184
SPORTDA TURLICHA MIKROSIKLNING TAVSIFI
Mardonov Nodir Jamolovich
Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10498448
Annotatsiya.
Mazkur maqolada mashg‘ulot jarayonini takomillashtirish masalasi olimlar
va amaliyotchi murabbiylarning diqqatini tobora ko‘proq o‘ziga jalb qilyotganligi, Yuqori
malakali sportchilarni tayyorlashning yashirin imkoniyatlarni izlashda mashg‘ulot jarayonining
eng muhim tarkbiy birligi - mikrosiklni tashkil etish usuliyatiga katta ahamiyat qaratilishi
yoritib berilgan.
Kalit so’zlar:
mashg‘ulot jarayonini takomillashtirish, murabbiylarning aqliy tasavvurlari
va amaliy tajribalari.
DESCRIPTION OF DIFFERENT MICROCYCLES IN SPORTS
Abstract.
This article highlights the fact that the issue of improving the training process
attracts the attention of scientists and practicing coaches more and more, and the most important
structural unit of the training process - the microcycle organization method - is highlighted in the
search for hidden opportunities of highly qualified athletes.
Key words:
improvement of the training process, mental imaginations and practical
experiences of trainers.
ОПИСАНИЕ РАЗЛИЧНЫХ МИКРОЦИКЛОВ В СПОРТЕ
Аннотация.
В данной статье подчеркивается тот факт, что вопрос
совершенствования тренировочного процесса все больше привлекает внимание ученых и
тренеров-практиков, важнейшей структурной единицы тренировочного процесса в
поисках скрытых возможностей подготовки спортсменов высокой квалификации -
метода организация микроцикла.
Ключевые слова:
совершенствование тренировочного процесса, мысленные
фантазии и практический опыт тренеров.
Ta’kidlash joizki, mikrosikllarni tashkil etish ko‘pincha murabbiylarning aqliy
tasavvurlari va amaliy tajribalariga asoslanadi. Har doim ham sportchilarning organizmida
foydalaniladigan mashg‘ulotlarning ilmiy asosi bo‘lavermaydi. Tuzilishi, yuklama kattaligi va
ularning yo‘nalishi bo‘yicha turlicha mikrosikllarning tashkil etilishini asoslashning eng
istiqbolli yo‘llaridan biri, bizningcha, bu mashg‘ulot dasturlarining organizmdagi har xil organ
185
va tizimlarga, ish qobiliyatiga jismoniy sifatlar va eng muhimi, musoboqalarda ko‘rsatilgan
natijaga ta’sirini o‘rganishdan iborat.
Bir necha kun davomida o‘tkaziladigan hamda tayyorgarlikning ayni bosqichida turgan
vazifalarnima’lum tarzda hal etishni ta’minlaydigan mashg‘ulotlar seriyasini mikrosikl deb atash
qabul qilingan. Mikrosikllarning davomiligi 3-4 kundan 10-14 kungacha tebranishi mumkin.
Yetti kunlik mikrosikllar eng ko‘p tarqalgan bo‘lib, ular davomiyligi jixatdan taqvimiy haftaga
muvofiq keladi, shug‘ullanuvchilar hayotining umumiy jadvali bilan yaxshi moslashadi.
Boshqa xildagi davomiylikka ega bo‘lgan mikrosikllarni odatda musobaqa davrida
rejalashtiradilar, bu ko‘proq faoliyat rejimini almashtirish, oldinda turgan musobaqalarning
muayyan sharoitiga ko‘ra ish qobiliyatining o‘ziga xos ritmini shakllantirish zaruriyati bilan
bog‘liq bo‘ladi.
Mashg‘ulot qo‘rilishi tizimidagi o‘rni va mazmuniga qarab, mikrosikllarning qo‘yidagi
turlariga farqlanadi: jalb qiluvchi, zarbdor, hozirlovchi, musobaqa va tiklovchi .
Jalb qiluvchi mikrosikllar sportchi organizimini qizg‘in mashq faoliyatiga moslashtiradi.
