489
BANK TIZIMI RIVOJLANISHINING MILLIY IQTISODIYOT RIVOJIGA TA'SIRI
Gulamova Iroda Ziyovuddin qizi
3-kurs talabasi “Bank ishi va audit” yo’nalishi
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10702110
Annotatsiya.
Ushbu tezisda iqtisodiyotning raqobatbardoshligini shakllantirish va
mustahkamlash uchun bank tizimini rivojlantirishning ahamiyati muhokama qilinadi. Banklarning
iqtisodiyotga ta'sirining turli jihatlari ko'rib chiqiladi, masalan, moliyalashtirish, kichik va o'rta
biznesni qo'llab-quvvatlash, moliyaviy barqarorlikni ta'minlash va xalqaro savdoga ta'sir qilish.
Ishda, shuningdek, bank tizimini rivojlantirish bilan bog‘liq risklarni boshqarish uchun
tartibga solish va nazorat qilish zarurligi ta’kidlangan hamda banklarning iqtisodiy o‘sish va
raqobatbardoshlikka ta’sirini o‘rganuvchi olimlarning tadqiqotlaridan misollar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
Bank tizimi, iqtisodiy raqobatbardoshlik, moliyaviy barqarorlik, banklarni
tartibga solish, risklar, moliyaviy inqirozlar, kichik va o'rta biznes, xalqaro savdo, tadqiqot.
THE EFFECT OF THE DEVELOPMENT OF THE BANKING SYSTEM ON THE
DEVELOPMENT OF THE NATIONAL ECONOMY
Abstract.
This thesis discusses the importance of developing the banking system for the
formation and strengthening of the competitiveness of the economy. Various aspects of banks'
impact on the economy are examined, such as financing, supporting small and medium-sized
businesses, ensuring financial stability, and influencing international trade. The work also
emphasizes the need for regulation and control to manage the risks associated with the
development of the banking system, and provides examples from the studies of scholars studying
the impact of banks on economic growth and competitiveness.
Key words:
Banking system, economic competitiveness, financial stability, regulation of
banks, risks, financial crises, small and medium business, international trade, research.
ВЛИЯНИЕ РАЗВИТИЯ БАНКОВСКОЙ СИСТЕМЫ НА РАЗВИТИЕ
НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ
Аннотация.
В данной диссертации рассматривается значение развития
банковской системы для формирования и укрепления конкурентоспособности экономики.
Рассмотрены различные аспекты влияния банков на экономику, такие как
финансирование, поддержка малого и среднего бизнеса, обеспечение финансовой
стабильности, влияние на международную торговлю. В работе также подчеркивается
490
необходимость регулирования и контроля для управления рисками, связанными с
развитием банковской системы, и приводятся примеры из исследований ученых,
изучающих влияние банков на экономический рост и конкурентоспособность.
Ключевые слова:
Банковская система, экономическая конкурентоспособность,
финансовая устойчивость, регулирование банков, риски, финансовые кризисы, малый и
средний бизнес, международная торговля, исследования.
Iqtisodiyotning raqobatbardoshligini shakllantirish va mustahkamlashda bank tizimining
rivojlanishi katta rol o‘ynaydi. Bu jarayon iqtisodiyotning turli jabhalariga ta’sir etuvchi, uning
o‘sishi va barqarorligiga xizmat qiluvchi muhim mexanizmdir.
Bank tizimi zamonaviy iqtisodiyotning ajralmas qismi va uning asosiy dvigatellaridan biri
hisoblanadi. Bank sektorining rivojlanishi mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshligiga chuqur
va ko‘p qirrali ta’sir ko‘rsatmoqda. Banklar nafaqat moliyaviy xizmatlar ko‘rsatuvchi va naqd pul
oqimini boshqaruvchi asosiy institut bo‘libgina qolmay, balki investitsiyalarni jalb etish,
korxonalarni moliyalashtirish, kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash, moliya tizimining
barqarorligini ta’minlashda ham hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
Ushbu tadqiqot sharhining maqsadi bank tizimi rivojlanishining iqtisodiyotning
raqobatbardoshligiga ta'sirining muhim jihatlarini yoritib berishdan iborat.
