2388
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
BASKETBOLNING ASOSIY QOIDALARI VA O‘YIN TARTIBI
Utemuratova Dinara Nurillaevna
Ajniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti jismoniy-madaniyat fakulteti
2-a guruhi talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15332723
Annotatsiya.
Basketbol – dunyo bo‘ylab eng ommabop va hayajonli sport turlaridan
biridir. Ushbu maqolada basketbolning asosiy qoidalari, o‘yin tartibi, hujum va himoya
strategiyalari, shaxsiy va jamoaviy xatoliklar, jarimalar, o‘yinchilar va murabbiylar uchun
talablar va o‘yinning umumiy strukturasi keltirilgan. Basketbolda jamoalar o‘rtasida kuchli
raqobat bo‘lib, har bir o‘yinchining mahorati, texnikasi va jismoniy tayyorgarligi o‘yin
natijasiga ta'sir qiladi. O‘yinning boshlanishidan to qo‘shimcha vaqt (overtime)gacha bo‘lgan
barcha jarayonlar batafsil tahlil etilgan. Shuningdek, basketbolning ijtimoiy va madaniy roli,
uning yoshlarni sog‘lom turmush tarziga undashi haqida ham so‘z yuritilgan. Ushbu maqola
basketbolning asosiy qoidalari va o‘yin tartibi haqida umumiy tushuncha hosil qilishni xohlagan
o‘quvchilar uchun foydali ma'lumotlarni o‘z ichiga oladi.
Kalit so‘zlar:
Basketbol, o‘yin qoidalari, tartib, hujum strategiyalari, himoya
strategiyalari, jarimalar, xatoliklar, shaxsiy xatoliklar, jamoaviy xatoliklar, dribling, paslar,
rimboul, o‘yinchilarning vazifalari, NBA, FIBA, basketbol o‘yini, sport madaniyati, ijtimoiy roli,
basketbolning rivojlanishi.
BASIC RULES OF BASKETBALL AND THE GAME PROCEDURE
Abstract.
Basketball is one of the most popular and exciting sports in the world. This
article presents the basic rules of basketball, the order of the game, offensive and defensive
strategies, personal and team fouls, penalties, requirements for players and coaches, and the
general structure of the game. Basketball is a fierce competition between teams, and the skill,
technique, and physical fitness of each player affect the outcome of the game. All processes from
the start of the game to overtime are analyzed in detail. The social and cultural role of
basketball, its motivation for young people to a healthy lifestyle, is also discussed. This article
contains useful information for students who want to gain a general understanding of the basic
rules of basketball and the game procedure.
Keywords:
Basketball, rules of the game, order, offensive strategies, defensive strategies,
penalties, fouls, individual fouls, team fouls, dribbling, passes, rimball, player roles, NBA, FIBA,
basketball game, sports culture, social role, development of basketball.
ОСНОВНЫЕ ПРАВИЛА БАСКЕТБОЛА И ПОРЯДОК ИГРЫ
Аннотация.
Баскетбол — один из самых популярных и захватывающих видов
спорта в мире. В статье рассматриваются основные правила баскетбола, порядок игры,
2389
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
стратегии нападения и защиты, индивидуальные и командные фолы, штрафы,
требования к игрокам и тренерам, а также общая структура игры. В баскетболе между
командами существует острая конкуренция, и мастерство, техника и физическая
подготовка каждого игрока влияют на результат игры. Все процессы от начала игры до
дополнительного времени были детально проанализированы. Также обсуждалась
социальная и культурная роль баскетбола и его роль в поощрении молодежи к здоровому
образу жизни. В данной статье содержится полезная информация для студентов,
желающих получить общее представление об основных правилах и нормах баскетбола.
Ключевые слова:
Баскетбол, правила игры, порядок, стратегии нападения,
стратегии защиты, штрафы, фолы, индивидуальные фолы, командные фолы, ведение
мяча, передачи, римбол, роли игроков, НБА, ФИБА, баскетбольная игра, спортивная
культура, социальная роль, развитие баскетбола.
Basketbol – dunyo bo‘ylab eng mashhur va ommabop sport turlaridan biridir. Bu sport
turi butun dunyo miqyosida millionlab tomoshabinlarga ega bo‘lib, juda ko‘plab professional va
amator o‘yinlar tashkil etiladi. Basketbolning asosiy qoidalari va o‘yin tartibi har bir jamoa va
o‘yinchiga qanday harakat qilish, qanday strategiyalarni qo‘llash va qanday qilib g‘alaba
qozonish haqida aniq yo‘riqnomalar beradi. Ushbu maqolada biz basketbol o‘yini, uning asosiy
qoidalari, o‘yinchilarning vazifalari, o‘yin tartibi va basketbolning o‘yin davomida bajariladigan
harakatlarni batafsil tahlil qilamiz.
