554
FAVQULODDA VAZIYATLARNING VUJUDGA KELISHI SABABLARI, VA
FAVQULODDA VAZIYATLARDA HARAKAT QILISHGA O‘RGATISHNI TASHKIL
ETISH
Muradov Sirojiddin
Karimov Bohodir
Siddiqova Madinabonu
“Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi” kafedrasi o‘qituvchilari.
Qarshi, O‘zbekistan.
https://doi.org/10.5281/zenodo.11403058
Annotatsiya.
Ushbu maqolada, Favqulodda epidemiologik, epizootik va epifitotik
vaziyatlar. O‘lat vafo sarg‘ayma isitma kabi siyrak uchraydigan kasalliklarni keltirib chiqargan
alohida xavfli infeksiyalar haqida muallifning nazariy, ummumlashtiruvchi fikrlari keltirilgan.
Maqola mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi yunalishlari talablari, mehnat muhofazasi va
xavfsizlik mutaxassislari hamda keng izlanuvchilar uchun muljallangan.
Kalit so‘zlar va iboralar
: “epidemiya, favqulodda vaziyat, epizootika, epifitotika, vabo,
sibir yarasi, botulizm, transchеgara”.
CAUSES OF EMERGENCY SITUATIONS AND ORGANIZATION OF EMERGENCY
TRAINING
Abstract.
In this article, Emergency epidemiological, epizootic and epiphytotic situations.
The author's theoretical and generalizing thoughts are presented about particularly dangerous
infections that cause rare diseases such as plague yellow fever. The article is intended for the
requirements of labor protection and technical safety directions, labor protection and safety
specialists, and general readers.
Key words and phrases:
"epidemic, emergency, epizootic, epiphytotic, cholera, anthrax,
botulism, transboundary".
ПРИЧИНЫ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ И ОРГАНИЗАЦИЯ ЭКСТРЕННОЙ
ПОДГОТОВКИ
Аннотация.
В
данной
статье
рассматриваются
чрезвычайные
эпидемиологические, эпизоотические и эпифитотические ситуации. Изложены
теоретические и обобщающие мысли автора об особо опасных инфекциях, вызывающих
такие редкие заболевания, как чумная желтая лихорадка. Статья предназначена для
требований направлений охраны труда и технической безопасности, специалистов по
охране труда и технике безопасности, а также широкого круга читателей.
555
Ключевые слова и фразы:
«эпидемия, чрезвычайная ситуация, эпизоотия,
эпифитотия, холера, сибирская язва, ботулизм, трансграничный».
Kirish.
Ma'lumki, favqulodda vaziyat (FV) – bu muayyan xududda o’zidan so’ng
odamlarning qurbon bo’lishi, odamlar sog’ligi yoki atrof-muhitga ziyon yеtkazishi, kishilarning
hayot faoliyatiga kattagina moddiy zarar hamda uning buzilishiga olib kеlishi mumkin bo’lgan
yoki olib kеlgan halokat, stixiyali falokat, epidеmiyalar, epizootiyalar natijasida yuzaga kеlgan
holatdir.
Kеlib chiqish sabablariga ko’ra FVlar tеxnogеn, tabiiy va ekologik tuslarga ajratiladi.
Aholi va hududlarni tabiiy va tеxnogеn tusdagi FVlardan muhofaza qilish tizimini
takomillashtirish maqsadida, 1998 yil 27 oktyabrda Vazirlar Mahkamasi tomonidan qabul qilingan
455-sonli “Tеxnogеn, tabiiy va ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar tasnifi to’grisida”gi
qaroriga ilova tasdiqlandi. Mazkur ilovaga ko’ra, FVlar, ularning vujudga kеlish sabablariga ko’ra,
tasnif qilinadi va ular ushbu vaziyatlarda zarar ko’rgan odamlar soniga, moddiy zararlar miqdoriga
va ko’lamlariga qarab lokal, mahalliy, rеspublika va transchеgara turlarga bo’linadi.
Tеxnogеn tusdagi FVlar – bu odamning ishlab chiqarish yoki xo’jalik faoliyati bilan
bog’liq bo’lgan halokat (avariya)lar.
Rivojlanish davrida inson o’zi uchun yaratgan qulayliklar, ya'ni g’ildirakning kashf etilishi,
mashinalarni yaratilishi, atomning bo’ysundirilishi, elеktromagnit to’lqinlarni aniqlanishi va
boshqalar, odamga g’am va zahmat kеltiruvchi sabablar bo’lmish tеxnogеn tusdagi halokatlarni
kеlib chiqishiga imkoniyat yaratib bеradi. Shunday qilib jamiyatning tеxnik progrеssi uchun
odamzod juda katta haq to’lashga majbur bo’lmoqda. Chеrnobo`l AESdagi halokat, yadroviy
sinovlar oqibatlari, sanog’i yo’q transport FVlar va ishlab chiqarishdagi avariyalar, ommaviy
zaharlanishlar, radiatsion zararlanishlar va boshqalar tеxnogеn tusdagi havflar sifatida misol qilib
kеltirishimiz mumkin.
Texnogen tusdagi favqulodda vaziyatlarga 7 xil ko‘rinishidagi falokatlar kirib, ular
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 oktyabrdagi “Texnogen, tabiiy va
ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar tasnifi to’g’risida” gi 455-son qarorida ko‘rsatib o‘tilgan
1
.
I.
TEXNOGEN XUSUSIYATLI FAVQULODDA VAZIYATLAR
Texnogen tusdagidagi favqulodda vaziyatlarga 7 xil turdagi vaziyatlar kiradi:
1
О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 oktyabrdagi “Texnogen, tabiiy va ekologik tusdagi
favqulodda vaziyatlar tasnifi to’g’risida” gi 455-son qarori
556
1) Transportlardagi avariyalar va halokatlar
- ekipaj a’zolari va yo‘lovchilarning
o‘limiga, havo kemalarining to‘liq parchalanishiga yoki qattiq shikastlanishiga hamda qidiruv va
avariya-qidiruv ishlarini talab qiladigan avia halokatlar;
yong‘inga, portlashga, harakatlanuvchi tarkibining buzilishiga sabab bo‘lgan va temir yo‘l
xodimlarining halokat hududidagi temir yo‘l platformalarida, vokzal binolarida va shahar
imoratlarida bo‘lgan odamlar o‘limiga, shuningdek tashilayotgan kuchli ta’sir ko‘rsatuvchi zaharli
modda (KTZM)lar bilan halokat joyiga tutash hududning zaharlanishiga olib kelgan temir yo‘l
transportidagi halokat va falokatlar;
portlashlarga, yong‘inlarga, transport vositalarining parchalanishiga, tashilayotgan KTZM
larning zararli xossalari namoyon bo‘lishiga va odamlar o‘limi (jarohatlanishi, zaharlanishi)ga
sabab bo‘ladigan avtomobil transportining halokati va avariyalari, shu jumladan, yo‘l-transport
hodisalari;
odamlarning o‘limiga, shikastlanishiga va zaharlanishiga, metropoliten poyezdlari
parchalanishiga olib kelgan metropoliten bekatlaridagi va tunellaridagi halokatlar, avariyalar,
yong‘inlar
2
;
gaz, neft mahsulotlarining otilib chiqishiga, ochiq neft va gaz favvoralarining yonib
ketishiga sabab bo‘ladigan magistral quvurlardagi avariyalar.
