73
BO'LAJAK O‘QITUVCHILARNI PEDAGOGIK NIZOLARNI BARTARAF
ETISH VA PROFILAKTIKASIGA TAYYORLASHNING METODIK TIZIMINI
TAKOMILLASHTIRISH
Razzakova Dilnoza Akramovna
Shahrisabz pedagogika kolleji o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10115312
Annotatsiya.
Ushbu maqolada bo'lajak o'qituvchilarni pedagogik nizolarni bartaraf etish
va profilaktikasiga tayyorlashning metodik tizimini takomillashtirish h a m d a pedagogikaning
asosiy nizolari, o’quvchi o’rtasida tushunish va tushuntirish metodlari, mukammal pedagogning
katta tajribasi, o’qituvchi va o’quvchi o’rtasidagi munosabati yoritib berilgan.
Kalit so’zlar:
pedagog, nizo, nizo ta’lim-tarbiya, o`qitish masalalari, nizo turlari,
o’qituvchi, xatti-harakatlari majmui.
IMPROVING THE METHODOLOGICAL SYSTEM OF PREPARING FUTURE
TEACHERS FOR THE ELIMINATION AND PREVENTION OF PEDAGOGICAL
CONFLICTS
Abstract.
This article highlights the improvement of the methodological system of
preparing future teachers for the elimination and Prevention of pedagogical conflicts and the main
conflicts of pedagogy, methods of understanding and explaining between the student, the great
experience of the perfect educator, the relationship between the teacher and the student.
Key words:
educator, conflict, conflict education, teaching issues, types of conflict,
teacher, set of actions.
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ МЕТОДИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ ПОДГОТОВКИ
БУДУЩИХ ПЕДАГОГОВ К ПРЕОДОЛЕНИЮ И ПРОФИЛАКТИКЕ
ПЕДАГОГИЧЕСКИХ КОНФЛИКТОВ
Аннотация.
В данной статье освещаются совершенствование методической
системы подготовки будущих учителей к преодолению и профилактике педагогических
конфликтов, а также основные конфликты педагогики, методы понимания и объяснения
между учеником, большой опыт отличного педагога, взаимоотношения учителя и ученика.
Ключевые слова:
педагог, спор, конфликтное воспитание-вопросы воспитания,
обучения, виды конфликтов, учитель, совокупность действий.
Pedagogikaga oid adabayotlarda pedagogik nizo va uni bartaraf etish masalasi o’ta dolzarb
ekanligi e’tirof etiladi.
74
Nizo – istaklari, qiziqishlari, qadriyatlari yoki tushunchalari mos kelmasligi sababli yuzaga
keladigan ikki yoki undan ortiq sub’ektlar o’rtasidagi ijtimoiy o’zaro aloqalar shakli.
Ma’lumki, “Nizo” va “nizoli vaziyat” tushunchalari mavjud bo’lib, pedagog oldidagi
asosiy vazifa mazkur tushunchalarni bir-biridan farqini ajratib olish. Nizoli vaziyat bu –
ijtimoiy sub’ektlar o’rtasida haqiqiy qarama-qarshilikni yuzaga keltiruvchi
insonlar
manfaatlarining mos kelmasligi. Asosiy belgisi – nizo predmeti yuzaga kelishi, lekin hozircha
ochiq faol kurashning yo’qligi.
Ya’ni to’qnashuv rivojlanishi jarayonida nizodan oldin har doim nizoli vaziyat yuzaga
keladi, uning asosi hisoblanadi.
Hozirgi kunda pedagogikada nizolarni to’rt turlari ko’rsatiladi:
- ichki shaxsiy,shahsning kuchi bo’yicha tahminan teng motivlari, qiziqishlari,
ishqibozligi, manfaatlarining kurashini aks ettiruvchi;
- shaxslararo, o’z hayotiy faoliyatida qarama-qarshi maqsadlarni amalga oshirishga
intiluvchi shahslarni ifoda etadi;
- guruhlararo, biri-biriga mos kelmaydigan maqsadlarni ko’zlagan va ularni amalga oshirish
yo’lida bir-biriga to’sqinlik qiluvchi ijtimoiy guruhlar nizo tomonlari sifatida ishtirok etishlari
bilan ajralib turadi;
- shaxsiy-guruhli–shahsning hulqi guruh qoidalari va umidlariga mos kelmasligi
holatlarida yuzaga keladi.
