390
TIJORAT BANKLARI MOLIYAVIY BARQARORLIGIGA TA’SIR ETUVCHI
OMILLAR
Botirova Dilorom Narkuzievna
Bank-moliya akademiyasi magistratura talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10684715
Annotatsiya.
Mazkur maqolada
tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga ta’sir etuvchi
omillar haqida so’z boradi. Maqola davomida asosli fikr va mulohazalar keltirib o’tilgan.
Kalit so’zlar:
tijorat banklari, moliyaviy barqarorlik, ta’sir etuvchi omillar, tashqi va ichki
omillar.
FACTORS AFFECTING THE FINANCIAL STABILITY OF COMMERCIAL BANKS
Abstract.
This article talks about the factors affecting the financial stability of commercial
banks. During the article, reasonable opinions and considerations are mentioned.
Key words:
commercial banks, financial stability, influencing factors, external and internal
factors.
ФАКТОРЫ, ВЛИЯЮЩИЕ НА ФИНАНСОВУЮ УСТОЙЧИВОСТЬ
КОММЕРЧЕСКИХ БАНКОВ
Аннотация.
В данной статье говорится о факторах, влияющих на финансовую
устойчивость коммерческих банков. В ходе статьи приводятся обоснованные мнения и
соображения.
Ключевые слова:
коммерческие банки, финансовая устойчивость, факторы
влияния, внешние и внутренние факторы.
Tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga ta’sir etuvchi omillar tarkibi ikki turga, ya’ni
tashqi va ichki omillarga bo‘linadi.
1-jadval
Tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga
ta’sir etuvchi tashqi omillar
№
Tashqi omillar
1.
Makroiqtisodiy omillar
2.
Bank faoliyatiga oid davlat siyosati
3.
Talab va taklif, to‘lov qobiliyati
4.
Pul bozorining rivojlanganlik darajasi
391
5.
Pul aylanishining holati
6.
Raqobat muhitining rivojlanganligi
7.
Bank tizimi va hamkor tijorat banklari iqtisodiy ahvoli
8.
Qonunchilik va normativ hujjatlar ta’minoti
9.
Tashqi bank infratuzilmasi holati
10.
Banklarga bo‘lgan ishonch
Ushbu jadval ma’lumotlarida keltirilgan barcha ta’sir etuvchi omillar tijorat banklari
moliyaviy barqarorligiga ham ijobiy ham salbiy ta’sir etishi mumkin, barcha omillarni ta’sir
etishidan kelib chiqqan holda, ularni inkor etib bo‘lmaydi, boshqa ta’sir etuvchi omillar bilan birga
o‘zaro aloqadorligi hamda banklar iqtisodiy ahvoliga ta’sir etishidan kelib chiqqan holda kuchli
ta’sir etishi ham mumkin. 1-jadval ma’lumotlari asosida tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga
ta’sir etuvchi tashqi omillarni o‘rganishga harakat qilamiz.
Makroiqtisodiy omillarni ko‘rib chiqishda eng avvalo, har qanday tijorat banklari
moliyaviy barqarorligiga iqtisodiyotning barqarorligi, mamlakat YaIM o‘zgarish hajmi, tovarlar
aylanishi, eksport va import hajmi, investitsiyalar hajmi, aholi real daromadlilik darajasiga ko‘p
jihatdan bog‘liq bo‘ladi. Mamlakat iqtisodiyoti to‘g‘risida so‘z ketganda, davlat moliyasining
holati, ya’ni davlatning tashqi qarzi miqdori va byudjet defitsitiga e’tibor qaratish lozim bo‘ladi.
Shu bilan birga, iqtisodiyot tarmoqlari ham katta ahamiyatga ega, ayniqsa, iqtisodiyot aniq bir
tarmog‘iga katta bog‘liqligi bo‘lsa, ushbu tarmoqdagi holat tijorat banklari moliyaviy
barqarorligiga ta’sir etadi.