Ular tayyorgarlik darvining birinchi bosqichida qo‘llaniladi. Bu mikrosikllardagi yuklama
zarbdor mikrosikllar bilan solishtirganda u qadar katta emas. Keyinchalik, sportchilarning
tayyorgarlik darajasi ortgan sayin, jalb qiluvchi mikrosikllarning birgalikdagi yuklamasi o‘sib
borib, keyingi mikrosikl yuklamasining 70-75% iga yetishi mumkin. Shuni ta’kidlash zarurki,
ularning mazmuni sportchilarning keyingi zarbdor mikrosikllar yuklamasiga tayyorgarligini
ta’minlashi juda muhim. Zarbdor mikrosikllar katta hajimli faoliyat yig‘indisi, yuqori
yuklamalar bilan tavsiflanadi. Mikrosiklning asosiy vazifasi sportchi organizmidagi moslashuv
jarayonlarini ta’minlash hamda texnik-taktik, jismoniy, ruxiy va integral tayyorgarlakning
asosiy vazifalarini hal etish hisoblanadi. Zarbdor mikrosikllar asosan musobaqa davrida
qo‘llaniladi. Tiklovchi mikrosikllar, odatda zarbdor mikrosikllarning seriyasini yakunlaydi.
Ularni shiddatli faoliyatidan keyin ham rejalashtiradilar. Bu mikrosikllarning asosiy roli
sportchi organizmidagi tiklanish hamda moslashuv jarayonlarining kechishi uchun optimal
sharoitlarini ta’minlashdan iborat. Umumiy ish hajmi zarbdor mikrosiklga taqqoslaganda
taxminan 2 barobar kam. Katta va jiddiy hajmli mashg‘ulotlar rejalashtirilmaydi.
Hozirlovchi mikrosikllar sportchini bevosita musobaqaga tayyorlashga yo‘naltirilgan
bo‘ladi. Bu mikrosikllar hozirlovchi musobaqalar rejimini takrorlashi, to‘liq tiklanish hamda
ruxiy tayyorlanish masalalarini hal etish mumkin.
Hozirlovchi mikrosikllar, odatda, bevosita asosiy musobaqalar oldidan 2-3 haftalaik
mikrosikl mazmunini o‘z ichiga oladi. Dastlabki 2-3 ta hozirlovchi mikrosikl, odatda,
186
yuklamalarning nisbatan uncha yuqori bo‘lmagan yig‘indisi va umumiy ish hajmi sharoitida
muayyan musobaqalariga tor ixtisosdagi tayyorgarlikni nazoratda tutadi. Lekin alohida
mashg‘ulot dasturlarining yuqori darajali ixtisosloshuvi, ularning sportchilarni muayyan
musobaqa faoliyatiga maxusu tayyorlashga yo‘naltirilganligi kuzatiladi. Hozirlovchi
mikrosikllarning dasturlari ko‘p jihatdan individual xususiyatga ega. Tiklanish qobiliyati kuchli,
moslashish imkoniyatlari keng bo‘lgan sportchilar bu jihatdan uncha ajralib turmaydigan
sportchilarga nisbatan mikrosikllarda ancha jiddiy ish rejimiga bardosh berishlari mumkin.
Musobaqa mikrosikllari musobaqalar dasturiga muvofiq ravishda tuziladi. Mazkur
mikrosikllarning tuzilishi hamda davomiyligi har xil sport turlaridagi musobaqlarning o‘ziga
xosligi bilan belgilanadi. Biroq barcha xollarda ham ushbu mikrosikllarning tuzilishini tashkil
etuvchi tadbirlar muvaffaqiyatli musobaqa faoliyati uchun optimal bo‘lgan sharoitlarni
ta’minlashga yo‘naltiriladi.
