ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1217
5LP LINTЕRNING ARRALI SILINDRI
Yangiboyev Ikromjon Berdikul o’g’li
Guliston davlat universiteti o‘qituvchisi
Qaldibayev Rashid Turdibayevich
Janubiy Qozog‘iston Universiteti t.f.d.dosent
Tel: +998902554467
Email:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10610430
Annotatsiya. O'tkazilgan tadqiqot ishlarining natijasi 5LP linterlar uchun linterning chigit
va momiq bo'yicha ish unumdorlini oshiradigan, elektr energiya sarfini kamaytiradigan, linterdan
keyingi chigit va momiqning sifatini yahshilaydigan, arrali silindri aylanishida esa tebranish
darajasi yuqori bo'lmagan arrali silindri ishlab chiqarish kerakligi belgilab olingan.
Tayanchli so'zlar: Linter, ishchi kamera, arrali silindr, val, kolosnikli panjara, chigit,
momiq, ifloslik, tukdorlik, ish unumdorlik, sifat..
5LP LINTER SAW CYLINDER
Abstract. As a result of the conducted research, it was determined that for 5LP linters, it
is necessary to produce a saw cylinder that increases the productivity of the linter in terms of seed
and fluff, reduces electricity consumption, improves the quality of seed and fluff after the linter,
and does not have a high vibration level during the rotation of the saw cylinder. .
Key words: Linter, working chamber, saw cylinder, shaft, colosnik grid, seed, lint, dirt,
hairiness, productivity, quality.
ЦИЛИНДР ЛИНТЕРНОЙ ПИЛЫ 5LP
Аннотация. В результате проведенных исследований установлено, что для линта
5ЛП необходимо изготовить пильный цилиндр, повышающий производительность линта
по семенам и пуху, снижающий расход электроэнергии, улучшающий качество семян и пуха
после линтера, и не имеет высокого уровня вибрации при вращении цилиндра пилы.
Ключевые слова: Линтер, рабочая камера, пильный цилиндр, вал, колосниковая
сетка, семя, ворс, грязь, ворсистость, производительность, качество.
XX asr oxirlarida paxta tozalash korxonalarida avval PMP-160 rusumli, keyinchalik PMP-
160M rusumli linterlar ishlatilgan [1]. Bir batareyali paxta tozalash korxonalarida paxtani
dastlabki ishlashning muvofiqlashtirilgan tehnologiyasi bo'yicha paxtani jinlash tizimida
o'rnatilgan 2 ta 4DP-130 rusumli arrali jindan ishlab chiqarilgan chigitdan momiqni qirib olish
uchun 3 qator linterlr batareyasi o'rnatilgan va qar bir batareyada 8 donadan umumiysi 24 dona
PMP-160 rusumli linterlar o'rnatilgan. Bunda 3 bosqichli momiq qirib olingan. Tehnologiyada
linterlar sonining ko'pligi ekspluatasiya harajatlarini va elektr energiya sarfini ko'p miqdorda
sarflanishiga olib kelib, korxona iqtisodiyotiga salbiy ta'sir etgan [2].
Linter ish unumdorligini oshirish bilan tehnologiyada linterlar sonini kamaytirish orqali
ekspluatasiya harajatlarini va elektr energiya sarfini kamaytirish uchun PSMITI (hozirda
“Paxtasanoat ilmiy markazi” AJ) olimlar tomonidan olib borilgan izlanishlar natijasida 1980 yilga
kelib, 5LP rusumli linter uskunasi ishlab chiqariladi va ishlab chiqarishga keng joriy etiladi (1-
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1218
rasm) [3]. 5LP linterning ishlab chiqarishga joriy etilishi linterning chigit va momiq bo'yicha ish
unumdorligini sezilarli darajada oshirmaydi.
oldin almashtirilishi chet davlatdan keltirilayotgan arralarni keragidan ortiq sarflanishiga sabab
1990 yilning o'rtalariga kelib, paxta tozalash korxonalari “A” va “B” tipdagi momiq
ishlab chiqarilishiga o'tilganligi sababli linter cehlarida ikki tipdagi momiqni ishlab chiqarish
uchun 2 qator linterlar batareyasi va qar bir
batareyada 6 tadan, umumiysi 12 ta 5LP
linterlari o'rnatilgan [4]. Bunda 2 bosqichli
chigitni literlash jarayoni amalga oshirilib, “A”
va “B” tipdagi momiq ishlab chiqarilgan.