Shu bois, iqtisodiyot tarmoqlari barchasi bir tekis rivojlanishi banklar moliyaviy
barqarorligini ta’minlashda ustuvor hisoblanadi. Shuningdek, iqtisodiy rivojlanish jarayonlarida
(jonlanish – o‘sish –pasayish – inqiroz – depressiya ) tijorat banklarida turlicha vazifalari bo‘ladi.
Tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga ta’sir etishda davlatning, jumladan, davlat
siyosatining o‘rni beqiyosdir, bunga sabab, iqtisodiy va moliyaviy qiyinchiliklarni boshidan
kechirayotgan banklarga davlat yordam qo‘lini cho‘zadi. Sababi, bu orqali banklarga davlat
bozordagi mavqeini tiklashga, ularning moliyaviy shoklarni oldini olishga xizmat qiladi. Davlat
bunda tijorat banklari kapitallashuviga mablag‘ ajratadi, buning natijasida moliyaviy
qiyinchiliklarni boshidan kechirayotgan banklar likvidliligi, to‘lov qobiliyatini tiklash imkoniyati
paydo bo‘ladi.
Tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga ta’sir etuvchi makroiqtisodiy omillar ichida
davlatning soliq siyosatini ham misol sifatida keltirib o‘tish mumkin. Sababi, soliqlar hajmi ham
tijorat banklarini rivojlantirish, yangi bank mahsulotlarini mijozlarga taqdim etishini kechiktirish
392
yoki xizmatlarning ancha qimmatlishishiga olib kelishi mumkin. Shu bois, O’zbekiston
Respublikasida yangi tashkil etilayotgan tijorat banklari uchun soliq to‘lovlariga turli imtiyozlar
berish amaliyoti qo‘llanib kelinmoqda.
Shu bilan birga, zamonaviy va xorijiy banklar tajribasiga muvofiq, texnologik,
mahsuldorlik va innovatsiyalarni joriy etish, risklarni kamaytirish, banklar faoliyati barqarorligini
ta’minlashda strategik qarorlar qabul qilishni aniqlash katta ahamiyat kasb etadi. Shu bois, banklar
faoliyatiga oid qonunchilik tizimini yangilash ular faoliyatini tubdan yangilashlarga, turli
innovatsiyalarni joriy etishga sabab bo‘ladi.
Tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga talab va taklif, shuningdek, to‘lov qobiliyati ham
ta’sir etadi. Banklar xizmatlari va mahsulotlariga talabning oshishi, ularning moliyaviy
barqarorligiga ijobiy ta’sir etadi. Bir so‘z bilan aytganda, banklar yanada ko‘p foyda olishga va
buning natijasida moliyaviy barqarorligini mustahkamlab yanada yangi imkoniyatlar yaratishiga
xizmat qiladi va zamin yaratadi.
Tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga pul va moliya bozorining holati sezilarli ta’sir
ko‘rsatadi. Barchamizga ma’lumki, har qanday moliyaviy barqaror bo‘lgan tijorat banklari ham
ma’lum bir vaqtlarda moliyaviy qiyin ahvolga tushishi, to‘lov qobiliyatini qisqa vaqtlarda
yo‘qotishi mumkin. Bunday hollarda, Markaziy bankning pul-kredit siyosati katta rol o‘ynashi
mumkin. Qayta moliyalashtirish siyosati, shuningdek, Markaziy bankning foiz siyosati evaziga
tijorat banklari oborot mablag‘lari oshishiga xizmat qiladi, bu esa tovar ishlab chiqaruvchilar
iqtisodiyotga, shuningdek, pul bozorida resurslar bahosiga ta’sir etishiga xizmat qiladi.
Shu bilan birga, banklararo kredit resurslari bozori ham bu erda katta ahamiyat kasb etadi.
Chunki ushbu bozordan jalb etilgan resurslar evaziga tijorat banklariga zarur mablag‘larni tezda
sotib olib, u orqali qisqa vaqtlarda pul mablag‘lariga bo‘lgan bank ehtiyojini qondirishi, mijozlari
oldidagi majburiyatlarini bajarishi mumkin bo‘ladi.