2) Kimyoviy xavfli obyektlardagi avariyalar.
Tevarak-atrof tabiiy muhitga ta’sir
qiluvchi zaharli moddalarning (avariya holatida) odamlar, hayvonlar va o‘simliklarning ko‘plab
shikastlanishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan kimyoviy xavfli obyektlardagi avariyalar, yong‘in
va portlashlar.
3)
Yong‘in-portlash xavfi mavjud bo‘lgan obyektlardagi avariyalar
. Texnologik
jarayonda portlaydigan, oson yonib ketadigan hamda boshqa yong‘in uchun xavfli moddalar va
materiallar ishlatiladigan yoki saqlanadigan obyektlardagi odamlarning mexanik va termik
shikastlanishlariga, zaharlanishlariga va o‘limiga, asosiy ishlab chiqarish zaxiralarining nobud
bo‘lishiga, favqulodda vaziyatlar hududlarida ishlab chiqarish maromining va odamlar xayot
faolitining buzilishiga olib keladigan yong‘inlar va portlashlar;
Odamlarning shikastlanishiga, zaharlanishiga va o‘limiga olib keladigan hamda qidiruv-
qutqarish ishlarini o‘tkazishni, nafas olish organlarini muhofaza qilishning maxsus anjomlarini va
vositalarini qo‘llanishni talab qiluvchi ko‘mir shaxtalaridagi va kon-ruda sanoatidagi gaz va chang
portlashi bilan bog‘liq avariyalar, yong‘inlar va jinslar qo‘porilishi .
2
Nigmatov I., Tojiev M. Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi. Darslik. – Тoshkent: “Iqtisod-moliya”. 2011,
B. 94.
557
4)
Energetika va kommunal tizimlardagi avariyalar
. Sanoat va qishloq xo‘jaligi mas’ul
iste’molchilarining avariya tufayli energiya ta’minotisiz qolishiga hamda aholi hayot faoliyatining
buzilishiga olib keladigan GES, IES lardagi, tuman issiqlik markazlaridagi elektr tarmoqlaridagi
bug‘qozon qurilmalaridagi, kompressor, gaz taqsimlash shaxobchalaridagi va boshqa energiya
ta’minoti obyektlaridagi avariyalar, yong‘inlar, aholi hayot faoliyatining buzilishiga va
salomatliliga xavf tug‘ilishiga olib keladigan gaz quvurlaridagi, suv chiqarish inshootlaridagi, suv
quvurlaridagi, kanalizatsiya va boshqa kommunal obyektlardagi avariyalar;
Atmosfera, tuproq, yer osti va yer usti suvlarining odamlar salomatligiga xavf tug‘diruvchi
darajada konsentratsiyadagi zararli moddalar bilan ifloslanishiga sabab bo‘ladigan gaz tozalash
qurilmalaridagi, biologik va boshqa tozalash inshootlaridagi avariyalar.
5)
Bino va inshootlarning birdan qulab tushishi bilan bog‘liq avariyalar
. Odamlar
o‘limi bilan bog‘liq bo‘lgan va zudlik bilan avariya qutqaruv ishlari o‘tkazilishini hamda zarar
ko‘rganlarga shoshilinch tibbiy yordam ko‘rsatilishini talab qiladigan maktablar, kasalxonalar,
kinoteatrlar va boshqa ijtimoiy yo‘nalishdagi obyektlar, shuningdek, uy-joy sektori binolari
konstruksiyalarining to‘satdan buzilishi, yong‘inlar, gaz portlashi va boshqa hodisalar.
6)
Radioaktiv va boshqa xavfli hamda ekologik jihatdan zararli moddalardan
foydalanish yoki ularni saqlash bilan bog‘liq avariyalar.
Sanitariya-himoya hududi
tashqarisiga chiqarib tashlanishi natijasida paydo bo‘lgan yuqori darajadagi radiaktivlik
odamlarning yo‘l qo‘yiladigan ko‘p miqdorda nurlanishini keltirib chiqargan texnologik jarayonda
radiaktiv moddalardan foydaladigan obyektlardagi avariyalar; radioaktiv materiallarni tashish
vaqtidagi avariyalar; Radioizotop buyumlarning yo‘qotilishi; biologik vositalarni va ulardan
olinadigan preparatlarni tayyorlash, saqlash va tashishni amalga oshiruvchi ilmiy-tadqiqot va
boshqa muassasalarda biologik vositalarning atrof-muhitga chiqib ketishi yoki yo‘qotilishi bilan
bog‘liq vaziyatlar.
7)
Gidrotexnik inshootlardagi halokatlar va avariyalar
.
Suv omborlarida, daryo va kanallardagi buzilishlar, baland tog‘lardagi ko‘llardan suv urib
ketishi natijasida vujudga kelgan hamda suv bosgan hududlarda odamlar o‘limiga, sanoat va
qishloq xo‘jaligi obyektlari ishining, aholi hayot faoliyatining buzilishiga olib keladigan va
shoshilinch ko‘chirish tadbirlarini talab qiladigan halokatli suv bosishlari.
Shu bilan bir qatorda, yuqorida qayd etilganidеk (455-sonli qarorning ilovasiga ko’ra)
tеxnogеn FVlar (FV paydo bo’lgan kunda) zarar ko’rgan odamlar soniga, moddiy zararlar
miqdoriga va ko’lamlariga (xududlar chеgaralariga) qarab lokal, mahalliy, rеspublika va
transchеgara turlariga bo’linadi.
558
Lokal
– bu FVlar natijasida 10 dan ortiq bo’lmagan odam jabrlangan, moddiy zarar eng
kam oylik ish haqi miqdorining 1 ming baravaridan ortiq bo’lmaganni tashkil etadigan hamda FV
zonasi ishlab chiqarish ob'еkti yoki ijtimoiy maqsadli ob'еkt hududi tashqarisiga chiqmaydigan
FV.
Mahalliy
– bu FVlar natijasida 10 dan ortiq, biroq 500 dan ko’p bo’lmagan odam
jabrlangan, moddiy zarar eng kam oylik ish haqi miqdorining 1 ming baravaridan ortiqni, biroq
0,5 million baravaridan ko’p emas, tashkil etadigan hamda FV zonasi aholi punkti, shahar, tuman,
viloyat tashqarisiga chiqmaydigan FV.
Rеspublika
– bu FVlar natijasida 500 dan ortiq odam jabrlangan, moddiy zarar eng kam
oylik ish haqi miqdorining 0,5 million baravaridan ortiqni tashkil etadigan hamda FV zonasi
viloyat tashqarisiga chiqadigan FV.
Transchеgara
– bu FVlar oqibatlari mamlakat tashqarisiga chiqadigan, chеt elda yuz
bеrgan va O’zbеkiston xududiga daxl qiladigan FV.
Tеxnogеn tusdagi favqulodda vaziyatlarning kеlib chiqish sabablari.
