Boshlang‘ich ta’limda iqtisodiy ta’lim tushunchasining mohiyati
Saparova Umida Baxromovna
1
1
Tashkent University of Applied Sciences, Gavhar Str. 1, Tashkent 100149, Uzbekistan
https://doi.org/10.5281/zenodo.10467050
Kalit so’zlar:
iqtisod, maktab, ta’lim, o‘quvchi, o‘qituvchi, tadbirkorlik
Annotatsiya.
Ushbu maqola boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga iqtisodiy ta’lim ko‘nikmalarini shakllantirish
va rivojlantirishning o‘ziga xos jihatlari, iqtisodiy tarbiyani va xususiy tadbirkorlikni ilk tushunchalarini maktab
yoshidagi o‘quvchilar ongida shakillantirish xususida fikr muloxazalar bildirilgan. Xususan, oila, oilada iqtisodiy
tarbiya, iqtisodiy qonuniyatlar, iqtisodiy tarbiya kategoriyalari, oila xarajatlari, oilaviy biznesni tashkil etish yo‘llari,
mehnat qilish, mehnatni qadrlash kabi tushunchalarni o‘quvchilar ongila shakillantirishga e‘tibor qaratilgan va shu
kabilar yuzasidan fikr muloxazalar keltirilgan.
Abstract.
This article discusses the specific aspects of forming economic education skills for primary school
students in family cooperation, forming the first concepts of economic education in the family, family business and
private entrepreneurship in the minds of school-aged students. In particular, attention is paid to forming the concepts
of family, economic education in the family, family income, family expenses, ways of organizing a family business,
working, valuing work in the minds of students, and opinions are presented in this regard.
Аннотация.
В данной статье рассматриваются конкретные аспекты формирования навыков
экономического воспитания у младших школьников в семейном сотрудничестве, формирование первых
представлений об экономическом воспитании в семье, семейном бизнесе и частном предпринимательстве в
сознании школьников. В частности, уделено внимание формированию в сознании студентов представлений о
семье, экономическом воспитании в семье, семейном доходе, семейных расходах, способах организации
семейного бизнеса, труда, оценки труда, представлены мнения по этому поводу.
Kirish.
Qadimdan ota-bobolarimiz iqtisodning
hamma narsadan ustunligini tushunib yetganligi bois
ham yosh avlodlar ongiga iqtisodiy bilimlarni asta-
sekinlik bilan singdirib kelishgan. yaʼni, shaxsning
aqliy, axloqiy, jismoniy, estetik, iqtisodiy, ekologik,
huquqiy, mafkuraviy hamda mehnat madaniyatini
shakllantirish kabi tarbiyaning bosh maqsadini amalga
oshirish imkoniyatini yaratishdan iborat. Yuqoridagi
tarbiyaga
oid
ko‘nikmalarni
o‘quvchilarda
shakllantirishda hamda ijtimoiy buyurtmani to‘laqonli
amalga oshirish nuqtaiy nazaridan bir qator
olimlarimiz
yoshlarni
barkamol
shaxs
qilib
tarbiyalashga o‘zlarining benazir hissalarini qo‘shib
kelmoqdalar.
Asosiy qisim
Boshlang‘ich ta’limda iqtisodiy
ta’lim tushunchasining mohiyati maktabning ijtimoiy-
iqtisodiy yo‘nalishi ijtimoiy-gumanitar, axborot-
texnologik, fizik-matematik profillarning asosiy
invariant xususiyatlarini sintez qiladi va o‘quvchilarda
"odam-inson" kabi kasblar vakillari uchun muhim
bo‘lgan fazilatlar va xususiyatlarni shakllantirishni o‘z
ichiga oladi. ","inson-belgi", "inson-tabiat","inson-
texnologiya".
Bu
fazilatlar
va
xususiyatlarga
quyidagilar kiradi: o‘z-o‘zini rivojlantirish qobiliyati,
ijtimoiy faollik, e'tiqodlarning mustaqilligi, ijodkorlik,
introspektsiya qobiliyati, axborot madaniyati, muloqot
qobiliyatlari, estetik did.
Ta'limning iqtisodiy yo‘nalishi doirasidagi ta'lim
o‘quvchilarni tadbirkorlik, boshqaruv va marketing
faoliyatiga
tayyorlaydi.