Shu kabi holatlarni qimmatli qog‘ozlar bozorida ham kuzatishimiz mumkin. Sababi, tijorat
banklari moliyaviy barqarorligiga qimmatli qog‘ozlar portfelidagi mablag‘lar, qimmatli qog‘ozlar
kursining o‘zgarish dinamikasi ham ta’sir etadi. Kotirovkalarning oshishi bank moliyaviy
barqarorligiga ijobiy ta’sir etsa, uning tushishi esa bank moliyaviy barqarorligiga salbiy ta’sir
ko‘rsatadi. Shu bois, tijorat banklari faoliyatini tahlil etib borish, zarur hollarda keskin choralar
ko‘rish, oldindan bo‘ladigan risklarni ko‘ra bilish juda muhim ahamiyatga ega.
Shu bilan birga, banklar moliyaviy barqarorligiga pul muomalasining holati ham sezilarli
ta’sir etuvchi omillardan biri hisoblanadi. Chunki, pul muomalasi tijorat banklari kundalik
faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, pul muomalasisiz banklar faoliyatini tasavvur etib bo‘lmaydi.
393
Ayniqsa, tijorat banklari o‘z funktsiyalarini to‘la bajarishlari, ularning bank bozorida o‘zlari
yaxshi his qilishi natijasida, ularning moliyaviy barqarorligiga ijobiy ta’sir etadi. Lekin, pul
muomalasidagi ayrim qiyinchiliklar, naqd pul aylanishidagi muammolar, naqdsiz pul
aylanishining etarlicha tezkor emasligi, mijozlar uchun turli qiyinchiliklar va noqulayliklarni
tug‘diradi, buning natijasida, tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Shuning uchun, tijorat banklari mijozlar pul aylanishi, pul oqimi, pul muomalasiga katta e’tibor
qaratishlari va innovatsion texnologiyalarni joriy etib borishlari maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga ta’sir etuvchi tashqi omillari ichida raqobat
muhiti ham katta o‘rin tutadi. Raqobat muhiti etarli darajada rivojlangan sharoitda, tijorat banklari
raqobatchi tijorat banklari faoliyatini o‘rganib boradi, ancha faol ishlashni, operatsiyalarini
kengaytirishi, yangi va sifatli bank xizmatlarini o‘z mijozlariga ko‘rsatishi, bank faoliyati va
xizmat ko‘rsatish madaniyatini oshishiga xizmat qiladi. Etarli darajada raqobat muhiti
shakllanmagan va rivojlanmagan bir sharoitda, tijorat banklari o‘z faoliyatini qisqartirishiga olib
keladi, bu esa oxir-oqibatda banklar moliyaviy barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Bank infratuzilmasi tijorat banklari moliyaviy barqarorligini ta’minlashga ta’sir etuvchi
omillardan biri hisoblanadi. Bank infratuzilmasi mamlakatda tijorat banklari moliyaviy
barqarorligini ta’minlash metodologiyasini, kadrlar bilan ta’minlanganlik, ilmiy va texnologik,
shuningdek, tartibga solish va audit olib borish tizimi mavjudligini nazarda tutadi. Bank
infratuzilmasining mavjudligi, tijorat banklari faoliyati mustahkamligi va barqarorligini
ta’minlashga zamin yaratadi, ularni ishonchli xizmat qilishi va rivojlanib borishining kafolati
hisoblanadi. Banklar bozorda o‘zlarini erkin his etib, o‘z faoliyatilarini yanada innovatsion
jihatdan rivojlantirishga intilishi kuchayib boradi. Ma’lumotlarning etarliligi, ular faoliyatini
pronozlash va shunga ko‘ra istiqbolda rivojlanishni belgilashga yordam beradi. Achinarlisi,
mamlakatimiz bank tizimida ko‘p yillar davomida aholining naqd pullar bilan bo‘lgan pul
aylanishida bankomatlarning etishmasligi yoki mavjud emasligi, naqd pul berishda mavjud
muammolar yoki valyuta operatsiyasidagi ayrim muammolarning mavjudligi tijorat banklari
moliyaviy barqarorligini ta’minlashga salbiy ta’sir ko‘rsatib keldi. Hozirgi kunda ushbu
muammolarning bartaraf etilgani naqd pul aylanishi va xorijiy valyuta ayirboshlash masalasida
muammolar nisbatan hal etilgani, raqobat sharoitida tijorat banklari moliyaviy barqarorligini
ta’minlashga va uni mustahkamlab borishga xizmat qilmoqda. Rivojlangan davlatlar tajribasi bank
xizmatlarini takomillashtirish va innovatsiyalarni joriy etib borish, bir so‘z bilan aytganda, bank
infratuzilmasini yaxshilash orqali tijorat banklari moliyaviy barqarorligini mustahkamlashga
xizmat qilishi, mijozlarning tijorat banklariga va bank tizimiga bo‘lgan ishonchini oshiradi va
394
bozorida banklar mavqeini tiklab borishiga xizmat qiladi. Shu bois, tijorat banklari raqobat
sharoitida ham foydasini oshirib borishlari bilan birga, ular infratuzilmasiga alohida e’tibor
qaratishlari lozim deb hisoblaymiz.
