ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
677
“TUSHDA KECHGAN UMRLAR” ASARIDAGI KO’CHIMLAR
(metafora va metonimiya misolida)
Murodova Sevinch Abdimo’min qizi
Termiz davlat universiteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10031089
Annotatsiya
. Asarlarda ko’chimlar qo’llash yozuvchining quroli hisoblanadi. Shunday
ekan asardagi barcha badiiy vositalar asarning qiymatidir uing o’qilish darajasini oshiradi. Biz
tasvirlayotgan va uni badiiy lingvistik tahlil qilayotgan asar bu “Tushda kechgan umrlar”
asaridir. Uning qiymatini oshirgan badiiy vositalarni birma bir ko’rib o’tamiz.
Kalit so’zlar:
Metafora, metanomiya, istiora, ironiya.
MOVEMENTS IN THE WORK "LIVES LAST IN A DREAM".
(in the case of metaphor and metonymy)
Abstract.
The use of metaphors in works is a writer's tool. Therefore, all artistic tools in
the work are the value of the work and increase the level of readability. The work we are describing
and analyzing it artistically and linguistically is the work "Dreams of Past Lives". Let's take a look
at the artistic tools that increase its value one by one.
Key words:
Metaphor, metanomy, metaphor, irony.
ДВИЖЕНИЯ В РАБОТЕ «ЖИВУТ ПОСЛЕДНИЕ ВО СНЕ».
(в случае метафоры и метонимии)
Аннотация.
Использование метафор в произведениях – инструмент писателя.
Поэтому все художественные средства в произведении представляют ценность
произведения и повышают уровень читабельности. Произведение, которое мы описываем
и анализируем в художественном и языковом отношении, – это произведение «Сны
прошлых жизней». Давайте посмотрим на художественные инструменты, которые один
за другим увеличивают его ценность.
Ключевые слова:
Метафора, метаномия, метафора, ирония.
Ko’chim deyilganda “adabiy asarning badiiy qimmarini, ifodaliligini, ekspressivlikni
kuchaytirish uchun bir narsaning nomini, belgisini ikkinchisiga ko’cherish yoki so’zlarning
umumiy ko’chma ma’noda ishlatilishini” nazarda tutiladi. So’z ma’nosining ko’chish jarayonlari
turli ko’rinishlarda voqe bo’ladi, bu jarayonlar va ularning natijalari sifatida yuzaga keladigan
hodisalar, bu hodisalarning turlari, o’ziga xos xususiyatlari kabi masalalar o’zbek tilshunosligida
ancha batafsil o’rganilgan.
Badiiy matnning lingvistik tahlili” qo’llanmasida ko’chimlar quyidagicha tasnif qilingan:
1. So’z ma’nosining sifatiy ko’chishiga asoslamgan troplar: a) giperbola; b)meyozis,
2.So’z ma’nosining sifatiy ko’chishiga asoslangan tropla: a)metafora; b)metonimiya;
c)ironiya. qolgan tasviriy vositalar mazkur ko’chimlarning ko’rinishi sifatida beriladi: simvol,
jonlantirish, epitet – apastrofa – metaforaning; perifraza, snekdoxa, allegoriy, epitet –
metonimiyaning; antifraza, sarkazm – ironiyaning; litota meyozisning ko’rinishlaridir.
Metafora. Narsa-buyum, voqea va hodisalar o’rtasidagi o’zaro o’xshashlikka asoslangan
ma’no ko’chishiga metafora deyiladi. Metafora ko’chma ma’no hosil qilishning eng keng
tarqalgan usullaridan biri bo’lib, mumtoz adabiyaot shunosligimizda “istiora”deb yuritilgan.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
678
Metafora orqali ma’no ko’chishida konnotativ ma’no yorqinroq aks etadi. Masalan, ot, eshak,
qo’y, it, tulki, bo’ri, musicha, lochin, burgut, lola va hayvon nomlari bo’lgan leksemalar mavjudki,
bu so’zlar o’z ma’nosidan tashqari, ko’chma ma’noda juda keng qo’llanadi. Misol uchun asarlarda
qo’llangan: Buqalamun bilan uchrashuv. Buqalamun metafora bo’lib kelgan.
Metonimiya. Grekchada “qayta nomlash”. voqea – hodisa,narsa – buyumlar o’rtasidagi
o’zaro yaqinlik va bog’liqlik asosida ma’no ko’chishiga aytiladi. <etonimiya ham qiyosga
asoslanadi. Faqat “metaforada bir-biriga o’xshash predmetlarning belgilari qiyoslansa,
metonimiyaqda bu ikki predmet tashqi ko’rinishi yoki ichki xususiyatlari bilan bir- biriga
qandaydir aloqasi bo’lsa ham, ammo, umuman bir-biridan farq qiluvchi predmetlarning belgilari
chog’ishtiriladi”. Masalan: Fuzuliyni oldim qo’limga, Majnun bo’lib yig’lab qichqirdi.
Metafora.
Kuz o’lim to’shagida yotgan bemorga o’xshaydi.
oyoq ostida kasalmand xazonlar ingraydi.
Yer-u ko’kni kafandek oppoq tuman chulg’aydi.
Oq zulmat orasidan qarg’alqrning xosiyatsiz fig’oni eshitiladi.
Erta – indin osmonga motam libosini kiygan bulutlar chiqadi.