Ijtimoiy-iqtisodiy
yo‘naltirilgan maktabdagi o‘quv jarayoni nafaqat
bilim va tadqiqotni, balki nostandart echimlarni
loyihalashni, hozirgi hayotiy vaziyatni o‘zgartirishni
ta'minlaydigan
shunday
fikrlash
usullarini
o‘quvchilarga o‘tkazishni ta'minlashi kerak.
Iqtisodiy
ta'limning
etakchi
maqsadli
yo‘nalishi quyidagi modullardan iborat:
1. Boshlang‘ich maktab: atrofdagi dunyodagi iqtisodiy
hodisalar haqida g‘oyalarni shakllantirish, iqtisodiy
voqelikni o‘rganishga qiziqishni rivojlantirish va
o‘quv profilini tanlash uchun mo‘ljallangan
o‘zgaruvchan o‘quv kurslarini o‘z ichiga oladi.
2. Asosiy maktab: ikkinchi bosqichda ta’lim
integrallashgan bo‘lib, bu fanlararo aloqalarni
mustahkamlash, asosiy iqtisodiy kategoriyalar va
qonuniyatlar, tevarak-atrofdagi o‘zaro iqtisodiy
bog‘liqliklarni
kompyuter
texnikasidan
faol
foydalanish va ijodiy vazifalarni bilishni anglatadi.
Ixtisoslashtirilgan ta'lim propedevtikasi uchun ko‘plab
fanlar moslashtirilgan dasturlar bo‘yicha bolalarning
tegishli yoshiga mos keladigan darajada o‘rganiladi.
3. O‘rta maktab : ta'limning uchinchi bosqichi - o‘quv
rejasida yangi, noan'anaviylar paydo bo‘lganda profil
yo‘nalishi akademik fanlar, profillash turini aks
ettiruvchi tanlov kurslari va mikro va makro darajada
turli holatlar va faktlarni iqtisodiy tahlil qilish
vositalarini qo‘llash va aniqlangan qonuniyatlarni
qulay tarzda tushuntirish qobiliyatini shakllantirishga
hissa qo‘shadi. Belgilangan iqtisodiy vazifalarni hal
qilish uchun shaxsiy o‘zini o‘zi belgilash.
4. Kasbiy tayyorgarlikdan oldingi va kasbiy
tayyorgarlik: Iqtisodiy ta'limning uch bosqichida fanni
o‘rganish jarayonida olingan bilim va ko‘nikmalar
o‘quvchilarda muammolarni hal qilishda ishonchni his
qilishlariga imkon beradi. Bozor iqtisodiyoti, uning
asoslarini
har
tomonlama
o‘rgangan
holda,
kelajakdagi kasbingizni ongli ravishda tanlang. Ushbu
kasbiy tayyorgarlik o‘z shaxsiyatining muhimligini his
qiladi, chunki bilim va fikrlash qobiliyati o‘z-o‘zini
hurmat qilishning zaruriy shartidir.
5. Qo‘shimcha ta'lim: o‘quvchilarga biznes haqidagi
tushunchalarini
sezilarli
darajada
kengaytirish
imkonini beradi, shuningdek, turli fanlardan olingan
bilimlar qanday qilib qo‘shimcha maxsus imtiyozlar
berishi mumkin. Ayniqsa, o‘quvchilar “Iqtisodiy
bilimlar” to‘garagiga o‘quv rejasi bo‘yicha talab
qilinganda emas, balki xo‘jalik faoliyati o‘yinining
shartlaridan kelib chiqqan holda zarurat bo‘yicha
qatnashishini alohida ta’kidlashni istardim.
6. “Atrofimizdagi iqtisod” iqtisodiy o‘yini: mustaqil
xo‘jalik
faoliyatining
amaliy
ko‘nikmalarini
shakllantirishga qaratilgan. O‘yinning asosiy maqsadi
-
iqtisodiy
fikrlash
asoslarini
shakllantirish,
funktsional iqtisodiy savodxonlik va o‘z-o‘zini
rivojlantirish
qobiliyatlarini
rivojlantirish,
turli
iqtisodiy vaziyatlarda amaliy qarorlar qabul qilish
ko‘nikmalarini shakllantirish, o‘quvchilar uchun
iqtisodiy ta'lim mazmunini o‘zgartirishga urg‘u
berishdir. Ta'lim jarayonining amaliy yo‘nalishi
bo‘yicha. Iqtisodiy o‘yinning g‘oyasi doimiy (butun
vaqt davomida) yaratishdir o‘quv yili) ta'lim-o‘yin
maydoni qaysi, o‘ynash turli rollar, o‘quvchilar,
o‘qituvchilar, ota-onalar, maktab ma’muriyati, shahar
tadbirkorlari o‘zaro hamkorlik qiladi.