Pedagogik nizolarning asosiy sabablaridan biri bu - pedagogik jarayondagi aloqalar
tizimida o’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasidagi muomola munosabatlar katta o’rin egallaydi.
Muallim pedagogik jarayonda asosiy figura yetakchi kishidir. O’qituvchi pedagogik ishda
fidoiylik ko’rsatib muallimlik burchini yuksak darajada bajarib bolalarga bilim berib
ular qalbiga halollik, go’zallik, odob-axloq nurini singdira olganliklari o’quvchiga nisbatan
xushmuomalalikda bo’lganliklari uchun obro’ va hurmatga erishganlar.
Afsuski barcha o’qituvchilar ham to’g’ri tajribaga, yetarli bilim va ko’nikmlarga ega
emas. Ayrimlari o’quvchilarga yetarli bilim bera olmaslik bilan o’quvchi ko’ngliga yo’l topa
olmasa, ayrimlari qo’pol muomola, o’quvchini o’rinsiz dilini og’ritish bilan ajralib turadi.
Bunday pedagoglar yoshlar tarbiyasiga, ularning bilim doirasining yuksalishiga,
axloqiga salbiy ta’sir etadilar. Ayniqsa u boshlang’ich sinflarga ularning kelajagiga ham nojo’ya
ta’sir etadigan darajaga borib yetadi. Natijada o’quvchi yoshlar kelajakda yetuk marralar,
maqsadlarga intilmay o’qituvchidek sharafli kasbga havas qilmay qo’yadilar. Bunday bilim berish,
muomola jamiyatda umuminsoniy milliy-axloqiy normalarga to’g’ri kelmaydi.
75
Pedagogik jarayonda o’quvchi tabiati shu darajda murakkabki uni to’g’ri shakllantira
boorish uchun o’qituvchidan yuksak malaka, kuchli bilim, yetuk tajribali bo’lishni taqozo
etadi. Bazi murabbiylar o’z talablarini bajarmagan o’quvchilarga uni tarbiyalash maqsadida
ularni turli qo’pol so’zlar bilan haqorat qilishi, hatto urishini ham o’zining nazarida to’g’ri deb
baholaydi. U shunday qilsa o’quvchi to’g’ri shakllanadi deb o’ylaydi ham. Bunday holatlar
ko’pincha tarbiyasi og’ir, nosog'lom oilada yashayotgan bolalar o’rtasida vujudga kelishi
mumkin.
Pedagogik nizolarni bartaraf etish va profilaktikasiga tayyorlashning metodik tizimini
takomillashtirish uchun quyidagi tavsiyalarga amal qilish mumkin:
1.
Ilmiy tadqiqotlarni o'rganish: O'qituvchilar o'zlarini o'zlashtirish va yangiliklardan
xabardor bo'lish orqali pedagogik nizolarni bartaraf etish metodikalarini o'rganishlari kerak. Bu
maqsadda so'nggi o'quv yilidagi ilmiy tadqiqotlar va yangiliklarga e'tibor berish tavsiya etiladi.
2.
Tayyorlov maktabi: O'qituvchilar uchun tayyorlov maktablarining tashkil etilishi va bu
maktablar orqali o'qituvchilarni nizolar va sharoitlar bilan tanishtirishi tavsiya etiladi. Tayyorlov
maktablarida o'qituvchilar metodik tuslanish va mustaqil yondashuvni oshiradilar.
3.
O'qituvchilarning tajribali o'qitish tajribalarini almashish: Nizolarni bartaraf etish va
profilaktikasi bo'yicha tajribali o'qitish metodikalarini biluvchi va amalda bajaruvchi o'qituvchilar
bilimlarini almashish, tashqi tajribaga ega bo'lishlari tavsiya etiladi. Bu maqsadda, o'qituvchilar
to'garaklik platformalarida va o'quv resurslarini almashish uchun seminarlarda qatnashishlari
salbiy ta'sirga ega bo'lishi mumkin.
4.
Nizolar va sharoitlar bilan ma'lumotlar bazasini yaratish: O'qituvchilar uchun pedagogik
nizolarni tahlil qilish va ularni bartaraf etish uchun yangi metod va maslahatlar bilan bog'liq
ma'lumotlar bazasini yaratish lozim. Bu ma'lumotlar bazasi, nizolar va sharoitlar bo'yicha
yangilanadigan ma'lumotlarni to'plash va ularga doir birinchi qo'llanmalarni ishlab chiqishga
yordam beradi.
