Mart, 2025-Yil
28
BO‘LAJAK BOSHLANG‘ICH SINF O‘QITUVCHILARINING INKLYUZIV TA’LIM
SHAROITIDA O‘QUVCHILAR BILAN ISHLASHGA PEDAGOGIK
TAYYORGARLIGINI SHAKLLANTIRISH
Mo‘minova Marhabo
Guliston davlat pedagogika instituti
“Maktabgacha va boshlang‘ich ta’lim metodikasi” kafedrasi stajyor-o‘qituvchisi.
Abdushukurova Muxlisa Foziljon-qizi
Guliston davlat pedagogika Instituti talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14984031
Annotatsiya.
Mazkur maqolada boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining inklyuziv ta’lim
sharoitida ishlashga pedagogik tayyorgarligini shakllantirish jarayonlari tahlil qilinadi. Inklyuziv
ta’lim konsepsiyasi, pedagogik kompetensiyalarni rivojlantirish usullari va o‘qituvchilarning
inklyuziv ta’limdagi roli muhokama qilinadi. Tadqiqot natijalari inklyuziv ta’lim muhitida
samarali pedagogik faoliyatni tashkil etish uchun zarur bo‘lgan tavsiyalarni o‘z ichiga oladi.
Kalit so‘zlar:
Inklyuziv ta’lim, pedagogik tayyorgarlik, boshlang‘ich sinf, o‘qituvchi
kompetensiyalari, maxsus ehtiyojli bolalar, pedagogik metodika.
Аннотация.
В данной статье анализируются процессы формирования
педагогической подготовки учителей начальных классов к работе в условиях инклюзивного
образования. Обсуждаются концепция инклюзивного образования, методы развития
педагогических компетенций и роль учителей в инклюзивном образовании. Результаты
исследования включают рекомендации, необходимые для организации эффективной
педагогической деятельности в инклюзивной образовательной среде.
Abstract.
This article analyzes the processes of forming pedagogical readiness of primary
school teachers to work in inclusive education. The concept of inclusive education, methods of
developing pedagogical competencies, and the role of teachers in inclusive education are
discussed. The results of the study include recommendations necessary for organizing effective
pedagogical activities in an inclusive education environment.
Kirish:
XXI asr ta’lim tizimida inklyuziv ta’limni rivojlantirish muhim yo‘nalishlardan
biriga aylandi. Bu jarayon, ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining pedagogik tayyorgarligini
yangi bosqichga ko‘tarishni talab etadi. Inklyuziv ta’limning asosiy maqsadi barcha o‘quvchilar,
jumladan, maxsus ehtiyojli bolalar uchun teng imkoniyatlar yaratishdan iborat.
Mart, 2025-Yil
29
Ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarini inklyuziv muhitda ishlashga
tayyorlashning nazariy va amaliy jihatlari ko‘rib chiqiladi.
Inklyuziv ta’lim –
oʻquvchilarning imkoniyatlari, individual-psixologik, jismoniy nuqson
va oʻzlashtirish xususiyatlarini hisobga olgan holda tashkil etiladigan ta’lim jarayonidir
Inklyuziv ta’lim jismoniy va psixik imkoniyatlari cheklangan oʻquvchilarni sogʻlom
oʻquvchilar bilan birgalikda oʻqitishni anglatadi. Inklyuziv ta’lim bir qator muhim tamoyillarga
tayanilgan holda amalga oshiriladi. Jumladan,
inson qadri uning layoqatlari va yutuqlariga bogʻliq emasligi prinsipi;
har bir shaxsning his qilish va oʻylash layoqatiga egaligi prinsipi;
har bir shaxsning muloqot qilish va tinglash huquqiga egaligi prinsipi;
har bir shaxsning bir-biriga kerakliligi prinsipi;
shaxsga yoʻnaltirilgan ta’lim jarayonining aniq hamkorlik asosida amalga oshirilishi
prinsipi;
har bir oʻquvchining oʻz tengdoshlarining qoʻllab-quvvatlovi va doʻstona
munosabatlariga ehtiyojmandligi prinsipi;
turli-tumanlik oʻquvchi hayotining barcha jabhalarini rivojlantirishni ta’minlashi
zarurligi prinsipi kabilar.
Inklyuziv ta’limning maqsadi
- alohida ta’lim ehtiyojlari boʻlgan oʻquvchilar uchun
maktabda maxsus vosita va metodlarni qoʻllash orqali maxsus pedagoglarni jalb etgan holda
toʻsiqsiz moslashtirilgan ta’lim muhitini yaratish, ularning jamiyatga samarali moslashuvi hamda
toʻlaqonli uygʻunlashuviga xizmat qiladigan sifatli ta’lim berishni ta’minlashdan iborat.
