ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
648
TOG'-KON SANOATIDAGI MAYDALASH QURILMASINING ELEKTR
YURITMASINI ENERGIYA SAMARADORLIGINI OSHIRISH
Hoshimov Ural Hoshimovich
Dotsent.
Naimov Axadjon Jamshid o‘g‘li
Abdalimov Sarvar Mirzaxmat o‘g‘li
Magistrlar.
+998912440290
axadjonnaimov05@gmail.com
I.Karimov nomli Toshkent davlat texnika universiteti issiqlik energetikasi fakulteti "elektr
mashinalari" kafedrasi univesitet kuchasi. 2, Toshkent.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10391827
Annotatsiya.
Tog'-kon sanoati tabiiy resurslarga doimiy o'sib borayotgan global talabni
qondirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Biroq, bu sektor o'zining sezilarli energiya iste'moli va
atrof-muhitga ta'siri bilan ham muhim hisoblanadi. Sohadagi tog'-kon ishlarida keng
qo'llaniladigan
maydalash
uskunalari
elektr
istemolining
samaradorligini
oshirish
dolzarbmasalalardan sanaladi. Ushbu maqolada biz maydalash uskunalarni energiya
samaradorligini oshirish va tog'-kon sanoati duch keladigan muammolarni hal qilish
strategiyalari ko'rib chiqilgan.
Kalit so’zlar:
loyihalash, zamonaviy texnologiyalar, muntazam tekshiruv, qayta tiklash.
IMPROVING THE ENERGY EFFICIENCY OF THE ELECTRICAL
OPERATION OF THE CRUSHING DEVICE IN THE MINING INDUSTRY
Abstract.
The mining industry plays a decisive role in meeting the ever-growing global
demand for Natural Resources. However, this sector is also considered important for its
significant energy consumption and environmental impact. Widely used in mining operations in
the industry, the improvement of the efficiency of the electrical istemol of grinding equipment is
considered one of the most relevant. In this article, we will consider strategies to improve the
energy efficiency of grinding equipment and solve the problems faced by the mining industry.
Keywords:
design, modern technologies, regular inspection, restoration.
ПОВЫШЕНИЕ ЭНЕРГОЭФФЕКТИВНОСТИ ЭЛЕКТРИЧЕСКОГО
ПРИВОДА ДРОБИЛЬНОГО УСТРОЙСТВА В ГОРНОДОБЫВАЮЩЕЙ
ПРОМЫШЛЕННОСТИ
Аннотация.
Горнодобывающая промышленность играет решающую роль в
удовлетворении постоянно растущего мирового спроса на природные ресурсы. Однако
этот сектор также считается важным из-за его значительного потребления энергии и
воздействия на окружающую среду. Дробильное оборудование, широко используемое в
горнодобывающей промышленности, является одним из актуальных вопросов повышения
эффективности потребления электроэнергии. В этой статье мы рассмотрим стратегии
повышения энергоэффективности дробильного оборудования и решения проблем, с
которыми сталкивается горнодобывающая промышленность.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
649
Ключевые слова:
дизайн, современные технологии, регулярный осмотр,
реставрация.
KIRISH
Tog'-kon sanoati er qobig'idan qimmatbaho foydali qazilmalarni qazib olish va foydali
qazilmalarni maydalagich uskunalari yordamida navbatdagi bosqichga tayorlanadi. Biroq, bu
uskuna ko'pincha katta miqdorda elektr energiyasini iste'mol qiladi, natijada energiya xarajatlari
va atrof-muhitga ta'sir qiladi. Maydalash uskunalarida elektr energiyasining energiya
samaradorligini oshirish energiya sarfini kamaytirish va tog'-kon sanoatida barqarorlikni
ta'minlash muhim omillaridan sanaladi. Bunga erishish uchun bir nechta strategiyalar mavjud[1]:
Uskunani tanlash: energiya tejamkor motorlar va avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari
kabi ilg'or texnologiyalarni qo'llaydigan yuqori samarali maydalash uskunasini tanlash. Energiya
samaradorligi standartlariga javob beradigan yoki undan yuqori bo'lgan va energiya sarfini
kamaytirish uchun maxsus ishlab chiqilgan uskunani tanlashni ko'rib chiqiladi.
