430
UOʻT 621.313.33
TOG'-KON SANOATIDAGI MAYDALASH QURILMASINING ELEKTR
YURITMASINI ZAMONAVIY DASTURLAR ASOSIDA LOYIHALASH VA ISH
REJIMLARINI TAKOMILLASHTIRISH
Sa’dullayev Tuymurod Mardulla o‘g‘li
PhD., «Elektr mashinalari» kafedrasi dotsenti
Naimov Axadjon Jamshid o‘g‘li
63MB-23 magistratura talabasi TashDTU.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10566072
Annotatsiya. Tog'-kon sanoatida xom ashyoni qazib olish va qayta ishlash uchun
maydalagichlarning samarali ishlashi katta ahamiyatga ega. Ushbu qurilmalarning ishlashini
yaxshilashning muhim jihatlaridan biri elektr boshqaruv tizimlari uchun zamonaviy dasturlarni
ishlab chiqish va amalga oshirishdir. Ushbu maqola maydalagichlarda ish rejimlarini loyihalash
va takomillashtirishga e'tibor qaratib, sohadagi turli strategiyalar va yutuqlarni o'rganishga
qaratilgan.
Kalit so’zlar: maydalagich, energiya samaradorligi, modellashtirish, minimallashtirish.
DESIGN AND IMPROVEMENT OF THE WORK MODES OF THE
ELECTRICAL CONTROL OF THE CRUSHING DEVICE IN THE MINING
INDUSTRY ON THE BASIS OF MODERN PROGRAMS
Abstract. In the mining industry, the efficient operation of crushers is of great importance
for the extraction and processing of raw materials. One of the important aspects of improving the
performance of these devices is the development and implementation of modern programs for
electrical control systems. This paper aims to explore various strategies and advances in the field,
focusing on the design and improvement of operating modes in crushers.
Key words: crusher, energy efficiency, modeling, minimization.
ПРОЕКТИРОВАНИЕ И СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ РЕЖИМОВ РАБОТЫ
ЭЛЕКТРОУПРАВЛЕНИЯ ДРОБИЛЬНЫМ УСТРОЙСТВОМ В ГОРНОЙ
ПРОМЫШЛЕННОСТИ НА ОСНОВЕ СОВРЕМЕННЫХ ПРОГРАММ
Аннотация. В горнодобывающей промышленности эффективная работа дробилок
имеет большое значение для добычи и переработки сырья. Одним из важных аспектов
повышения производительности этих устройств является разработка и внедрение
современных программ для электрических систем управления. Целью данной статьи
431
является изучение различных стратегий и достижений в этой области с упором на
проектирование и улучшение режимов работы дробилок.
Ключевые слова: дробилка, энергоэффективность, моделирование, минимизация.
Jahon amaliyoti shuni ko'rsatadiki, iqtisodiy rivojlanish samarali faoliyat kontseptsiyasiga
asoslanadi. Bunday funktsiyaning muhim jihati energiya resurslaridan oqilona foydalanishdir.
Energiyadan noratsional foydalanish iqtisodiy yo'qotishlarga va energiya resurslarining
tugashiga olib keladi. Mineral-xom ashyo majmuasi Rossiya iqtisodiyotida uning barqaror
rivojlanishining omili sifatida etakchi rol o'ynaydi. Elektr energiyasining eng yirik iste'molchilari
tog'-kon va qayta ishlash korxonalari ekanligi ajablanarli emas. Har yili 3 milliard tonnadan ortiq
xom ashyo maydalanadi. 70 milliard kVt/soatdan ortiq elektr energiyasi iste'mol qilinadi, bu esa
mamlakat umumiy ishlab chiqarishining 5 foizini tashkil qiladi.
Bitta shaxta uchun maydalash uchun energiya sarfi ulushi yillik ishlab chiqarishning 50%
ni tashkil qilishi mumkin. So'nggi bir necha yil ichida energiya narxlarining ko'tarilish
tendentsiyasi sharoitida ko'pchilik tog'-kon sanoati korxonalari yakuniy mahsulot tannarxini
pasaytirish uchun energiya sarfini kamaytirishga qaratilgan.