Basketbol ikki jamoa orasida o‘ynaladi va har bir jamoada beshta o‘yinchi bo‘ladi. Har
bir o‘yinchi ma'lum bir pozitsiyada o‘ynaydi. O‘yinchilar, asosan, hujumchi, himoyachi va
markaziy pozitsiyalarni egallaydi. Jamoalar bir-birlariga qarshi o‘ynab, raqibning savatiga to‘pni
kiritishga harakat qilishadi.
Hujumchi
: Hujumchilar ko‘proq to‘pni olib, raqibning savatiga shikast yetkazishga
harakat qilishadi.
Himoyachi
: Himoyachilar esa to‘pni raqibga o‘tkazmaslik va ular savatga to‘p
kiritmasligi uchun himoya qilishadi.
Markaziy
: Markaziy o‘yinchilar ko‘proq rimboul va to‘pni himoya qilishga mas'ul
bo‘ladilar.
Bu ro‘yxat o‘yinchilarning rollarini belgilaydi, lekin har bir o‘yinchi jamoaning boshqa
a'zolariga ham yordam berishi mumkin.
O‘yin boshlanishidan oldin jamoalar o‘rtasida to‘pni tashlash orqali o‘yinning boshlanishi
amalga oshiriladi. Bu jarayon "jump ball" deb ataladi va o‘yinning eng dastlabki harakati sifatida
qayd etiladi.
2390
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
O‘yin ikki bo‘limga bo‘linadi. Har bir bo‘lim davomiyligi 12 daqiqa (NBA) yoki 10
daqiqa (FIBA qoidalari)dir. O‘yin davomida jamoalar to‘pni to‘plash va savatga tashlash orqali
ochkolarni yig‘ishadi. Agar o‘yin davomida jamoalar teng natijaga erishsa, qo‘shimcha vaqt
(overtime) o‘tkaziladi. O‘yinni yutgan jamoa umumiy hisobda ko‘proq ochko to‘plagan jamoa
bo‘ladi.
Tartib
:
1.
O‘yinning boshlanishi: "Jump ball" orqali to‘pni tashlash.
2.
O‘yin vaqti: 12 daqiqa (NBA) yoki 10 daqiqa (FIBA), ikki bo‘limga bo‘linadi.
3.
O‘yin davomida jamoalar savatga to‘p kiritishga intilishadi.
Basketbolning eng asosiy qoidalaridan biri bu vaqtni boshqarishdir. Har bir jamoaga 24
soniya (NBA) yoki 14 soniya (FIBA) vaqt beriladi, bu muddat ichida ular o‘z hujumlarini
amalga oshirishlari kerak. Agar bu vaqt ichida to‘p savatga tushmasa, raqib jamoa hujumni
davom ettiradi.
O‘yinchilar har bir hujumni yaxshi tashkil etishlari, tezkor qarorlar qabul qilishlari va
to‘pni aniq va samarali o‘tkazishlari kerak. Agar jamoa belgilangan vaqtda hujumni
yakunlamasa, bu "shot clock violation" deb ataladi va raqib jamoaga to‘p beriladi.
Basketbol o‘yinida to‘pni o‘ynash juda muhimdir. O‘yinchiga to‘pni olish, o‘tkazish,
dribling qilish va savatga kiritish imkoniyatlarini yaratish zarur.
Dribling
: Dribling – bu o‘yinchining to‘pni yerga urib, uni qaytarib olishidir. Dribling
basketbolning muhim elementidir va o‘yinchiga raqibdan qochib, hujumni davom ettirishga
yordam beradi. Driblingni ikki qo‘l bilan bajarish yoki to‘pni uzoq masofaga tashlash mumkin
emas.
Paslar
: To‘pni jamoa a'zolariga o‘tkazish o‘yinning muhim tarkibiy qismini tashkil etadi.
Pas berish – o‘yinchining raqibga qarshi hujum qilishda yordam beradigan va hujumni samarali
yakunlashga imkoniyat yaratadigan harakatdir.
To‘pni olish
: To‘pni olish yoki rimboul qilish – bu himoyadagi o‘yinchining to‘pni
raqibdan olish va uni jamoasiga o‘tkazishidir. Bu basketbolning muhim elementlaridan biri
bo‘lib, o‘yinchilarga raqibning hujumini to‘xtatish imkonini beradi.
Basketbolda turli xil xatoliklar mavjud, ularning ba'zilari shaxsiy, ba'zilari esa jamoaviy
hisoblanadi.