Biroq, iqtisodiy tizimning har qanday muhim tarkibiy qismi kabi, bank tizimi ham xavf va
qiyinchiliklarga duch keladi. Global moliyaviy turbulentlik sharoitida banklarning iqtisodiyotning
raqobatbardoshligini saqlab qolish qobiliyatiga ta’sir etuvchi moliyaviy barqarorlik va tartibga
solish masalalari bank sektoridagi risklar va ularni boshqarish bilan bevosita bog‘liqdir.
Xulosa qilib aytganda, bank tizimini rivojlantirish va iqtisodiy raqobatbardoshlik
o'rtasidagi munosabatlarni tushunish milliy va global iqtisodiyotni mustahkamlash va
rivojlantirishga qaratilgan siyosatni shakllantirish va strategik rejalashtirish uchun juda muhimdir.
Bank tizimining iqtisodiyotning raqobatbardoshligiga ta'siri quyidagi jihatlarni o'z ichiga
oladi:
Kreditlash va moliyalashtirishni ta'minlash. Banklar kompaniyalarga ham, jismoniy
shaxslarga ham moliyaviy yordam beradi. Bu yangi loyihalar, biznes va infratuzilmaga sarmoya
kiritishga yordam beradi. Qulay va ishonchli bank xizmatlari tufayli tadbirkorlar o‘z bizneslarini
rivojlantirish uchun kredit olishlari mumkin, bu esa iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantiradi.
Likvidlikni ta'minlash. Bank tizimi pul mablag'larini saqlash va ko'chirish vositalarini
taqdim etish orqali iqtisodiyotning likvidligini ta'minlaydi. Bu yanada samarali savdo va
491
moliyaviy operatsiyalarni osonlashtiradi, bu esa xarajatlarni kamaytirish va samaradorlikni
oshirish imkonini beradi.
Innovatsiyalar va rivojlanishni moliyalashtirish. Banklar ilmiy-tadqiqot, innovatsion
loyihalar va startaplarni moliyalashtirishi mumkin, bu esa texnologik taraqqiyotga va yangi ish
o‘rinlarini yaratishga yordam beradi.
Kichik va o'rta biznesni qo'llab-quvvatlash. Kichik va o'rta biznes iqtisodiyotda muhim
o'rin tutadi. Bank tizimi kichik va o'rta korxonalarga moliyaviy va xizmatlar ko'rsatishi, ularning
o'sishi va raqobatbardoshligini oshirishi mumkin.
Moliyaviy barqarorlikni yaxshilash. Iqtisodiyotning moliyaviy barqarorligini ta’minlashda
banklarning ham o‘rni bor. Ular xatarlarni nazorat qilishlari, aktivlar portfelini diversifikatsiya
qilishlari va risklarni boshqarish uchun moliyaviy vositalarni taqdim etishlari mumkin.
Axborot nosimmetrikligini kamaytirish. Bank tizimi qarz oluvchilar haqidagi
ma'lumotlarni to'playdi va tahlil qiladi, bu esa qarz oluvchilar va kreditorlar o'rtasidagi axborot
nosimmetrikligini kamaytirishga yordam beradi. Bu xavfni kamaytiradi va kapitalni yanada
samarali taqsimlashni osonlashtiradi.
Xalqaro savdoni qo'llab-quvvatlash. Banklar xalqaro savdo uchun to‘lovlar, kafolatlar
hamda eksport va importni moliyalashtirish kabi xizmatlar ko‘rsatadi, bu esa jahon savdosining
o‘sishiga va mamlakatning jahon miqyosida raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
Ammo shuni ta'kidlash kerakki, bank tizimining rivojlanishi moliyaviy inqirozlar va
beqarorlik kabi risklar bilan ham birga bo'lishi mumkin. Shuning uchun bank tizimini tartibga
solish va nazorat qilish ham iqtisodiyot barqarorligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.
Bank tizimining milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligiga ta'siri muammosi ko'plab
xorijiy olimlar tomonidan o'rganilib, ushbu mavzuni turli nuqtai nazardan o'rgangan.
Thorsten Beck, Asli Demirgüç-Kunt, Ross Levine kabi mualliflar tomonidan olib borilgan
tadqiqotlar moliyaviy rivojlanish va tuzilishga oid dalillarni taqdim etadi hamda bank tizimining
iqtisodiy o‘sish va raqobatbardoshlikka ta’sirini tahlil qiladi.