Maydalash jarayoni metallurgiya, qurilish va tog'-kon sanoatida keng qo'llaniladi. Xom
ashyoni birlamchi tayyorlashning asosiy usuli qazib olingan rudani maydalashdan iborat.
Maydalash xom ashyoni keyingi qayta ishlashga tayyorlashning birinchi va eng muhim
bosqichidir. Quyidagi ishlov berish bosqichlarining sifati (maydalash, flotatsiya, quyuqlash,
quritish va boshqalar) maydalash sifatiga bog'liq. Ushbu bosqichning asosiy maqsadi mineral
tarkibidagi turli xil minerallarning hosil bo'lish jarayonida bir-biri bilan chambarchas bog'langan
va birlashtirilgan donalarini ajratish (ochish). Shuning uchun, maydalash paytida minerallar
qanchalik to'liq ta'sirlansa, mineralni keyingi boyitish shunchalik yaxshi va muvaffaqiyatli bo'ladi.
Maydalash bosqichidan qochib bo'lmaydi va shuning uchun maydalash samaradorligini
oshirish shoshilinch sanoat muammosidir. Maydalash moslamalarining muhim kamchiliklari
ularning past energiya samaradorligidir. Maydalagichlarning xarakterli xususiyati ularning
uzluksiz ishlashidir. Ozuqa moddasining hajmi doimiy nazorat ostida bo'lganda, materialni
kamaytirishning istalgan darajasi saqlanishi kerak.
Sanoatning barcha tarmoqlarida, jumladan, tog‘-kon sanoatida texnologik jarayonlarni
takomillashtirish orqali energiyani sezilarli darajada tejashga erishish mumkin. Ayniqsa,
texnologik va maydalash jarayonlarini takomillashtirish modellashtirish bilan chambarchas
bog'liq. Simulyatsiya maydalagichlarni hisoblash usullarini takomillashtirish va ishlab chiqilgan
432
avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarining samaradorligi va etarliligini tekshirish uchun
maydalash jarayonining qonuniyatlarini o'rganish imkonini beradi.
Olib borilgan ilmiy-tadqiqotlar asosida tog’-kon sanoatida ishlatiladigan konusli
maydalash qurilmasining energiya samaradorligini aniqlash jadvali keltirilgan.
Jadval №1
Tog’-kon sanoatida ishlatiladigan konusli maydalash qurilmasining energiya
samaradorligini aniqlash jadvali
Tog’-kon sanoatida ishlatiladigan konusli maydalash qurilmasining
Q-unumdorligi
N-normasi
P-quvvati
м3/s
kW*м3/s
kW
16
24
55
18
26
53
20
30
51
24
32
48
30
36
45
40
38
46
45
42
33
47
44
22
50
46
15
53
48
11
Quyida keltirilgan 1-jadval asosida tog’-kon sanoatida ishlatiladigan konusli maydalash
qurilmasining energiya samaradorligini aniqlash grafigi qurildi.
433
1-rasm. Tog’-kon sanoatida ishlatiladigan konusli maydalash qurilmasining energiya
samaradorlik grafigi
Mazkur grafikda tog’-kon sanoatida ishlatiladigan maydalash qurilmasining energiya
samaradorligiga ta’sir etuvchi faktorlar keltirilgan bo’lib, texnologik jarayonni unumdorligi
mahsulot birligiga sarflanadigan mahsulot birligiga chambarchas bog’liq hisoblanadi. Ayniqsa,
matematik modellar yordamida maydalash jarayonini tekshirish istiqbolli tendentsiya hisoblanadi,
chunki fabrikalarda maydalagichlardan foydalanish dolzarbligicha qolmoqda. Binobarin, ularning
ishlashini optimallashtirish, shuningdek, energiya sarfini kamaytirish yo'llari hali ham dolzarbdir.
