454
TIBBIYOT ZULUKLARINING AHAMIYATI
Zamonova Zamira Ural qizi
Termiz davlat universiteti, magistrant.
Xurramov Alisher Shukurovich
Termiz davlat universiteti professori, b.f.d.
https://doi.org/10.5281/zenodo.11065605
Annotatsiya.
Mazkur maqolada tibbiyot zuluklarining ahamiyati va ularni ko’paytirish
chora-tadbirlari keng yoritib berilgan. Maqola mazmuni rasmlar asosida ochib berilgan. Maqola
davomida asosli fikr va mulohazalar keltirib o’tilgan. Maqola so’nggida xulosa va takliflar
berilgan.
Kalit soz’lar:
tibbiyot zuluklarining ahamiyati, zuluklar, annelidlar turi, shifobaxsh zuluk.
IMPORTANCE OF MEDICINAL LEECHES
Abstract.
In this article, the importance of medical leeches and the measures for their
reproduction are explained in detail. The content of the article is revealed on the basis of pictures.
During the article, reasonable opinions and considerations are mentioned. Conclusions and
suggestions are given at the end of the article.
Key words:
importance of medical leeches, leeches, type of annelids, medicinal leech.
ЗНАЧЕНИЕ МЕДИЦИНСКИХ ПИЯВОК
Аннотация.
Значение медицинских пиявок и меры по их размножению широко
освещены в данной статье. Содержание статьи раскрывается на основе фотографий. В
ходе статьи приводятся обоснованные мнения и соображения. Выводы и предложения
приведены в конце статьи.
Ключевые слова:
значение медицинских пиявок, пиявки, вид кольчатых червей,
медицинская пиявка.
Tibbiy zuluk
Hirudo medicinalis
)-zuluklar (Hirudinea) kenja sinfidagi
annelidlar turi boʻlib, koʻpincha Yevropa va Rossiyada tibbiy maqsadlarda qoʻllaniladi (boshqa
zuluk turlari koʻproq Amerika, Osiyo va Afrikada qoʻllaniladi). Odamlar va hayvonlarning qoni
bilan oziqlanadigan parazit, uning foydali xususiyatlari qadim zamonlardan beri odamlarga
maʼlum boʻlgan.
455
Yovvoyi tabiatda shifobaxsh zuluk Yevropaning deyarli hamma joylarida uchraydi, garchi
koʻplab mintaqalarda uning soni oʻtmishda sanoat baliq ovlash, botqoqlarni quritish va suvning
ifloslanishi tufayli koʻp marta kamaydi.
Tibbiy zuluk orqa va old uchlarida ikkita soʻrgʻichli dorsal-qorin yoʻnalishi boʻyicha
tekislangan dumaloq tanasiga ega, ogʻiz teshigi oldingi soʻrgʻichning markazida joylashgan.
Hayvon suvda boʻlgan, suv osti oʻsimliklari yoki chayqalishlarga boʻlgan qurbonni kutishda
yotadi. Bir oziqlantirish uchun ogʻirligi 1,5-2 g boʻlgan och zuluk bir vaqtning oʻzida 15 ml gacha
qonni soʻrishga qodir, shu bilan birga vazni 7-9 baravar koʻpayadi.
Soʻrilgan qon oshqozonda bir necha oy davomida suyuq holatda, ivishsiz qoladi va zuluk
ovqatlanishdan oziqlanishgacha ikki yilgacha yashashi mumkin. Soʻrilgan qonni hazm qilish va
uni suyuq holatda saqlash uchun zulukga uning ichaklaridagi bakteriyalar yordam beradi —
simbionlar
Aeromonas hydrophila
. Shuningdek, ular kasal hayvonning qoni bilan birga
oshqozonga kirishi mumkin boʻlgan begona bakteriyalar bilan kurashishga yordam beradi.
Rossiya tibbiyotida zuluklar koʻplab kasalliklarni davolashda jonli ravishda qoʻllaniladi:
varikoz tomirlari, hemoroid, yaralar, trofik yaralar va boshqalar, Yevropada va AQShda — asosan
transplantatsiya qilingan toʻqimalarda venoz stazni bartaraf etish uchun mikro va plastik
jarrohlikda. Dorivor zuluk ekstrakti va ular asosida tayyorlangan preparatlar, dorivor zulukning
soʻlak bezlari ekstrakti ham qoʻllaniladi.
Soʻnggi yillarda zuluk oqsillarining rekombinant preparatlari (hirudin, hirudostazin,
bdellastazin va boshqalar) va hatto sunʼiy zuluk qurishga urinishlar qilingan
Hozirgi kunda sog‘liqni saqlash tizimida va atir-upa sanoatida tibbiyot zuluk (H.
medicinalis)lari va ulardan olinadigan, insonlarda qon quyilishi natijasida kelib chiqadigan xavfli
kasallik bo‘lgan insultning oldini olishda, har qanday jarroxlik amaliyotlarida ham eng samarali
hisoblangan zuluklar so‘lak bezlaridan ishlab chiqariladigan girudin (gemafilin) moddasiga 256
456
bo‘lgan talab ortib bormoqda. Girudin tibbiyotda gipertoniyaning ba‘zi shakllari, jumladan,
tromboflebit, miokard infarkti, stenokardiya, nevrit, radikulit, chipqon va boshqa kasalliklarni
davolashda juda ham keng foydalaniladi.
Hozirgi vaqtda ushbu maqsadlarda tibbiyot zuluk (H. medicinalis)laridan foydalanishda
ularni xorijiy davlatlardan juda qimmat bo‘lgan narxlarda O‘zbekistonga import hisobiga kirib
kelinadi. Bemorlar tomonidan foydalanishga yetib kelguncha yanada tannarxi oshadi. Ushbularni
hisobga olgan holda tibbiyot zuluklari (H. medicinalis)ni sun‘iy laboratoriya sharoitida
ko'paytirish nafaqat moddiy balki amaliy ahamiyatga ham ega hisoblanadi.
Ushbu yo‘nalishdagi tadqiqotlarni olib borishning asosiy maqsadi tibbiyot zuluklari (H.
medicinalis) ni O‘zbekistonda sun‘iy laboratoriya sharoitida ko‘paytirish, bu orqali tabiatdagi
yovvoyi turlarini antropogen ta‘sirlardan himoya qilish, tabiatda mavjud turlarni muhofazaga olish
hamda ularni tabiatda erkin holda ko‘paytirish chora tadbirlarini ishlab chiqishdan iborat
hisoblanadi.
REFERENCES
1.
Медицинская пиявка“,
Большая российская энциклопедия. Том 19
, М., 2011 — 505
bet.
2.
„Пиявки“,
Большая медицинская энциклопедия. Том 19
, 3-е изд, М.: Советская
энциклопедия, 1982.
3.
Sawyer R. T.
. Leech biology and behavior
, Oxford, 1986.
4.
Баскова И. П., Исаханян Г. С
. Гирудотерапия. Наука и практика
, M, 2004.
5.
Каменев О. Ю., Барановский А. Ю.
. Лечение пиявками — теория и практика
гирудотерапи
6.
Kostikova
L. I. Girudoterapiya.
Lechenie slojnix xronicheskix i zapuщennix
