424
УЎК 621.3.072.6
ТОҒ-КОН САНОАТИДАГИ МАЙДАЛАШ ҚУРИЛМАСИНИНГ ЭЛЕКТР
ЮРИТМАСИНИ ЭНЕРГИЯ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ
ЗАМОНАВИЙ УСУЛИ
Саъдуллаев Туймурод Мардулла ўғли
PhD., «Электр машиналари» кафедраси доценти
Наимов Ахаджон Жамшид ўғли
63MБ-23 магистратура талабаси ТашДТУ.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10566017
Аннотация. Мазкур илмий мақола тоғ-кон саноатида фойдаланиладиган майдалаш
қурилмасининг энергия самарадорлигини ошириш усулига бағишланган. Ушбу мақолада
тоғ-кон саноатида ишлатиладиган майдалаш қурилмасининг энергия самарадорлигини
оширишнинг замонавий бошқариш режими ва усуллари келтирилган бўлиб, олиб борилган
кўп йиллик тадқиқотлар асосида майдалаш қурилмасининг энергия самарадорлигини
оширишнинг математик тенгламаси ишлаб чиқилган. Бундан ташқари, майдалаш
қурилмасининг электр механик тенгламалари асосида технологик жараённи бошқариш
усули такомиллаштирилган ва амалга оширилган илмий тадқиқотлар юзасидан тегишли
хулосалар қилингин.
Калит сўзлар:
Майдалагич қурилмаси, электр юритма, бошқариш режими,
частота, ток, структура.
A MODERN METHOD OF IMPROVING THE ENERGY EFFICIENCY OF
ELECTRICAL OPERATION OF CRUSHING EQUIPMENT IN THE MINING
INDUSTRY
Abstract. This scientific article is devoted to the method of increasing the energy efficiency
of the crushing device used in the mining industry. This article presents the modern management
mode and methods of increasing the energy efficiency of the crushing device used in the mining
industry, and based on many years of research, a mathematical equation for increasing the energy
efficiency of the crushing device was developed. In addition, based on the electromechanical
equations of the grinding device, the method of controlling the technological process has been
improved and the relevant conclusions have been drawn from the scientific research carried out.
Key words: Crusher device, electric drive, control mode, frequency, current, structure.
425
СОВРЕМЕННЫЙ СПОСОБ ПОВЫШЕНИЯ ЭНЕРГОЭФФЕКТИВНОСТИ
ЭЛЕКТРИЧЕСКОЙ РАБОТЫ ДРОБИЛЬНОГО ОБОРУДОВАНИЯ В ГОРНОЙ
ПРОМЫШЛЕННОСТИ
Аннотация.
Данная
научная
статья
посвящена способу повышения
энергоэффективности дробильного устройства, используемого в горнодобывающей
промышленности. В данной статье представлены современный режим управления и
методы повышения энергоэффективности дробильного устройства, используемого в
горнодобывающей промышленности, а на основе многолетних исследований разработано
математическое уравнение повышения энергоэффективности дробильного устройства.
Кроме того, на основе электромеханических уравнений шлифовального устройства
усовершенствован метод управления технологическим процессом и сделаны
соответствующие выводы из проведенных научных исследований.
Ключевые слова: Дробильное устройство, электропривод, режим управления,
частота, ток, структура.
Жаҳонда иқтисодий ривожланишнинг самарали фаолиятларидан бири бу фойдали
қазилма бойликларини аниқлаш, уларни қазиб олиш ва мавжуд энергия ресурслардан
оқилона фойдаланишдир [1-3]. Ҳозирги кунда, фойдали қазилма бойликларидан ва энергия
ресурслардан оқилона фойдаланмаслик мамлакатларни молиявий инқрозга учрашига олиб
келмоқда [4]. Қуйидаги ҳолатларни бартараф қилиш учун энг аввало энергия ресурсларни
қазиб олиш ва қайта ишлаш жараёнларини айниқса, майдалагич қурилмасининг йиллик
энергия самарадорплигини ошириш кераклигини кўрсатади [5-7].
Тоғ-кон саноатида фойдали қазилма бойликларини қазиб олиш ва қайта ишлаш
жараёнида майдалаш қурилмасининг энергия самарадорлигини ошириш ва энергия
тежамкор иш режимларини ишлаб чиқишга катта аҳамият берилмоқда [8-10]. Ушбу
майдалаш қурилмасини унумдорлигини ошириш учун қурилманинг электр юритмаларини
оптимал бошқариш ва энергия тежамкор иш режимларини таҳлил қилишдан иборатдир.