Mijozlar, kontragentlar va aholining moliya-kredit tashkilotlari va tijorat banklariga
bo‘lgan ishonchining oshib borishi ham yuqoridagi fikrlarimizning davomi hisoblanadi. Ishonch
fundamental xarakterga ega bo‘lgan jarayon hisoblanadi. Tijorat banklari ularga bo‘lgan ishonch
mustahkam bo‘lgan holatda, boshqa banklardan qiyinchiliklarsiz kredit resurslari jalb etadi,
mijozlar ko‘z o‘ngida ishonchli hamkor sifatida maydonga chiqadi va ulardan omonatlar va
depozitlar jalb etishda boshqa banklarga qaraganda ustunlikka ega bo‘ladi. Chunki, ishonchning
bo‘lmasligi, banklar kredit resurslarining bahosi qimmatlashadi, likvidlilik holatiga putur etadi,
bozorda vahima boshlanadi va tijorat banklari moliyaviy barqarorligi pasayadi. Bejizga xorijiy
adabiyotlarda so‘nggi paytlarda inqirozlarni – “ishonchlilik inqirozi” deb ta’rif berishmayapti.
Sababi, ishonch yo‘qolsa bu tijorat banklarining barcha operatsiyalari va uning bozordagi o‘rniga
katta putur etadi. Afsuski, bugungi kunda olimlar va tartibga soluvchi xalqaro moliya tashkilotlari
tomonidan tijorat banklari “ishonchlilik nazariyasi” ishlab chiqilmagani, ishonchlilik yo‘qolishi,
inqiroz holatiga olib kelishi, uni baholash masalalari chuqur tadqiq etilmaganligi bilan belgilanadi.
2-jadval
Tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga
ta’sir etuvchi ichki omillar
№
Ichki omillar
1.
Strategiya va rivojlanish ustuvorliklarini aniq belgilash
2.
Bank faoliyati ko‘rsatkichlarining son va sifat jihatdan oshib borishi
3.
Moliyaviy mablag‘larni jalb etish qobiliyati
4.
Risklarga qarshi tura olish qobiliyati
5.
Investitsiya loyihalarini baholash sifati
6.
Xarajatlarni tejash
7.
Ichki infratuzilma
8.
Marketing va boshqarish sifati
9.
Bank zamonaviy texnologiyalari va yangi bank xizmatlarini joriy etishga
ehtiyoj
10.
Bank ishini tashkil etish
395
Yuqorida ko‘rib o‘tilgan, tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga ta’sir etuvchi tashqi
omillar tezda va operativ ravishda ta’sir ko‘rsatmaydi, balki sekinlik bilan ta’sir etishi mumkin.
Shu bilan birga, ushbu ta’sir etuvchi omillar natijasida tijorat banklari moliyaviy barqarorligi
mustahkam bo‘lgan, banklar nafaqat turli qiyinchiliklar vaqtida o‘z faoliyatini saqlab qoladi, balki
ular o‘z pozitsiyalarini yanada mustahkamlab olishlari mumkin bo‘ladi.
