ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
523
631.35.
MIKROBIOLOGIK, VA BIOKIMYOVIY JARAYONLARGA, DON VA NON
SIFATIGA O‘G‘ITLARNI TA’SIRINI O’RGANISH.
Кaypnazarov Jandos Jumambetovich
Toshkent davlat agrar universiteti daktaranti
jumambetovich@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.10129878
Annotatsiya.
Mamlakatimiz qishloq xo‘jaligida yuqori hosil olishda tuproqni
sog‘lomlashtirish muhim ahamiyatga ega. Bu borada tuproqda sodir bo‘ladigan mikrobiologik
jarayonlarni tadqiq qilish o‘ziga xos o‘rin tutadi. Mazkur masalani hal qilishda tuproq sharoitida
mikroorganizmlar
tarkibini
o‘rganish
va
ular
faoliyatini
boshqarish
hamda
mikroorganizmlarning metobolitik reaksiyalarin qishloq xo‘jaligi ekinlari hosildorligini
oshirishga yo‘naltiriladi. Buning asosiy sababi tuproqlardan har yili hosil orqali oziq elementlari
tashqariga ko‘proq chiqib ketib, kamroq qaytib kelishi, ya’ni chiqim va kirim balansining
buzilishidir.
Bo‘z tuproq sharoitida organik o‘g‘itlardan, biogumusdan va kompostdan samarali
foydalanish va shudgorda solinganda tuproqni gumus va azot, fosfor va kaliyni harakatchan
shakllari xususiyatlariga hamda o‘simlik tomonidan oziqa moddalarni (npk) o‘zlashtirilishiga,
paxta hosiliga ta’siri aniqlanib, organik o‘g‘it, biogumus va kompostlarni chirishi natijasida
tuproqda organik modda ko‘payishi evaziga, ekinlarga qo‘llanilayotgan mineral o‘g‘itlar
samaradorligi va ko‘zlangan ekinlar hosildorligi oshib, sifati yaxshilanadi hamda tuproq
unumdorligini saqlash va tiklash bilan birga yuqori hosilga erishishdir.
Kalit so‘zlar
. Bo‘z tuproqlarda mikrobiologik, va biokimyoviy o’g’it don va non
sifatiga o‘g‘itlarni ta’siri.
STUDY OF THE EFFECT OF FERTILIZERS ON MICROBIOLOGICAL AND
BIOCHEMICAL PROCESSES, GRAIN AND BREAD QUALITY
Abstract.
Soil health is important for obtaining a high yield in the agriculture of our
country. In this regard, the study of microbiological processes occurring in the soil has a special
place. In order to solve this problem, the study of the composition of microorganisms in soil
conditions and the management of their activity, as well as the metabolic reactions of
microorganisms, are directed to increase the productivity of agricultural crops. The main reason
for this is that nutrients leave the soil every year through crops, and less return, that is, the balance
of output and input is disturbed.
Effect of effective use of organic fertilizers, biohumus and compost on gray soil conditions
and the properties of soil humus and mobile forms of nitrogen, phosphorus and potassium, as well
as plant uptake of nutrients (npk) and cotton yield when plowed due to the increase of organic
matter in the soil as a result of the decomposition of organic fertilizers, biohumus and composts,
the effectiveness of mineral fertilizers applied to crops and the yield and quality of the intended
crops will increase, as well as the preservation and restoration of soil fertility together is to
achieve a high yield.
Key words:
Effect of microbiological and biochemical fertilizers on grain and bread
quality in gray soils.
ИЗУЧЕНИЕ ВЛИЯНИЯ УДОБРЕНИЙ НА МИКРОБИОЛОГИЧЕСКИЕ И
БИОХИМИЧЕСКИЕ ПРОЦЕССЫ, КАЧЕСТВО ЗЕРНА И ХЛЕБА
Аннотация.
