ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
667
SOG'LOM OVQATLANISH-SALOMATLIK GAROVI
Toshkent tibbiyot akademiyasi Termiz filiali
“Farmakologiya va klinik farmakologiya” kafedrasi o‘qituvchilari.
Negmatova Mohichexra Umarovna
Eshdavlatova Dilfuza Bekmurotovna
Xayitov Azizxon Axmetovich
https://doi.org/10.5281/zenodo.10150313
Annotatsiya.
Inson organizmi yillar davomida noto‘g‘ri ovqatlanishdan aziyat chekib
keladi. Kunlik ratsionni vitaminli, oqsilli, uglevodlarga boy taomlar bilan boyitish orqali biz
organizmimizga kerakli moddalar bilan ta’minlashga erishamiz. Lekin bu taomlanish san’atiga
bog‘liq bo‘lib, bir- biriga mos kelmaydigan oziq-ovqat mahsulotlarini birga iste’mol qilish
organizmda turli salbiy holatlarga sabab bo‘ladi.
Kalit so‘zlar:
Diabet, saraton, baliq sousi, soya sousi, yasmiq, cassava.
HEALTHY EATING IS A GUARANTEE OF HEALTH
Abstract.
The human div has been suffering from poor nutrition for years. By enriching
the daily diet with foods rich in vitamins, proteins, and carbohydrates, we can provide our div
with the necessary substances. But it depends on the art of eating, and eating incompatible food
together causes various negative conditions in the div.
Key words:
diabetes, cancer, fish sauce, soy sauce, lentils, cassava.
ЗДОРОВОЕ ПИТАНИЕ – ЗАЛОГ ЗДОРОВЬЯ
Аннотация.
Человеческий организм годами страдает от неправильного питания.
Обогащая ежедневный рацион продуктами, богатыми витаминами, белками и углеводами,
мы можем обеспечить свой организм необходимыми веществами. Но это зависит от
искусства еды, а совместное употребление несовместимой пищи вызывает в организме
различные негативные состояния.
Ключевые слова:
сахарный диабет, рак, рыбный соус, соевый соус, чечевица,
маниока.
Inson organizmi deyarli barcha kerakli moddalarni oziq-ovqat va suv orqali oladi. Oziq-
ovqat mahsulotlarining tarkibi va ularning xususiyatlari salomatlik, jismoniy rivojlanganlik,
mehnat qobiliyati, hissiy holat va umuman, umr ko’rish davomiyligi va sifatiga bevosita ta’sir
qiladi. Inson organizmiga shu qadar ta’sir qilishga qodir bo’lgan yana boshqa bir omilni topish
qiyin.
Sog'lom ovqatlanish – bu inson organizmining uzoq xizmat qilishi uchun zarurdir. U sizni
yurak kasalliklari, diabet va saraton kabi ko'plab surunkali yuqumli bo'lmagan kasalliklardan
himoya qiladi. Turli xil tarkibli ovqatlarni iste'mol qilish va me’yordan ortiqcha tuz, shakar va
to'yingan va sanoatda ishlab chiqarilgan trans-yog'larni iste'mol qilish bu inson hayoti uchun
zararlidir. Sog'lom ovqatlanish turli xil ovqatlarning kombinatsiyasini o'z ichiga oladi. Bularga
quyidagilar kiradi:
Yorma (bug'doy, arpa, javdar, makkajo'xori yoki guruch) yoki kraxmalli ildiz yoki ildiz
(kartoshka, yam, taro yoki kassava) kabi asosiy mahsulotlar.
Dukkaklilar (yasmiq va loviya).
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
668
Meva va sabzavotlar.