Yuqorida ko‘rib chiqilgan ta’sir etuvchi omillar tashqi ta’sir etuvchi omillar hisoblanadi.
Shu bilan birga, tijorat banklari faoliyatiga ta’sir etuvchi ichki omillar ham mavjud.
Navbatda biz, tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga ta’sir etuvchi ichki omillarni ko‘rib
chiqamiz.
Tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga ta’sir etuvchi ichki omillar ichida eng avvalo,
bank strategiyasi va rivojlanish ustuvorliklarini aniq belgilab olish masalasi dolzarb hisoblanadi.
Ushbu omil, odatda bir qaraganda nazariy ahamiyat kasb etganday tuyuladi. Chunki, tijorat
banklari strategiyasini ishlab chiqishda asosan yo‘nalish va amalga oshiriladigan ishlar bayon
etiladi. Lekin, ushbu ishlarni amalga oshirish mexanizmi va yo‘llari to‘liq bayon etilmaydi. Shu
bois, tijorat banklari bunga rasmiy yondoshuv bilan qarashadi. Qo‘shimcha ravishda,
innovatsiyalarni amalga oshirishda xarajatlar manbalari yuzasidan aniqlik va izlanishlar olib
borilmaydi. Shu bilan birga, bularga eskicha yondoshuv bo‘lsa, ko‘zlangan aniq maqsadlarga
erishishda turli qiyinchiliklar yuzaga keladi.
Tijorat banklari strategik hujjatlarini tayyorlash murakkab analitik ish hisoblanadi.
Achinarlisi shundaki, banklarda kuchli analitikaning mavjud emasligi, strategik xujjatlar
tayyorlanishida umumiylik, maqsadni yozish bilan cheklanish, eng achinarlisi esa uni amalga
oshirish mexanizmlari to‘liq bayon etilmasligi natijasida, ko‘zlangan maqsadga erishish
murakkabligini keltirib chiqadi. Shuningdek, bu kabi holatlar tijorat banklari moliyaviy
barqarorligiga putur etkazadi. Lekin, buning aksi bo‘lganda, tijorat banklari moliyaviy
barqarorligini nafaqat mustahkamlashga, balki kelgusida faoliyatini yanada rivojlantirishga va
moliyaviy mustahkamligini oshirishga xizmat qiladi.
Bank faoliyati ko‘rsatkichlarining son va sifat jihatidan oshib borishi ham asosiy ta’sir
etuvchi ichki omillaridan biri hisoblanadi. Bu erda gap sonlar va raqamlar to‘g‘risida ketmoqda,
ya’ni kapitalning oshishi, uning etarliligi, aktivlar va passivlar tarkibining sifat va soni jihatidan
muvofiqligi, banklar boshqa operatsiyalarida ham muvofiqligini ta’minlash dolzarb hisoblanadi.
Banklar faoliyatining son va sifat jihati, kredit va investitsiya portfeli, depozitlar hajmi, mijozlar
soni va ularga ko‘rsatilayotgan xizmatlarda yanada uning ahamiyati oshadi. Moliyaviy barqarorlik
nuqtai nazaridan, tijorat banklar pul aylanishini oshirishi, mijozlarga xizmatlar ko‘rsatish hajmi,
396
sifati va tarkibi juda muhim hisoblanadi. Bu erda eng avvalo, aktivlar rentabelligi (ROA), kapital
yetarliligi (ROE) ko‘rsatkichlariga, xarajatlar tarkibiga katta e’tibor qaratiladi.