Здоровье почвы имеет важное значение для получения высокого
урожая в сельском хозяйстве нашей страны. В связи с этим особое место занимает
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
524
изучение микробиологических процессов, происходящих в почве. Для решения этой
проблемы изучение состава микроорганизмов в почвенных условиях и управление их
активностью, а также метаболическими реакциями микроорганизмов направлены на
повышение продуктивности сельскохозяйственных культур. Основная причина этого
заключается в том, что питательные вещества каждый год покидают почву при сборе
урожая и меньше возвращаются, то есть нарушается баланс поступления и выхода.
Влияние эффективного использования органических удобрений, биогумуса и
компоста на сероземные условия и свойства почвенного гумуса и подвижных форм азота,
фосфора и калия, а также на усвоение питательных веществ растениями и урожайность
хлопчатника при вспашке за счет увеличения органического вещества. в почве в
результате разложения органических удобрений, биогумуса и компостов повысится
эффективность внесенных под посевы минеральных удобрений, а урожайность и качество
намеченных культур повысится, а качество плодородия почвы будет сохранено и
восстановлено в совокупности. добиться высокого урожая.
Ключевые слова.
Влияние микробиологических и биохимических удобрений на
качество зерна и хлеба в сероземах.
Kirish
.
Qishloq xo‘jalik ekinlaridan yuqori hosil olishda tuproqni sog‘lomlashtirish
muhim ahamiyatga ega. Bu borada tuproqda sodir bo‘ladigan mikrobiologik jarayonlarni tadqiq
qilish o‘ziga xos o‘rin tutadi. Mazkur masalani hal qilishda tuproq sharoitida mikroorganizmlar
tarkibini o‘rganish va ular faoliyatini boshqarish hamda mikroorganizmlarning metobolitik
reaksiyalarin qishloq xo‘jaligi ekinlari hosildorligini oshirishga yo‘naltiriladi. Shu jumladan
tadqiqot o‘tqaziladigan xudud Navoiy viloyatining sug‘oriladigan sur tusli qo‘ng‘ir-o‘tloqi va
sug‘oriladigan o‘tloqi tuproqlarida mikrobiologik periparatlar tuproqqa solinishi, tuproqning
barcha xossa-xususiyatlariga ta’sirini ko‘rsatishi tadqiqotlarda aniqlangan. Bu har ikkala
o‘rganilayotgan tuproqlarda farq biri ikkinchisidan farq qilganligi ma’lum bo‘lgan.
Har ikkala tuproq sharoitlarida ham kuzgi bug‘doy ekishdan oldin o‘tgan yilgi somoni
qolgan ekin dalalarda kompost tayyorlashda qo‘llanilgan.
“Mikrozim-1” periparti qo‘lanilgan 3,4,5, vaiantlarda boshqa variantlarga nisbatan,
kompostni yaxshi hosil bo‘lishiga ta’siri ijobiy bo‘lgan, ayniqsa 4 variantda kuzatilgan.
Tuproqning fizikaviy xossalari yaxshilandi, singdirish xususiyatlari ortgan va tuproqning buferlik
(g‘ovaklik) xossalari yaxshilanganligi ma’lum bo‘lgan. Tuproq tarkibidagi karbamid va boshqa
organik kislotalar miqdori ortib mikroorganizmlarning oziqlanish protsesslari yaxshilanishiga olib
kelgan.