Inklyuziv ta’limning vazifalari quyidagilardan iborat:
rivojlanishning turli imkoniyatlariga ega boʻlgan oʻquvchilar uchun har qanday
kamsitilishni istisno qiladigan, barcha bolalarga teng munosabatda boʻlishni ta’minlaydigan
yagona moslashtirilgan ijtimoiy muhitni yaratish;
jamoatchilik hamda ta’lim jarayonining barcha ishtirokchilarida alohida ta’lim
ehtiyojlari boʻlgan oʻquvchilar muammolariga nisbatan bagʻrikenglik munosabatini shakllantirish;
ta’lim jarayonida sogʻlom bolalar bilan bir qatorda alohida ta’lim ehtiyojlari boʻlgan
bolalarning aqliy va ijtimoiy salohiyatlarini rivojlantirish; barcha oʻquvchilar uchun davlat ta’lim
standartlariga muvofiq maktabgacha, umumiy oʻrta, kasb-hunar va oliy ta’lim dasturlarini
oʻzlashtirish uchun imkoniyat yaratish;
Mart, 2025-Yil
30
oʻquvchilarning har tomonlama rivojlanishi, emotsional-irodaviy sohasi, bilish
faoliyatini faollashtirish, ijtimoiy koʻnikma va salohiyatini shakllantirish uchun shart-sharoitlar
yaratish;
alohida ta’lim ehtiyojlari boʻlgan bolalarni tarbiyalayotgan oilalarga maslahat yordami
berish hamda ota-onalarni farzandlariga ta’lim-tarbiya berish, pedagogik texnologiyalar, ta’lim-
tarbiya metod va vositalarini qoʻllash sohasida xabardorlik darajasini oshirish, ularni
psixologikpedagogik jihatdan qoʻllab-quvvatlash.
Inklyuziv ta’lim jarayonida alohida ta’lim ehtiyojiga ega boʻlgan oʻquvchilar sogʻlom
bolalar bilan birga bir maktabda, sinfda oʻqitiladi. Imkoniyati cheklangan bolalar maktabga qadam
qoʻygan kunlaridan boshlab alohida qoʻllab-quvvatlashga muhtoj boʻladilar. Bunday qoʻllab-
quvvatlash ularning butun hayotlari davomida zarur hisoblanadi. Shuning uchun ham maktab
ta’limining dastlabki boʻgʻinlaridan boshlab, bunday oʻquvchilarning ijtimoiy rivojlanishlari
uchun qulay shart-sharoit yaratish talab etiladi.
Material va uslublar:
Tadqiqot davomida quyidagi usullar qo‘llanildi:
1.
Nazariy tahlil: inklyuziv ta’lim bo‘yicha ilmiy adabiyotlar va hujjatlarni o‘rganish.
2.
So‘rovnoma va intervyu: boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining inklyuziv ta’limga tayyorligi
darajasini baholash.
3.
Pedagogik eksperiment: maxsus tayyorgarlik dasturlarining samaradorligini sinovdan
o‘tkazish.
4.
Statistik tahlil: yio‘ilgan ma'lumotlarni tizimlashtirish va umumlashtirish.
Natijalar va muhokamalar:
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, boshlang‘ich sinf
o‘qituvchilarining inklyuziv ta’limga tayyorligi ko‘p jihatdan ularning maxsus bilimlari va amaliy
ko‘nikmalariga boo‘liq. Tadqiqot ishtirokchilari orasida inklyuziv ta’lim tamoyillari va metodikasi
haqida yetarli bilimga ega bo‘lmagan o‘qituvchilar mavjudligi aniqlandi. Maxsus dasturlar asosida
o‘tkazilgan tayyorgarlik jarayonlari o‘qituvchilarning nazariy va amaliy ko‘nikmalarini oshirishga
xizmat qildi. Bundan tashqari, o‘qituvchilar orasida empatiya va ijtimoiy mas'uliyat darajasini
oshirish ham muhim omil sifatida qayd etildi.
Xulosa:
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining inklyuziv ta’lim sharoitida ishlashga
tayyorligini oshirish uchun:
Inklyuziv ta’lim bo‘yicha maxsus trening va seminarlar tashkil etish;
O‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanmalar yaratish;
Mart, 2025-Yil
31
Amaliy masho‘ulotlar orqali ko‘nikmalarni rivojlantirish lozim. Tadqiqot natijalari shuni
ko‘rsatadiki, yaxshi tayyorlangan o‘qituvchilar inklyuziv ta’limni muvaffaqiyatli amalga
oshirishga yordam beradi.
REFERENCES
1.
UNESCO (2020). "Inclusion and Education: All Means All". Global Education Monitoring
Report.
2.
Booth, T. & Ainscow, M. (2011). "Index for Inclusion: Developing Learning and
Participation in Schools".
3.
Vygotsky, L. S. (1978). "Mind in Society: The Development of Higher Psychological
Processes".
4.
Davlat ta’lim standartlari va milliy dasturlar (O‘zbekiston Respublikasi).
5.
Faryadi, Q. (2012). "Teaching Methodologies for Inclusive Education".
