217
UMUMIY O’RTA TA’LIM MAKTABLARIDA TASVIRIY SAN’AT FANIDA
NATYURMORT JANRNI O’RGATISH METODIKASI
Akbarova Rayhona Jamoliddin qizi
Andijon davlat pedagogika instituti Tasviriy san’at va muhandislik grafikasi
yo’nalishi 1- bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10888246
Annotatsiya.
Ushbu maqola umumiy o’rta ta’lim maktbalarida Tasviriy san’at fanini
o’qitish bo’yicha natyurmort janrni o’rgatish metodikasini qo’llash bo’yicha fanning istiqbollari
bo’yicha keng fikr va mulohazalar yurtilib.bir qancha ma’lumotlarni keng bayon etadi.
Kalit so’zlar:
Tasviriy san’at, metodika, usul, janr, natyurmort, maktab, o’quvchi, predmet,
o’qituvchi.
METHODOLOGY OF TEACHING STILL LIFE GENRE IN FINE ARTS IN
GENERAL SECONDARY EDUCATION SCHOOLS
Abstract.
This article contains a wide range of opinions and comments on the prospects of
the science of using the method of teaching the still life genre in the teaching of Fine Arts in general
secondary schools. provides extensive information.
Key words:
Fine art, methodology, method, genre, still life, school, student, subject,
teacher.
МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ ЖАНРА НАТЮРМОРТА В ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМ
ИСКУССТВЕ В СРЕДНЕЙ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ ШКОЛЕ
Аннотация.
В статье содержится широкий спектр мнений и комментариев о
перспективах использования наукой метода преподавания жанра натюрморта в
преподавании изобразительного искусства в общеобразовательных школах.Приводится
обширная информация.
Ключевые слова:
Изобразительное искусство, методика, метод, жанр,
натюрморт, школа, ученик, предмет, учитель.
KIRISH
San’at turlarining ichida envg nafis va jozibali san’at turi bu tasviriy san’at
hisoblanadi.Chunki tasviriy san’at fani o’quvchilarga insonni ichki tuyg’ularini ochib beruvchi
hayotni yanada go’zal qilib ko’rsatishga yordam beradi.Inson hayoti davoimida ham tasviriy san’at
juda muhim ro’l o’ynaydi.Aynan bu uchun yoshlarni tarbiyalashda maktabdan boshlash kerak .
218
Umumuiy o’rta ta’lim maktablarida o’tiladigan tasviriy san’at fani ham fikrimizni ayni muddaosi
hisoblanadi.Tasviriy san’at darslarida juda ham ko’p janrlar bor .Manzara janri,natyurmort
janri,,maishiy,tarixiy ,portret,fatal,afsonaviy,animalistik janrlar. Bularni ichidan natyurmort
janrni umumiy o’rta ta’lim maktablarida o’rgatish maqsadga mjuvofiq bo’ladi. Natyurmort,
shunday narsaki unda badiy maktab mustahkam joylashgan bo’lishi kerak.
MATERIALLAR VA USULLAR
Natyurmort so’zi (fransuz tilidan olingan bo’lib:nature morte-jonsiz tabiat) degan ma’noni
bildiradi. Natyurmortda atrofimizni orab turgan real maishiy joylashgan va kompazitsiya jihatdan
yaxlit guruhni tashkil qilgan narsalar tasvirlanadi.Shuningdek shu janrda yartilgan rassomlik asari
ham natyurmort deb ataladi.Natyurmortda “jonsiz buyumlar” (uy ro’zg’or buyumlari ,qurol
aslahalar va boshqalar) dan tashqari, tabiatdan ajratib olingan buyumlarniham ham tasvirlasjimiz
mumkin.Asosiy mavzuni tasvirlash uchunj bazan natyumortga odamlar,hayvonlar,qushlarniham
kiritish mumkin.
Natyurmortni tuzish vaqtida predmetlarning balandligi,ularning joylashuvi,ranglarning bir
biriga uyg’unlashuvi va shaklini ham hisobvga olish kerak .Qoyilgan predmetlar bir taminga
yig’ilib qolishi noto’g’ri bo’ladi.Chunki katta buyumlar qisman bo’lsada boshqa buyum bilan
biroz to’silgan bo’lishi kerak,
METADALOGIYA
Natura qo’yilgandagi peredmetlarning ranglari bir-biriga yaqin va nbir-biriga moslashishi
kerak.Natyurmort qo’yilmasini ufq chizig’iga nisbatan pastda bo’lishi maqul bo’ladi.Chunki
buyum va narsalarning ostki qismi stol ustida aniq ko’rinishi zarur.Agar narslarning asosi bir
chiziq bo’yicha qo’yilsa,stol yuzasining gorizantal yuzasi ko’rinmay qoladi.Bu esa natyurmortni
fazoviy yechimiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.Tasviriy san’atda borliqning aks etishi o’z-o’zidan
paydo bo’lmagan.U insonning tashqi ko’rinishi bilan shakkilladi va rivojlana boshladi.O’rta
asrlarda u o’zining eng yuqori cho’qqisiga chiqadi.Bu borada Yevropaning jaxon svilizatsiyasida
alohida o’rni bor.U o’z davrining eng buyuk san’atkorlarini yetishtirish.Ularni mehnati natijasida
shakilllangan.Tasviriy san’atdagi maishiy janr XVII-asrda paydo bo’lgan.Bu janrni o’z
mazmuniga ko’ra murakkabroq bo’lib natyurmort,munozara,hayot va boshqa janlar bilan bog’liq
holda yaratilgan.Maishiy janr asosan rang tasvirda,bazan esa grafika va haykaltorashlikda
qo’llaniladi. Kamollidin Behzod, Leanarddo Davinchi, Ilya Repin, Z.Inogamov, J.Umarbekov,
A.Sikeyros, R.SH.Kent va boshqalarni qayd etish mumkin. Natyurmort ma’lum bir ko’rish
nuqtasidan qaraydi va u ko’z qarashiga qatiy ravishda kuzatish perispektivasi qonuniyatiga o’zaro
bog’liq.