Bundan tashqari organik o‘g‘itlar tuproq strukturasiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatgan. Bunda
loyiha yozishda qo‘yilgan muhim vazifalar amalga oshirilgan. Qo‘yilgan vazifalar,
Tuproqshunoslik va agrokimyoviy tadqiqotlar instituti bilan O‘zbekiston Respublikasi
Mikrobiologiya instituti xodimlari bilan birgalikda amalga oshirilgan. Loyihada barcha
mikrobiologik jarayonlar labaratoriya sharoitida amalga oshirishda qo‘yidagi adabiyotlardan
(Gerxard, 1985. Metodы obщey bakteriologii; Gabibov i Musaev, 2015. Praktikum po
mikrobiologii) foydalanilgan. Labaratoriya sharoitida-organik moddalarning va bionoan’anaviy
o‘g‘itlarning samarali tranformatsiyalanishi uchun dastlabki substratning quyidagi parametrlari:
ya’ni namlik, xavo va temperatura rejimlari, zarralarning razmeri, substratning rN ko‘satkichi,
uglerod va azotning (S:N) nisbatlari o‘rganilgan.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
525
Tajriba ishlari O‘zRFA Mikrobiologiya instituti “Mikrorganizmlar fermentlari”
laboratoriyasida olib borilgan. Tajriba namunalari sifatida belgilangan maydonlardan olib kelingan
tuproq va turli go‘nglar, ildiz-ang‘izlar namunalari fermentativ faolliklari, mikrobiologik holatlari
analiz qilinib, to‘liq tahlil qilingan. Tuproq namunalaridan ajratilgan turli taksonomik guruhlarga
mansub mikroorganizmlar o‘sganligi, hamda ularning tuproq kesmasi qatlamlarida sonining
o‘zgarib borishini kuzatdik. Bundan ko‘rinadiki tuproqning ustki xosildor qismlarida
mikroorganizmlar sonining ko‘pligi, qanchalik chuqurlikka tushgani sari ular sonining kamayib
borish holatlari kuzatilgan (1-jadval va 56-62 ilovalarda berilgan).
1-jadval
Qatlam
chuqurligi,
sm
Mikroorganizmlar nomi
Tuproq bakteriyalari
Agrobacterium, Klebsiella, Bacillus,
Enterobacter, Clostridium,
Beijerinckia
Azotfeksatolar
(Azotobacter,
Azospirillum,
Rhizobium)
Zamburug‘lar Aspergillus,
Paecilomyces Trichoderma,
fitopatogenlar Fusarium
0-26
2170
10
57
26-51
1910
10
49
51-89
1670
0,4
37
89-128
990
0,2
29
128-165
810
0,1
18
sug‘oriladigan sur tusli qo‘ng‘ir-o‘tloqi tuproq kesmalarida bakteriyalar soninig o‘zgarish
dinamikasi ko‘rsatilgan bo‘lib unda qatlam chuqurligiga qarab bakteriyalar sonining o‘zgarishini
kuzatish mumkin. Jadvaldan ko‘rinadiki, tuproqning ustki qismlarida mikroorganizmlar sonining
ko‘pligi, qanchalik chuqurlikka tushgani sari ular sonining kamayib borish holatlari kuzatildi,
ayniqsa pastki qatlamlarda kamaygan
2-jadval
Tuproq kesmalarida bakteriyalar soninig o‘zgarish dinamikasi
Sug‘oriladigan sur tusli qo‘ng‘ir-o‘tloqi
tuproq kesmalarida azotfiksatorlar soninig
o‘zgarish dinamikasi ko‘rsatilgan bo‘lib, unda qatlam chuqurligiga qarab ular sonining
o‘zgarishini kuzatish mumkin bo‘lgan. Jadvaldan ko‘rinadiki, tuproqning ustki qismlarida
azotfiksatorlar sonining ko‘pligi, qanchalik chuqurlikka tushgani sari, ular sonining kamayib
borish holatlari kuzatilgan.
3-jadval
2170
1910
1670
990
810
0
1000
2000
3000
0-26
26-51
51-89
89-128
128-165
Тупроқ кесмаларида бактериялар сонининг ўзгариши
Микроорганизмлар номи
Тупроқ бактериялари
Agrobacterium, Klebsiella,
Bacillus, Enterobacter,
Clostridium, Beijerinckia
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
526
Ma’lumki, tabiiy sharoitda qishloq xo‘jaligi ekinlarining xosildorligi bevosita o‘simlik
genotipiga, ozuqa moddalar bilan ta’minlanish holatiga va shuningdek, o‘simlik o‘suvchi tuproq
muhitida foydali mikroorganizmlar, jumladan atmosfera azotini o‘zlashtirish xususiyatiga ega
bo‘lgan bakteriyalar mavjuligiga bog‘liq hisoblanadi. Azotofiksator mikroorganizmlar
o‘simliklarning o‘sish va rivojlanishi jarayoniga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan.