Texnolgiyada qar bir 5LP linterga
soatiga 30,6 kVt elektr energiyasi sarflanishiga
qaramasdan ish unumdorligi kam bo'lib,
bugungi kunda chigitni linterlashda linterga
qo'yilgan tehnik talabni to'liq bajargani yo'q.
Linter konstrukciyasiga asosan eng ko'p
elektr energiya usknadagi arrali silindrga
sarflanib, 18,5 kVt ni tashkil qiladiArrali
silindr konstruksiyasiga asosan val unga
yig‘ilgan 160 dona arra, 159 dona arralar oraliq
qistirma, 2 ta shayba va 2 ta gaykadan iborat.
Ichki diametri 61,8 mm bo'lgan va
texnologiyadagi
arrali
jinlardan
ishlatilib
chiqarilgan ichki diametri 100 mm bo'lgan
arralarni ishlatish uchun 5LP linterlarda arralar
yig‘iladigan joyining diametri 61,8 mm va 100
mm bo'lgan vallar ishlatiladi. Bunda valning
uzunligi 2150 mm, diametri 61,8 mm bo'lgan
valning oqirligi 47,5 kg, diametri 100 mm
bo'lgan valning oqirligi
1- ta'minlagich, 2- qoziqli baraban, 3- ishchi
kamera, 4- arrali silindr, 5- kolosnikli panjara,
6- havo kamera.
1- rasm. 5LP rusumli linterning sxemasi
esa 110 kg ga teng [5]. Diametri
61,8 mm bo'lgan yiqma qoldagi
arrali silindring oqirligi 160,4 kg,
diametri 100 mm bo'lgan yiqma
qoldagi arrali silindring oqirligi esa
197,94 kg ni tashkil etadi (2- rasm).
Og’irligi 197,94 kg bo'lgan
arrali
silindri
730
ayl/min
da
aylanishida
va
yuklama
bilan
ishlatilishida silindring tebranishi
oqirligi 160,4 kg bo'lgan arrali
silindring
tebranishiga
qaraganda
yuqori bo'lib, valdagi arralarning
kolosniklarga tegib ishlash darajasi
oshadi. Natijada valdagi arralarning
tez o'tmaslanishi yuzaga kelib, ularni
48
soatli
muddatidan
oldin
almashtirilishiga to'g‘ri kelgan[6].
O'tmaslangan arralarni muddatidan
1- val, 2- arra, 3- arralar oraliqi qistirmasi, 4- shayba,
5- gayka
2- rasm. Diametri 100 mm ga teng bo'lgan 5LP
rusumli linter arrali silindrining sxemasi
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1219
bo'lgan. Bundan tashqari arralarning tez o'tmaslanishi linter ishchi kamerasi chigitli valigida
chigitdan momiqni qirib olish jarayonini keskin kamaytirgan. Natijada linterning chigit va momiq
bo'yicha ish unumdorligi pasaygan, ishlab chiqarilgan chigit va momiqning sifati kamaygan. Shu
bilan birga tebranishning oshishidan arrali silindr bilan qavo kamera soplosini talab etilgan 1,5-
2,0 mm oraliq masofada o'rnatish imkoniyati bo'lmagan. Talab etilgan oraliq masofa o'rniga 2,5-
3,0 mm oraliqdagi masofani o'rnatishga to'g‘ri kelgan. Arrali silindr bilan havo kamerasi oraliq
masofasini talab etilgan kattalikdan kattalashtirilishi silindrdagi arralardan momiqlarni qavo
yordamida to'liq ajratib olib, tola kanaliga tashish imkoni bo'lmagan. Arra tishlarida qolgan
momiqlar qavo kamerasidagi ulyuk kozerogi bilan ishchi kameradagi kolosnikli panjara ostki
qismi oraliqida arra tishlaridan ajralib, bir qismi ulyukka qo'shilsa, ikkinchi qismi linterdan
chiqayotgan chigitlarga qo'shilib, chigit shnegiga tushgan va chigit bilan chigit omboriga
tashilgan. Bu o'z navbatida ishlab chiqarilayotgan umumiy momiq miqdoriga salbiy ta'sir etgan.
Bundan tashqari arrali cilidrdagi arralarning muddatidan oldin o'tmaslanishi chigitni
linterlashda chigit sirtidan momiqni qirib olish jarayonini keskin kamaytirgan, chigit
shikastlanishini, momiqdagi iflos aralashmalar va butun chigitlarning massaviy ulushini oshirgan.
