539
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
SURXONDARYO VILOYATI O‘RMON XO‘JALIGI FONDI YERLARIDA DORIVOR
VALERIANA. VALERIANA OFFICINALIS L. O‘SIMLIGINI INNOVATSION
YETISHTIRISH AGROTEXNOLOGIYASI VA KO'CHATLARNI YETKAZIB BERISH
Turakulov Alimardon Abdusalomovich
Termiz davlat muhandislik va agrotexnologiyalar universiteti,
Iqtisodiyot, o‘rmonchiulik va veterinariya fakulteti dekanni.
Mamayusupova Laylo G’ulom qizi
laylomamayusupova81@gmail.com
Termiz davlat muhandislik va agrotexnologiyalar universiteti,
“O‘rmonchilik, Dorivor o‘simliklar, Manzarali bog`dorchilik” kafedrasi
O‘rmonchilik va aholi yashash joylarini ko’kalamzorlashtirish ta’lim yo`nalishi 2-kurs talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15190795
Annotatsiya.
Dorivor valeriana o‘simligida olingan dori vositalari tabobatda yurak va
qon-tomir kasalliklarini oldini olish hamda davolashda, ayniqsa asab sistemasini
tinchlantirishda keng miqyosda ishlatiladi. Hududning iqlim sharoitida yuqori hosildorlikka
Valeriana officinalis L. o‘simligini innovatsion yetishtirish аgrotexnologiyasi va ko‘chatlarni
yetkazib berish. Hududning iqlim sharoitida yuqori hosildorlikka Valeriana officinalis L.
o‘simligini innovatsion yetishtirish аgrotexnologiyasi va ko‘chatlarni yetkazib berish.
Kalit so‘zlar:
Olitoriya Valeriana, efir moylari, valerin, chumoli kislotalar,
pitomnik,
qator oralab ekish, farmaseftika, yalpi gullash, ammiakli selitra, o‘rish yo‘li, plantatsiya.
MEDICINAL VALERIAN ON THE LANDS OF THE SURKHANDARYA REGION
FORESTRY FUND. INNOVATIVE AGROTECHNOLOGY OF CULTIVATION OF
VALERIANA OFFICINALIS L. AND SUPPLY OF SEEDLINGS
Abstract.
Medicinal products obtained from the medicinal valerian plant are widely used
in medicine for the prevention and treatment of heart and blood vessel diseases, especially for
calming the nervous system. Innovative agrotechnology of cultivation of Valeriana officinalis L.
for high yield in the climatic conditions of the region and supply of seedlings. Innovative
agrotechnology of cultivation of Valeriana officinalis L. for high yield in the climatic conditions
of the region and supply of seedlings.
Keywords:
Olitoria Valeriana, essential oils, valerian, formic acids, nursery, row
cropping, pharmaceuticals, mass flowering, ammonium nitrate, mowing path, plantation.
ВАЛЕРИАНА ЛЕКАРСТВЕННАЯ НА ЗЕМЛЯХ ЛЕСНОГО ФОНДА
СУРХАНДАРЬИНСКОЙ ОБЛАСТИ. ИННОВАЦИОННАЯ АГРОТЕХНОЛОГИЯ
ВЫРАЩИВАНИЯ РАСТЕНИЙ ВАЛЕРИАНЫ ЛЕКАРСТВЕННОЙ И ПОСТАВКА
САЖЕНЦЕВ
540
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
Аннотация.
Лекарственные средства, получаемые из лекарственного растения
валерианы, широко применяются в медицине для профилактики и лечения заболеваний
сердца и сосудов, особенно для успокоения нервной системы. Инновационная
агротехнология выращивания Валерианы лекарственной для получения высоких урожаев в
климатических условиях региона и поставки рассады. Инновационная агротехнология
выращивания Валерианы лекарственной для получения высоких урожаев в климатических
условиях региона и поставки рассады.
Ключевые слова:
Olitoria Valeriana, эфирные масла, валериана, муравьиные
кислоты, питомник, пропашные культуры, фармацевтика, массовое цветение,
аммиачная селитра, сенокосная дорожка, плантация.