Hozirgi kunda mikrobiologiya va biotexnologiyada azotning o‘zlashtirilishi molekular
mexanizmlarini oydinlashtirish, o‘z navbatida qishloq xo‘jaligi ekinlarining xosildorligini
kimyoviy mineral o‘g‘itlardan foydalanmagan holatda oshishirishga erishiga qaratilgan yangi,
samarali azotofiksator mikroorganizm shtammlarini yaratish ustida genetik tadqiqotlar olib borish
mumkin. Sug‘oriladigan sur tusli qo‘ng‘ir-o‘tloqi
tuproq kesmalarida zamburug‘lar soninig
o‘zgarish dinamikasi ko‘rsatilgan bo‘lib unda qatlam chuqurligiga qarab ular sonining o‘zgarishini
kuzatish mumkin. Zamburug‘lar namunalarimizda juda ko‘p aniqlanganligini aytish mumkin.
Rasmdan ko‘rinadiki tuproqning ustki qismlarida zamburug‘larning ko‘pligi, qanchalik
chuqurlikka tushgani sari ular sonining kamayib borish holatlari kuzatilgan
Mamlakatimiz qishloq xo‘jaligida organik o‘g‘itlarga bo‘lgan talab yuqori bo‘lib,ayrim
hollarda ularning yetishmasligi kuzatiladi.Masalan O‘zbekiston sharoitida gumus balansini
defitsitsiz holatda ushlab turish uchun har bir gektar sug‘oriladigan yerga har yili 17-18 tonna
organik o‘g‘it qo‘llanilishi kerak aslida. Lekin, hozircha ushbu miqdordagi organik o‘g‘itlarni
to‘plash imkoniyati yo‘q.
Organik o‘g‘itlar bilan tuproqqa o‘simlik uchun zarur bo‘lgan barcha oziq elementlar bilan
bir vaqtda ancha miqdorda mikroorganizmlar ham tushadi. Ushbu mikroorganizmlar tuproq
mikroflorasini boyitib, uning tarkibida kechadigan mikrobiologik jarayonlar (chirish,
minerilizatsiya, ammonifikatsiya) ni faollashtiriladi. Bunday o‘g‘itlardan oqilona foydalanish
qishloq xo‘jaligi uchun o‘ta muhim ekanligi yaqqol ko‘rinib turibdi. Shuning uchun bu borada
ilmiy tadqiqotlar olib borish dolzarb masala hisoblanadi.
bo‘z tuproq sharoitida organik o‘g‘itlardan, biogumusdan va kompostdan samarali
foydalanish va shudgorda solinganda tuproqni gumus va azot, fosfor va kaliyni harakatchan
shakllari xususiyatlariga hamda o‘simlik tomonidan oziqa moddalarni (NPK) o‘zlashtirilishiga,
paxta hosiliga ta’siri aniqlanib, organik o‘g‘it, biogumus va kompostlarni chirishi natijasida
tuproqda organik modda ko‘payishi evaziga, ekinlarga qo‘llanilayotgan mineral o‘g‘itlar
samaradorligi va ko‘zlangan ekinlar hosildorligi oshib, sifati yaxshilanadi hamda tuproq
unumdorligini saqlash va tiklanishi aniqlanadi
.