Moliyaviy resurslarni jalb etish qobiliyati banklar moliyaviy barqarorligini ta’minlashda
katta o‘rin tutadi. Bunda, tijorat banklari kapitallashuv darajasini eslamasdan ilojimiz yo‘q, sababi,
aynan aktsionerlik kapitali orqali kelgusida banklar barqarorligi, daromadi, foydasi va
yaratiladigan zaxiralari to‘g‘risida fikr yuritishi mumkin bo‘ladi. Shuningdek, tijorat banklari
likvidliligini ta’minlash ham dolzarb hisoblanadi. Sababi, banklarda likvidlilik muammosi kelib
chiqqanda, eng avvalo, resurslarni jalb etish, banklararo kredit resurslari bozoridan mablag‘lar
olish hamda bir so‘z bilan aytganda, mijozlar oldidagi bank majburiyatlarini bajarish vaqtida
tezkor va operativ hal etish yo‘li orqali masalalar echimi kelib chiqadi.
Yuqoridagi fikrlarning uzviy davomi sifatida, tijorat banklarida vujudga keladigan risklar
va ularni boshqarish eng dolzarb yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. To‘g‘ri tijorat banklari risklarda
qochib qutula olmaydi, chunki, risklar barcha bank operatsiyalarida mavjud, qaysiki bir bank katta
riskka borsa, u albatta katta daromad olishga ham harakat qiladi. Shu bilan birga, bu kabi katta
risklarni moliyaviy barqaror bo‘lgan tijorat banklari amalga oshirishlari mumkin bo‘ladi.
Shuningdek, risklarni to‘g‘ri baholay olmaslik va hisoblamaslik natijasida, banklarda katta
yo‘qotishlar ham kelib chiqishi ehtimoldan holi emas. Bu kabi holatlar ayniqsa, iqtisodiy nochorlik
holati kuzatilganda va to‘lovlardagi ayrim muammolar mavjud bo‘lgan hollarda kelib chiqishi
barchamizga ayon. Tijorat bankari vujudga kelishi mumkin bo‘lgan turli risklarni oldini olish
maqsadida, zaxiralar tashkil etishi va ular orqali qiyin bir moliyaviy holatlarda tartibga solish
mumkin bo‘ladi. Shu bois, tijorat banklari moliyaviy barqarorligini ta’minlash maqsadida tartibga
soluvchi organ, ya’ni Markaziy banklar o‘rnatgan iqtisodiy me’yorlarga amal qilib borishadi.
To‘g‘ri tijorat banklari risk qiluvchi sub’ekt hisoblanadi, lekin bu risklar banklar kapitalidan
oshmagan miqdorda bo‘lishi, agar bu holat kuzatilsa, unda ushbu risklar nafaqat banklar moliyaviy
barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, balki bank mijozlarining moliyaviy barqarorligiga ham
salbiy ta’sir ko‘rsatishini esdan chiqarmaslik lozim bo‘ladi.
Har qanday tijorat banklari uchun resurslarni jalb etish bilan bir qatorda ushbu resurlardan
oqilona va samarali foydalanish eng muhim vazifadir. Shu boisdan, tijorat banklari investitsion
loyihalarni moliyalashtirish jarayonida, har bir mijoz tomonidan taqdim etilgan loyihalarning
texnik-iqtisodiy asosnomasi, moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini berilgan ko‘rsatkichlar
asosida ularning haqqoniyligi tanqidiy tahlil qilish va baholash orqali investitsion qarorlar qabul
qilish, investor sifatida bankning strategik rivojlanishi yo‘lida moliyaviy barqarorligini
ta’minlaydigan ichki omillardan biri bo‘lib xizmat qiladi. Demak, banklar investitsion qarorlar
397
qabul qilishda, bevosita bankning moliyaviy barqarorligiga ta’sir qilishini hisobga olgan holda,
qarorlarni qabul qilishga asos bo‘luvchi loyihalarning iqtisodiy samaradorligini baholash
uslubiyoti va natijalarining haqiqatga yaqinligi hamda to‘g‘ri yondashuvga ega ekanligiga tijorat
banklari tomonidan etarlicha ahamiyat berilishi zarur.