Бизгача олиб борилган илмий тадқиқотларда, майдалаш қурилмасининг бошқариш
тизимини частотавий бошқариш тизимлари билан такомиллаштиришга ҳаракат қилинган
[11]. Аммо, частотавий бошқариш тизимида юз берадиган хатоликлар туфайли, олиб
борилган тадқиқотлар ишончни айтарли даражада оқлолмаганлиги учун эксплуатацияларга
деярли қўлланилмайди [12-14].
426
Тоғ-кон саноатида майдалаш қурилмасининг технологик жараёнларини
модернизациялаш ва такомиллаштириш орқали электр энергия ва ёқилғи энергиясини
камайтиришга сезиларли даражада эришиш мумкин [15]. Айниқса, тоғ-кон саноатида
майдалаш қурилмасининг энергия тежамкор иш режимларини ҳисобга олган ҳолда
майдалаш қурилмасининг электр юритмасини автоматлаштириш ва самарали бошқариш
усулларини ва бошқарув қонунларини таҳлил қилишдан иборат бўлади [16-18].
Шунингдек, тоғ-кон саноатида майдалаш қурилмасининг технологик жараёнини
такомиллаштириш мақсадида математик тенламаларни ифодалаш ва майдалаш
қурилмасининг энергия самарадорлигини оширишнинг муқобил структурали тизимини
ишлаб чиқишдан иборат.
Тоғ-кон саноатида майдалаш қурилмасининг технологик жараёнларини
модернизациялаш ва такомиллаштириш йўлини қурилманинг ишлаш принципи ва
технологик жараёнларига узвий боғлиқ бўлиб, тадқиқотнинг биринчи босқичида конус
симон майдалаш қурилмасининг ишлаш принципидан бошланади.
1-расм. Майдалаш қурилмасининг кинематик бошқарув схемаси:
а) конус симон майдалагич; б) мувозанатлаштирувчи мослама
1-расмда конус симон майдалаш қурилмасининг кинематик бошқарув схемаси
келтирилган бўлиб, қурилмага таъсир қилувчи мувозанатлаштирувчи инерция кучларининг
диаграммаси тасвирланган. Конус симон майдалагичнинг қўзғалмас O нуқтасида иккита
мувозанатлашувчи инерция кучлари
P
э
ва P
п
қурилманинг ўқига нисбатан
M
0
=
P
пр
тенг деб
427
ҳисобланади. Шунга кўра, тоғ-кон саноатида майдалаш қурилмасининг механик кучи,
моменти ва бурчак тезлигига қараб назорат қилиш имкониятини беради.
Қуйидаги формула асосида конус симон таъминлаш қурилмасининг математик
тенгламаси Matlab Script дастурида тузилади
S=sqrt (sqr (P) + sqr (Q));
(1)
S=sqrt (sqr (U·I·cosφ) + sqr (U·I·sinφ));
(2)
S=sqrt (sqr (M
x
·ω·cosφ) + sqr (M
y
·ω·sinφ));
(3)
S=sqrt (sqr (I
x
·r
x
·f
1
·R
1
·ω
m
/ω
e
) + sqr (I
y
·r
y
·f
2
·R
2
·ω
m
/ω
e
));
(4)
Бу ерда
S
- таъминлаш қурилмасининг тўла қуввати, кВА;
Р
- таъминлаш
қурилмасининг актив қуввати, кВт;
Q
- таъминлаш қурилмасининг реактив қуввати, кВар;
U
- кучланиш, В;
I
- ток, А;
ω
- электр юритманинг бурчак тезлиги, рад;
M
x
-
M
y
- электр
юритманинг айланиш моменти, Н·м;
Олиб борилаётган илмий тадқиқотнинг мақсади тоғ-кон саноатида майдалаш
қурилмасининг бошқарув қонунларини ишлаб чиқиш ва майдалаш қурилмасининг
математик моделини қуриш ёрдамида майдалаш жараёнини ўрганиш тадқиқотнинг
истиқболли режаларидан ҳисобланади, чунки тоғ-кон санаоатида майдалагичлардан
самарали фойдаланиш долбзарблигича қолмоқда. Шу сабабли, уларни ишлашини
оптималлаштириш, қурилманинг энергия сарфини камайтириш йўли фақат қурилманинг
электр механик кўрсаткичларини ўзгартириш орқали амалга оширилади.
Тоғ-кон саноатида майдалаш қурилмасининг принципиал ва энергия тежамкор иш
режимларини таҳлил қилиш натижасида қуйидаги тадқиқот ишлари амалга оширилди.
Тоғ-кон саноатида майдалаш қурилмасининг иш режимларини инобатга олган ҳолда
математик тенламалари таҳлил қилинди ва мазкур математик тенгламалар Matlab Script
дастури орқали компютер дастурида лойиҳаланди.