Iqtisodiy ta'limning ushbu modullarini o‘tish
jamiyatda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlarni hisobga
olishga imkon beradi, o‘quvchilarni doimiy o‘zgarish
jarayonida bo‘lgan jamiyatlar va uning iqtisodiy
asoslarini ob'ektiv idrok etishga tayyorlaydi. Ushbu
harakatning barcha to‘qnashuvlarini kuzatib borish
uchun o‘quvchilar iqtisodiy kategoriyalar mantig‘iga
muvofiq fikrlashni o‘rganishlari, olingan bilimlarni
to‘g‘ri va samarali qo‘llash ko‘nikmalarini, ko‘plab
muammoli
vaziyatlarda
tezkor
yo‘naltirish
ko‘nikmalarini rivojlantirishlari kerak.
Ijtimoiy-iqtisodiy yo‘naltirilganlik maktabi
faoliyatining eng muhim tamoyili o‘qitish uslublarini
yangilash,
samarali
ta’lim
texnologiyalaridan
foydalanishga e’tibor qaratishdir. Bu taqdimotning
monologik usullarini almashtirishda ifodalanadi ta'lim
ma'lumotlari o‘quvchilarning
o‘quv
faoliyatida
mustaqillik darajasini oshirishda o‘qituvchilar va
o‘quvchilar o‘rtasidagi muloqotning dialog shakllari;
o`quv jarayonida rolli va o`quv ishbilarmonlik
o`yinlaridan
foydalanishda,
hayotiy-amaliy
vaziyatlarni modellashtirish metodikasi, ijtimoiy-
psixologik treninglar.
Iqtisodiy yo‘naltirilganlik maktabining asosiy
pedagogik qonuniyatlari o‘quvchi shaxsini hurmat
qilish, har birining individualligiga ko‘tarilish,
o‘quvchiga har qanday yordam ko‘rsatishga intilish,
uning qobiliyatini rivojlantirish; ta'lim jarayonini
tashkil etishda demokratik uslub.
Iqtisodiy yo‘naltirilganlik nuqtai nazaridan
maktab faoliyatining maqsad va vazifalari
Iqtisodiy
yo‘naltirilganlik
nuqtai
nazaridan maktabning maqsadlari
1.
Ishbilarmon, gumanitar rivojlangan, zamonaviy
tadbirkor, menejer va marketologning fazilatlariga ega
bo‘lgan shaxsni tayyorlash.
2.
O‘quvchilarda yuksak intellektual, fuqarolik va
axloqiy fazilatlarni rivojlantirishni rag‘batlantirish.
3.
Ta'limni davom ettirish uchun zarur bo‘lgan
yuqori darajadagi o‘rta ta'limni olish uchun shart-
sharoitlarni yaratish ta'lim muassasalari iqtisodiy
yo‘nalish, iqtisodiy sohada ijodiy o‘zgartiruvchi ishlab
chiqarish faoliyatiga qo‘shilish uchun.
Iqtisodiy
yo‘naltirilganlik
nuqtai
nazaridan maktabning vazifalari
Barcha o‘quvchilarning asosiy o‘quv
rejasining ta'lim yo‘nalishlari bo‘yicha Rossiya ta'lim
standartlari talablariga erishishlarini ta'minlash.
O‘quvchilarni bozor iqtisodiyoti asoslari bilan
tanishtirish, zamonaviy shakllar va ishlab chiqarishni
tashkil etish usullari, ularning qiziqishlari, ehtiyojlari,
qadriyatlari,
shuningdek,
boshqa
odamlarning
manfaatlari, ehtiyojlari, qadriyatlarini tahlil qilish
ko‘nikmalarini shakllantirish.
O‘quvchilarda
o‘z
taqdirini
o‘zi
belgilash,
ehtiyotkorlik bilan ishlash, vaziyatni tahlil qilish,
maqsad,
rejalashtirish,
erishish
qobiliyatini
shakllantirish. Yuqori sifat mehnat.