Banklar moliyaviy barqarorligiga ta’sir etuvchi omillardan yana biri bu xarajatlarni tejash
hisoblanadi. Har qanday tashkilot kabi tijorat banklarida ham o‘z xarajatlari mavjud bo‘ladi, lekin,
bu xarajatlar va daromadlarini banklar tegishli tartibda o‘lchab borishlari lozim bo‘ladi. Bu erda
barqarorlikni ta’minlashda banklarga xarajatlar tarkibi va byudjetlashtirish katta yordam beradi.
Qolaversa, ushbu ishlarni amalga oshirishda tijorat banklari daromadlari etarli bo‘lishi,
shuningdek, kundalik tartibda bank joriy faoliyatini tahlil etib borishi va keng tarzda moliyaviy
barqarorligini oshirib borish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Tijorat banklari moliyaviy barqaroriligiga ta’sir etuvchi ichki omillar ichida ichki
infratuzilma ham katta ahamiyat kasb etadi. Ichki infratuzilma tashqi infratuzilma kabi katta
ahamiyatga ega, lekin ichki infratuzilma omadga olib borishning yirik kafolati hisobalanadi. Shu
bilan birga, informatsion bazaning hajmdorligi, bank ichki me’yoriy hujjatlarining ishlab
chiqilganlik darajasi, ichki nazorat tizimining ishlash tartibi, bularning barchasi banklar moliyaviy
barqarorligiga ta’sir ko‘rsatishi natijasida, uning infratuzilmasi ham o‘zgarib borishi lozim. Ichki
infratuzilmalar ichida kadrlar va ularning salohiyati ham asosiy rol o‘ynaydi. Kadrlar
qo‘nimsizligi, ularning etarlicha intelektual qobiliyatining mavjud emasligi, o‘z ustida muntazam
ishlamasligi ham tijorat banklari moliyaviy barqarorligini ta’minlashga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Sababi, bank bozorida innovatsiyalar, so‘nggi bo‘layotgan o‘zgarishlar, axborot
texnologiyalarning keng qo‘llanayotgan kadrlar masalasida ham tegishli o‘zgarishlar bo‘lishidan
dalolat beradi.
Tijorat banklari moliyaviy barqarorligiga marketing va boshqarish sifati ham ta’sir etuvchi
asosiy bir omillardan biri hisoblanadi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, chuqur o‘rganilmagan
marketing tadqiqotlari va sifatsiz boshqarish tijorat banklarida katta yo‘qotishlarga olib kelishi
mumkin. Risklarni oshirishda etarlicha tajriba bo‘lmaslik, shuningdek, shubhali bitimlarning
qo‘llab-quvvatlanishi, prognoz ko‘rsatkichlarining noaniqligi natijasida qabul qilingan qarorlar
evaziga, tijorat banklarida katta yo‘qotishlarga va bu esa ularning moliyaviy barqarorligi
pasayishiga olib kelishi mumkin. Buning aksi sifatida, yuqori professional tayyorgarlikka ega
mutaxassislarning mavjudligi va bir tekisda rivojlanishga qaratilgan siyosatning olib borilishi,
salbiy holatlarni oldini olishga, shu bilan birga kelgusida samarali faoliyat olib borilishi natijasida
banklar moliyaviy barqarorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
398
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023 yil 11-sentyabrdagi PF-158 son
“O‘zbekiston -2030 strategiyasi to‘g‘risida” Farmoni
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2020 — 2025 yillarga mo‘ljallangan
O‘zbekiston Respublikasining bank tizimini isloh qilish strategiyasi
3.
Moliya va bank ishi. Elektron ilmiy jurnal.// 2/2020.
4.
Abdulazizovich, Abduvakhidov Akmal, and Kamilova Sanobar Mirdjamolovna. "ISSUES
OF BANKING SYSTEM DIGITALIZATION IN UZBEKISTAN."
World Bulletin of
Management and Law
11 (2022): 14-19.
5.
Abdulazizovich, Abduvoxidov Akmal, and Obilov Mirkomil Rashidovich. "RAQAMLI
IQTISODIYOT VA UNING MOLIYAVIY BOZORGA TA’SIRI."
International Journal
of Contemporary Scientific and Technical Research
(2022): 71-75.
