ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
621
HOZIRGI KUNDA BIATLON SPORT TURINI RIVOJLANTIRISH UCHUN
AMALGA OSHIRILAYOTGAN ISLOHOTLAR
Saydinov Sardor Alisherovich
E-mail:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10143952
Annotatsiya.
Chang‘i sporti va miltiqdan o‘q otishning o‘ziga xos kombinatsiyasi bo‘lgan
biatlon sporti so‘nggi yillarda sezilarli islohotlarni boshidan kechirdi. Ushbu islohotlar sportning
ommaviyligini oshirish, raqobatbardoshligini oshirish va har tomonlama rivojlantirishga
qaratilgan. Ushbu maqolada hozirda biatlon dunyosida amalga oshirilgan turli xil islohotlar
o‘rganiladi.
Kalit so‘zlar:
ishlash, fiziologiya, tortishish, mashg‘ulotlar, tezlik, yuqori ko‘rsatkichlar.
CURRENTLY IMPLEMENTED REFORMS FOR THE DEVELOPMENT OF
THE SPORT OF BIATLON
Abstract.
The sport of biathlon, which is a unique combination of skiing and rifle shooting,
has undergone significant reforms in recent years. These reforms are aimed at increasing the
popularity of sports, increasing its competitiveness and comprehensive development. This article
explores the various reforms currently underway in the biathlon world.
Key words:
performance, physiology, gravity, training, speed, high performance.
РЕАЛИЗУЕМЫЕ В НАСТОЯЩЕЕ ВРЕМЯ РЕФОРМЫ ДЛЯ РАЗВИТИЯ
СПОРТА БИАТЛОН
Аннотация.
Биатлон, представляющий собой уникальное сочетание лыжного
спорта и стрельбы из винтовки, за последние годы претерпел значительные реформы. Эти
реформы направлены на повышение популярности спорта, повышение его
конкурентоспособности и всестороннее развитие. В этой статье исследуются различные
реформы, происходящие в настоящее время в мире биатлона.
Ключевые слова:
работоспособность, физиология, сила тяжести, тренировка,
скорость, высокая работоспособность.
Kirish:
Konkida uchish va miltiqdan o‘q otishni o‘zida mujassam etgan biatlon 1960-yilda
AQShning Skvo vodiysida bo‘lib o‘tgan Qishki o‘yinlardan beri Olimpiya musobaqasi
hisoblanadi. Tog‘-chang‘i yo‘laklarini jihozlash va tayyorlash takomillashtirilib, samarali
mashg‘ulotlar o‘tkazildi, biatlonda chang‘i uchishning o‘rtacha tezligi sezilarli darajada oshdi.
Bundan tashqari, mass-start, ta’qib va sprint poygalari joriy etildi. Haqiqatan ham, hozirgi
to‘rtta olimpiya biatlon musobaqalaridan ikkitasi ommaviy startlarni o‘z ichiga oladi, bu yerda
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
622
taktika katta ro‘l o‘ynaydi va natija ko‘pincha o‘q otishning so‘nggi raundida yoki final sprintida
hal qilinadi. Biatlon - bu katta aerobik imkoniyatlarni talab qiladigan chidamlilik sporti.
Tezlik va qiyaliklarning keng diapazoni biatlonchidan poygalar davomida turli xil konkida
uchish texnikasini doimiy ravishda almashtirishni va moslashtirishni talab qiladi, bu texnik
murakkablik samaradorlikka ustunlik beradi. So‘nggi o‘ng yilliklarda turli darajadagi
intensivlikdagi chidamlilik mashg‘ulotlarining nisbiy ko‘rsatkichlari deyarli doimiy bo‘lib qolsa-
da, bugungi biatlonchilar musobaqalarda ishlatiladiganga o‘xshash yerlarda rolikli chang‘ida
ko‘proq maxsus chidamlilik mashqlarini bajaradilar, bunda ko‘proq e’tibor tananing yuqori
qismiga, tizimli kuch va quvvat mashqlariga va boshqalarga qaratiladi va yuqori tezlikda chang‘i
uchishadi.