Go‘ngni saqlashda sifatli tayyorlanishi uchun
ustiga 10-15 santimetr qalinlikda tuproq tortilib, yozda uning ustiga ikki-uch mahal tonnasiga 60-
10
10
0,4
0,2
0,1
0
5
10
15
0-26
26-51
51-89
89-128
128-165
Тупроқ кесмаларида азотфексаторлар сонининг ўзгариши (Azotobacter,
Azospirillum, Rhizobium
)
Микроорганизмлар номи
Азотфексаторлар
(Azotobacter, Azospirillum, …
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
527
100 litr hisobida suv sepib turiladi. Shu usulda saqlanganda go‘ng tarkibidagi yo‘qoladigan oziqa
moddalar miqdori ancha kamayadi va bu miqdor 25-30 foizni tashkil etadi. Go‘ng boshqa
usullarda saqlanganda uni sifati pasayib, tarkibida oziq moddalar miqdori ko‘proq kamayadi, ya’ni
go‘ng bir yil davomida o‘ralarda shibbalab nam holda ustiga tuproq yopmasdan saqlanganda oziqa
moddalar yo‘qolishi 54 foizni, suv sepilmaganda 57 foizgachani tashkil etgan.
O‘zbekiston bo‘z tuproqlarida o‘simlik qoldiqlari va qo‘llanilgan o‘g‘itlarning
parchalanishini, gumusning tarkib topishini o‘rganish asosida bo‘z tuproqlarning gumus holatini,
o‘simlik qoldiqlari hamda o‘g‘itlarning gumifikatsiyasi jarayonlarini yoritib berishgan.
Natijalar
. Суғориладиган тупроқларда кузги буғдойни экишдан олдин
микроорганизмлар миқдори микробиологик, микроскопик усуллар ёрдамида таҳлил
этилиб, натижалар жадвалга киритилган. Ўрганилаётган тажриба намуналарининг
дастлабки ҳолатидаги кузатув натижалари биокомпост қўлланилишидан кейинги ҳолатлари
билан таққослаш мақсадида ўрганилган. Кейинги тажрибаларимизда биокомпостнинг
тупроқ агротехник ҳамда биологик ҳолатига таъсирини ўрганиш, ҳамда дастлабки ҳолат
билан солиштирма таққослаш ўринли ҳисобланади. Тупроқнинг устки қисмларида
микроорганизмларнинг кўплиги, қанчалик чуқурликка тушгани сари улар сонининг
камайиб
бориш
ҳолатлари
кузатилган.
Суғориладиган
ўтлоқи
тупроқларда
микроорганизмлар сонининг ўзгариши тупроқларимиз ҳолатига, ўсимлик ва хайвон
қолдиқлари ҳисобига тўғри келиши, мкроорганизмларимиз ўсиши учун субстратларнинг
хилмма хиллигига боғлиқ равишда ўзгариб борган.
Sug‘oriladigan tuproqlarda kuzgi bug‘doyni ekishdan oldin mikroorganizmlar miqdori
mikrobiologik, mikroskopik usullar yordamida tahlil etilib, natijalar jadvalga kiritilgan.
O‘rganilayotgan tajriba namunalarining dastlabki holatidagi kuzatuv natijalari biokompost
qo‘llanilishidan keyingi holatlari bilan taqqoslash maqsadida o‘rganilgan. Keyingi
tajribalarimizda biokompostning tuproq agrotexnik hamda biologik holatiga ta’sirini o‘rganish,
hamda dastlabki holat bilan solishtirma taqqoslash o‘rinli hisoblanadi.
Sug‘oriladigan tuproqlarda kuzgi bug‘doyni
ekishdan oldin
mikroorganizmlar
miqdori, % (2020 yil).