Yer-u osmon oqish, xira pardaga o’rab tashlaganday.
Qurbonay xola bu sovuq gap kimdan chiqqanini anglagan edi.
Shahnoza melisaxonaning fayzsiz yo’laklaridan o’tib borarkan, hech kimni ko’rmas, hech
narsani eshitmas edi.
Bostirmaning qorayib ketgan pastak shiftida olmadekkina lampochka osilib turardi.
Millatchilikqilma!-dedi chol toshbaqaga o’xshash ingichka bo’ynini cho’zib.
Havo sovuq, osmunda zahardek qor uchqunlari erinchoq kezadi.
Qonqus olisdan jigarrang ilondek to’lg’anayotgani ko’zga tashlanardi.
Yunusboy ham, qozondek sallali Eshon ham ikki bukilib ta’zim qilishardi.
Bir mahal qarasa anhor sohilida bilalar qaldirg’ochdek tizilib o’tiribdi.
Qo’ying endi taqsir!-chollardan biri Ro’zmat otaga yumshoq dashnom berdi.
O’zim ayibdorman, bolam -dedi xuddi o’g’ir gunohiga iqror bo’lgan odamdek ishonch
bilan.
Yuragi muzlab ketgandek bo’ldi.
Voyenkomat degani qassobxonadek gap.
O’sha kecha Nazira tushiga kirdi. Boshiga oppoq ro’mol o’rab olganmish. Xuddi
otinoyilarga o’xsharmish.
Paltosini kiya turib dona-dona qilib ta’kidladi: -Ey, pichanni qo’riqlab yotgan qari it!
U xira pashshadek bema’ni g’o’ngilagan savollarni quvib solidi.
Qaysi tomonda iliqroq shamol essa, o’sha yoqqa qarab egiladigan, bir qarasang feudal
o’tmishni ulug’laydigan, bir qarasang g’arbga topinadigan betayin ziyoli ham emas!
Tun-yolg’izlarni sinash uchun yuborilgan jazo elchisi. Avval ko’zingniko’r qiladi.Keyin
qulog’ingni shang’illatadi. Undan keyin yuragingni g’ijimlay boshlaydi.
-Yigitlar chegaradan o’tdik!- dedi jilmayib. samalyot ichi bir zumda shodon shovqinga
to’lib ketdi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
679
-So’zlari bemavrid ekanligini bilib, darrov xatosini tuzatdi. -Sen ko’nglingni cho’ktirma,-
dedi mendan ko’ra ko’proq o’zini yupatib.
Hovlida hamon musicha kukulaydi.Yozning toliqtirguvchi sukunatni yanayam
chuqurlashtirishga ahd qilgandek, osoyishta va horg’in honish qiladi. O’zbekning o’zidek sodda,
beozor…
Metonimiya.
-To’yni shunaqangi qars-badababg qilib o’tkazamizki, ”falonchi qamalibdi” deb suyunib
yurgan og’zi kattalar uyalib qolsin.
O’n oltinchi bannisaga o’n olti kishilik palataga joylashtirdi.
Guvoh sifatida “povuska”olgandan beri ayasi nuqul qulog’iga quyadi.
Zo’rsiz-ku!-dedi qaytib kelib-Ellik ikki kilo chiqdi.
Komissarning yonidan quyon telpakli kishi shitob bilano’tib ketdi.
Mauzer- ismini nega qo’ygansiz .Insonlarni men bilan yo’q qilish uchun-mi?
-Afg’onga yuborsam bo’larkan. Qirq yil qirg’in bo’lsa ajali yetgan o’ladi.
-Uzoq jim qoldi-da ikkilanibroq davom etdi. -O’zbekka o’zbek sifatida bu gapni aytishim
noqulay.
Yon qo’shnilar birovbiroviga bir kosa ovqat uzatadi. Erkaklar kechurunlari choyxonaga
chiqib gurunglashadi.
Bazm ayni qiziganda to’rtinchi qavat derazasi ochilib maykachan bo’lib olgan barzangi
“o’chir darang-durungingni”deb hokimona buyruq berganda vujudimga titroq kirdi.
Bilagiga qizil latta o’ragan ikkitasi yo’limni to’sdi. Qiyin shulargayan, vositachi bo’lish
osonmi?
“Boshlanishi o’n bir” “Volga” oldida uzoq turib qoldim. Sharcha hamon g’ujg’on o’ynar,
oynavand eshik tarafdan shovqun-suron eshitilardi.
Asarda metafora va metonimiya ham ko’p o’rinlarda foydalaniladi.Asardagi badiiylikni
ifodalash, undagi emotsiya va insonlarni asarga bo’lgan qarashlarini o’zgartirish va bir qancha
vazifalarni bajarish uchun.”Tushda kechgan umrlar”asaridagi ko’chimlar badiiylikni ifodalash va
so’zlarni tasvirsizlikdan saqlaganva uning emotsiponal- eksspresivligini oshirish vazifalarini
bajargan.
REFERENCES
1.R.Sayfullayeva,B.Mengliyev.Hozirgi o’zbek adabiy tili.-Toshkent.2010.
2.H.Jamolxonov.Hozirgi o’zbek adabiy tili.-Toshkent.:Talqin,2005.
3.Sh.Rahmatullayev.Hozirgi adabiy o’zbek tili.-Toshkent.:Universitet,2006.