Ommaviy materiallarni modellashtirishning eng keng tarqalgan usuli bu Discrete Element
Method (DEM) dir. Energiya samaradorligini oshirish yo'llarini o'rganayotganda, bir qator
mualliflar MDE modellashtirishga murojaat qilishadi, chunki u maydalash kamerasida umumiy
samaradorlik va mahsulot taqsimotini hisoblash uchun kuchli vositadir. MDE maydalash
jarayonining turli parametrlarini, masalan, turli zarracha zichligi va shakllari maydalash jarayoniga
qanday ta'sir qilishini aniqroq ko'rib chiqadi.
Har qanday texnologik jarayonni, xususan, maydalash jarayonini avtomatlashtirish
insonning bevosita aralashuvisiz jarayonni boshqaradigan yoki eng muhim qarorlarni qabul
qilishni odamlarga qoldiradigan tizimni yaratishni o'z ichiga oladi. Shunday qilib, maydalash
jarayonlarini avtomatlashtirish insonning jarayonga aralashuvini minimallashtirish orqali
mahsuldorlik va energiya samaradorligini oshiradi, shuning uchun inson xatolarini kamaytiradi.
Maydalagich uchun raqamli tizimning eng muhim vazifalari ish paytida asbob-uskunalar,
maydalagichlar va agregatlarning doimiy monitoringi va maydalagichning quvvatini boshqarish
uchun signal ishlab chiqarishdir. Maydalagich barcha nosozliklar va ish parametrlari bilan elektron
arxivlangan. Ishlab chiqilgan tizimning samaradorligi isbotlangan. Tizim markaziy operator
stantsiyasidan maydalagichni boshqarish uchun bitta foydalanuvchi interfeysini ta'minlash orqali
operatorning qulayligini sezilarli darajada oshiradi.
Konusning maydalagich parametrlarini nazorat qilishni yaxshilashga qaratilgan boshqa
tadqiqotlar. Tosh materiallarini maydalash jarayonini avtomatlashtirilgan boshqarish tizimining
dasturiy ta'minoti taklif qilindi. Ishlab chiqilgan tizim operatorga do'stona munosabatni sezilarli
darajada oshirishni ta'minladi. Bunga operatorga bitta operator stantsiyasidan turli texnologik
bloklarni boshqarish uchun yagona foydalanuvchi interfeysi hamda qo‘shimcha ma’lumot va
xizmatlarni taqdim etish orqali erishildi.
Tebranish signallariga asoslangan jarayonni boshqarish texnikasi joriy etildi. Uskunadan
keladigan signal vaqt-chastota tahlili orqali qayta ishlanadi va tasvir formatida taqdim etiladi.
434
Keyin u ishlab chiqarish jarayonini tahlil qiladigan neyron tarmoqning kirishiga beriladi.
Maydalash qurilmalarida ish rejimlarini loyihalash va takomillashtirish tog'-kon sanoatida
unumdorlikni oshirish va operatsion xarajatlarni kamaytirish uchun juda muhimdir. Zamonaviy
dasturlar elektr boshqaruv tizimlarini optimallashtiradigan, aqlli integratsiya, ilg'or algoritmlar va
bashoratli texnik xizmat ko'rsatish orqali ish rejimlarini yaxshilaydigan ko'plab imkoniyatlarni
taklif etadi. Ushbu yutuqlarni qo'llagan holda, tog'-kon kompaniyalari yuqori samaradorlikka
erishishlari, uskunalar ishonchliligini saqlab qolishlari va sanoatda raqobatbardosh ustunlikni
ta'minlashlari mumkin.
REFERENCES
1.
Toirov O., Sadullaev T., Abdullaev D., Jumaeva D., Ergashev Sh., Sapaev I.B.
Development of contactless switching devices for asynchronous machines in order to
save energy and resources, E3S Web of Conferences 383, 01029 (2023).
2.