Oqibatda linterning chigit va momiq bo'yicha ish unumdorligi keskin kamaygan, ishlab
chiqarilgan chigit va momiqning sifati pasaygan [7].
5LP linterdagi arrali silindri samaradorligini o'rganish maqsadida Sirdaryo viloyati Bek
klaster paxta tozalash korxonasini chigitni linterlash sexidagi val diametri 100 mm ga teng bo'lgan
arrali silindrli 5LP rusumli linterda tadqiqot ishlari olib borildi. Tadqiqot ishlarini boshlashdan
oldin linterdagi arrali silindring oqirligi elektron tarozida o'lchandi va oqirligi 198,2 kg ga teng
ekanligi aniqlandi.
Ma'lumki, 5LP rusumli linterdagi arrali silindri aylanma harakatga keltirish uchun silindr
vali texnik harakteristikasiga asosan 18,5 kVt quvvatli, 730 ayl/min.li elektrodvigatel bilan yarim
mufta orqali ulangan. Tadqiqot ishlari davrida arrali silindri yuklamasiz va yuklama bilan
ishlaganda elektrodvigatelga tushadigan yuklama, chigitni linterlashda linterning chigit va momiq
bo'yicha ish unumdorligi, ishlab chiqarilgan chigitning shikastlanish darajasi, momiqdagi iflos
aralashmalar va butun chigitlarning massaviy ulushi o'rganildi. Arrali silindri aylanma harakatga
keltiruvchi elektrodvigatelga tushadigan yuklama elektrodvigatelga o'rnatilgan ampermetr
yordamida aniqlandi.
5LP linterni ta’minlagichidan ishchi kameraga chigit berildi va kameradagi aralashtirgich
bilan arrali tsilindrning aylnishidan aylanma xarakatga keltirilib, chigitli valik hosil qilindi.
Valikni kerakli zichlikda tiqilmasdan aylanishida chigit sirtidan momiqni qirib olish
jarayonida arrali tsilindr orqali elektrodvigatelga tushadigan yuklama o’lchandi. Bunda tok kuchi
28 A ni tashkil etdi. Chigitni linterlash jarayonida kameradan tashqariga chiqqan chigitning
o’rtacha tukdorligi 8,4 % ga, shikastlanishi 4,8 % ga teng bo’ldi [8, 9]. Linterdan keyingi
momiqdagi iflos aralashmalar va butun chigitlarning massaviy ulushi o’rtacha 7,8 % ni, shtapel
uzunligi 6/7 mm ni tashkil etib, davlat standarti O’zDst 662:2011 “Paxta momig’i” texnikaviy
shartlar bo’yicha B tip “Iflos” sinfga mansubligi aniqlandi [10]. Linterdan ishlab chiqarilgan
chigitni tukdorlik darajasi bo’yicha tarkibi o’rganilganda linterlanmagan chigitlar 5 % ni,
tukdorligi 6,5 % gacha bo’lgan chigitlar 19 % ni,tukdorligi 7,0 % gacha bo’lgan chigitlar 23 % ni,
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1220
tukdorligi 8,5 % gacha bo’lgan chigitlar 30 % ni, tukdorligi 9,5 % gacha bo’lgan chigitlar 14 %
ni, tukdorligi 10,5 % gacha bo’lgan chigitlar 9 % ni tashkil etdi (3- rasm)
Hulosa. 190,2 kg og’irlikdagi arrali
silindrga ega bo'lgan 5LP linterning ishlash
xolati va ishlab chiqarilayotgan chigit va
momiqning sifat ko'rsatkichi bo'yicha olib
borilgan tajriba ishlari linterning chigit bo'yicha
xaqiqiy ish unumdorligi uning texnik tavsifidagi
ish unumdorligiga qaraganda o'rtacha 65 % ga
kam bo'lib, chigit shikastlanishi va momiq
iflosligining yuqoriligidan sifat ko'rsatkichi past
ekanligini ko'rsatdi. Linter arrali silindrining
oqirligidan
arrali
silindrda
18,5
kVtli
elektrodvigatel qo'llanilgan va elektr energiyani
keragidan ortiq sarflanishiga olib kelgan. Silindr
og‘irligidan 730 ayl/minda aylanishida.