Tеxnogеn
tusdagi halokatlarning asosiy sabablari quydagi-lardan iborat:
- inshootlarni loyihalashda yo’l qo’yilgan kamchiliklar;
- tеxnika xavfsizligiga rioya qilmaslik;
- ishlab chiqarishda doimiy nazoratning susayishi va ayniqsa, yеngil alanga oluvchi,
yong’inga xavfli moddalardan foydalanishda e'tiborsizlik;
- ishlab chiqarish tеxnologiyasida yo’l qo’yilgan xatolik, jihozlarni, mashina va
mеxanizmlarni o’z vaqtida ta'mirlamaslik;
- mеhnat va ishlab chiqarish intizomining pastligi;
- qo’shni ishlab chiqarish korxonalarda yoki enеrgеtika, gaz tarmoqlarida yuz bеrgan
halokat;
- halokatlarni kеltirib chiqaruvchi tabiiy favqulodda hodisalar.
Tеxnogеn favqulodda vaziyatlar natijasida insonlar qurbon bo’lishi, turli darajada
shikastlanishi, atrof-tabiiy muhitning, atmosfеra havosining turli zaharli moddalar bilan
ifloslanishi, o’simliklar dunyosi, hayvonot olami nobud bo’lishi, juda katta moddiy zarar ko’rishga
olib kеlishi kabi oqibatlari kuzatiladi.
Aholi va xududni tеxnogеn tusdagi favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish.
Rеspublikamizda aholi va hududni tеxnogеn FVlardan muhofaza qilish uchun bir qator
ishlar qilinmoqda. Shu jumladan, 1995 yil 20 avgustda «Aholini va hududlarni tabiiy hamda
559
tеxnogеn xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to’grisida»gi qonun qabul
kilinganligini ta'kidlab o’tish lozim.
Bundan tashqari Rеspublikamiz miqyosida o’tkazilayotgan «Yong’in xavfsizligi oyligi»,
«Yo’l harakati havfsizligi oyligi» kabi tadbirlar ham tеxnogеn favqulodda vaziyatlarning oldini
olish, aholi va hudular xavfsizligini ta'minlash, favqulodda vaziyat yuz bеrganda harakatlanishga
oid tayyorgarlik darajalarini oshirishda katta ahamiyatga ega.
Ishlab chiqazish sohasida faoliyat yuritayotgan har bir ishchi halokatlar yuz bеrganda
harakatlanish qoidalarini mukammal o’zlashtirgan bo’lishi zarur. Misol uchun, elеktr enеrgiyasini
tarmoqdan uzishning ham o’ziga xos talablari, gaz, bug’ apparatlarini o’chirishning ham o’ziga
xos qonun qoidalari mavjud bo’lib, agar tеxnologik jarayonlar va tеxnika xavfsizligi qoidalariga
amal qilinmasa, inson hayotiga juda katta xavf solishi yoki juda katta moddiy talofatlar kеltirishi
mumkin.
Har bir ishlab chiqazish sohasi xodimi halokatlar yuz bеrganda jamoa muhofaza inshootlari
joylashgan yеrlarni, xavfsizlik joylarga chiqish yo’llarini, yakka himoyalanish vositalari bilan
ta'minlashni tashkil etishni va ulardan foydalanish tartibini bilishi lozim. Tеxnologik uskunalarni
gеrmеtizatsiyalash va ishlash tizimini doimiy nazorat qilish, shu bilan yong’in va portlash
xavflarini oldini olish zarur. Elеktr asboblar holatini, sig’imi, qism va tarmoqlarini, bosim ostida
ishlashini, nazorat o’lchov asboblarini, himoyalash va bloklash apparatlarining ish faoliyatini
doimiy nazorat qilish hamda aniqlash kеrak.
Har bir tashkilotda sodir bo’lishi mumkin bo’lgan halokatlarning bartaraf etish rеjasi ishlab
chiqiladi. Ishchi va xizmatchilarni halokat yuzaga kеlgan vziyatlarda o’zini tutish va
harakatlanishga tayyorlash tadbirlari tashkil etiladi, ularni bartaraf etish kuch va vositalarining
zaruriy zahiralari ko’rib chiqiladi. FV yuzaga kеlganda ogohlantirish tizimi va vositalari doimiy
shay holatda saqlash, ishchi o’rinlari uchun kеrakli shahsiy himoyalanish vositalari sonini
ta'minlash zarur.
Xulosa.
Halokatlar sodir bo’lganda muhim vazifalardan biri ishlab chiqarish korxonasi va
aholi yashash punktlariga xavf haqidagi xabarni еtkazish hisoblanadi. Shuningdеk, ob'еktning har
bir ishchi, xodimi halokat sodir bo’lganda ogohlantirish vositalaridan foydalanish va tеgishli
tashkilotlarga xabar bеrishni bilishi zarur.
Qutqaruv va birlamchi tiklash ishlarining tashkiliy asoslari Ma'lumki, dushman tomonidan
qo'llaniladigan umumiy qirg'in qurollarining oqibatlari turli xil darajada bo'ladl. Albatta, talafot
darajasi lshlatilgan qurol turiga, uning qo'llanllish miqyosiga bog'liq. Yadroviy, kimyoviy,
biologik va kombinatsiyalashgan shikastlangan o'choqlarida qutqaruv va tiki ash lshlarini (QBT!)
560
amalga oshirish juda murakkab ahvolda ro')' beradL sababi bUflday paytda hamma inshootlar
deyarli shikastlangan, yongan. yiqilgan, suv bosgan, atmosfera hamda barcha yerlar zaharlangan
va shunga o'xshash boshqa noxush holatlar kuzatilgan bo'ladi. Xuddi shunga o'xshash holatlar
tinchlik davrida ham (tabiiy ofatlar, ishlab chlqarish avarlyalari, fOJialar oqibatida) kuzatihshl
murnkm. Shu sababdan fuqarolar muhofazasining eng asosiy vazifalaridan biri, harbiy holatlarda
va tinchlik davrlaridagi favqulodda vaziyatlarda umumiy shikastlangan o'choqlardagi QBT! ni
amalga oshirish hisoblanadi. Shikastlangan o'choqlarda QBTIni olib borishdan maqsad, fuqaro-
larm qutqarish va zararlangan odamlarga blrlamchi tibbiy yordam ko'r-satish, qutqaruv lshlarim
amalga oshirishda halaqit beradigan avari-yalami to'sish, shlkastlangan joylarni tikI ash ishlarini
amalga oshirishda sharoitm yaratish va boshqa vazifalarini bajarish ko'zda tutiladi.
Umumiy qirg'in qurollari qo'llanilganda quyidagl qutqaruv ishlari bajariladi:
• obyektlar tomon tizimlaming harakatlanlsh yo'llarini razvedka qilish;
• shikastlangan obyektlarda harakat qilishda, yong'inlarni o'chirish va to'sish;
• zaharlangan, yong'inli. gazga to'lgan, suv bosgan joylarda va yer ostida qolgan holatlarda
odamlarni topish va qutqarish,
• shikastlangan, buzilgan va .laharlangan himoya inshootlaridagi fuqarolami qutqarish:
• havo almashtirgichi buzilgan, shikastlangan himoya inshootlariga havoni yetkazib berish;
• shikastlangan fuqarolarga birinchi tibbiy yordarn ko'rsatish va ularni tibbiy
shoxobchalarlga eltib qo'yish,
• xavfli hududdagi fuqarolarni xavfsiz hududlarga evakuatsiya qilish,
• odamlarni sanitar qayta ishlovdan o'tkazish, uy hayvonlarga veterinar qayta ishlov
berish, texnika, kiyim-kechak, oziq-ovqat, xom ashyo, suv va yem-xashaklarni dezaktivatsiya va
degazatsiya qilish Boshqa birlamchl tiklov ishlanga quyidagilar kiradi:
• shikastIangan hududlardagi (zaharlangan, yiqilgan, buzilgan inshootlar) yo'llarni
tozalash,
• qutqaruv ishlarini olib borishda gazli, elektrli, suvli, kanallzatsiya va texnologlk
tizimlardagi avariyalarni to'sish ishlari;
• shikastlangan inshootlarni buzish yOkl um mustahkarnlash;
• aloqa va kommunal-energetik tarmoqIardagi falokatlarni tuzatish va tiklash ishlari;
• turli xildagi portlovchi qismlarni. portIovchi aslahalarni topish, zararsizlantirish va yo'
qotish ishlari;
QBTI kunu tun, doimiy ravishdlL har qanday tabiiy sharoitda olib boriladi.