5.
Tashkilotlararo hamkorliklar: Tashkilotlararo hamkorliklar, o'qituvchilarni pedagogik
nizolarni bartaraf etish va profilaktikasi bo'yicha yangiliklarga boy olishlarini ta'minlaydi. Bunda,
byudjetdan tashqari moliyaviy resurslarni yaratish, xususan, o'qituvchilar uchun mahalliy va
xalqaro kasblarga tiyish imkoniyatini ta'minlash keng qo'llaniladigan usuldir.
6.
Monitoring va taqsimlash: O'qitish jarayonida pedagogik nizolarning bartaraf etilishini
kuzatuvchi monitoring tizimini tashkil etish va o'qituvchilarni boshqarish uchun malakasini
oshirish lozim. Monitoring va taqsimlash jarayonida o'qituvchilarga boshqarish organlari
tomonidan ko'rsatiladigan yordamlar, maslahatlar va xarakatlar taqdim etiladi.
76
7.
Qo'llanmalar va ma'lumotlar boshqarmasi: Nizolarni bartaraf etish va profilaktikasiga
oid qo'llanmalar va ma'lumotlar boshqarmasi tashkil etish va unda o'qituvchilarni
qiziqishlantiradigan, jumladan yangi yondashuvlar, ommaviy xavfsizlik masalalari, shu jumladan
Internetda yuzaga keladigan nizolarni ham bartaraf etish uchun kerakli ma'lumotlarni o'rgatuvchi
materiallar mavjud bo'lishi shart.
8.
Nizolarni paydo qilish va uning bartaraf etishini kuchaytirish: O'qituvchilar nizolarni
paydo qilib, ularning bartaraf etishini kuchaytirish uchun o'quvchilarni qiziqtirish, qo'llanishga
chaqirish va ularning shaxsiy kutubxonalari, klip, video va boshqa almashinuv vositalaridan
foydalangan holda o'rgatishlari tavsiya etiladi. Bular qator ilmiy tadqiqot asosida o'rnatilgan
pedagogik nizolarni bartaraf etish va profilaktikasiga tayyorlashning metodik tizimini
takomillashtirishda amalga oshiriladigan tavsiyalar hisoblanishi mumkin.
Bo'lajak o'qituvchilarni pedagogik nizolarni bartaraf etish va profilaktikasiga
tayyorlashning metodik tizimini takomillashtirish uchun quyidagi usullarni amalga oshirish
mumkin:
Ma'lumot olish va bilimlarni yangilash: O'qituvchilar o'zlarini pedagogik nizolarni bartaraf
etish va profilaktikasiga tayyorlashda sohangizga oid eng so'nggi ma'lumotlardan foydalanishlari
kerak. Bu maqsadda pedagogik psixologiya, pedagogika va ilmiy tadqiqotlardan olgan
yangiliklarni kuzatish lozim. Ayniqsa, avlodning ma'lumotlarni to'plab olish va shu ma'lumotlarni
bilimlarga asoslangan yangi metodikalar bilan taqviyalash kuzatish zarurati mavjud.
Reabilitatsiya va tashqi ta'limlarni oshirish: O'qituvchilar uchun bajarilishi kerak bo'lgan
amaliy tadbirlar va kurslar o'quvchilarning nizolarni bartaraf etish va profilaktikasiga doir
bilimlarini oshirishga imkon berishi kerak. Bunda shaxsiy rivojlanish kurslari, seminarlar,
abituriyentlarga lrin psixologik va psixologik konsultatsiyalar, qabulxona tashqi ta'lim bozori kabi
vositalari qo'llash foydalidir.
Bir qadam orqaga o'tish va anglash o'quvchilarni qo'llab-quvvatlash: Pedagogik nizolarni
bartaraf etish va profilaktikasiga tayyorlash metodik tizimini takomillashtirishning muhim qismi
o'quvchilarni qo'llab-quvvatlashdir. Bu maqsadda o'qituvchilar o'quvchilarni nizolarni bartaraf
etish hazmga qilish bilan maqsadlarini to'liq tushunishga yordam beradigan illatlar va darslar
tashkil qilishlari kerak. Bu qadamda pedagogik qo'llanmalar, ko'rik ma'ruzalar, tajriba darslari,
o'quv jarayonida ishtirok etish texnikalaridan foydalanishlar talab etiladi.