Toirov O., Pirmatov N.B., Khalbutaeva A., D. Jumaeva, A. Khamzaev, Method of
calculation of the magnetic induction of the stator winding of a spiritual synchronous
motor, E3S Web of Conferences 401, 04033 (2023).
3.
Toirov O., Khalikova M., Jumaeva D., Kakharov S. Development of a mathematical
model of a frequency-controlled electromagnetic vibration motor taking into account
the nonlinear dependences of the characteristics of the elements, E3S Web of
Conferences 401, 05089 (2023).
4.
Sadullaev T.M., Tulakov J.T. Construction of a Mathematical Model of Thyristor
Devices in the Matlab Program.
5.
Саъдуллаев Т.М. (2020). Разработка рациональных решение бесконтактного
компенсирующих устройств для пуска и управление горных электрических
машин /Арктика: Современные подходы к производственной и экологической
безопасности в нефтегазовом секторе, С. 136-138.
6.
Саъдуллаев М., Саъдуллаев Т.М., Курбанов А.А., & Сайлиев Ф.О. (2020).
Бесконтактные коммутирующие устройства контроля и управления асинхронных
электродвигателей. Инновационная наука, (11), 63-66.
7.
Садуллаев Т.М., Тулаков Ж.Т., Хамдамов А.О. Использование котлов-
утилизаторов на газотурбинных установках компрессорных станций и
тиристорных регуляторов.
435
8.
Саъдуллаев М. Разработка рациональных решений полупроводникового
управления электроприводами ЭКГ-8И // Мировая наука. 2018. №. 11 (20).
9.
Olimjon Toirov, Kamoliddin Alimkhodjaev, Akhror Pardaboev Analysis and ways of
reducing electricity losses in the electric power systems of industrial enterprises, E3S
Web of Conferences 288, 01085 (2021).
10.
Kamalov Tolyagan, Toirov Olimjon, Ergashev Shahboz, Modern condition and
possibilities of program management of frequency-adjustable electric drives // European
research. 2016. №6 (17).
11.
Toirov О.Z., Khalikov S.S. Analysis of the safety of pumping units of pumping stations
of machine water lifting in the function of reliability indicators, E3S Web of
Conferences 365, 04010 (2023)
https://doi.org/10.1051/e3sconf/202336504010
12.
Toirov О.Z., Khalikov S.S. Diagnostics of pumping units of pumping station of machine
water lifting, E3S Web of Conferences 365, 04013 (2023).
13.
Olimjon Toirov, Salikhdjan Khalikov, Algorithm and Software Implementation of the
Diagnostic System for the Technical Condition of Powerful Units, E3S Web of
Conferences 377, 01004 (2023),
https://doi.org/10.1051/e3sconf/202337701004
14.
Toirov O., Khalikov S. Analysis of the safety of pumping units of pumping stations of
machine water lifting in the function of reliability indicators, E3S Web of Conferences
https://doi.org/10.1051/e3sconf/202336504010
15.
Toirov O, Mirkhonov U. Principles for Controlling the Excitation of Synchronous
Motors of the Compressor Installation, Inter. Journal of Advanced Research in Science
Engineering and Technology, V.7, I.5, P. 13876-13881, 2020.
16.
Olimjon Toirov, Utkir Mirkhonov, Overview of Compressor Installations and Issues of
Their Energy saving, IJARSET, Vol. 6, Issue 10, P. 11446-11452, 2019.
17.
Арипов Н.М., Тоиров О.З., Усмонов Ш Ю., Кучкарова Д.Т. Основные
технические требования по диапазону и точности регулирования скорости
перемотки шелка-сырца с применением интелектуального электропривода //
Вестник КГЭУ, 2021. № 1 (49). С. 218–225.
18.
Toirov O.Z., Alimxodjayev K.T., Alimxodjayev Sh.K. Qayta tiklanuvchi energiya
manbalari. O’zbekiston sharoitida ishlab chiqarish va ishlatish istiqbollari. -Тoshkent:
«Fan va texnologiya», 2019.