561
Umumiy qirg'in qurollarining shikastIanlsh o'chog'ida QBTIni olib borish uchun, tinchhk
davridayoq tuman fuqarolar muhofazasining boshlig'i qarori bilan fuqaro muhofazasl
kuchlarining harakat qilish yo'llari tuziladi. Harakatlanuvchan kuchlar tarklbiga shahar, tuman
fuqarolar muhofazasining hududiy, ishlab chiqarish tarnoyilga ko'ra tuzllgan tizimlari hamda
harbiylashgan fuqaro muhofazasi qismlari kiradi. Bu kuchlar asosan birinchi va ikkinchi
eshelondan va qo'shimcha qismlardan tashkil topadi. Eshelonlar tarkibiga kiruvchi tuzilmalar
uzluksiz faoliyat ko'r-satish uchun ular smenalarga bo'linib ishlab chiqarish tarnoyiliga asos-
langan bo'ladi. Birinchi eshelonda asosan fuqarolar muhofazasi harbiy qismlari, korxonaning
obyekth tuzilmalari va ma'lum qismdagi hududiy tuzil-malari harakatlanadi. Bunda fuqarolar
muhofazasining harbiy qismlari va hududiy tizimlari asosan shahar, tuman fuqarolar muhofazasi
rejasiga asosan xalq xo'jahgi tarmoqlarining eng muhim obyektlarida QBTI bajaradilar.
Ikkinchl eshelon
tizmlari asosan birinchi eshelon tizimlari kuchini oshirish hamda faoIiyat
ko’rsata olmaydigan tizimlar o'mini egallash maqsadida harakatlanadi. Obyektning fuqarolar
muhofazasini harakatlanuvchan kuchlari asosan umumiy otryadi, qutqaruv otryadl hamda ishlarni
bajaruvchi tizmlardan tashkil topgan. Fuqarolar muhofazasining texnika vositalari hamda kuchlari
shi-kastlangan hududga juda qisqa vaqtda kirishi, QBTI ni muvaffaqiyatli bajarishi, zamonaviy
texnikadan unurnli foydalanishi, ish jarayonida qo'l ostidagi kuchlarni, tizimlarni almashtirib
turishi va boshqa ishlarni bajarishi lozim. Albatta, turli xildagi texnikalardan foydalanmay shikast-
langan hududda katta, unumli ishlarni bajarib bo'lmaydi. Faqatgina mexanizrnlar yordarnidagina,
jumladan, qurilish va yo'l mashina va me-xanlzmlari, kommunal-texnika Jlhozlari yordamlda, yer
ostida, buzilgan, yonayotgan, gazga to'lgan inshootlar ichida qolgan, buzilgan himoya in-shootlari
ostida qolgan fuqarolarni qutqarish va boshqa ishlarni ba,iarish mumkin. Bajariladigan ishlarni
tavsifiga qarab mexanizmlarni quyidagi guruhlarga bo'lish mumkin: .bosib qolgan himoya
inshootlarini ochish, to'silib qolgan, bosib qolgan joylarni ochish va tozalash, yo'llarni tozalashda
ishlatiladigan mashina va mexanizmlar (ekskavatorlar, traktorlar, buldozerlar. kranlar, yuk
tashuvchi mashinalar va boshqalar).
• bosib qolgan chiqish joylari to'silib qolgan inshootlarda teshik ochish uchun
ishlatiladigan pnevmatik jihozlar (parmalaydigan va urib sindiradigan bolg'alar) .
• metallarni kesuvchi jihozlar.
suv haydaydigan mexanizmlar (nasoslar, suv sepadlgan mashi-nalar, yong'inni o'chiruvchi
va boshqalar) suv yo'llari orqali tashuvchi mexanizmlar (parornlar, trayler-tya-gachlar, yuk
tashuvchi pritseplar) ta'mirlovchi va xizmat qiluvchi jihozlar (ta'mirlovchi qismlar, ben-zin, suv
562
quyish, yorituvchi maskanlarda va xizmat ko'rsatuvchi mas-kanlarda qo'Uaniladiganjihoz va
mexanizrnlar).
QBTI muvaffaqiyatli bajarishda mexanizm va mashinalardan oqi-lona foydalanishdan
tashqari, razvedka ishlarini o'z vaqtida tashkil etib o'tkazishi. ko'rsatilgan muddatda ishonchli
ma'lumotlarga ega bo'lishi, shikastlangan o'choqda bajarilishi lozim bo'lgan ishlarga tuzilmalami
jalb etilishi, ishlarni bajarishda xavfsizlik qoidalariga rioya qilinishi, tuzilrna boshliqlarining
shikastlangan o'choqdagi ishlaming tavsifini oldindan o'rganishi, komrnunal-energetik va
texnologik jarayonlarga e'tibor berishi, hududda saqlanadigan KTZM o'rni, himoya inshootlari-
ningjOY1, tavsifnomasi va boshqa vazifalarga katta e'tibor beriladi. QBTI o'sha obyektning fuqaro
rnuhofazasi shtabi tomonidan oldin-dan rejalashtlriladi va favqulodda holatda qo'l ostidagi
kuchlar, rnab-lag'lar, texnikalar, bajaradigan ish hajmi ani qlashtiriladi.
REFERENCES
1.
Dustkabilovich R. O. et al. Modern lectures and methods of organizing problematic
lectures //Проблемы науки. – 2020. – №. 2 (50). – С. 46-49.
2.
Хужакулов А. Х. Значение инновационных технологий в организации
самостоятельной работы студентов в системе высшего образования //Вестник науки.
– 2023. – Т. 2. – №. 4 (61). – С. 113-117.
3.
Рахимов О. Д. и др. Неиспользуемые возможности: дистанционного образования в
Узбекистане //Научный журнал. – 2021. – №. 3 (58). – С. 72-75.
4.
Rakhimov O. et al. Methodology for using forsight technology in training future ecologists
in Uzbekistan //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 462. – С. 03048.
5.
Каримов С. М. и др. Нормативно-правовая база в области гражданской защиты в
Республике Узбекистан //Теоретические и прикладные вопросы комплексной
безопасности: Материалы. – 2019. – С. 36.
6.
Rashidov N. S. et al. Stepped plow with cutting disc for tillage of sloping fields //IOP
Conference Series: Earth and Environmental Science. – IOP Publishing, 2022. – Т. 1076.
– №. 1. – С. 012023.
7.