Boshqaruv va monitoring tizimini rivojlantirish: O'qituvchilar pedagogik nizolarni bartaraf
etish va profilaktikasiga tayyorlashning tutashuvchi metodik tizimini takomillashtirish uchun
boshqaruv tizimini ham rivojlantirishlari kerak. Bu tizim o'qituvchilar bilimlarining yanada
77
mustahkamlash va amalga oshirishini ta'minlaydi. Boshqaruv tizimi ichida o'qituvchilarning ish
samaradorligini baholash, o'quvchilar tutoringini taqdim etish, monitoring, qo'llab-quvvatlash va
yo'l qo'yishlarga imkon berishni o'z ichiga olgan.
Talqin va mentorlik tizimini ta'minlash: O'qituvchilarni pedagogik nizolarni bartaraf etish
va profilaktikasiga tayyorlash metodik tizimini takomillashtirish uchun mentori o'qituvchilar bilan
hamkorlik qilish muhim ahamiyatga ega. Mentoring tizimida quyidagilar o'z muhim o'rin
egallaydilar: talabalarga amalda bo'lsa-da adabiy meros berish, darslar mashg'ulotlarini baholash,
oddiy va amalda bo'lajak pedagogik ustaxonalar manbalari sifatida yordam berish.
Vidyolar va o'quv-kitoblar yaratish: Pedagogik nizolarni bartaraf etish va profilaktikasiga
tayyorlashning kundalik asaridagi yondashuvlari tug'ilgan va to'jaratilgan video va o'quv-
kitoblardan foydalanish yordamida o'qituvchilar uchun amaliy qo'llanmalar yaratishga imkon
beriladi. Bu usul o'qituvchilarni yangilash, harakat va qabulxona pedagogik texnikalarini
o'rganish, ma'lumotlarini o'zlashtirish va yangi fikrlash shakllarini rivojlantirishga yordam beradi.
Bu usullardan har biri pedagogik nizolarni bartaraf etish va profilaktikasiga tayyorlashning uslubiy
jarayoni bilan birga amalga oshirilishi lozim, shuningdek o'qituvchilarning ishtiyoqlari va
maqsadlari asosida moslashtirilishi kerak.
Pedagogik
jarayonda, tarbiya
jarayonida, odamlarning
tabiati
shu
darajada
murakkabki, muallim ba’zan istasa-istamasa qo’pollik qilishga majbur bo’ladi. O’quvchi
muallimning
o’rinli
talablarini
bajarmayotgan
paytlarda
u o’zini
tuta olmay qoladi.
Muallim o’z talablarini, hatto qo’pollik holatini ham bolaga yaxshilik qilayapman deb
hisoblaydi, chunki bu ishni bolaga bilim berish, uni to’g’ri yo’lga solish, yaxshi odam
qilib tarbiyalayotganligi uchun qilayotganiga ishonadi.
REFERENCES
1.
Maqsudova M.A. Muloqot psixologiyasi. -T.: Turon-iqbol, 2006.
2.
Omonov X.T., Madiyarova S.A. va boshq. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik
mahorat. Darslik. – T.: Iqtisod-Moliya, 2009.
3.
Djumaeva S. Ijtimoiy va pedagogik nizolar: mohiyati va bartaraf etish yo‘llari. Metodik
qo‘llanma. – T., 2011.
4.
Jo’rayliv V.I. “Pedagogik mojorologiya asoslari” darslik. 1995. Rossiya.
5.
Haydarov S.A. “O’zbekiston Respublikasi ta’lim sohasidagi islohotlar”. 2021.
Toshkent.
6.
Ochilova M. “Yangi pedagogika texnologiyalari”.
78
7.
Эргашева, С. (2022). ЭШҚОБИЛ ШУКУР ШЕЪРИЯТИДА БАДИИЙ ОБРАЗ
ТАКОМИЛИ. Science and innovation, 1(B2), 478-484.
8.
Ergashova S. THE SCOPE OF THE TOPIC IN THE POETRY OF ESHQABIL SHUKUR
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 95-97.