Biatlonda muvaffaqiyatga erishish uchun bir vaqtning o‘zida yuqori intensiv chang‘i
sportidan tiklanish bilan birga aniq va tezkor otish kerak. Ko‘p turli omillar, jumladan, tana
tebranishi, harakatni qo‘zg‘atuvchi xatti-harakatlar va hatto psixologiya, tortishish
samaradorligiga ta’sir qiladi. Shunday qilib, biatlonning murakkabligi poyga taktikasi, konkida
uchish texnikasi yoki o‘q otish jarayoni kabi sohalarga ko‘proq e’tibor qaratishga loyiqdir.
Miltiqdan o‘q otish va konkida uchish texnikasi bilan miltiqni ko‘tarib yurishni
birlashtirgan Olimpiya sport turi bo‘lgan biatlon, raqobatbardosh XC chang‘isi bilan bog‘liq
bo‘lganlarga o‘xshash jiddiy fiziologik talablarni o‘z ichiga oladi (Hofman va Street, 1992;
Holmber14g, Sand14g; , 2015), shuningdek, aqliy bosim ostida tez va aniq tortishish uchun nozik
vosita nazoratini talab qiladi (Vickers va Uilyams, 2007). Bundan tashqari, ushbu qiyin
chidamlilik sporti har xil yerlarda chang‘ida uchish paytida tananing yuqori va / yoki pastki
qismining nisbiy ishini talab qiladigan turli xil kichik texnikalar o‘rtasida almashinishni o‘z ichiga
oladi.
Biatlon poygalarining davomiyligi 20 daqiqadan (sprint) 50 minutgacha (individual poyga)
o‘zgargan bo‘lsa-da, 11 Olimpiada musobaqasining yettitasi (shu jumladan estafeta) mass-
startlarni o‘z ichiga oladi, bu esa taktikaning ahamiyatini oshiradi va natija ko‘pincha qaror qabul
qiladi. o‘q otishning oxirgi bosqichi va/yoki yakuniy chang‘i yugurish.
Biatlon bo‘yicha umumiy ko‘rsatkich murakkab bo‘lib, chang‘i uchish tezligi, masofa
vaqti (o‘q otishni o‘rganish rampasiga sarflangan vaqt), o‘q otish vaqti va otishning aniqligi kabi
bir nechta komponentlar bilan belgilanadi. Odatda, elita biatlonchilari va turli musobaqalarda o‘q
otish masofasi va vaqtlari bir-biriga o‘xshash va shuning uchun yakuniy natijaga ozgina ta’sir
qiladi. Aksincha, chang‘i uchish tezligi va o‘q otishning aniqligi yakuniy natijani belgilovchi eng
muhim omillardir (Skattebo va Losnegard, 2018).
Eng yaxshi biatlonchilar har yili 700-900 soat jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini
o‘tkazadilar, shu jumladan 80% past, 4-5% o‘rtacha va 5-6% yuqori intensivlikda, 10% kuch va
tezlikda mashq qiladilar (2-jadval; shaxsiy aloqa shved biatlon murabbiylari bilan). Ushbu
mashg‘ulot hajmi XC chang‘ichilari uchun ilgari aytilganidan bir oz kamroq (Sandbakk va
Holmberg, 2014), ehtimol mashg‘ulot o‘q otishmasiga sarflangan vaqt bilan bog‘liq. Kam
intensivlikdagi mashg‘ulotlar umumiy aerobik qobiliyat va mashqlar samaradorligini oshirish,
shuningdek tiklanishni tezlashtirish orqali yuqori mashg‘ulot yuklariga “tolerantlikni” yaxshilash
uchun taklif qilingan (Tønnessen va boshq., 2014).