Hayvonlardan olingan oziq-ovqatlar (go'sht, baliq, tuxum va sut). Bu tezisimizda
JSST tavsiyalariga asoslanib, sog‘lom parhezga rioya qilish va buning foydalari haqida
foydali ma’lumotlar keltirilgan. Chaqaloqlar va yosh bolalarni emizish:
Sog'lom ovqatlanish hayotning boshidan boshlanadi - emizish sog'lom o'sishni
rag'batlantiradi va sog'liq uchun uzoq muddatli foyda keltirishi mumkin, masalan, ortiqcha vazn
yoki semirib ketish xavfini kamaytirish va hayotning keyingi davrida yuqumli bo'lmagan
kasalliklarni rivojlanish xavfini kamaytirish.
Sog'lom ovqatlanish uchun chaqaloqlarni faqat ona suti bilan tug'ilgandan to 6 oygacha
boqish muhim ahamiyatga ega. Farzandingiz ikki yoshga to'lgunga qadar va undan keyin ham
emizishni davom ettirgan holda, 6 oylikdan turli xil xavfsiz va to'yimli qo'shimcha oziq-ovqatlarni
joriy qilish muhimdir.
Ko'p sabzavot va mevalarni iste'mol qiling:
Ular vitaminlar, minerallar, xun tolasi, o'simlik oqsili va antioksidantlarning muhim
manbalari hisoblanadi.
Sabzavot va mevalarga boy parhezga ega bo'lgan odamlarda semirish, yurak xastaligi,
insult, diabet va saratonning ayrim turlari xavfi sezilarli darajada kamayadi.
Kamroq yog' iste'mol qiling:
Yog'lar va yog'lar va konsentrlangan energiya manbalari. Juda ko'p ovqatlanish, ayniqsa
noto'g'ri yog'lar, masalan, to'yingan va sanoatda ishlab chiqarilgan trans-yog'lar, yurak xastaligi va
insult xavfini oshirishi mumkin.
Hayvon yog'lari yoki to'yingan yog'lar (sariyog ', sariyog ', cho'chqa yog'i, hindiston
yong'og'i va palma yog'i) o'rniga to'yinmagan o'simlik moylarini (zaytun, soya, kungaboqar yoki
makkajo'xori yog'i) ishlatish sog'lom yog'larni iste'mol qilishga yordam beradi.
Nosog'lom vazn ortishiga yo'l qo'ymaslik uchun umumiy yog'ni iste'mol qilish insonning
umumiy energiya iste'molining 30% dan oshmasligi kerak.
Qand iste'molini cheklash:
Sog'lom ovqatlanish uchun shakar umumiy energiya iste'molining 10% dan kamrog'ini
tashkil qilishi kerak. 5% gacha pasaytirish sog'liq uchun qo'shimcha foyda keltiradi.
Pechene, keks va shokolad kabi shirin taomlar o'rniga yangi mevalarni tanlash shakar
iste'molini kamaytirishga yordam beradi.
Alkogolsiz ichimliklar, soda va shakar miqdori yuqori bo'lgan boshqa ichimliklar (meva
sharbatlari, shirinliklar va siroplar, xushbo'y sut va yogurtli ichimliklar) iste'molini cheklash ham
shakarni iste'mol qilishni kamaytirishga yordam beradi.
Tuz iste'molini kamaytiring:
Tuzni kuniga 5 soatdan kam iste'mol qilish gipertenziyaning oldini olishga yordam beradi
va kattalar populyatsiyasida yurak xastaligi va insult xavfini kamaytiradi.
Ovqat pishirish va tayyorlashda tuz va yuqori natriyli ziravorlar (soya sousi va baliq sousi)
miqdorini cheklash tuz iste'molini kamaytirishga yordam beradi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
669
Iste’mol qilingan oqsilli oziq –ovqatlar bir hil turdagi oqsillarni birgalikda iste’mol qilishga
e’tibor berish kerak.Masalan: Baliq mahsulotlari bilan hayvon oqsillarini birgalikda qo‘shib
iste’mol qilish ularning hazm bo ‘lish jarayonini buzadi.