Musobaqa mikrosikllarida yuklamaning cho‘qqisi, tabiyki, musobaqa kunlariga to‘g‘ri
keladi. Musobaqalarning sonidan kelib chiqib, bir cho‘qqili, ikki cho‘qqili va ko‘p cho‘qqili
mikrosikllarga farqlanadi. Agar musobaqalar uzoq muddat davom etsa va so‘ngi kunlarga
rejalashtirilsa, u holda musobaqa mikrosiklining dastlabki kunlarida sportchilar bevosita
musobaqalar arafasidagi hozirlovchi mikrosikl dasturiga imkon qadar yaqinlashtirilgan dastur
bo‘yicha mashq qiladilar. Agar musobaqalar dastlabki kundan o‘tkazilsa, u holda keyinga
kunlarda sportchilar yo dam oladilar yoki tiklovchi xususiyatla kichik yuklamali mashg‘ulot
darslarini o‘tkazadilar .
Mashxur sportchilarning musobaqa mikrosikllari mazmuni o‘zining nihoyatda xilma-xilligi
bilan ajralib turadi. Bu ularning musobaqalarda ishtirok etish dasturi bilanham, alohida
xususiyatlari bilan ham, shuningdek, jahondagi turli maktablar vakillarining musobaqa faoliyati
va umuman, tayyorgarligini bir-biridan farqlaydigan konsepsiyalar bilan ham belgilanadi. Biroq
bundan qat’i nazar, musobaqa mikrosikllarida eng avvalo asosiy musobaqalar bo‘layotgan
kunlarda sportchilarning to‘la tiklanish va ish qobiliyatining o‘z cho‘qqisiga yetishi uchun
zarur sharoitlarning ta’minlanishiga e’tiborini qaratish lozim. Bu musobaqalar, dam olish hamda
mashg‘ulotlarning maxsus rejimini, to‘g‘ri ovqatlanish, ruhiy hozirlik, tiklanish vositalaridan
foydalanishini talab etadi.
Futbolda asosan tayyorgarlik davri bosqichlarida qo‘llaniladigan mikrosikllardan tashqari
“O‘yinlararo sikl” tushunchasi mavjud. O‘yinlararo sikl musobaqa davrida mavjud bo‘lgan,
ikki match (uchrashuv) orasidagi tayyorgarlik vaqtini o‘z ichiga oladi.o‘yinlararo sikllar musobaqa
taqvimiga bog‘liq, ular 2-3 kundan 10-14 kungacha davom etadi. Tabiiyki, bu xolat har xil
187
o‘yinlararo sikllarda yuklamalarni rejalashtirishga ijodiy yondashuvni, turli qiyinchiliklarini
taqazo qiladi.
Masalan, ikki kunlik o‘yinlararo siklda, odatda, birinchi kuni futbolchilar dam oladilar va
tiklanish tadbirlarini amalga oshiradilar. Ikkinchi kuni kattaligi va yo‘nalishi jihatidan qo‘llab-
quvvatlovchi xususiyatli mashg‘ulotlar o‘tkaziladi. Uchinchi kuni sportchilar o‘yinga
tayyorgarlik ko‘radilar. O‘yinlar orasidagi vaqt bu qadar qisqa bo‘lgani uchun sport mahoratini
oshirish bilan bog‘liq maqsadli tayyorgarlikni olib borish qiyin, bundan faqat navbatdagi o‘yinga
tiklanib olish mumkin. Shu sababdan ikki kunlik o‘yinlararo sikllarda jismoniy kondisiyalarni
oshirish ustidagi ishlarini rejalashtirish maqsadga muvafiq emas.
Yuklamalarni 4-5 kunlik o‘yinlararo sikllarda rejalashtirish juda onson. Biroq haftalik o‘yin
sikli eng qulay hisoblanadi. Bu yerda tiklovchi tadbirlarni kattaligi va yo‘nalishi jihatdan turlicha
bo‘lgan yuklamalardan foydalangan holda jismoniy sifatlarni oshirish ishlari bilan
uyg‘unlashtirish mumkin. Pedagogik va tabbiy nazorat yuklamalarni ichki sezgiga qarab emas
aks ettiruvchi ob’yektiv ma’lumotlar ososida rejalashtirishga imkon beradi.