Jarayonni optimallashtirish: maydalash operatsiyasining samaradorligini oshirish uchun
jarayonni optimallashtirish usullarini qo'llash. Bu kerakli mahsulotga asoslangan uskunani to'g'ri
o'lchashni, optimal yuklanish xususiyatlarini ta'minlashni va samarali yukni boshqarish
strategiyasini amalga oshirishni o'z ichiga oladi.
Muntazam texnik xizmat ko'rsatish: Uskunani muntazam ravishda ta'mirlash optimal
ishlash va energiya samaradorligini ta'minlash uchun juda muhimdir. To'g'ri moylash, kamarni
taranglash va muhim tarkibiy qismlarni muntazam tekshirish ishqalanish va boshqa mexanik
nosozliklar tufayli quvvat yo'qotishlarini kamaytirishga yordam beradi.
Energiyani boshqarish tizimlari: maydalash uskunasining quvvat sarfini nazorat qiluvchi
va boshqaradigan ilg'or energiya boshqaruv tizimlarini joriy qilish. Ushbu tizimlar energiyadan
foydalanish bo'yicha real vaqt rejimida ma'lumotlarni taqdim etishi mumkin, bu esa operatorlarga
samarasizlikni tezda aniqlash va bartaraf etish imkonini beradi.
Energiyani qayta tiklash tizimlari: energiyani qayta tiklash tizimlarini maydalash
uskunasiga integratsiya qilish imkoniyatlarini o'rganing. Bunday tizimlar chiqindi issiqlikni
foydali energiyaga aylantira oladi, bu esa operatsiyaning umumiy quvvat sarfini kamaytiradi.
Ta'lim va xabardorlik: xodimlarni energiya samaradorligining ahamiyati haqida o'rgatish
va o'rgatish va ularga uskunani samarali ishlatish uchun zarur vositalar va bilimlarni berish.
Tashkilotda energiya tejash madaniyatini rivojlantirish.
Qayta tiklanadigan energiya integratsiyasi: Uskunani maydalash uchun elektr ta'minotini
to'ldirish uchun quyosh yoki shamol energiyasi kabi qayta tiklanadigan energiya manbalaridan
foydalaning. Qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarish tizimlarini joylarda o'rnatish energiya
sarfini qoplashga va qazib olinadigan yoqilg'iga bo'lgan ishonchni kamaytirishga yordam
beradi[2].
Ma'lumotlarni tahlil qilish va optimallashtirish: maydalash jarayonida energiya tejash
imkoniyatlarini aniqlash uchun ma'lumotlar tahlili va optimallashtirish usullaridan foydalaning.
Tarixiy ma'lumotlarni tahlil qiling, naqshlarni aniqlang va topilmalar asosida maqsadli
yaxshilanishlarni amalga oshiring.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
650
Tosh va toshlarni maydalash uchun ishlatiladigan maydalagichlar turli xil
konfiguratsiyalarga ega.
Xom ashyoni turli yo'llar bilan maydalash mumkin:
ezish orqali,
zarbalar bilan,
bo'lish orqali,
sharchalar bilan[3].
Maydalsh usulini tanlashda qazilma ma’danlarining xususiyatlariga e’tibor qaratish kerak
bo’ladi.
Maydalash qurilmasining samarador foydalanish uchun quyidagilarga e’tibor berish kerar
bo’ladi:
kichik maydalash shovqini;
uzluksiz pissing, bo'sh turmaslik;
yuqori sifatli maydalash;
har qanday namlik zoti bilan samarali.
Konchilik va tog' - kon sanoatida elektrotexnika va avtomatik boshqaruv tizimlaridan
foydalanish bir qator afzalliklarga ega. Ularga quyidagilar kiradi:
- ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va xarajatlarni kamaytirish;
-ishchilar va uskunalar xavfsizligini yaxshilash;
-jarayonlarni avtomatlashtirish va optimallashtirish;
-parametrlarni nazorat qilish va monitoringini takomillashtirish;
-atrof-muhitga ta'sirini kamaytirish[4].