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
623
Ko‘pchilik past intensivlikdagi mashg‘ulotlar aerobik qobiliyat va/yoki o‘ziga xos motor
ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun mo‘ljallangan bo‘lsa-da, ba’zi yarim yoki nomaxsus
mashg‘ulotlarni (masalan, o‘zaro mashg‘ulotlarni) kiritish umumiy mashqlarni bajarishga imkon
beradi. O‘rtacha intensivlikdagi mashg‘ulotlar (masalan, to‘g‘ridan-to‘g‘ri anaerob chegaradan
past) aerob energiyani yetarli darajada ta’minlagan holda uzaytirilishi mumkin. Bunday
mashg‘ulotlar odatda qisqa muddatli tiklanish davri yoki 30-60 daqiqa davomida uzluksiz
mashqlar bilan o‘ralgan uzoq mashqlar oralig‘ini o‘z ichiga oladi. Intensivlikni nazorat qilish
uchun bunday mashg‘ulotlar nisbatan barqaror yerlarda amalga oshiriladi.
O‘rtacha intensivlikdagi mashg‘ulotlar tayyorgarlik davrida haftasiga bir yoki ikki marta,
musobaqa mavsumida esa kamroq o‘tkaziladi. Garchi eng yaxshi sportchilar past intensivlikdagi
keng qamrovli mashg‘ulotlarga e’tibor qaratishsa-da, yuqori intensivlikdagi mashg‘ulotlarning
foydali ta’siri bir necha bor isbotlangan (Laursen va Jenkins, 2002).
Takomillashtirilgan musobaqa formati: So‘nggi yillarda biatlon musobaqa formatiga
o‘zgartirishlar kiritib, uni yanada qiziqarli va tomoshabinlar uchun qulayroq qilish uchun kiritdi.
Bunga sportga hayajon va rang-baranglik qo‘shadigan ommaviy start poygalari, ta’qib poygalari
va aralash estafeta tadbirlarini joriy etish kiradi.
Kengaytirilgan televideniya qamrovi: Biatlonning ko‘rinishini oshirish uchun asosiy
voqealarni televideniyada yoritishni yaxshilashga harakat qilindi. Bunga bir nechta kamera
burchaklaridan foydalanish, sportchi profillarini kiritish va poygalarni chuqur tahlil qilish kiradi.
Yaxshilangan eshittirish ko‘proq auditoriyani jalb qilishga yordam beradi va sportga ko‘proq
qiziqish uyg‘otadi.
Texnologik yutuqlar: davom etayotgan texnologik o‘zgarishlar biatlonga sezilarli ta’sir
ko‘rsatdi. Ilg‘or miltiq dizaynlari, elektron nishonlar va kuzatuv tizimlari aniqlik, adolat va real
vaqtda ma’lumotlarni tahlil qilishni yaxshiladi. Texnologiyaning integratsiyasi ishtirokchilar va
tomoshabinlar uchun umumiy tajribani oshiradi.
Yoshlarni rivojlantirish dasturlari: Biatlon kelajagini ta’minlash uchun yoshlar ishtirokini
rag‘batlantirish bo‘yicha bir nechta tashabbuslar tashkil etilgan. Ushbu dasturlar intiluvchan
sportchilarga o‘qitish va rivojlanish imkoniyatlarini taklif qiladi, bu ularga turli darajalarni bosib
o‘tish va mahoratini oshirish imkonini beradi. Yoshlarning kuchli rivojlanishini ta’minlash
sportning uzluksiz rivojlanishini ta’minlaydi.
Dopingga qarshi chora-tadbirlar: Biatlonning yaxlitligini saqlash uchun qat’iy antidoping
choralari amalga oshirildi. Sportchilar samaradorligini oshiruvchi moddalardan foydalanishning
oldini olish, adolatli o‘yin va teng o‘yin maydonini ta’minlash uchun muntazam ravishda sinovdan
o‘tkaziladi. Ushbu chora-tadbirlar sportning nufuzini saqlab qolish va sportchilar salomatligi va
farovonligini himoya qilishga qaratilgan.