219
Natyuradan rasm chizayotganda o’quvchi oldida qo’yilgan narsa buyumlarning hajmini
kenglikda aks ettirish zaruriyati yotadi. Buning uchun qalamning qog’ozga har bir tegishli
predmetning tuzilishi yonig’liq va soya prespektiva anatomiya qonunlarini bilishi kerak. Natijada
o’quvchi naturaga qarab chizishni o’z oldigavazifa qilib qo’yilishi va ularni bajara turib olg’a
siljisi orqali o’quvchining bilimi va tajribasi to’planadi. Naturadan rasm chizishda aynan hajmga
shakliga,prespektivasiga e’tibor berish ularni his etish lozim. Natyurmort chizishga kirishishdan
oldin umuman shaklini yaxshi tushunish uchun naturaga turli tamonlardan qarab naturadagi
predmetlarni o’rganib olish kerak. Rasm chizayotgan o’quvchiga shaklni turli nuqtalardan
kuzatish,lekin bir nuqtadan qarab chizish tavsiya etiladi. Narsa konstruktsiyasi ya’ni tuzilishi
deganda uning qisimlarini o’zaro joylashuvi va aloqasi tushuniladi. Konstruksiya tushunchasi eng
oddiy maishiy buyumlardan tortib organic olamning murakkab shakillarigacha tabiat yoki inson
qo’li hyaratgan barcha mavjud buyumlsrga xosdir. Musavvir narsalar tuzilishdagi qonuniyatni
topa olmog’i zarur. Bu qobilyat naturadan rasm chizish jarayonida asta sekin rivojlanadi. Shakillar
ularga yaqin bo’lgan geometrik jism va narsalarni keyinroq esa tuzilishi murakkabroq o’rganish
kerak. O’quvchilar zimmasiga esa rasm chizishga ongli fravishda yondashish,naturaning tuzilishi
va turini aniqlash vazifasi yakunlanadi.Masalan varoqning sjhakli konus va silindr shakillarining
birikmasidan iborat.
NATIJALAR
Natyurmortning o’ziga hos xususiyati shundaki u hayotdan va go’zallikdan zavq olishga
qaratilgan.Bu vazifani rassom gular, meva va sabzavotlar,taomlarni tur;li shakl va rangda ifodalash
orqali odamlarda his tuyg’ularni uyg’otish uchun bajaradi.Natyurmort turli millat va elatlarning
turmush tarzi haiqda ma’lumot berishi ham mumkindir.Mutaxasisliklar natyurmortning odamga
ikkta ta’sirini qayd etadilar.Birinchisida natyurmort odamlarni go’zallik bilan tanishtiradi va
hayotda zavq olishga chorlaydi.Agar u meva va sabzovotlar tasvirlaridan iborat bo’lsa
tomoshabinlarga yaxshi kayfiyat va ishtaxa beradi.Ikkinchidan,natyurmort o’zi haqida emas,balki
uning egasi haiqda .Bunday natyurmortlar odamlarni aks ettirmasa-da,lekin uning didi,ijtimoiy
mavqeyi ifodalanadi.
XULOSA
Xulosa o’rnida aytishimiz mumkinki natyumort janrni o’rgatish avvalo umumiy
o’rgatsak,yanada fanda samaradorlikga erishish mumkin.Chunki o’quvchilarga o’rgatsak birinchi
bo’lib maktabdan yaxshi ta’lim tarbiya bersak kelgusida ularni tasviriy san’atga bo’lgan
qiziqishlarini oshiramiz keyin ularda qiziqish yoshligdan paydo qilishimiz mumkin. Shuning
uchun ham aynan umumiy o’rta ta’lim maktablarining tasviriy san’at fani o’qituvchilari
220
zimmasida katta masuliyat yotadi.Ular o’quchilarga har bitta janrda rasm ishlashda qulay va oson
usullarni o’rgatish o’quvchilarga yaqindan yordam bersalar ana o’shanda tasviriy san’at fanidan
samaradorlikka erishishimiz mumkin.
REFERENCES
1.
Abdullayev N.U “San’at tarixi”-Toshkent o’qituvchi 1986-yil
2.
Abdullayev N.U. “San’at tarixi”-2/1 Toshkent,:”San’at tarixi ”, 2001
3.
Azimova B.Z Natyurmort tuzish va tasvirlash metodikasi Toshkent o’qituvchi 1984-yil
4.
Hasanov R.Maktabda ta’sviriy san’at mashg’ulotlarini takomillashtirish yo’llari
“O’qituvchi” nashiryoti Toshkent 1986-yil
5.
N.Saidaxmedov “Yangi pedagogika texnalogiyalari” Moliya Nashiryot Toshkent 2003-yil
6.
N.Rostoven.O’rta maktablarda tasviriy san’atni o’qitish metodikasi M-1980