Tog’-kon sanoatidagi maydalash qurilmalarining chastotaviy rostlagich yordamida
energiya samaradorligini oshirishda maydalash qurilmasiga kiruvchi rudaning halmidan kelib
chiqgan holda energiya istemolini kamaytirish mumkin bo’ladi. Bunda chastotaviy rostlagich
qurilmasining ishlashini ta’minlashda datchiklar yordamida amalga oshiriladi[5].
1-расм. Tog’-kon sanoatidagi keng tarqalgan maydalash qurilmalari.
Bir qator ketma-ket texnologik operatsiyalardan tashkil topgan maydalash va saralash
zavodlarida tog' xom ashyosini qayta ishlashning butun majmuasi qayta ishlash yoki boyitish
sxemasini shakllantiradi. Qayta ishlanadigan toshning miqdori va sifati to'g'risidagi ma'lumotlarni
o'z ichiga olgan sxema sifat-miqdoriy yoki zavodning texnologik sxemasi deb ataladi. Texnologik
sxemalar dastlabki tog' - kon xom ashyosining xususiyatlari, tayyor mahsulotlar va uskunalar
nomenklaturasi, texnik talablar bilan belgilanadi. Ular "moslashuvchan" bo'lishi kerak va
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
651
quyidagilarni ta'minlashi kerak: 5(3)...10(15) va 10...20(25) mm kichik fraktsiyalarning
molozlarini ishlab chiqarish umumiy ishlab chiqarishning 50...70% miqdorida; 20(25)...40 va
40...70 mm-50 ... 30 %; bosh maydalagichda ishlashni kamaytirmasdan bir mahsulotdan
ikkinchisiga o'tish[5].
Katta maydalash operatsiyasining soatlik taxminiy ishlashi quyidagi formula bo'yicha
aniqlanadi
𝑄
𝑠
=
𝑄
𝑦𝑖𝑙
∙ 𝑘
𝑦
∙ 𝑘
𝑛
𝑇
𝑦𝑖𝑙
bu erda
𝑄
𝑦𝑖𝑙
— tog' xomashyosi zavodining yillik belgilangan (hisoblangan) unumdorligi;
𝑘
𝑦
-maydalash operatsiyasiga xom ashyo etkazib berishni hisobga oladigan koeffitsient.
Koeffitsientning qiymati texnologik sxemani hisoblash ma'lumotlariga ko'ra olinadi, masalan,
𝑘
𝑦
= 0,865
;
𝑘
𝑛
— katta maydalash operatsiyasi uchun tog' jinslarini notekis etkazib berish
koeffitsienti,
𝑘
𝑛
= 1,1 … 1,15
;
𝑇
𝑦𝑖𝑙
— yillik ish vaqti fondi[6].
Maydalagichlarning soatlik ishlashi odatda ishlab chiqaruvchining pasporti yoki katalog
yoki ma'lumotnoma bo'yicha, kamdan-kam hollarda o'quv adabiyotlaridan olinadi. Ushbu ishlash
odatda 1600 kg/m
3
quyma zichlikka ega bo'lgan o'rtacha quvvatli jinslar uchun beriladi va agar
oziqlanishdagi eng katta bo'laklarning hajmi maydalagichning yuklash teshigining kengligi
0,8...0,9 ga teng. Boshqa xususiyatlarga ega toshlarni maydalashda u quyidagi formula bo'yicha
aniqlanadi.
𝑄
ф
= 𝑄
п
∙ 𝑘
𝑑𝑟
∙ 𝑘
𝜌
∙ 𝑘
𝑘𝑟
∙ 𝑘
ф
bu erda
𝑄
п
-maydalagichning pasport soatlik ishlashi;
𝑘
𝑑𝑟
,
𝑘
𝜌
,
𝑘
𝑘𝑟
,
𝑘
ф
— mos ravishda
fraksiyonellik, massa zichligi, toshning kattaligi va shaklini hisobga oladigan koeffitsientlar.