Kirish: V
aleriana
(Valeriana L.) - maunasorundoshlar oilasiga mansub koʻp yillik oʻt,
yarim buta, buta va lionlar turkumi. Barglari butun, uch boʻlakli yoki patsimon qirqilgan.
Toʻpguli gullaganida boshchasimon, mevasi yetilganida roʻvaksimon boʻladi. Gullari
mayda. 200 ga yaqin turi Shimoliy yarim sharning muʼtadil va sovuq iqlimli hududlarida,
Janubiy, Amerikada, 1 turi Kilimanjaro togʻlarida tarqalgan. Andda ayniqsa xilma-xil turlari
uchraydi. Hamma yerda — nam joylardan tortib togʻu-toshlar, hatto alp yaylovlari mintaqalarida
oʻsadi. Dorivor Valeriana. (Valeriana. officinalis L.) — oʻt oʻsimlik, poyasi tik, boʻyi 2 m gacha,
barglari va ildiz mevasining katta-kichikligi bilan farq qiladigan bir necha kenja turlar hosil
qiladi, dorivor oʻsimlik sifatida ekiladi. Dorivor Valeriana.ning ildizi va ildizpoyasidan
tibbiyotda foydalaniladi. Undan nerv sistemasiga taʼsir qiluvchi, yurak urishini tartibga soluvchi
valerian tomchisi olinadi. Valeriana. tarkibida efir moylari, valerin, sirka va chumoli kislotalar,
turli alkaloidlar bor. Olitoriya Valerianasi barglari shoʻraki (salat) sifatida isteʼmol qilinadi.
Oʻzbekistonda togʻlik mintaqalarda asorun (Valeriana. fi carifolia Boiss.) tarqalgan.
Mahalliy o‘rmon va fermer xo‘jaliklari uchun ko‘chat yetkazib berish. Ichki va tashqi
bozorlar uchun eksportbopmaxsulotlar olish bilan bog‘liq bo‘lgan muammolarni hal etishga va
farmaseftika sanoati uchun xomashyo yetkazib berishni yo‘lga qo‘yish. Dorivor Valeriana
(Valeriana officinalis L) o‘simligi - Valerianalar turkumiga mansub bo‘lib, tabobatda ildizpoyasi
va ildizlari ishlatiladigan o‘simlik Ildizpoyadan birinchi yili ildizoldi to‘pbarglar, ikkinchi
yilidan boshlab poya o‘sib chiqadi. Poyasi tik o‘suvchi 1.5-2.0 metrgacha yetadi. Bargi oddiy,
toq patli ajralgan, 4-11 juft sigmentlar (bo‘lakchalar)dan iborat.
Dorivor Valeriana. (Valeriana. officinalis L.) —
tabobatda yurak va qon-tomir
kasalliklarini oldini olish hamda davolashda, ayniqsa asab sistemasini tinchlantirishda dorivor
o‘simliklar va ulardan olinadigan dori vositalari keng miqyosda ishlatiladi. Dorivor valeriana ana
shunday dorivor o‘simliklar sarasiga kiradi.Viloyatimizning Bobotog' va Hisor tog‘larida mazkur
541
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
dorivor o‘simlikning yetishtirish mumkinligi isbotladik.. Hozirgi vaqtda respublikmizning
ixtisoslashgan davlat o‘rmon xo‘jaliklarida o‘ndan ortiq dorivor o‘simliklar ziroat qilinmoqda,
valeriana shular jumlasidandir.
Umuman olganda, farmatsevtika sanoati korxonalari ehtiyojlarini dorivor o‘simliklar
xomashyosi bilan to‘la-to‘kis, uzliksiz ta’minlash, hamda dorivor o‘simliklar homashyo bazasini
yaratish uchun ularni ekib o‘stirish, hamda ularning ekin maydonlarini kengaytirib, dorivor
o‘simliklar dehqonchiligini respublikamizda rivojlantirish, qishloq xo‘jaligimiz fanlari oldidagi
asosiy vazifalardan hisoblanadi.
Qator oralab ekish. Dorivor valeriana unib chiqishi. Dorivor valeriana o‘simligi ko‘chati
Agrotexnik tadbirlar:
Urug‘ erta bahorda ekiladi, bunda tuproqni tayyorlab ekishning kechikishiga yo‘l
qo‘ymaslik kerak. Kuzda, noyabr oxirlarida, urug‘ning unishiga monelik qiladigan barqaror
sovuq tushishi oldidan ekiladik. Asosiy shudgor noyabr oyida 30 sm chuqurlikda o‘tqaziladi.