Хужакулов А. Х. У. Использование серы в сельском хозяйстве Узбекистана и
обучение требованиям безопасности //Проблемы науки. – 2021. – №. 6 (65). – С. 96-
102.
8.
Berdimuratov P. et al. Seeder of exact seeding of seeds of cotton on the crest with drip
irrigation //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2021. – Т. 264. – С. 04044.
563
9.
Норбаев Э. К., Хужакулов А. Х. У. Доля затрат на эксплуатацию техники для
подготовки кормов //Life Sciences and Agriculture. – 2020. – №. 4. – С. 21-24.
10.
Muradov S., Xujaqulov A., Eshmuxamedov L. ORGANIZING TRAINING ON THE
CAUSES OF EMERGENCY SITUATIONS, CHARACTERISTICS AND ACTION AT
THE FOCUS OF INJURY //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С.
247-264.
11.
Muradov S. et al. EMERGENCY EPIDEMIOLOGICAL, EPIZOOTIC AND
EPIPHYTOTIC SITUATIONS. PARTICULARLY DANGEROUS INFECTIONS THAT
CAUSE CONTAGIOUS AND COMMON DISEASES //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 52-89.
12.
Muradov S. et al. STANDARDS OF SAFETY REQUIREMENTS FOR PRESSURE
CABINETS, APPARATUS AND GAS EQUIPMENT //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 159-180.
13.
Xakim o‘g‘li X. A. MUHANDISLIK YO ‘NALISHI TALABALARING
UMUMKASBIY TAYYORGARLIGIGA QO ‘YILGAN TALABLAR //PROSPECTS
AND MAIN TRENDS IN MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 1. – №. 6. – С. 60-63.
14.
Muradov S. et al. NATURAL EMERGENCIES, INFECTIOUS DISEASES //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 416-441.
15.
Muradov S. et al. MOVEMENT OF CHICTONIC PLATES, ORIGIN OF
EARTHQUAKES //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 401-415.
16.
Muradov S. et al. STUDY OF THE HISTORICAL STAGES OF THE SCIENCE OF
LABOR PROTECTION //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 350-
365.
17.
Muradov S. et al. CHECKING KNOWLEDGE OF LABOR PROTECTION //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 386-400.
18.
Muradov S. et al. MAIN CONTENT AND COMPONENT PARTS OF THE SCIENCE"
SAFETY OF CONSTRUCTION OF BUILDINGS AND CONSTRUCTIONS" //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 335-349.
19.
Muradov S. et al. ANALYSIS OF SECURITY CATEGORY AND RULES FOR
CARRIERS //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 366-385.
20.
Muradov S. et al. ADMINISTRATIVE BUILDINGS AND THEIR REQUIREMENTS
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 257-280.
564
21.
Muradov S. et al. EMERGENCY EPIDEMIOLOGICAL, EPIZOOTIC AND
EPIPHYTOTIC SITUATIONS. PARTICULARLY DANGEROUS INFECTIONS THAT
CAUSE INFECTIOUS AND COMMON DISEASES //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 281-318.
22.
XUJAQULOV
A.
QISHLOQ
XO
‘JALIGI
SOHASIDA
BO
‘LAJAK
MUTAXASSISLARNI KASB TANLASH VA KASBIY SHAKLLANISHINING
PSIXOLOGIK MUAMMOLARI //News of UzMU journal. – 2024. – Т. 1. – №. 1.3. 1. –
С. 230-233.
23.
Xujaqulov A. IXTISOSLIK FАNLАRINI О ‘QITISHDА TАLАBАLАRNING TEХNIK
IJОDKОRLIGINI RIVОJLАNTIRISHDА PEDАGОGIK SHАRT-SHАRОITLАR
//Interpretation and researches. – 2024.
24.
Xakim o’g’li X. A. SANOAT KORXONALARIDAN CHIQAYOTGAN ZARARLI
GAZLARNING
SANOAT
RAYONLARIDA
YASHOVCHI
AHOLINING
SALOMATLIGIGA TA’SIRI //IJODKOR O'QITUVCHI. – 2024. – Т. 3. – №. 36. – С.
28-31.
25.
Xakim o‘g‘li X. A. UMUMKASBIY FANLARNI O ‘QITISH ORQALI TALABALAR
TOMONIDAN
SHAKLLANADIGAN
TADQIQOTCHILIK
QOBILIYATLARI
//INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM. – 2023. – Т. 3. – №. 35. –
С. 321-326.
26.
Khujaqulov A. K. ANALYSIS OF RADIOACTIVE DAMAGE TO SURFACES AND
INDIVIDUALS //Innovative Development in Educational Activities. – 2023. – Т. 2. – №.
18. – С. 145-149.
27.
Шоназаров Ж. У., Хужакулов А. Х. ТВОРЧЕСКАЯ И ИННОВАЦИОННАЯ
ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ БУДУЩЕГО ПРЕПОДАВАТЕЛЯ И СПОСОБЫ ДОСТИЖЕНИЯ
ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ НАВЫКОВ //Вестник науки. – 2020. – Т. 1. – №. 12. – С.
55-60.
28.
Muradov S. et al. STABILITY CALCULATION OF LOAD LIFT VEHICLES //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 205-234.
29.
Muradov S. et al. CONTENT AND ESSENCE OF THE LAW AND LEGAL
DOCUMENTS ON THE PROTECTION OF THE POPULATION AND TERRITORIES
FROM EMERGENCIES //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 168-
204.
565
30.
Muradov S. et al. ANALYSIS OF SAFETY REQUIREMENTS OF EQUIPMENT
WORKING UNDER HIGH PRESSURE //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3.
– №. 5. – С. 131-167.
31.
Bahodir O‘ktam o‘g K. et al. ELEMENTS OF THE MANAGEMENT SYSTEM OF
INDUSTRIAL SAFETY, LABOR PROTECTION AND ENVIRONMENTAL
PROTECTION AT THE" UZBEKISTAN GTL" PLANT //International journal of
advanced research in education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 11.
32.
Bahodir O‘ktam o‘g K. et al. ELEMENTS OF THE MANAGEMENT SYSTEM OF
INDUSTRIAL SAFETY, LABOR PROTECTION AND ENVIRONMENTAL
PROTECTION AT THE" UZBEKISTAN GTL" PLANT //International journal of
advanced research in education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 11.
33.
Muradov S. et al. EMERGENCY EPIDEMIOLOGICAL, EPIZOOTIC AND
EPIPHYTOTIC SITUATIONS. PARTICULARLY DANGEROUS INFECTIONS THAT
CAUSE CONTAGIOUS AND COMMON DISEASES //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 52-89.
34.
Shodmonov G. D. et al. MEHNAT MUHOFAZASI FANINING RIVOJLANISH TARIXI
VA BOSHQA FANLAR BILAN O ‘ZARO BOG ‘LIQLIGI //GOLDEN BRAIN. – 2024.
– Т. 2. – №. 3. – С. 149-153.
35.
Eshmuxamedov L. M. et al. LABOR PROTECTION IMPROVE WORKING
CONDITIONS, INCREASE EMPLOYEES’PRODUCTIVITY, IMPLEMENTATION
OF REST REGIME //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3
SPECIAL. – С. 1161-1166.
36.
Karimov B. MEHNAT MUHOFAZASI VA TEXNIKA XAVFSIZLIGI” TA’LIM YO
‘NALISHINING FAOLIYAT OB’EKTLARI VA ISH SOHALARI TO ‘G ‘RISIDA
TUSHUNCHA //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 16. –
С. 487-489.