3- rasm. Linterdan keyingi chigitni
tukdorlik darajasi bo’yicha tarkibi
tebranishlar yuqori bo'lib, silindrdagi valni egilishi, sheykaning yeyilishi yuzaga kelgan va ba'zi
xollarda sheykaning uzulishidan val yaroqsiz xolga kelgan
Silindr tebranishini yuqoriligidan valdagi arralar bilan havo kamerasi soplo oraliq
masofasini talab etilgan kattalikda qo’yish imkoni yo’qligi va buning oqibatida arrali silindrdagi
arra tishlaridan momiqni havo yordamida to’liq ajratib olish imkoni yo’qligi, natijada arra
tishlarida qolgan momiqlar chiqindiga qo’shilib, umumiy momiq miqdoriga salbiy ta’sir etgan.
Bundan tashqari tsilindr tebranishining yuqoriligidan chigit tarog’i zonasida taroq uchlari bilan
kolosnikli panjaradagi kolosniklar yuzasi oraliq masofasini kerakli kattalikda qo’yish imkoni
yo’qligidan linterdan ishlab chiqarilgan chigit tukdorlik darajasi bo’yicha bir xil emas. Ushbu
kamchiliklarni keskin kamaytirish uchun linterning chigit va momiq bo’yicha ish unumdorlini
oshirish, elektr energiyani tejash bilan linterdan keyingi chigit va momiqning sifatini
yaxshilaydigan, 730 ayl/min da aylanishida tebranish darajasi yuqori bo’lmagan arrali silindrni
ishlab chiqarish va 5LP linterlarga o’rnatib, linterlarni takomillashtirish kerakligini ko’rsatmoqda
REFERENCES
1.
R.SH. Sulaymonov, B.YA. Kushakeev, D.U. Madrahimov. Izыskanie putey povыsheniya
effektivnosti processa linterovaniya semyan. Otchet AO «Paxtasanoat ilmiy markazi».
Tashkent. 2011.-65 s.
2.
Paxtani dastlabki qayta ishlash (o'quv qo'llanma). E.Zikriyoevning umumiy tahriri ostida. -
Toshkent. «Meqnat», 2002.- 408 b.
3.
Pasport pilьnogo lintera 5LP.-Tashkent: TGSKB po hlopkoochistke, 1981.-18 s.
4.
Paxtani dastlabki ishlashning muvofiqlashtirilgan tehnologiyasi(PDI 70-2017).A.S.
Kamalovning umumiy tahriri ostida. “Paxtasanoat ilmiy markazi” AJ. Toshkent,2017.- 91 b.
5.
Sulaymonolv R.SH., Marufhanov B.H., Karimov U.q. Paxtani arrali jinlash, tolani tozalash,
chigitni linterlash va momiqni tozalash uskunalarini ishlatish va ta'mirlash bo'yicha
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1221
yo'riqnomalar to'plami bo'limini tuzish. Ilmiy qisobot. “Paxtasanoat ilmiy markazi” AJ.
Toshkent. 2016.- 54 b.
6.
Sulaymonov R.SH. Paxta tozalash korxonalaridagi arra tayyorlash cehlarini ishlatish bo'yicha
yo'riqnoma (PDI 64-2016). “Paxtasanoat ilmiy markazi” AJ. Toshkent. 2019.-72 b.
7.
Sulaymonov R.SH., Marufhanov B.H., Karimov U.q. Arrali linterning ishchi qismlarini
takomillashtirish va ishlab chiqarishga tadbiq etish. Ilmiy qisobot. “Paxtasanoat ilmiy
markazi” AJ. Toshkent. 2016.- 51 b.
8.
Шодиев, Д. Т., Давлатов, Р. М., & Янгибаев , И. Б. у. (2022). ВОДОРАСТВОРИМЫЕ
КОМПОЗИЦИИ
НА
ОСНОВЕ
ПОЛИМЕРНЫХ
СОЕДИНЕНИЙ
ДЛЯ
МОДИФИКАЦИИ ХЛОПКОВЫХ ВОЛОКОН.
RESEARCH AND EDUCATION
,
1
(9),
133–138. Retrieved from
https://researchedu.org/index.php/re/article/view/953
9.
Sharipova, N. (2023). IMPROVING THE METHODOLOGY OF DEVELOPING
DESIGN SKILLS IN STUDENTS. Modern Science and Research, 2(12), 578–583.
10.
Irmatova, M., Nabieva, I., & Sharipova, N. (2023). A study of the process of printing patterns
on mixed fabric. In
E3S Web of Conferences
(Vol. 401, p. 03059). EDP Sciences.