O‘quvchilarda o‘z-o‘zini tashkil qilish ko‘nikmalarini
shakllantirish,
har
bir
o‘quvchida
mulkdorlik
tuyg‘usini tarbiyalash.
Ta'limning ijtimoiy-iqtisodiy profilini amalga oshirish
uchun zarur bo‘lgan tashkiliy, pedagogik va o‘quv va
texnologik hujjatlarni ishlab chiqish va tasdiqlash.
Ijtimoiy-iqtisodiy darslarda o‘qitish texnologiyalarini
ishlab chiqish va sinovdan o‘tkazish va ularning
samaradorligini oshirish shartlarini aniqlash.
Ijtimoiy-iqtisodiy
yo‘nalishdagi
maktab
o‘qituvchilarining kasbiy malakasini samarali oshirish
yo‘llarini sinovdan o‘tkazish.
Rag‘batlantirish
vositalari darsdan
ish ta'limning barcha darajalarida tadbirkor, menejer
va marketolog uchun muhim bo‘lgan fazilatlar.
O‘quvchilarning loyiha g‘oyalarini loyihalarga
shakllantirish va har xil turdagi mahalliy loyihalarni
amalga oshirish.
Ijtimoiy-iqtisodiy yo‘naltirilgan maktabda
o‘qiyotgan bolalarning jismoniy, ma'naviy va ruhiy
salomatligini mustahkamlash uchun qulay shart-
sharoitlarni yaratish. Ijtimoiy-iqtisodiy yo‘nalishning
asosiy maqsadli guruhlari:
O‘qituvchilar qo‘shimcha ta'lim va o‘qituvchilar.
O‘quvchilar va o‘quvchilar.
O‘quv jarayoni ma'murlari.
Iqtisodiy maktab muhitini ishlab chiquvchilar.
Ota-onalar hamjamiyati.
Vasiylar.
Homiylar.
Ta'lim masalalari bilan qiziqqan fuqarolar.
O‘quv va o‘quv materiallari:
O‘quv dasturlari;
O‘quv materiallari;
Yordamchi materiallar;
O‘quv vazifalari;
Tekshirish testlari ma'lumotlar bazasi;
Uchun namunaviy kurslar va materiallar masofaviy
ta'lim;
Tarmoq ta'lim dasturlari.
Interaktiv va yangiliklar bo‘limlari:
Onlayn maslahatlar;
Forumlar, munozaralar;
Professional yangiliklar tasmasi.
Multimedia dasturlari va test tizimlari
Xulosa.
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash joizki,
iqtisodiy yo‘naltirilganlik maktabining asosiy
pedagogik qonuniyatlari o‘quvchi shaxsini hurmat
qilish, har birining individualligiga ko‘tarilish,
o‘quvchiga har qanday yordam ko‘rsatishga intilish,
uning qobiliyatini rivojlantirish ularda iqtisodiy
bilimlarni yanada rivojlanishiga xizmat qiladi.
Adabiyotlar ro‘yhati.
1. Borovitina N. M. Jamiyatning iqtisodiy madaniyatini
shakllantirish uchun maktab o'quvchilarini iqtisodiy
tarbiyalashning ahamiyati. Yosh olim. - 2011. - 10-son. T.1.
2. Bulganina S.V. Menejment bakalavrlarini tayyorlashda
marketingni o'qitishning faol usullaridan foydalanish.
Zamonaviy Ilmiy tadqiqot va innovatsiya. 2014 yil. No 12-3
(44). 161-164-betlar.
3. Egorov E.E. Yangi boshqaruv tamoyillariga o'tish ta'lim
tashkiloti To'plamda: Ta'lim va fanning dolzarb masalalari
to'plami ilmiy maqolalar Xalqaro materiallar asosida ilmiy-
amaliy konferensiya: 11 qismdan iborat. 2014. S. 70-72.
4.
Boboqulova
D.M.
Boshlang‘ich
sinf
o‘quvchilarida tadbirkorlik va tejamkorlik orqali iqtisodiy
tushunchalarni shakllantirishda oila bilan hamkorlik
texnologiyasi. Jurnal “Ta’lim, Fan va innovatsiya” №2,
Toshkent, 2021. -B.4-11.
5.
Xudoyqulov X.J. Shaxsni shakllanishida iqtisodiy
tarbiyaning roli. // Xalq ta’limi. – T. 2005. – 5-son, -B. 69-
73 .