Ekishdan oldin uruqqa ishlov berishning hojati yo‘q. gektariga 8 kg sarfladik. Urug‘ 1-1,5
sm chuqurlikka ekiladi. 3-4 ta barg chiqarganidan keyin 45-60 sm masofada egat olinadi.
O‘simlik o‘sishi va rivojlanishi davrida 1-2 marta o‘toq qilinadi, yer 4-5 marta yumshatib
9-10 marta sug‘ordik. (aprel-1, may-2, iyun-iyul-2-3, avgust-sentyabr-2). Tuproq tarkibi va
yerning begona o‘t bosganlik darajasiga 15 41–kitob Dorivor o‘simliklarni o‘stirish va
yetishtirish bog‘liq ravishda har ikki marta sug‘orilganidan keyin yer yumshatirilib may oyida
gektar hisobiga 60-70 kg dan ammiakli selitra soldik. Ikkinchi yili ekin maydonlarida yerni
yumshatish barobarida bahorgi qo‘shimcha ozuqa beriladi, bunda ayniqsa guldor poyani
yo‘qotishga e’tibor berish kerak. Bu tadbir yalpi gullash davrida o‘simlik yer ustki qismini 10-15
sm balandlikda o‘roq mashinada o‘rish yo‘li bilan amalga oshirildi. Hosil oktabr oyida yig‘ib
olib, zero ildizlarning o‘sishi butun kuz mobaynida davom etaveradi. Ildizlar barabanli yoki
lappakli yuvuvchi mashinalarda yaxshilab yuvib, keyin yaxshi shamollatib turiladigan
xonalardagi maxsus javonlarga 15-20 sm qalinlikda yoyib qo‘yiladi va panshaxada vaqti-vaqti
bilan almashtirib turiladi. Hom ashyoning barchasi xirmonga yig‘ib, qirqilgan ildizlar esa
qoplarga joyladik.
542
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
Xulosa:
Valerianani urug‘dan tashqari ko‘chatlari orqali ham ko‘paytirish mumkin.
Buning uchun maxsus niholxona (pitomnik) tashkil qilinib ko‘chatlar yetishtirib yetilgan
niholchalar ochiq yerga ko‘chirilib o‘tkazdik. O‘tqazilgan har bir nihol oralig‘i 10-12 sm
bo‘lishligi va zudlik bilan sug‘ordik. Valerianani ildizlari vegetatsiyani ikkinchi yilining ohirida,
o‘simlik urug‘lari pishib yetilgandan so‘ng kovlab oldik. Har bir gektar maydondan 10-15
sentnerdan quruq holda ildiz kovlab olib, yig‘ib olingan mahsulot tuproqdan tozalanib, mahsus
idish yoki savatlarga solib suvda yuvib, keyin quritdik.
Mahalliy o‘rmon va fermer xo‘jaliklari uchun fabrikalarga yubordik. Maqsad ichki va
tashqi bozorlar uchun eksportbop maxsulotlar olish bilan bog‘liq bo‘lgan muammolarni hal
etishga va farmaseftika sanoati uchun xomashyo yetkazib berishni yo‘lga qo‘yish iborat.
REFERENCES
1.
O’zMU Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.
2.
“Valeriana”o‘simlik ro‘yhati (1,1-versiya) olingan 2014.09.19;
3.
Dorivor o’simliklar va ulardan foydalanish. R.X.Ayupov Toshkent 2015.
4.
F.Rasulova, G’afirova, Xoliqov Baxodir Melikovich //Dorivor o’simliklarni yetishtirishda
ilmiy-tadqiqot uslublari// o‘quv qo‘llanma. –T.: «Fan ziyosi» nashriyoti 2021.
5.
“Shifobaxsh” ilmiy-ishlab chiqarish markazi Agro.uz
6.
Kazoqboyev.N va Uralov.A (2022). Dorivor Valeriana- valeriana officinalis ning dorivorlik
xususiyatlari.
