ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
68
MURAKKABGULDOSHLAR OILASIGA MANSUB O‘SIMLIKLARNING
DORIVORLIK XUSUSIYATLARI
Ergashev Azamat Azimovich
Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti Biologiya va qishloq xo
‘jalik maxsulotlari
texnologiyalari
kafedrasi o‘qituvchisi.
Temirova Mashhura
Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti Biologiya ta’lim yo
‘nalishi talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10933532
Annotatsiya. Maqolada Tarkibida ko‘p miqdorda foydali efir moylari uchraydigan
Murakkabguldoshlar oilasiga (actradoshlar– Asteraceae) mansub o‘simliklar haqida ma’lumot
berilgan.
Kalit so‘zlar: Artemisia absinthium L., alkaloidlar, efir moylari.
MEDICINAL PROPERTIES OF PLANTS BELONGING TO THE COMPLEX
FAMILY
Abstract. The article provides information about plants belonging to the Asteraceae family,
which contain a large amount of useful essential oils.
Key words: Artemisia absinthium L., alkaloids, essential oils.
ЛЕКАРСТВЕННЫЕ СВОЙСТВА РАСТЕНИЙ СЕМЕЙСТВА СЛОЖНЫХ
Аннотация. В статье приведены сведения о растениях семейства Астровые,
которые содержат большое количество полезных эфирных масел.
Ключевые слова: Artemisia absinthium L., алкалоиды, эфирные масла.
Kirish.
Oʻzbekiston hududi turli-tuman dorivor daraxt-buta va oʻt oʻsimliklariga boyligi
bilan ajralib turadi. Insoniyat hayoti oʻsimliklar olami bilan uzviy bogʻlangan, chunki ular insonni
toʻydirgan, kiyintirgan, davolagan, qurilish, dorivor va texnik xomashyo manbai boʻlib xizmat
qilgan. Dorivor oʻsimliklar insoniyatga juda qadim zamonlardan ma’lum boʻlgan. Oʻsimliklardan
nafaqat oziq-ovqat, balki biologik faol moddalar manbai sifatida keng foydalanganlar.
Dorivor oʻsimliklardan Shumer sivilizatsiyasida 5000 yil avval davolash maqsadlarida
qoʻllanganligi haqidagi ma’lumotlar mavjud. Dorivor oʻsimliklar uzoq tarixiy davrlar mobaynida
dorivor vositalarning yagona manbai boʻlib xizmat qilgan [1] Mamlakatimiz hududida tabiiy holda
4500 turga yaqin yuksak oʻsimliklar tarqalgan, ularning 1200 ga yaqin turlari dorivorlik
xususiyatlariga ega.
Hozirgi paytda Respublikamizda 112 turdagi dorivor oʻsimliklar rasmiy tibbiyotda
foydalanishga ruxsat berilgan boʻlib, ularning 80 % ni tabiiy holda oʻsuvchi oʻsimliklar tashkil
etadi shuningdek Respublikamizning boy va xilma-xil florasi tarkibi 138 ta oila, 1023 ta turkum
va 4350 ta turdan iborat. Shulardan 577 tur 381 turkum va 93 oilasiga mansub oʻsimliklar dorivor
hisoblanadi. Ulardan 140 turi faqat Oʻzbekiston hududida uchraydi [2]
Dorivor oʻsimliklar sintetik dorilarga qaraganda kam asorat qoldiradi, kamdan kam
hollarda allergik reaksiyalar chaqiradilar. Hozirgi paytda MDH mamlakatlarida oʻsimliklardagi
fiziologik faol moddalarni aniqlash fitokimyoviy usulda keng oʻtkazilmoqda, 6000 tur
oʻsimlikning alkaloidli tarkibi, 2000 tur oʻsimlikning glikozidli tarkibi, 3000 tur oʻsimlikning
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
69
saponinli tarkibi, 1000 turga yaqin oʻsimlikning flavonoidli tarkibi va 4000 dan oshiq tur
oʻsimlikning efir moyli tarkibi fitokimyoviy usulda oʻrganilgan [3].
Murakkabguldoshlar oilasi vakillari dorivorlik xususiyatlari xususan efir moyariga boyligi
bilan boshqa o‘simliklardan ajralib turadi Jumladan quyidagi vakillari dorivorlik xususiyatlari juda
yuqori hisoblanadi.