37.
Karimov B., qizi Nishonova S. C. MEHNATNI MUHOFAZA QILISHNING MAQSAD
VA VAZIFALARI //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 16
SPECIAL. – С. 482-486.
38.
Dustkabilovich R. O., Ugli K. B. U. The Significance of Digital Technology and Artificial
Intelligence In Studying Security Issues In The Process Of Higher Education //Raqamli
iqtisodiyot (Цифровая экономика). – 2024. – №. 6. – С. 280-286.
566
39.
Qizi S. M. A. et al. O ‘QUV BINOLARI VA O ‘QUV MARKAZLARINI RANG
YECHIMINI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR HAMDA SUN’IY INTELLEKT
ORQALI LOYIHALASH //Raqamli iqtisodiyot (Цифровая экономика). – 2024. – №. 6.
– С. 325-332.
40.
Хидирова Д. З. МУТАХАССИСНИНГ КРЕАТИВЛИГИ ВА КАСБИЙ
ТАЙЁРГАРЛИГИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ //YOSHLARDA KITOBXONLIK
TAFAKKURINI SHAKLLANTIRISHDA IJTIMOIY-GUMANITAR FANLARNING
O'RNI VA DOLZARBLIGI. – С. 418.
41.
Rakhimov O. et al. Results of the study of rotary feed pump with separator and screw feeder
//BIO Web of Conferences. – EDP Sciences, 2024. – Т. 95. – С. 01023.
42.
Zayniddinovna X. D. TЕXNIKА ОLIY TА’LIM MUАSАSАLАRIDА TАXSIL
ОLАYОTGАN
TАLАBАLАRNING
LОYIHАLАSH
KОMPЕTЕNTLILIGINI
ОSHIRISH //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. –
2024. – Т. 38. – №. 5. – С. 136-143.
43.
Xidirova D. Z. TALABALARNING LOYIHALASH KOMPETENTLIK SIFATLARINI
RIVOJLANTIRISHDA INTEGRATSION YONDASHUV //Innovative Development in
Educational Activities. – 2024. – Т. 3. – №. 3. – С. 357-367.
44.
Zayniddinovna X. D., Sunnatillayevna P. S., Oybekovna X. G. АUDITОRIYА VA
АUDITОRIYАDАN
TАSHQАRIDА
O
‘QUV
MASHG
‘ULOTLARINI
INNOVATSION
TEXNOLOGIYA
VA
METODLAR
ASOSIDA
LOYIHALASHTIRISH //PEDAGOG. – 2024. – Т. 7. – №. 3. – С. 222-229.
45.
Zayniddinovna X. D., Oybekovna X. G. BO’LAJAK MUTAXASSISLARDA MAVJUD
BO’LISHI
ZARUR
BO’LGAN
LОYIHАLASH
KOMPETENSIYALARNI
RIVOJLANTIRISH //Proceedings of International Conference on Educational Discoveries
and Humanities. – 2024. – Т. 3. – №. 4. – С. 261-272.
46.
Рахимов З. Т., Хидирова Д. З. ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ НАУКИ//ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ
ТЕХНОЛОГИИ–ФАКТОР РАЗВИТИЯ ОБРАЗОВАНИЯ. 2020. 58-61.
47.
Xidirova D. Z. O ‘QUV MASHG ‘ULOTLARINI INNOVATSION TEXNOLOGIYA VA
METODLAR ASOSIDA LOYIHALASHTIRISH //Innovative Development in
Educational Activities. – 2024. – Т. 3. – №. 4. – С. 4-14.
48.
РАХИМОВ З. Т. ХИДИРОВА ДИЛДОРА ЗАЙНИДДИНОВНА. – СОВРЕМЕННОЕ
ОБРАЗОВАНИЕ//ПЕДАГОГИКО-ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ
АСПЕКТЫ
567
ПСИХИЧЕСКОГО СОСТОЯНИЯ УЧИТЕЛЯ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ. 2019. 14-
17.
49.
Рахимов З. Т., Хидирова Д. З. ПРОБЛЕМЫ НАУКИ//ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ
ТЕХНОЛОГИИ–ФАКТОР РАЗВИТИЯ ОБРАЗОВАНИЯ. 2020. 58-61.
50.
Хидирова Д. З. БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРНИ ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК
ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШГА ЎРГАТИШ //V Международной научно-
практической конференции «НАУКА И ОБРАЗОВАНИЕ В СОВРЕМЕННОМ
МИРЕ: ВЫЗОВЫ ХХI века».-2019.
51.
INTEGRATSION T. L. K. S. R. YONDASHUV //DZ Xidirova. Innovative Development
in Educational Activities. – 2024. – Т. 3. – №. 3. – С. 357-367.
52.
Zayniddinovna X. D. TA‟ LIM JARAYONINI TEXNOLOGIK LOYIHALASHTIRISH
//YUKSAK
BILIMLI
VA
INTELLEKTUAL
RIVOJLANGAN
AVLODNI
TARBIYALASH–MAMLAKATNI
BARQAROR
TARAQQIY
ETTIRISH
VA
MODERNIZATSIYA QILISHNING ENG MUHIM SHARTI” MAVZUSIDAGI
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI MATERIALLARI (27 mart, 2020 y.).
53.
Хидирова Д. ОРГАНИЗАЦИЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО ПРОЦЕССА НА ОСНОВЕ
ИНТЕРАКТИВНЫХ МЕТОДОВ //ТЕНДЕНЦИИ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ
НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ. – 2020. – Т. 31.
54.
Хидирова Д. З. Олий таълим муассасаларида бўлажак ўқитувчиларнинг касбий
компетентлигини шакллантириш //TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYA. – 2020.
55.
Хидирова Д. З. ЎҚУВ ЖАРАЁНИНИ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР
АСОСИДА ЛОЙИҲАЛАШТИРИШ ТАЪЛИМ ИННОВАЦИЯСИ СИФАТИДА
//САМАРҚАНД ВИЛОЯТИНИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНТИРИШ: МУАММО
ВА
ЕЧИМЛАР”
РЕСПУБЛИКА
ИЛМИЙ-АМАЛИЙ
АНЖУМАНИ
МАТЕРИАЛЛАРИ. – 2020. – С. 40-43.
56.
ZAYNIDDINOVNA X. D. THE NEED FOR THE USE OF DISTANCE LEARNING
AND E-LEARNING LITERATURE IN THE DEVELOPMENT OF STUDENT
CREATIVITY //ГЛОБАЛЬНАЯ НАУКА И ИННОВАЦИЯ. – 2021.
57.
XIDIROVA D. Z. MAKTAB VA HAYOT //Bo ‘lajak o ‘qituvchilarnihg ta’lim jarayonini
loyihalash madaniyatini shakllantirishga doir kompetensiyalarini rivojlantirish. – 2022. –
Т. 37. – №. 5. – С. 169.
58.
РАХИМОВ З. Т. ХИДИРОВА ДИЛДОРА ЗАЙНИДДИНОВНА. СОВРЕМЕННОЕ
ОБРАЗОВАНИЕ
//ПЕДАГОГИКОПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ
АСПЕКТЫ
568
ПСИХИЧЕСКОГО СОСТОЯНИЯ УЧИТЕЛЯ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ. – 2019. –
С. 14-17.