Koeffitsientlarning qiymatlari ma'lumotnomalardan olinadi. Maydalagichlarni tanlash quyidagi
parametrlarga muvofiq amalga oshiriladi: toshning mustahkamligi va aşındırıcısı; yuklanadigan
materialning eng katta hajmi; ishlash; tushirish bo'shlig'ining kengligi va boshqa, masalan, texnik
va iqtisodiy ko'rsatkichlar. Bo'shatish bo'shlig'ining kichik qiymatlari bo'lgan maydalagichga
ustunlik berish kerak[7].
Maydalagichlar soni formuladan aniqlanadi
𝑍
𝑑𝑟
′
=
𝑄
𝑘
𝑄
ф
𝑍
𝑑𝑟
′
- maydalagichlarning hisoblangan soni butun soniga yaxlitlanadi, bu erda yaxlitlashdan
keyin haqiqiy maydalagichlar soni.
Hayotiy tsiklni baholash: ishlab chiqarishdan to utilizatsiya qilishgacha bo'lgan har bir
bosqichda atrof-muhitga ta'sirini baholash uchun maydalagich uskunasining hayot aylanishini
baholashni amalga oshiring. Ushbu tahlil takomillashtirish sohalarini aniqlashga yordam beradi va
qaror qabul qilishda barqarorroq tanlovlar yo'lida yo'naltiradi[9].
Hamkorlikdagi sa'y-harakatlar: Energiya tejamkor maydalagich uskunalari bo'yicha
so'nggi texnologik yutuqlar va ilg'or tajribalardan xabardor bo'lish uchun uskunalar ishlab
chiqaruvchilari, sanoat mutaxassislari va tadqiqot tashkilotlari bilan hamkorlik qiling. Sohada
tajriba va bilim almashish taraqqiyotni tezlashtirishi va innovatsiyalarni rivojlantirishi mumkin.
1-jadval. Maydalash qurilmasining elektr energiya sarfi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
652
№
Maydalash qurilmasining
ishlatish usullari
Y
anva
r
F
evra
l
M
art
A
pre
l
M
ay
Iyun
Iyul
A
vgus
t
S
ent
ya
b
r
O
kt
ya
br
N
oya
br
D
eka
br
1
Maydalash qurilmasining
to'g'ri ishlstilganda
energiya sarfi (kW*s)
16178,4
17521,8
14680,2
16983,2
15987,4
17195,4
18120,4
16952,6
16830,3
17214,3
16930,8
15945,7
2
Maydalash qurilmasining
avtomatlashtirilgan
rostlanuvchi joriy
etilgandagi energiya sarfi
(kW*s)
14719,15
13491,79
13897,36
15135,72
13949,79
16188,04
16127,16
13392,55
14995,94
13943,58
14952,56
14272,76
2-rasm. Maydalash qurilmasining ishlatish usuliga kura oylar kesimidagi elektr energiya
sarfi.
Yuqoridagi tahlil shuni ko'rsatadiki, samaradorlik nafaqat chastotani tartibga solishni
amalga oshirish uchun chastota konvertorini oddiy o'rnatish, balki to'g'ri tanlangan va sozlangan
boshqaruv tizimidan foydalanish orqali ham amalga oshiriladi. Buning natijasida 18% gacha
tejamkorlikga erishganini kurishimiz mumkin bo’ladi.
Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, maydalash qurilmasida mavjud motorlari uchun chastota
konvertorlarini amalga oshirishda haqiqiy energiya tejash 1,5 dan 14% gacha. Magnit oqimni
optimallashtirish bilan tejash 40% gacha ko'tarilishi mumkin.
Ushbu strategiyalarni amalga oshirish orqali tog'-kon sanoati elektr energiyasini maydalash
uskunalarida energiya samaradorligini sezilarli darajada oshirishi, ekspluatatsiya xarajatlarini
kamaytirishi va tog'-kon ishlari bilan bog'liq ekologik izni minimallashtirishi mumkin.