Тоғ-кон саноатида майдалаш қурилмасининг иш режимларини инобатга олган ҳолда
энергия самарадорликни оширишнинг муқобил имкониятлари ҳақида керакли таклифлар
келтирилди.
Тоғ-кон саноатида майдалаш қурилмасининг иш режимларини инобатга олган ҳолда
ишлаб чиқариш жараёнида юқори самарадорликга эришиш учун қурилманинг электр
механик кўрсаткичларини ўзгартириш орқали амалга ошириш муҳим аҳамия касб этишини
ҳақида маълумотлар келтирилди.
428
REFERENCES
1.
Toirov O., Sadullaev T., Abdullaev D., Jumaeva D., Ergashev Sh., Sapaev I.B. Development
of contactless switching devices for asynchronous machines in order to save energy and
resources, E3S Web of Conferences 383, 01029 (2023).
2.
Toirov O., Pirmatov N.B., Khalbutaeva A., D. Jumaeva, A. Khamzaev, Method of
calculation of the magnetic induction of the stator winding of a spiritual synchronous motor,
E3S Web of Conferences 401, 04033 (2023).
3.
Toirov O., Khalikova M., Jumaeva D., Kakharov S. Development of a mathematical model
of a frequency-controlled electromagnetic vibration motor taking into account the nonlinear
dependences of the characteristics of the elements, E3S Web of Conferences 401, 05089
(2023).
4.
Sadullaev T.M., Tulakov J.T. Construction of a Mathematical Model of Thyristor Devices
in the Matlab Program.
5.
Саъдуллаев Т.М. (2020). Разработка рациональных решение бесконтактного
компенсирующих устройств для пуска и управление горных электрических машин
/Арктика: Современные подходы к производственной и экологической безопасности
в нефтегазовом секторе, С. 136-138.
6.
Саъдуллаев М., Саъдуллаев Т.М., Курбанов А.А., & Сайлиев Ф.О. (2020).
Бесконтактные коммутирующие устройства контроля и управления асинхронных
электродвигателей. Инновационная наука, (11), 63-66.
7.
Садуллаев Т.М., Тулаков Ж.Т., Хамдамов А.О. Использование котлов-утилизаторов
на газотурбинных установках компрессорных станций и тиристорных регуляторов.
8.
Саъдуллаев М. Разработка рациональных решений полупроводникового управления
электроприводами ЭКГ-8И // Мировая наука. 2018. №. 11 (20).
9.
Olimjon Toirov, Kamoliddin Alimkhodjaev, Akhror Pardaboev Analysis and ways of
reducing electricity losses in the electric power systems of industrial enterprises, E3S Web
of Conferences 288, 01085 (2021).
10.
Kamalov Tolyagan, Toirov Olimjon, Ergashev Shahboz, Modern condition and possibilities
of program management of frequency-adjustable electric drives // European research. 2016.
№6 (17).
11.
Toirov О.Z., Khalikov S.S. Analysis of the safety of pumping units of pumping stations of
machine water lifting in the function of reliability indicators, E3S Web of Conferences 365,
429
12.
Toirov О.Z., Khalikov S.S. Diagnostics of pumping units of pumping station of machine
water lifting, E3S Web of Conferences 365, 04013 (2023).
13.
Olimjon Toirov, Salikhdjan Khalikov, Algorithm and Software Implementation of the
Diagnostic System for the Technical Condition of Powerful Units, E3S Web of Conferences
https://doi.org/10.1051/e3sconf/202337701004
14.
Toirov O., Khalikov S. Analysis of the safety of pumping units of pumping stations of
machine water lifting in the function of reliability indicators, E3S Web of Conferences 365,
https://doi.org/10.1051/e3sconf/202336504010
15.
Toirov O, Mirkhonov U. Principles for Controlling the Excitation of Synchronous Motors
of the Compressor Installation, Inter. Journal of Advanced Research in Science Engineering
and Technology, V.7, I.5, P. 13876-13881, 2020.
16.
Olimjon Toirov, Utkir Mirkhonov, Overview of Compressor Installations and Issues of Their
Energy saving, IJARSET, Vol. 6, Issue 10, P. 11446-11452, 2019.
17.
Арипов Н.М., Тоиров О.З., Усмонов Ш Ю., Кучкарова Д.Т. Основные технические
требования по диапазону и точности регулирования скорости перемотки шелка-сырца
с применением интелектуального электропривода // Вестник КГЭУ, 2021. № 1 (49). С.
218–225.
18.
Toirov O.Z., Alimxodjayev K.T., Alimxodjayev Sh.K. Qayta tiklanuvchi energiya
manbalari. O’zbekiston sharoitida ishlab chiqarish va ishlatish istiqbollari. -Тoshkent: «Fan
va texnologiya», 2019.