59.
Зайниддиновна Х. Д. БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРНИ ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК
ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШГА ЎРГАТИШ //НАУКА И ОБРАЗОВАНИЕ В
СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: ВЫЗОВЫ ХХI века. – 2019. – Т. 138. – С. 378.
60.
Zayniddinovna
X.
D.
TEXNIKA
OLIY
TA’LIM
MUASSASALARI
TALABALARINING LOYIHALASH KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTIRISH
MODELI //International journal of scientific researchers (IJSR) INDEXING. – 2023. – Т.
3. – №. 2.
61.
Рахимов З. Т. Хидирова Дилдора Зайниддиновна. ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ НАУКИ
//ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ–ФАКТОР РАЗВИТИЯ ОБРАЗОВАНИЯ. –
2020. – С. 58-61.
62.
Хидирова Д. З. ПЕДАГОГИК ЖАРАЁННИ ЛОЙИҲАЛАШТИРИШ ТАЪЛИМ
ИННОВАЦИЯСИ СИФАТИДА //Современное образование (Узбекистан). – 2021. –
№. 5 (102). – С. 39-46.
63.
Хидирова Д. З. DESIGNING THE PEDAGOGICAL PROCESS IN THE CONTEXT OF
EDUCATIONAL INNOVATIONS //Современное образование (Узбекистан). – 2021.
– №. 5. – С. 39-46.
64.
Хидирова Д. З. Олий касбий таълимда педагогик Технологияларини лойиҳалаш–
ўқув масадига эришиш омили сифатида //KASB-HUNAR TA’LIMI. – 2022. – Т. 2. –
С. 0109.
65.
Zayniddinovna K. D. The Importance of the Design of the Pedagogical Process in
Improving the Quality of Education //Journal of Pedagogical Inventions and Practices. –
2022. – Т. 7. – С. 261-266.
66.
Dustkabilovich R. O., Zayniddinovna K. D. Main Criteria of Quality and Efficiency of
Education In the Higher Education System //Excellencia: International Multi-disciplinary
Journal of Education (2994-9521). – 2023. – Т. 1. – №. 5. – С. 450-453.
67.
Zayniddinovna X. D. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В
МИРЕ //TЕXNIKА ОLIY TА’LIM MUАSАSАLАRIDА TАXSIL ОLАYОTGАN
TАLАBАLАRNING LОYIHАLАSH KОMPЕTЕNTLILIGINI ОSHIRISH. – 2024. – С.
136-143.
68.
Хидирова Д. З. Развитие проектной компетентности студентов в образовательном
процессе //Среднее профессиональное образование. – 2021. – №. 8. – С. 51-53.
569
69.
Рахимов З. Т., Хидирова Д. З. Педагогико-психологические аспекты психического
состояния учителя в процессе обучения //СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ:
АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ, ДОСТИЖЕНИЯ И ИННОВАЦИИ. – 2019. – С. 14-17.
70.
Рахимов З. Т., Хидирова Д. З. Педагогические технологии-фактор развития
образования //Проблемы науки. – 2020. – №. 5 (53). – С. 58-61.
71.
Xidirova D., Muradov S. O ‘zbekiston respublikasi hududida seysmoaktiv hududlar va
zilzilaning xavfliligi //Innovative Development in Educational Activities. – 2024. – Т. 3. –
№. 2. – С. 167-172.
72.
Рахимова Д. О. ОСНОВНЫЕ АСПЕКТЫ РЕЧЕВОГО ЭТИКЕТА У МЛАДШИХ
ШКОЛЬНИКОВ //Интернаука. – 2017. – Т. 10. – №. 14 Часть 1. – С. 61.
73.
Рузиева З. М., Рахимова Д. О. Воспитание творческой личности на основе изучения
литературы
в
общеобразовательной
школе
//Современное
образование
(Узбекистан). – 2017. – №. 5. – С. 63-68.
74.
Каипова Ж. М. АРНАЙЫ ПЕДАГОГТАРДЫҢ КӘСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН
ҚАЛЫПТАСЫРУДА АКТ ҚОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ //ГЛОБАЛЬНАЯ НАУКА И
ИННОВАЦИЯ 2021: ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ. – 2018.
75.
Хусанова Д. Г. ЭРТА БОСҚИЧЛАРДА ИЖТИМОИЙ ЕТИМЛИКНИ ОЛДИНИ
ОЛИШ ЮЗАСИДАН МАЖМУАВИЙ ИШЛАР МАЗМУНИ //ГЛОБАЛЬНАЯ
НАУКА И ИННОВАЦИЯ 2021: ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ. – 2018.
76.
Хусанова Д. Г. ЭРТА БОСҚИЧЛАРДА ИЖТИМОИЙ ЕТИМЛИКНИ ОЛДИНИ
ОЛИШ ЮЗАСИДАН МАЖМУАВИЙ ИШЛАР МАЗМУНИ //ГЛОБАЛЬНАЯ
НАУКА И ИННОВАЦИЯ 2021: ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ. – 2018
77.
Rakhimova D. O., Shomurodov S. S. ON THE CRITERIA FOR ASSESSING THE
QUALITY OF EDUCATION AND THE LECTURES IN THE HIGHER EDUCATION
SYSTEM OF UZBEKISTAN //Global Science and Innovations: Central Asia (см. в
книгах). – 2021. – Т. 8. – №. 1. – С. 58-62.
78.
Рахимов О. Д., Рахимова Д. О. Форсайт исследование по прогнозированию развития
цифровизации высшего образования Республики Узбекистан. – 2021.
79.
Рахимов О. Д., Рахимова Д. О. Форсайт исследование по прогнозированию развития
цифровизации высшего образования Республики Узбекистан. – 2021.
80.
Khusenovich R. A. LAW AND PRINCIPLES OF ENERGY SAVING IN
FUNDAMENTAL PHYSICS THEORIES //Academy. – 2021. – №. 5 (68). – С. 39-43.
570
81.
Oktyabrovna R. D. BO ‘LAJAK MENEJERLARDA “FORSAYT KOMPETENTLIK” NI
SHAKLLANTIRISH METODIKASI //Современное образование (Узбекистан). –
2022. – №. 3 (112). – С. 68-74.
82.
Oktyabrovna R. D. TYPES AND FORMS OF ORGANIZING MANAGEMENT
SCIENCE EDUCATION //European Journal of Research and Reflection in Educational
Sciences. – 2022. – Т. 10. – №. 2.
83.
Рахимова Д. О. БЎЛАЖАК МЕНЕЖЕРЛАР ТАЙЁРЛАШДА ФОРСАЙТ
ТЕХНОЛОГИЯСИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЗАРУРИЯТИ ВА АҲАМИЯТИ
//RESEARCH AND EDUCATION. – 2022. – С. 338.
84.
Шомуродов
Ш.
Ш.
и
др.
МАСОФАВИЙ
ТАЪЛИМДА
ТАЛАБАЛАРДАМУСТАҚИЛ ИЖОДИЙ ФИКРЛАШ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ //TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI
ONLAYN ILMIY JURNALI. – 2022. – С. 36-41.
85.