Barqarorlik tashabbuslari: Biatlon ham ekologik javobgarlikning muhimligini tan oldi.
Chiqindilarni kamaytirish, ekologik toza infratuzilmani joriy etish va musobaqalar o‘tkaziladigan
joylarda barqaror amaliyotni targ‘ib qilish kabi sportning ekologik ta’sirini minimallashtirish
bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Bu harakatlar global barqarorlik maqsadlariga mos keladi va
sportning atrof-muhitni muhofaza qilishga sodiqligini namoyish etadi.
Xalqaro hamkorlikni kuchaytirish: turli mamlakatlarning biatlon assotsiatsiyalari va
federatsiyalari o‘rtasidagi hamkorlikdagi sa’y-harakatlar sportning rivojlanishida muhim ro‘l
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
624
o‘ynadi. Ilg‘or tajriba almashish, qo‘shma o‘quv-mashg‘ulot yig‘inlarini tashkil etish va xalqaro
musobaqalarni o‘tkazish do‘stlikni mustahkamlashga, bilim va tajriba almashishga yordam beradi.
Ushbu islohotlarni amalga oshirish orqali biatlon sporti o‘z sifatini, global jozibadorligini va
barqaror o‘sishini doimiy ravishda yaxshilashga intiladi. Ushbu sa’y-harakatlar sportning qiziqarli,
adolatli va ishtirokchilar va muxlislar uchun ochiq bo‘lishini ta’minlaydi.
Xulosa
Biatlonni rivojlantirishda amalga oshirilayotgan joriy islohotlar sportga ijobiy ta’sir
ko‘rsatdi. Imkoniyatlarni kengaytirish, sportchilarni rivojlantirish dasturlari, takomillashtirilgan
musobaqa formatlari, tomoshabinlarni jalb qilish tashabbuslari va kuchli antidoping choralari
orqali biatlon o‘sishda davom etmoqda va butun dunyo bo‘ylab muxlislarning qiziqishini
oshirmoqda. Doimiy rivojlanish va o‘zgaruvchan sport landshaftiga moslashish orqali biatlon
kelgusi yillarda yanada jozibali, raqobatbardosh va inklyuziv bo‘ladi.
REFERENCES
1.
Usmonxo‘jayev T.S., Rahimov M.M., Qudratov R.Q ., MeliyevX.A .,
2.
Rasulova T.R., Qurbonov S. Jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlari.
3.
Aripov Yu.Yu. Kichik o‘quvchilarda uloqtirish shaxsiy texnikasini ta’minlashning
zamonaviy uslub va sifatida. Ped.fan. nom. diss. avtoreferati. T., 2007. 35 b.
4.
Super S., Verkooijen K., Koelen M. Hayotiy ko‘nikmalarni rivojlantirish va o‘tkazish
uchun maqbul ijtimoiy sharoitlarni yaratishda jamoa sporti murabbiylarining ro‘li -
salutogenik istiqbol. Sport ta’limi. Soc. 2018;23:173–185.
5.
Visek A., Achrati S.M., Manning X., McDonnell K., Xarris B.S., DiPietro L. Qiziqarli
integratsiya nazariyasi: Bolalar va o‘smirlarning sport ishtirokini qo‘llab-quvvatlashga
qaratilgan. J. Fizika. Qonun. Salomatlik. 2015;12:424–433. doi: 10.1123/jpah.2013-0180.
6.
West G.S., Strand B. Yoshlar sportini tashlab ketishning oldini olish. Luiziana sog‘liqni
saqlash assotsiatsiyasi. fizika. taʼlim. Qayta yaratish. Raqs (LAHPERD) J. 2016;79:13–15.
7.
Vitt P.A., Dangi T.B. Nima uchun bolalar/yoshlar sportni tashlab ketishadi. J. Park Recreat.
Adm. 2018;36:191–199.