Stijn Claessens, Asli Demirgüç-Kunt, Ross Levine kabi boshqa tadqiqotchilar bank tizimi
va moliya bozorlarining iqtisodiy o'sish va raqobatbardoshlikka ta'siridagi farqlarni tahlil qiladilar.
Luca Deidda ishi Yevropa Ittifoqi maʼlumotlaridan foydalangan holda iqtisodiy oʻsish va
raqobatbardoshlikni oshirishda banklarning rolini tahlil qilishga qaratilgan.
Asli Demirgüç-Kunt, Harry Huizinga, o'z navbatida, omonatlarni sug'urtalash tizimining
banklar xatti-harakatlariga ta'siri va ularning moliyaviy barqarorlik va raqobatbardoshlikni
ta'minlashdagi rolini o'rganadi.
492
Umuman olganda, ushbu tadqiqotlar natijalari bank tizimining rolini oshirish mamlakat
iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirishga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi, degan xulosaga kelish
imkonini beradi. Turli sharoitlarda va mamlakatlarda banklar va moliya bozorlarining ta’siri
o‘rtasidagi tafovutlarni tahlil qilish, shuningdek, omonatlarni sug‘urtalash tizimining rolini ko‘rib
chiqish bank tizimining iqtisodiy rivojlanish va raqobatbardoshlikka ta’sir ko‘rsatish
mexanizmlarini yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
Tadqiqotlar natijasida mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirishda bank
tizimining rolini oshirish bo‘yicha quyidagi xulosalarga kelish mumkin.
Bank tizimi barcha miqyosdagi korxonalar, shu jumladan kichik va o'rta korxonalar uchun
moliya mavjudligini ta'minlashi kerak. Bu kredit stavkalarini pasaytirish, kichik va o'rta biznes
uchun maxsus kredit dasturlarini ishlab chiqish va kreditlash tartiblarini soddalashtirishni o'z
ichiga olishi mumkin.
Iqtisodiyotning uzoq muddatli raqobatbardoshligini ta’minlash uchun banklarning
barqaror va moliyaviy inqirozlarga chidamli bo‘lishi muhim ahamiyatga ega. Nazorat qiluvchi
organlar bank tizimining sog'lig'ini nazorat qilishlari va inqirozlarning oldini olish choralarini
ko'rishlari kerak.
Banklar mijozlar uchun qulayroq va samaraliroq bo‘lishi uchun moliyaviy xizmatlarga
yangi texnologiyalar va innovatsiyalarni faol tatbiq etishlari kerak. Bunga raqamli bank xizmatlari,
mobil ilovalar va fintech yechimlarini ishlab chiqish kiradi.
Moliyaviy savodxonlik dasturlari odamlar va korxonalar o‘z mablag‘larini oqilona
boshqarishini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega, bu esa iqtisodiy o‘sishga yordam beradi.
Bank tizimini samarali tartibga solish va uning faoliyati shaffofligini ta’minlash banklarga
bo‘lgan ishonchni mustahkamlaydi va risklarni kamaytiradi. Banklar qarz oluvchilarning kreditga
layoqatliligini baholash tizimini ishlab chiqmasliklari va mijozlarning keng doirasiga kredit
berishlari kerak.
Umuman olganda, bank tizimi o‘sish va rivojlanish uchun zarur moliyaviy resurslar va
vositalar bilan ta’minlash orqali iqtisodiyotning raqobatbardoshligini mustahkamlashning asosiy
elementi hisoblanadi.
REFERENCES
1.
Petrova L.A., Kuznetsova T.E. Bank tizimini raqamlashtirish: atrof-muhit va biznes
jarayonlarini raqamli o‘zgartirish. Elektron jurnal: Moliyaviy jurnal • №3 • 2020
493
2.
Tarasova V.I. Mintaqaviy bank va moliya texnologiyalari markazi / Iqtisodiyotning real
sektori uchun banklar va moliyaviy texnologiyalar: Maqolalar to'plami, tahrir – Moskva,
2020 yil.
3.
Beck, T., Demirgüç-Kunt, A., & Levine, R. (2000). A New Database on Financial
Development and Structure. World Bank Economic Review, 14(3), 597-605.
4.
Deidda, L. (2006). The importance of banks in fostering economic growth: Evidence from
the European Union. Economic Issues, 11(2), 123-146.