0
1000
2000
3000
Микроорганизмлар номи Тупроқ
бактериялари Agrobacterium, Klebsiella,
Bacillus, Enterobacter, Flavobacterium
Arthrobacter Clostridium, Beijerinckia
Микроорганизмлар номи Азотфексаторлар
(Azotobacter, Azospirillum, Rhizobium)
Agrobacterium, Klebsiella, Bacillus,
Enterobacter, Flavobacterium Arthrobacter
Clostridium, Beijerinckia
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
528
№
O‘g‘itlarning yillik
me’yorlari
Tuproq
qatlami,
sm
Mikroorganizmlar nomi (1 g tuproqda ming dona hujayra hisobida)
Tuproq bakteriyalari
Agrobacterium, Klebsiella,
Bacillus, Enterobacter,
Clostridium, Beijerinckia
Azotfeksatolar
(Azotobacter,
Azospirillum,
Rhizobium)
Zamburug‘lar
Aspergillus,
Paecilomyces
Trichoderma,
fitopatogenlar
Fusarium
sug‘oriladigan sur tusli qo‘ng‘ir-o‘tloqi o‘tloqi
1
N-0 P-0 K-0
0-15
1052
37
76
15-30
941
33
52
30-50
668
17
21
2
2 t/ga go‘nglar
+ N-220 P-160 K-50
0-15
2091
41
91
15-30
1982
27
78
30-50
1136
16
31
3
7 t/ga chiqindi va
qoldiqlar
+ N-154 P-112 K-35
0-15
4174
56
95
15-30
1994
42
84
30-50
1784
21
36
4
10 t/ga chiqindi va
qoldiqlar
+ N-154 P-112 K-35
0-15
7223
74
101
15-30
4014
46
96
30-50
2828
37
48
5
15 t/ga chiqindi va
qoldiqlar
0-15
8192
61
96
15-30
3971
53
84
30-50
1774
27
41
somon
2521
0
63
loyqa
625
7
11
go‘ng
7616
18
106
sug‘oriladigan o‘tloqi
1
N-0 P-0 K-0
0-15
1175
49
78
15-30
947
37
57
30-50
718
19
26
2
2 t/ga go‘nglar
+ N-220 P-160 K-50
0-15
3091
43
98
15-30
2682
31
81
30-50
1836
18
36
3
7 t/ga chiqindi va
qoldiqlar
+N-154 P-112 K-35
0-15
4374
58
96
15-30
2214
39
89
30-50
2084
21
41
4
10 t/ga chiqindi va
qoldiqlar
+N-154 P-112 K-35
0-15
8193
79
116
15-30
4914
51
98
30-50
3118
39
52
5
15 t/ga chiqindi va
qoldiqlar
0-15
9192
63
98
15-30
3171
47
88
30-50
2164
26
47
somon
3725
0
66
loyqa
673
8
18
go‘ng
7846
22
111
Sug‘oriladigan tuproqlarda kuzgi bug‘doyni
эkishdan keyin
mikroorganizmlar
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
529
miqdori, % (2021 yil).
№
O‘g‘itlarning yillik
me’ёrlari
Tuproq
qatlami,
sm
Mikroorganizmlar nomi (1 g tuproqda ming dona hujayra hisobida)
Tuproq bakteriyalari
Agrobacterium, Klebsiella,
Bacillus, Enterobacter,
Clostridium, Beijerinckia
Azotfeksatolar
(Azotobacter,
Azospirillum,
Rhizobium)
Zamburug‘lar
Aspergillus,
Paecilomyces
Trichoderma,
fitopatogenlar
Fusarium
sug‘oriladigan sur tusli qo‘ng‘ir-o‘tloqi o‘tloqi
1
N-0 P-0 K-0
0-15
1050
40
73
15-30
940
31
50
30-50
662
15
20
2
2 t/ga go‘nglar
+ N-220 P-160 K-
50
0-15
2099
45
93
15-30
1985
29
80
30-50
1139
18
33
3
7 t/ga chiqindi va
qoldiqlar
+ N-154 P-112 K-
35
0-15
4178
58
97
15-30
1998
45
89
30-50
1788
25
39
4
10 t/ga chiqindi va
qoldiqlar
+ N-154 P-112 K-
35
0-15