Efir moylari uchuvchan, tabiiy, murakkab birikmalar bo‘lib, kuchli hid bilan ajralib turadi
va aromatik o'simliklar tomonidan ikkilamchi metabolitlar sifatida hosil bo‘ladi. Ular odatda bug‘
yoki gidro-distillash yo‘li bilan olinadi, garchi ularni olishning bir necha usullari mavjud. Ular
suyuq karbonat angidrid va mikroto‘lqinli pechlardan foydalanishni o'z ichiga olishi mumkin,
lekin asosan qaynoq suv yoki issiq bug' yordamida past yoki yuqori bosimli distillashni o‘z ichiga
oladi.
Tabiatda efir moylari o'simliklarni antibakterial, virusga qarshi, zamburug'larga qarshi,
hasharotlarga qarshi va shuningdek, O‘simliklarni maskirovka qilish o‘txo‘r hayvonlardan himoya
qilishda muhim rol o‘ynaydi. Ular, shuningdek, ba‘zi hasharotlarni jalb qilishi mumkin, shu bilan
gulchanglar va urug‘larning tarqalishiga yordam beradi
Artemisia absinthium L. - odatda “shuvoq” nomi bilan tanilgan, va Mamlakatimizning turli
qismlarida tarqalgan sariq gulli ko'p yillik o‘simlik bo’lib, parazitlarga qarshi ta’siri va anoreksiya
va ovqat hazm qilish kasalliklarini davolash uchun ishlatiladi. Yer usti qismlari ko‘plab oshqozon-
ichak kasalliklarida foydalaniladi.[4]
Artemisia annua L. (shirin shuvoq) qadimdan Xitoyda isitma va titroqni davolash uchun
ishlatilgan. Dastlab Osiyo va Yevropada o‘sgan bo’lsada, o‘simlik Afrikada yetishtiriladi va
bezgakni davolash uchun choy sifatida ishlatiladi. Artemisinin o‘simlikning bezgakka qarshi
vosita sifatida aniqlangan.[5]
Artemisia dracunculus L. (tarragon) ko‘p yillik o‘t bo‘lib, oziq-ovqat sanoatida uzoq
vaqtdan beri qo‘llanilgan. Shuningdek, foydali xususiyatlarga ega va shuning uchun o’simlik dori
sifatida keng qo’llaniladi. [6]
Xulosa o‘rnida shuni aytib o‘tishimiz kerak bugungi davrda oʻsimliklarni global miqyosda
saqlash va koʻpaytirish muammosini hal qilish strategiyalari va yondashuvlarni ishlab chiqish
kerak. Shu munosabat bilan soʻnggi yillarda rivojlanishning yangi istiqbolli yoʻnalishi –
biotexnalogik tadqiqotlar qayd etildi Bu yangi ilm-fan yoʻnalishi boʻlib, uning asosiy vazifasi,
mavjud bioxilma-xillikni saqlab qolish uchun mavjud an’anaviy usullarni zamonaviy
biotexnologik vositalar bilan toʻldirish va genetik resurslarni barqaror boshqarish imkoniyatini
ta’minlashdan iborat
REFERENCES
1.
Вулф Э.В., Любименко В.Н., Плотнитский Г.А., Албрехт э.А. Белладонна Атропа
белладонна Л. Эё распространение и култура в Крыму.- Ялта. 1917. - 46 с
2.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 2013 yil 5 avgust 222-sonli majlis
bayoni, 3-bandi. “Dorivor o‘simlikshunoslik va yangi dori vositalarini ishlab chiqarish
korxonalarini tashkillashtirish uchun dorivor o‘simliklarni sanoat miqyosida
plantatsiyalarini yaratish”. Toshkent, 2013
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
70
3.
Курмуков А.Г., Белолипов И.В. Дикорастущие лекарственные растения Узбекистана
(ботаника, химия, фармакология, медицина).-Ташкент, “Exfreneum press”, 2012.-288 с
4.
Gruenwald J.
PDR for Herbal Medicines.
Montvale; Montvale, NJ, USA: 2000. [
5.
Klayman D.L.
Artemisia Annua
: From Weed to Respetable Antimalarial Plant. In: Kinghorn
A.D., Balandrin M.F., editors.
Human Medicinal Agents from Plants.
Vol. 534. ACS Symp
Series; Washington, DC, USA: 1993. pp. 242–255. [
6.
Alzweiri M., Sarhan A.A., Mansi K., Hudaib M., Abuijai T. Ethnopharmacological survey
of medicinal herbs in Jordan, the Northern Badia region.
J. Ethnopharmacol.
2011;137:27–
35. doi: 10.1016/j.jep.2011.02.007. [