Рахимова Д. О. ФОРСАЙТ ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ МОҲИЯТИ, МАЗМУНИ ВА
ФОРСАЙТ УСЛУБЛАРИ ТАҲЛИЛИ //INTERNATIONAL СONFERENCE ON
LEARNING AND TEACHING. – 2022. – Т. 1. – №. 3. – С. 95-99.
86.
Рахимова
Д.
О.
“MENEJMENT”
FANINI
O’QITISHDA
FORSAYT
TEXNOLOGIYADAN
FOYDALANISH
METODIKASI:
Raximova
Dilrabo
Oktyabrovna, Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “Biznes va innovatsion menejment”
kafedrasi assistenti, mustaqil izlanuvchi //Образование и инновационные исследования
международный научно-методический журнал. – 2022. – №. 4. – С. 154-158.
87.
Oktyabrovna R. D. FORESIGHT COMPETENCE FORMATION MODEL FOR
FUTURE MANAGERS //Berlin Studies Transnational Journal of Science and Humanities.
– 2022. – Т. 2. – №. 1.5 Pedagogical sciences.
88.
Rakhimov O. et al. Analysis of foresight competency development model components in
future ecologists //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 462. – С. 03049.
89.
Oktyabrovna R. D. BO’LAJAK MENEJERLARDA FORSAYT KOMPETENTLIKNI
RIVOJLANTIRISHDA “FORSAYT METODLARI” DAN FOYDALANISHNING
ZARURIYATI //Proceedings of International Conference on Scientific Research in
Natural and Social Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 4. – С. 146-155.
90.
Рахимова Д. О., Ефименко О. В. Эффективность использования иммунотерапии в
комплексном лечении острых внебольничных пневмоний у детей раннего возраста
//Биология и интегративная медицина. – 2017. – №. 5. – С. 15-20.
571
91.
Рахимов О. Д., Отакулов У. Х., Рахимова Д. О. Образовательный форсайт качества
и результативности самостоятельного образования //Вестник науки и образования. –
2021. – №. 7-1 (110). – С. 69-72.
92.
Rakhimov O. et al. Analysis of developmental education models in the ecological
education system in Uzbekistan //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т.
458. – С. 06020.
93.
Турсунов И. Э., Рахимова Д. О. Развитие виртуального предпринимательства на
основе цифровой экономики //Economics. – 2021. – №. 1 (48). – С. 14-18.
94.
Rakhimov O. et al. Methodology for using forsight technology in training future ecologists
in Uzbekistan //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 462. – С. 03048.
95.
Рахимов О. Д. и др. Неиспользуемые возможности: дистанционного образования в
Узбекистане //Научный журнал. – 2021. – №. 3 (58). – С. 72-75.
96.
Dustkabilovich R. O., Oktyabrovna R. D. Educational quality in the era of globalization
//Проблемы науки. – 2021. – №. 1 (60). – С. 36-39
97.
Рахимов О. Д., Рахимова Д. О. Форсайт исследование по прогнозированию развития
цифровизации высшего образования Республики Узбекистан. – 2021.
98.
Oktyabrovna R. D. FORESIGHT COMPETENCE FORMATION MODEL FOR
FUTURE MANAGERS //Berlin Studies Transnational Journal of Science and Humanities.
– 2022. – Т. 2. – №. 1.5 Pedagogical sciences.
99.
Sultonova D. N., qizi Siddiqova M. A. COLOR SCHEME IN THE FORMATION OF
THE ARTISTIC ENVIRONMENT OF THE INTERIOR OF MODERN EDUCATIONAL
CENTERS //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 14. – С.
109-115.
100.
Husan ogli M. S., Hamidulla o‘g‘li X. X. Siddiqova Madinabonu Asatilla qizi.(2021).
NEW INNOVATIVE ENGINEERING SOLUTIONS TO THE PROBLEMS OF
SIGNALIZATION AND SECURITY SYSTEMS //European Journal of Life Safety and
Stability (2660-9630). – Т. 2. – С. 28-30.
101.
Muradov S. et al. EMERGENCY EPIDEMIOLOGICAL, EPIZOOTIC AND
EPIPHYTOTIC SITUATIONS. PARTICULARLY DANGEROUS INFECTIONS THAT
CAUSE CONTAGIOUS AND COMMON DISEASES //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 52-89.
572
102.
Muradov S. et al. STANDARDS OF SAFETY REQUIREMENTS FOR PRESSURE
CABINETS, APPARATUS AND GAS EQUIPMENT //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 159-180.
103.
Muradov S. et al. MOVEMENT OF CHICTONIC PLATES, ORIGIN OF
EARTHQUAKES //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 401-415.
104.
Muradov S. et al. STUDY OF THE HISTORICAL STAGES OF THE SCIENCE OF
LABOR PROTECTION //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 350-
365.
105.
Muradov S. et al. CHECKING KNOWLEDGE OF LABOR PROTECTION //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 386-400.
106.
Muradov S. et al. MAIN CONTENT AND COMPONENT PARTS OF THE SCIENCE"
SAFETY OF CONSTRUCTION OF BUILDINGS AND CONSTRUCTIONS" //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 335-349.
107.
Muradov S. et al. ANALYSIS OF SECURITY CATEGORY AND RULES FOR
CARRIERS //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 366-385.
108.
Muradov S. et al. ANALYSIS OF SECURITY CATEGORY AND RULES FOR
CARRIERS //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 366-385.
109.
Muradov S. et al. ANALYSIS OF SECURITY CATEGORY AND RULES FOR
CARRIERS //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 366-385.
110.
Muradov S. et al. ADMINISTRATIVE BUILDINGS AND THEIR REQUIREMENTS
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 257-280.
111.
Muradov S. et al. EMERGENCY EPIDEMIOLOGICAL, EPIZOOTIC AND
EPIPHYTOTIC SITUATIONS. PARTICULARLY DANGEROUS INFECTIONS THAT
CAUSE INFECTIOUS AND COMMON DISEASES //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 281-318.
112.
Qizi S. M. A., Namazovna S. D. JAMOAT BINOLARI VA O ‘QUV MARKAZLARI
UCHUN TASVIRIY SAN’AT VA RANG YECHIMINI LOYIHALASHDA RAQAMLI
TEXNOLOGIYALARNING O ‘RNI //Raqamli iqtisodiyot (Цифровая экономика). –
2024. – №. 6. – С. 333-340.
113.
Qizi S. M. A. et al. O ‘QUV BINOLARI VA O ‘QUV MARKAZLARINI RANG
YECHIMINI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR HAMDA SUN’IY INTELLEKT
ORQALI LOYIHALASH //Raqamli iqtisodiyot (Цифровая экономика). – 2024. – №. 6.
– С. 325-332.
573
114.
Muradov S. et al. CAUSES OF NATURAL EMERGENCIES //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 92-130.
115.
Muradov S. et al. ANALYSIS OF SAFETY REQUIREMENTS OF EQUIPMENT
WORKING UNDER HIGH PRESSURE //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3.
– №. 5. – С. 131-167.
116.
Muradov S. et al. CAUSES OF NATURAL EMERGENCIES //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 92-130.
117.
Muradov S. et al. CONTENT AND ESSENCE OF THE LAW AND LEGAL
DOCUMENTS ON THE PROTECTION OF THE POPULATION AND TERRITORIES
FROM EMERGENCIES //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 168-
204.
118.
Muradov S. et al. STABILITY CALCULATION OF LOAD LIFT VEHICLES //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 205-234.