SOG‘LOM OVQATLANISH TAMOYILLARI:
Dastlab ishni to’g’ri ovqatlanish haqida qat’iy qaror qabul qilishdan boshlash kerak.
Deyarli butun zamonaviy dietologiya tayanadigan va sog’lom ovqatlanish tamoyillarini tezda
o’rganishga yordam beradigan bir nechta oddiy qoidalar quyidagilardir:
TAOMNOMA
1-qoida
. Fast-fuddan butunlay voz kechish va shirinliklarni suiste’mol qilmaslikka harakat
qilish;
2-qoida
. Mavsumiy mahsulotlardan iloji boricha ko’proq iste’mol qilish — ularning
tarkibida eng ko’p miqdorda ozuqaviy moddalar mavjud. Issiqxonalarda yetishtirilgan yoki
uzoqdan olib kelingan qishki sabzavot va mevalar kimyoviy moddalarga boyligi va uzoq muddatli
saqlash tufayli nafaqat o’zining barcha foydali xususiyatlarini yo’qotadi, balki nitratlar va boshqa
zararli kimyoviy birikmalar akkumulyatoriga aylanadi;
3-qoida
. Aralashmalardan tozalangan mahsulotlar: shakar, o’simlik moyi, oq bug’doy uni,
tozalangan oq guruchdan foydalanishni iloji boricha cheklash. Ularda kletchatka yo’q, bu ovqat
hazm qilish tizimi, shuningdek ichaklarda yashovchi foydali bakteriyalarni oziqlanishiga salbiy
ta’sir ko’rsatadi. Shuning uchun oq non o’rniga donli turini iste’mol qilish, tozalangan shakar
o’rnini esa jigarrang yoki hatto asal bilan bosish yaxshiroqdir;
4-qoida
.
Suv ichish. Choy, qahva yoki sharbatlar suv o’rnini bosa olmaydi. Bir sutkada
inson har 1 kg vazn uchun kamida 30-35 ml suyuqlik qabul qilishi kerak. Shirin gazlangan
ichimliklar — to’liq taqiqlanadi, ular tarkibida juda yuqori miqdorda shakar mavjud;
5-qoida
. Oqsilli taomlar haqida unutmaslik. Ular uzoq vaqt davomida to’qlik hissini saqlab
turadi va aminokislotalarga boy sanaladi. Oqsillar tanaga mushak to’qimasini shakllantirish, eski
hujayralarni yangilash uchun zarurdir. Oqsilga boy ovqatlarga turli xil go’sht, baliq, kalmar,
qisqichbaqalar, yong’oqlar, qo’ziqorinlar, ba’zi dukkakli o’simliklar, tuxum va tvorog kiradi.
Mutaxassislarning fikriga ko’ra, har qanday odat 21 kun ichida shakllanishi mumkin. Xuddi shu
bayonot sog’lom ovqatlanish uchun ham o’rinlidir. Bunday odatni shakllantirish hech qiyin emas,
asosiysi aniq maqsad qo’yish va undan ortga qaytmaslik.
Xulosa qilib aytganda, sog‘lom ovqatlanish orqali inson o‘z salomatligini asragan
hisoblanadi. Organizmimiz uchun zarur bo‘lgan mineral va vitaminlarni o‘z o‘rnida va me’yorda
iste’mol qilish bu to‘g‘ri ovqatlanishning asosini tashkil qiladi. Har birimiz ovqatlanishimizga
e’tibor berishimiz zarur, zero sog‘lom ovqatlanish- salomatlik garovidir.
REFERENCES
1.
Sh.Ergashev “Tabiatning o ‘zi tabib”, Toshkent 2020 y.
2.
Sh.F.Iskandarova “Fitoichimliklar” Toshkent 2014 y.
3.
M.Maxsumov, X.Aliyev, S.Saidov, Sh. Maxsumov “Fitoterapiya” Toshkent-2013 Darslik