Shaxsiy xatoliklar
: O‘yinchi tomonidan amalga oshirilgan qoidabuzarliklar shaxsiy
xatolik sifatida hisoblanadi. Misol uchun, raqibni itarish, qo‘l bilan ushlash, to‘pni ushlab olish,
ortiqcha kuch ishlatish va boshqa shu kabi harakatlar shaxsiy xatolik deb hisoblanadi. Agar
o‘yinchi 5 ta shaxsiy xatolikni amalga oshirsa, u o‘yindan chiqariladi.
2391
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
Jamoaviy xatoliklar
: Jamoa tomonidan amalga oshirilgan qoidabuzarliklar jamoaviy
xatolik sifatida hisoblanadi. Jamoaviy xatoliklar jarimalarga olib keladi va jamoaga zarar
yetkazishi mumkin.
Basketbolda har bir xatolik yoki qoidabuzarlik jarima bilan jazolanadi. Agar o‘yinchi
raqibga to‘pni olib qo‘ysa yoki boshqa qoidalarni buzsa, o‘yin davomida jarima olish mumkin.
Birinchi jarima
: O‘yinchi tomonidan raqibga qilingan shaxsiy xatoliklar yoki
qoidabuzarliklar birinchi jarima bilan jazolanadi. Bu jarimalar ko‘pincha o‘yinda to‘pni qaytarish
yoki o‘yindan chiqarish bilan yakunlanadi.
Xalqaro xatoliklar
: Xalqaro xatoliklar shaxsiy xatoliklardan ko‘ra jiddiyroq bo‘lib,
o‘yinni keyinchalik davom ettirishga to‘sqinlik qiladi. Bu xatoliklar ko‘proq o‘yinchi va
murabbiyning noto‘g‘ri qarorlari, yoki qoidalarni buzish bilan bog‘liq bo‘ladi.
Basketbolda o‘yinning muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun to‘g‘ri strategiya kerak. Har bir
jamoa hujum va himoyada samarali taktikalarga asoslanadi.
Hujum strategiyalari
: Tezkor hujumlar, pozitsion hujumlar va jamoaviy hujumlar
strategiyasi muhim ahamiyatga ega. Jamoalar o‘rtasida tezkor hujumlarda raqib himoyasidan
qochish va tezda savatga to‘p kiritish harakati amalga oshiriladi. Pozitsion hujumda esa to‘pni
o‘tkazish va ochko olish imkoniyatlari yaratish maqsad qilingan.
Himoya strategiyalari
: Himoyada jamoalar raqibni to‘pni o‘tkazmaslik, blokirovka
qilish, rimboulni olish va himoya qilishga intilishadi. "Man-to-man" va "zona" tizimlari
himoyaning asosiy turlaridan biridir.
Basketbol nafaqat sport, balki ijtimoiy va madaniy hodisaga ham aylanib ulgurdi. NBA
kabi professional ligalar dunyo miqyosida tomoshabinlar sonining o‘sishiga sabab bo‘ldi. Shu
bilan birga, basketbol yoshlar orasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilishda katta rol o‘ynaydi.
O‘zbekiston kabi davlatlarda ham basketbol ommalashib bormoqda, va shu o‘yin orqali
yoshlar jismoniy faollikni oshirishga intilmoqdalar.
Basketbolning asosiy qoidalari va o‘yin tartibi uning murakkabligini va hayajonini
ta'minlaydi. To‘pni savatga kiritish uchun jamoalar o‘zaro kurashadilar, va har bir o‘yinchining
harakati aniq va to‘g‘ri bo‘lishi kerak.
O‘yin davomida qoidabuzarliklar va xatoliklar ham o‘z o‘rniga ega, shuning uchun
o‘yinchilar va murabbiylar yaxshi strategiyalar ishlab chiqishlari lozim. Yana, basketbol nafaqat
sport, balki yoshlarni sog‘lom turmush tarziga undash va ijtimoiy rivojlanishga hissa qo‘shuvchi
muhim vositadir.
2392
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
REFERENCES
1.
Xolmurodov, S.
(2015).
Basketbolni o‘rganish va o‘qitish metodikasi
. Toshkent:
O‘qituvchi.
2.
Jumaev, A.
(2018).
Basketbol: Qoidalar va strategiyalar
. Toshkent: Fan va texnologiya.
3.
Mirzaev, D.
(2019).
Sport o‘yinlarining tarixi va rivojlanishi
. Samarqand: Samarqand
Universiteti Noshirligi.
4.
Ismailov, Z.
(2020).
Basketbol: O‘yin qoidalari va metodikalar
. Toshkent: Sharq.
5.
Raxmonov, B.
(2017).
Basketbolning asosiy qoidalari va o‘yin tartibi
. Buxoro: Buxoro
Davlat Universiteti Noshirligi.
6.
Azimov, S.
(2021).
Sport o‘yinlari: Taktikalar va strategiyalar
. Toshkent: O‘zbekiston
Milliy Universiteti.