7226
76
108
15-30
4020
50
100
30-50
2830
38
50
5
15 t/ga chiqindi va
qoldiqlar
0-15
8196
65
99
15-30
3977
55
86
30-50
1778
30
45
sug‘oriladigan o‘tloqi
1
N-0 P-0 K-0
0-15
1173
48
78
15-30
950
35
59
30-50
718
18
28
2
2 t/ga go‘nglar
+ N-220 P-160 K-
50
0-15
3099
46
100
15-30
2685
35
86
30-50
1840
19
38
3
7 t/ga chiqindi va
qoldiqlar
+ N-154 P-112 K-
35
0-15
4377
60
99
15-30
2218
41
92
30-50
2088
26
45
4
10 t/ga chiqindi va
qoldiqlar
+ N-154 P-112 K-
35
0-15
8199
82
118
15-30
4920
55
102
30-50
3120
41
60
5
15 t/ga chiqindi va
qoldiqlar
0-15
9192
63
98
15-30
3171
47
88
30-50
2164
26
47
Tuproqdagi fermentlar faolligi mikroorganizmlarning metabolit sharoitiga bog‘liqligi bilan
unda qatnashadigan fermentlarni sintez qilishiga bog‘liq эkan. Fermentlardan proteaza va ureaza
tuproqdagi organik azotning minerallanish jaraёnlarini xarakterlaydi. Ya’ni tuproqdagi
nitrifikaцiya va ammonifikaцiyalarning ish faoliyati natijasida o‘simliklar uchun tez
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
530
o‘zlashtiriladigan azot birikmalarining paydo bo‘lishiga olib keladi. Shu bilan birga katalaza
fermenti undan ajralib chikadigan kislorod va boshqa эlementlar bilan bog‘liqligi, shuningdek
organik moddalarning tuproqda ko‘p ёki kamligiga qarab bu fermentlarning ish funkцiyasi doimo
o‘zgarib turadi.
Xulosa.
Xulosalarqilganda, sug‘oriladigan sur tusli qo‘ng‘ir-o‘tloqi tuproqlarda va sug‘oriladigan
o‘tloqi tuproqlarida ham 10 tonna/ga chiqindi, qoldiqlar va (sof holda) N
154
P
112
K
35
kg/ga o‘g‘it
me’yorlari qo‘llanilganda tuproqlarda va kuzgi bug‘doy o‘simligida fermentlar faollashgan.
Tadqiqotlar olib borilayotgan har ikkala tuproqlarida ham o‘simlik ildiz-ang‘iz qismida ham
vegetatsiya davri boshidan oxiriga qadar fermentlar faolligi ko‘rsatkichlari sug‘oriladigan o‘tloqi
tuproqlar tarkibida fermentlar ustunligi aniqlangan. Lekin har ikkala tuproq sharoitida usgan kuzgi
bug‘doyning organi ildiz-ang‘iz qismida, vegetatsiya davri boshi, unib-chiqishda fermentlar
faolligi sustlashgan bo‘lsa, sut-mum va to‘la pishish davrilarida yanada sust, ammo tuplanish,
naychalash va boshoqlash davrilarida faolligi ko‘tarilib borganligi ma’lum bo‘lgan.
REFERENCES
1.
Герхард, 1985. Методы общей бактериологии;
2.
Габибов и Мусаев, 2015. Практикум по микробиологии
3.
Бояркин А.Н. Быстрый метод определения активности пероксидаз.//
Биохимия. - 1951. - Т.16. – № 6.- С.352-355.
4.
Хазиев Ф.Х. Ферментативная активность почв. Наука и техника, -Т.: 1983. -С.
179.
5.
Мустақимов Г.Д. Ўсимликлар физиологияси ва микробиология асослари. –Т.:
«Ўқитувчи», 1995. -Б. 124-165.
6.
Хўжаев Ж. Ўсимликлар физиологияси.–Т.:«Меҳнат», 2004.-Б. 161.
