining oshishiga xizmat qiladi.
Ba’zi ekran matnlari telekanal faoliyat yuritayotgan davlat qonunchiligi talablariga ko‘ra
tanlanishi, o‘zgartirilishi mumkin. Masalan, O‘zbekistonda tamaki mahsulotlari va spirtli
ichimliklar reklamasiga muayyan cheklovlar mavjud. Bu ular reklamasi televideniyeda
berilayotganda qo‘llanadigan ekran matnlariga ham ta’sir qilmay qolmaydi. Masalan, 2022-yilda
qabul qilingan “Reklama to‘g‘risida”gi qonunda “teleko‘rsatuvlar davomida harakatlanuvchi
yozuvlar vositasida beriladigan reklamalarga yo‘l qo‘ilmasligi” [11] bayon qilingan. Shuningdek,
ushbu qonunda O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan pivoni, tabiiy va ko‘piklanadigan vinolarni
reklama qilishda “bunday mahsulotlarni haddan ziyod iste’mol qilishning zarari haqida
reklamaning asosiy maydoni va vaqtining kamida o‘n foizini tashkil qiluvchi ogohlantirish hamda
ushbu mahsulotni iste’mol qilishi tavsiya etilmaydigan shaxslar to‘g‘risidagi axborot bilan birga
berilishi” [11] belgilab qo‘yilgan. Bunday reklamalarda qayd etilgan ma’lumotlarni o‘zida aks
ettiruvchi ekran yozuvlari nihoyatda kichik yozuvlarda namoyish etiladi. Bu, albatta, mahsulot
ishlab chiqaruvchining maqsadlariga mos keladi.
Televideniyeda namoyoish etiladigan videokontentlarning yuqorida ajratilgan turlarini
yana kichik ichki turlarga ajratish mumkin. Ammo ularda qo‘llanadigan ekran matnlarining
mohiyati va umumiy shakli ajratilgan to‘rt turga mos holda shakllanadi. Anglashiladiki,
televideniyeda qo‘llanadigan ekran yozuvlari videokontentning namoyish maqsadidan kelib
chiqib, turlicha shakllantiriladi. Axborot beruvchi va ta’limiy teleko‘rsatuvlar uchun nisbatan
oddiy bo‘lgan – harakatlanuvchi yozuvlar (“yuguruvchi satrlar”) va taqdimotdan ko‘proq
foydalanilsa, ko‘ngilochar va reklamaga mo‘ljallangan videokontentlarda ijodiy yondashilib
yaratilgan animatsion ekran yozuvlari qo‘llaniladi. Bunday teleko‘rsatuvlar uchun rasmli titrlar
ham qo‘l keladi.
REFERENCES
1.
Ўзбек тилининг изоҳли луғати, 5 жилдлик, 1-жилд, – Тошкент: ЎзМЭ. 2020. – 680.
2.
https://lex.uz/ru/acts/-3089213
3.
https://www.mtrk.uz/uz/tv/navo/about/
4.
https://www.youtube.com/watch?v=JUkpjni2Pvg
5.
Ўзбекистон миллий энциклопедияси, 14 жилдлик, 9-жилд, Тошкент: ЎзМЭ,
2005. – 704 б.
6.
Слышкин Г.Г., Ефремова М.А., Кинотекст (опыт лингвокультурологического
анализа). – Москва: Водолей Publishers, 2004. – 153 с.
7.
Мисяченко С., Сабиева Е., Рекламний текст как отражение казахской культуры //
Филологический аспект, Методика преподования языка и литературы, №4, 2019. –
C.72-76.
8.
Tuncer E., Yazili basinda yer alan reklam metinlerinin göstergebilimsel çerçevesi, fil. fan.
dokt. diss., – Istanbul 2018. – 207 b.
9.
Найманова Ч., Синтаксические особенности рекламного дискурса в английском и
кыргызском языках // Вестник Киргызстана, №2, 2017, – С. 132-137.
10.
https://www.youtube.com/watch?v=w_YLLN9TufI
11.
https://lex.uz/uz/docs/-6052631
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
41
12.
Ganiyeva, M. (2021). Effective Methods of TRIZ.
13.
Ganiyeva, M. (2023). THE MAIN DIRECTIONS OF DEVELOPING THE LOGICAL
THINKING OF FUTURE ELEMENTARY SCHOOL TEACHERS (IN MATHEMATICS
LESSONS). Science and innovation, 2(B3), 30-33.