Texnologik va maydalash jarayonlarini takomillashtirish, xususan, modellashtirish bilan
bevosita bog'liq. Shunday qilib, texnologik jarayonlarning parametrlari orasidagi qonuniyatlarni
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
20000
E
le
k
tr
e
n
er
giya
,
k
W*s
1 Maydalash qurilmasining
to'g'ri ishlstilganda energiya
sarfi (kW*s)
2 Maydalash qurilmasining
avtomatlashtirilgan
rostlanuvchi joriy etilgandagi
energiya sarfi (kW*s)
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
653
o'rganish muhimdir. Bu bizga turli xil asbob-uskunalar va boshqalarni hisoblash usullarini
takomillashtirish imkoniyatini beradi.
Ruda boyitish modellashtirishda asosiy vazifa yetkazib berish va mahsulotning
granulometrik xarakteristikalari o‘rtasidagi matematik bog‘liqlikni aniqlashdan iborat. Yuqori
sifatli yechim uchun jarayonga ta'sir qiluvchi barcha omillarni hisobga olish kerak. Modellashtirish
jarayonni optimal boshqarish nuqtai nazaridan o'rganish uchun zarurdir.
Xulosa
Tog'-kon sanoati uchun maydalagich uskunalarida elektr energiyasining energiya
samaradorligini oshirish juda muhimdir. Energiya tejamkor motorlarni joriy qilish, energiya
auditini o'tkazish va avtomatlashtirishni qo'llash kabi strategiyalarni qabul qilish orqali tog'-kon
kompaniyalari energiya sarfini sezilarli darajada kamaytirishi va umumiy ish faoliyatini
optimallashtirishga erishiladi.
Uskunalarni yangilash, xabardorlik dasturlari va moliyaviy qo‘llab-quvvatlash orqali
qiyinchiliklarni bartaraf etish energiya samaradorligi bo‘yicha chora-tadbirlarning muvaffaqiyatli
amalga oshirilishini ta’minlaydi. Tog'-kon sanoatining jamoaviy sa'y-harakatlari bilan resurslarni
qazib olishni darajasini tushirmasdan energiya samaradorlikni 14% gacha oshirish mumkin
bo’ladi.
REFERENCES
1.
Медведев, А.Е. Автоматизация производственных процессов: учеб. пособие / А.Е.
Медведев, А.В. Чупин. - Кемерово: Изд-во КузГТУ, 2009. - 325 с.
2.
Семыкина, И.Ю. Повышение энерго- и ресурсоэффективности горных машин
средствами регулируемого электропривода, автореферат диссертации на соискание
ученой степени доктора технических наук, Томск, 2014.
3.
Braslavskiy, I.Ya. Energosberegayushchiy asinkhronnyy elektroprivod: ucheb. posobie dlya
stud. vyssh. ucheb. zavedeniy / I.Ya. Braslavskiy, 3.Sh. Ishmatov, V.N. Polya-kov. - M.:
Akademiya, 2004. - 256 s.
4.
Cеменов, А. С. Особенности математического моделирования систем
электроприводов технологических установок горных предприятий / А. С.
Семенов, А. Н. Егоров // Каротажник. – 2018. – № 11 (293). – С. 85–99.
5.
Evertsson, C.M. Konusli maydalagichlarda oqimni modellashtirish. Konchi. Eng. 1999, 12,
1479–1499.
6.
Legendre, D.; Zevenhoven, R. Jag'li maydalagichning energiya samaradorligini baholash.
Energiya 2014, 74, 119–130.
7.
Oduori, M.F.; Mutuli, S.M.; Munyasi, D.M. Yagona o'zgaruvchan jag'li maydalagich
kinematikasini tahlil qilish. J. Eng. Des. Technol. 2015, 13, 213–239.
8.
Yoxansson, M.; Bengtsson, M.; Evertsson, M.; Hulthén, E. Sanoat miqyosidagi jag'
maydalagichning asosiy modeli. Konchi. Eng. 2017, 105, 69–78.
9.
Soni, S.K.; Shukla, S.C.; Kundu, G. Silliq qo'sh rulonli maydalagichda zarrachalarning
parchalanishini modellashtirish. Int. J. Miner. Jarayon. 2009, 90, 97–100.
